Baśń to jeden z podstawowych gatunków epickich literatury ludowej. Jest to niewielki utwór o treści fantastycznej (bajka magiczna), wywodzący się z bajki ludowej.

Cechy baśni:

	Baśń jest utworem nasyconym cudownością związaną z wydarzeniami magicznymi.
	Ukazuje ona dzieje ludzkich bohaterów swobodnie przekraczających granice między światem poddanym motywacjom realistycznym a sferą działania sił nadnaturalnych.
	Fantastyczny świat baśni jest zaludniony krasnoludkami, skrzatami, czarownicami, wróżkami, dobrymi i złymi duchami, królewiczami, rycerzami.
	Konstrukcja zdarzeń fabularnych jest nieskomplikowana.
	Zdarzenia rozgrywają się w nieokreślonym miejscu i czasie.
	Schemat kompozycyjny oparty jest na tryumfie dobra nad złem.
	Baśń utrwala zasadnicze elementy ludowego światopoglądu:
	- wiarę w nieustającą ingerencję mocy nadprzyrodzonych,
	- antropomorficzną wizję przyrody,
	- niepisane normy moralne,
	- ideały sprawiedliwych zachowań.

            Najstarsze ze znanych baśni pochodzą z literatury indyjskiej. Obfity materiał baśniowy wywodzi się z literatury arabskiej (Baśnie z tysiąca i jednej nocy). W Europie kanon tradycji baśniowej ukształtował się w średniowieczu. Klasyczne zbiory baśni europejskich opracowali:
we Francji - Charles Perrault Contes de ma mere l'Oye ( 1697), wydanie polskie 1961 pt. Bajki Babci Gąski (szczególnie znane są baśnie o Tomciu Paluchu, Czerwonym Kapturku, Kocie w butach)
i w Niemczech - bracia Jacob L. K. i Wilhelm Grimm Kinder- und Hausmarchen (1812-15), wydanie polskie Baśnie dla dzieci i młodzieży (1895).
           Zbiór literackich baśni europejskich opracował pisarz duński Hans Christian Andersen.
           Współcześnie w polskiej i światowej literaturze dla dzieci i młodzieży rozwija się baśń wielowarstwowa, która pojawiła się w XIX w. w twórczości Andersena. Jest to nowoczesna baśń metaforyczna, pełna symboliki, filozoficznych podtekstów, aluzji do rzeczywistości. Baśń przedstawiająca w sposób symboliczno-metaforyczny prawdy egzystencjalne, niezmienne, ponadczasowe. Baśń wielowarstwowa określana jest niekiedy terminem ang. "fantasy" ("nowoczesna fantastyka"). Przedstawicielami baśni wielowarstwowej są m.in. oprócz Andersena, pisarz włoski C. Collodi, pisarz niemiecki E. T. A. Hoffmann, pisarka fiński T. M. Jansson, pisarz angielski A. A. Milne, pisarz francuski A. de Saint-Exupery; w literaturze polskiej: J. Brzechwa, H. Januszewska, A. Kamieńska, L. J. Kern, E. Szelburg-Zarembina i inni.

Tysiąc i jedna noc, Księga tysiąca i jednej nocy, zbiór baśni, podań, legend, opowieści i anegdot wplecionych w główne opowiadanie, którego narratorką jest Szeherezada, należący do ludowej literatury arabskiej (zawiera też opowieści indyjskie i perskie), pochodzący z IX-X wieku. Wiele wątków i postaci, np. Ali Baba, Aladyn, Sindbad Żeglarz, zyskało w literaturze europejskiej ogromną popularność.

           Jest to gatunek prozy ludowej, opowiadanie ludowe przekazywane ustnie.            Obejmuje wiele odmian:
- bajkę zwierzęcą,
- magiczną (zwaną też baśnią),
- nowelistyczną,
- komiczną
- opowiadania wierzeniowe, zaliczane niekiedy do podań.
           Polski termin "bajka" miał w minionych wiekach odcień pejoratywny (ujemny), był synonimem plotki, kłamstwa, toteż wydawca pierwszego polskiego zbioru bajek, K. W. Wójcicki, wprowadził nowy termin "klechda". Słowo "klechda", zarezerwowane przez Wójcickiego dla bajki magicznej, na ogół się nie przyjęło, choć po latach posłużył się nim B. Leśmian w tytule Klechd sezamowych (1913) i Klechd polskich (1956). Przyjęła się natomiast nazwa "baśń".
           W epoce romantyzmu, zgodnie z ówczesnymi poglądami na literaturę ludową, bajkę uznano za gatunek niezwykle archaiczny, zawierający rzekome echa wierzeń i mitów.
           Momentem przełomowym było ukazanie się edycji bajek ludowych niemieckich filologów i folklorystów, braci Jacoba L. K. i Wilhelma Grimmów: Kinder- und Hausmarchen (1812-15, wydanie polskie Baśnie dla dzieci i mlodzieży, 1895), po której ukazały się inne zbiory. W Polsce były to Klechdy (1837) Wójcickiego, bajki zebrane w dziele Lud (1857-90) O. Kolberga, teksty w czasopismach ludoznawczych epoki pozytywizmu, a ponadto także inne zbiory.
           Wielkość zebranego materiału (około 6 tys. wariantów, tj. pojedynczych zapisów) skłaniała do rozpoczęcia prac systematyzujących i studiów interpretacyjnych. Wstępem do nich miało być uporządkowanie bajek i ujęcie ich w katalog, zainicjowany w 1888 przez etnografa, językoznawcę i muzykologa J. A. Karłowicza. Dopiero jednak pod wpływem tzw. szkoły geograficzno-historycznej (zwanej też szkołą fińską, od ośrodka w Helsinkach), która wypracowała wzorce dla materiału międzynarodowego, oparte na klasyfikacji według wątków, czyli zasadniczego szkieletu akcji, powstał polski katalog Polska bajka ludowa w układzie systematycznym, przygotowany przez J. Krzyżanowskiego w czasie okupacji, wyd. 1962-63. Pozwala on na dokładny wgląd w zasób polskich bajek ludowych i na podejmowanie szczegółowych studiów.
           Wśród odmian bajek ludowych największym zainteresowaniem cieszy się bajka magiczna (baśń) ze względu na charakterystyczną poetykę, typowość bohaterów, epickość, żywość akcji (przewaga dialogu), stabilność budowy. Ostatnia cecha dała impuls do badań strukturalnych, zapoczątkowanych w 1927 przez etnografa radzieckiego W. Proppa.
           Mimo wielu prac poświęconych bajce magicznej ani jej początki, ani związki międzynarodowe nie są dotąd dostatecznie znane.
           Wiadomo, że:
- różne wątki powstawały w różnych czasach (bajki z papirusów egipskich pochodzą sprzed III tysiąclecia p.n.e., inne prawdopodobnie ze średniowiecza, inne są późniejsze),
- tę samą lub bardzo bliską treść mają bajki z różnych kontynentów,
- łączy je podobieństwo poetyki.
           Literackie adaptacje wątków ludowych nastręczają wiele trudności, zwłaszcza że bajka, której słuchaczami dawniej byli głównie dorośli, stała się obecnie domeną odbiorcy dziecięcego.
           Bajka magiczna (np. Kopciuszek, Zabójca smoka, Jaś i Malgosia, Brat-baranek) w swym dawniejszym kształcie wygasa, spotyka się ją w terenie coraz rzadziej, a sygnałem jej zaniku jest dezintegracja wątków, z których pozostają osobno opowiadane jej części składowe, zwane motywami.

Więcej informacji znajdziecie w książce J. Krzyżanowskiego pt.:W świecie bajki ludowej, Warszawa 1980.

            Jest to krótka powiastka wierszem lub prozą, najstarsza z form bajki ludowej.
            Bohaterami bajki zwierzęcej są zwierzęta o cechach ludzkich. Stosunki panujące w społeczności zwierząt mają ukazać stosunki społeczne w świecie ludzi. Bajka zwierzęca zmienia wyobrażenie zwierzęcia w znak umowny. Nazwa zwierzęcia ma sugerować zespół pewnych ludzkich cech moralno-psychologicznych, np. lew jest uosobieniem odwagi, mrówka - pracowitości, lis - przebiegłości, zając - tchórzliwości.
            Stosowanie w bajkach zwierzęcych stałego przyporządkowania określonej masce zwierzęcej (mającej dosłowne, oczywiste znaczenie) sensu ukrytego, domyślnego czyni z niej utwór alegoryczny.
            Bajka zwierzęca ma pouczać o szkodliwości czy pożyteczności zachowań. Przekazuje w postaci morału, umieszczonego zwykle na końcu utworu, jakąś zasadę etyczną lub wskazówkę postępowania. W tego typu bajkach są przedstawione dwa przeciwne stanowiska, po to, aby czytelnik na podstawie przeciwstawienia wysnuł właściwą naukę. Maska zwierzęca chroniła tych, którzy za pośrednictwem bajki poddawali krytyce współczesny im ustrój.
            Za twórcę bajek zwierzęcych uznaje się bajkopisarza greckiego Ezopa (VI w. p.n.e.). Bajki Ezopa przyswoił w Polsce Biernat z Lublina (początek XVI w.).             Najwybitniejszym bajkopisarzem rzymskim był Fedrus (I w. p.n.e./I w. n.e.).
            W czasach nowożytnych do najpopularniejszych twórców bajki zwierzęcej należał poeta francuski J. de La Fontaine (XVII w.), który kontynuował typ bajki narracyjnej, krótkiej, wierszowanej noweli o prostej fabule.
            W niemieckiej literaturze bajki zwierzęce upowszechnił dramatopisarz G. E. Lessing (XVIII w.), który ukształtował model zwięzłej bajki epigramatycznej.
            Twórcą rosyjskiej bajki zwierzęcej był poeta I. Kryłow (XVII w.).
            W Polsce autorami znanych bajek zwierzęcych byli między innymi: I. Krasicki, S. Trembecki, A. Mickiewicz, A. Fredro, J. Lemański, B. Hertz.

---