Stara baśń - Popiel

Książę Polan, apodyktyczny władca.

Brunhilda

Żona Popiela, trucicielka, okrutna.

Hengo

Niemiecki kupiec, ma syna Gerdę z którym podróżuje.

Wisz

Jeden z kmieciów, inicjator buntu przeciw praktykom Popiela.

Dziwa

Córka Wisza, kaleczy zakochanego w niej Domana, który chciał ją porwać i pojąć za żonę.
Postanawia zostać kałapanką, ale ostatecznie ulega miłości do Domana. Jest bardzo piękna,
uduchowiona, przewodzi innym kobietom.

Doman

Jeden z kmieciów, zakochany w Dziwie.

Znosek

Szpieg Popiela, podsłuchiwał i donosił o wynikach obrad gromadzenia.

Motyw miłości

Miłość – pomiędzy Dziwą, córką Wisza i kniaziem Domanem. Młody kniaź od dawna ,,upatrzył”
sobie przyszłą żonę, ale swe zamiary zdradza dopiero po pogrzebie zamordowanego Wisza. Jest
bogaty, waleczny, może ofiarować wsparcie braciom Dziwy – tym bardziej zaskakuje go ich
odmowa. Okazuje się, że dziewczyna ślubowała służbę bogom, wobec tego nikt nie ma prawa
zmusić jej do ożenku. Doman, wzburzony odmową, podejmuje nieudaną próbę pojmania ukochanej
(podczas nocy Kupały). Dziwa nie tylko rani napastnika, ale podejmuje błyskawiczną decyzję o
przystąpieniu do służby w świątyni Nii.

Uczucie tych dwojga jest gwałtowne. Domana przyciąga odmienność Dziwy, jej powaga, duma,
wieszcze zdolności. Kniaź nie uznaje sprzeciwu, tym bardziej zachowanie uciekinierki ubodło jego
dumę. Zdobycie dziewczyny jest konieczne do uratowania własnego poczucia honoru. Pomimo
oporu Dziwy i przestróg starego Wizuna, Doman wciąż stara się nawiązać kontakt z ukochaną. Po
tragicznych wydarzeniach podczas ślubu z Milą, bohater nabiera przekonania, że Dziwa jest mu
przeznaczona i przeprowadza kolejne porwanie. Nauczony doświadczeniem, tym razem oddaje
uprowadzoną braciom, a ci udzielają parze pozwolenia na zawarcie związku.

Dla Dziwy zachowanie Domana oznacza lekceważenie boskich planów. Dziewczyna nie rozumie
jego obsesji, konsekwentnie dąży do spełnienia własnej życiowej misji i jest gotowa jej bronić.
Zmienia podejście dopiero wtedy, gdy adorator okazuje skruchę i przywiązanie. Rodzącemu się
uczuciu ,,pomaga” wiedźma Jaruha, przekonując dziewczynę, że nie można walczyć z własnym
przeznaczeniem.

Motyw religii

Opisanie pierwotnej religii Słowian było dla Kraszewskiego nie lada sztuką, chociażby ze względu
na znikomą dostępność źródeł opisujących wierzenia naszych przodków. Pomimo tego autorowi
udało się w przekonujący sposób spleść historyczne przekazy z własnymi wyobrażeniami i
stworzyć ciekawy, spójny obraz.

Motyw władzy

Władza – głównym wątkiem powieści jest walka o władzę pomiędzy samozwańczym Popielem i
prześladowanymi przez niego kniaziami. Popiel, zwany prześmiewczo Chwostkiem, nęka swoich
poddanych, narzucając im coraz cięższe daniny i bezkarnie eliminując buntowników. Kniaziowe
domyślają się, że Popiel (przy wsparciu obcych) chce posadzić u władzy własne potomstwo. Stary
Wisz przestrzega Sambora: ,,Wielkie się u nas rzeczy gotują, kneziowie nas za łby chcą wziąć,
postrzyc w niewolniki i Niemców z nas porobić. Z Niemcami się znoszą.” Popiel walczy o władzę
absolutną nie przebierając w środkach: więzi, okalecza, truje, wysyła służbę na przeszpiegi.
Kniaziowe chcą zachować dotychczasową wolność i własne prawa, więc wojna jest nieunikniona.
Nierówna walka ostatecznie pogrąży okrutnika, a wyniesie na tron ubogiego Piasta.

Motyw zbrodni

Zbrodnia – ,,narzędzie”, dzięki któremu Popiel utrzymuje się przy władzy. Z wyjątkowo okrutnymi
zbrodniami związana jest postać żony Popiela – Niemki Brunhildy. Kniaziowa przypomina w
swych działaniach szekspirowską Lady Makbet (podobnie jak Balladyna Słowackiego). Jest głosem
ambicji męża, stopniowo budząc w nim coraz silniejsze pragnienie władzy. Popiel jest gwałtowny i
bezmyślny w swym okrucieństwie. Brunhilda - sprytna, praktyczna i przerażająco konsekwentna.

Podstępne otrucie niewygodnych gości to jej pomysł, podobnie jak okaleczenie i celowe
wypuszczenie oślepionego Leszka. Grozę budzi też kolejna zbrodnia Kniaziowej – wymordowanie
dużej części załogi własnego grodu (z powodu malejących racji żywnościowych). Ostatecznie
wszystkie podstępy małżonków idą na marne, a zbrodnicza para podzieli ten sam los – śmierć w
oblężonej wieży.

Motyw Boga

Bóg (bogowie) – jeden z wątków powieści dotyczy przebiegu prastarych obrzędów i słowiańskich
wierzeń. Polanie, zamieszkujący okolice Gopła wierzą w szereg bóstw, na czele których stoi
Światowid. Jedną z ważniejszych bogiń jest tajemnicza Nija, czczona w świątyni znajdującej się na
wysepce lednickiego jeziora. Kapłanki bogini podtrzymują święty ogień, przyjmują pielgrzymów i
potrafią wieszczyć przyszłość. Żywia i Marzanna to dwie kolejne boginie patronujące odpowiednio
– życiu i śmierci. Bogiem życia i światła jest także Kupała, odbierający szczególną cześć w
najkrótszą noc roku. Za ubliżenie miejscowemu bóstwu można zapłacić głową, o czym przekonują
się Hengo i Gerda. Bogom poświęcona jest główna, kobieca bohaterka ,,Starej baśni”. Dziwa,
posiada zdolność przepowiadania przyszłości. Wie, że jej przeznaczeniem będzie świątynna służba,
ale czas weryfikuje to przekonanie.