SZKOŁA ASPIRANTÓW

PAŃSTWOWEJ STRAŻY POŻARNEJ

W KRAKOWIE

Temat pracy zaliczeniowej z Taktyki działań ratowniczych :

Zagrożenia związane z przewożeniem materiałów niebezpiecznych. Postępowanie w razie zagrożenia.

Pracę wykonał:

str. kdt Szymon Jakubiec

Z każdym rokiem zwiększa się ilość i asortyment przewożonych materiałów niebezpiecznych. Do przewozu tych materiałów w handlu międzynarodowym stosuje się coraz to nowe tworzywa i opakowania o konstrukcji nieznanej dotychczas w naszym kraju. Coraz częściej przewozi się w dużych ilościach gazy skroplone w zbiornikach „bezciśnieniowych” w stanie silnie oziębionym ale niedostatecznie zabezpieczonych przed wpływem tych gazów na zewnątrz w przypadku nagłego wzrostu temperatury lub uszkodzeń mechanicznych, podczas transportu.

Przewóz materiałów niebezpiecznych odbywa się środkami transportu drogowego, kolejowego, wodnego i lotniczego.

Do najczęstrzych przyczyn wycieku materiałów niebezpiecznych z transportowanych cystern i innych opakowań należy zaliczyć:

• niedokładne zamknięcie lub uszkodzone włazy górne,

• niedomknięcie zaworów,

• nieszczelność zaworów,

• zniszczone lub źle założone uszczelki i zaślepki na połączeniach,

• pęknięcia walczaków cystern w czasie nieostrożnego przetaczania,

• korozję nagrzewnic i armatury cystern,

• przepełnienie cystern powyżej dopuszczalnych granic.

Zdecydowana większość powstałych zagrożeń wynika z niedbalstwa i lekceważenia podstawowych zasad bezpieczeństwa przewozu materiałów niebezpiecznych przez pracowników napełniających cysterny i pojemniki, którzy nie kontrolują należycie szczelności zbiorników przed ich napełnieniem oraz stanu technicznego armatury.

Transport drogowy realizowany jest w dwóch wariantach:

a) na trasach długich dla zamówień jednorazowych, mniejszych od pojemności kolejowych (max. do 40 ton),

b) na trasach krótkich w obrocie hurtowym i jednostkowym do po szczególnych odbiorców.

Transport materiałów niebezpiecznych prowadzony jest poprzez:

- opakowania jednostkowe ( butle, małe zbiorniki, beczki, paczki, balony ) na samochodach dostawczych i ciężarowych ( max. do kilkunastu ton )

- opakowania masowe - autocysterny o średniej pojemności ok. 30 m3.

Do najczęściej występujących nieprawidłowości i braków przy przewozie drogowym materiałów niebezpiecznych w tym butli z gazami sprężonymi, skroplonymi pod ciśnieniem należy zaliczyć:

• niewłaściwe zabezpieczenie przed uszkodzeniami mechanicznymi i ewentualnym wybuchem podczas transportu,

• brak należytych zabezpieczeń burt przed otwarciem skrzyni w czasie jazdy,

• ładowanie butli w skrzyniach powyżej wysokości dopuszczalnej,

• brak należytego wyposażenia pojazdu w sprzęt i materiały niezbędne do naprawy uszkodzonych w czasie transportu opakowań lub pojazdów,

• brak wyposażenia w sprzęt ochrony osobistej i odzież ochronną dla pracowników biorących udział w przewozie materiałów niebezpiecznych,

• brak instrukcji określających zasady postępowania w razie wypadku lub awarii,

• nieszczelność cystern czy butli.

W Polsce zarejestrowanych jest ok. 6.000 autocystern do przewozu płynnych materiałów niebezpiecznych. 5.700 autocystern dopuszczonych jest do ruchu przez kolejowy dozór techniczny. Szacuje się roczny przewóz na około 1 mln kursów.

Dla dowozu benzyny do stacji paliw na terenie województw ( miast ) ustalone są stałe trasy przejazdu. Dla innych przewozów obowiązuje ich zgłoszenie do policji, która ewentualnie ustala dodatkowe warunki.

zagrożeniu środowiska toksycznymi materiałami przemysłowymi ( amoniak, cyjanowodór, dwusiarczek węgla, siarkowodór, dwutlenek siarki, tlenek etylenu ) decyduje między innymi:

- przebieg głównych tras przewozu,

- usytuowanie tras przewozu toksycznych środków przemysłowych /TSP/ w stosunku do dużych miast i obszarów o największy zaludnieniu.

Najwięcej TSP przewozi się drogami kolejowymi jednak drogi kołowe odgrywają także ważną rolę w transporcie tych materiałów. Skalę zagrożenia obrazować może fakt, iż w ciągu doby tylko na obszarze woj. wrocławskiego bez odpowiedniej koordynacji i kontroli dokonywanych przewozów przemieszcza się ok. 40 pojazdów przewożących od 5-20 ton substancji. Podobna sytuacja istnieje w innych województwach. W transporcie materiałów niebezpiecznych podstawowym problemem jest brak obiegu informacji o trasach i czasie przewozu ładunków niebezpiecznych.

Trasy, na których istnieje największe obciążenie przewozami materiałów niebezpiecznych, a tym samym najbardziej zagrożone to:

- Brzeg Dolny do Szczecina, Gdyni, Warszawy, Płocka, Tarnowa ( głównie chlor )

- Włocławek do Szczecina, Gdyni, Katowic, Białegostoku, Medyki ( głównie chlor, amoniak )

- Tarnów do Wrocławia, Poznania, Warszawy, Łodzi, Bydgoszczy ( głównie amoniak )

- Bydgoszcz do Tarnowa, Gdyni, Białegostoku ( głównie chlor )

- Płock do Brzegu Dolnego, Wrocławia, Tarnowa, Gdańska ( głównie tlenek etylenu, gazy płynne ).

Do najczęściej przewożonych materiałów chemicznych ( w tym niebezpiecznych ) należą:

- środki ochrony roślin (Barwinek, Chałupki, Olszyna )

- produkty ropopochodne ( Barwinek, Olszyna, Dorohusk )

- ciekły etylen ( Kudowa )

- baz płynny ( Ogrodniki ).

Katastrofy drogowe przy transporcie materiałów niebezpiecznych w 1993 roku:

- na terenie 6 województw miały miejsce awarie i katastrofy drogowe połączone z wyciekiem kwasów - ogółem 7 zdarzeń;

- na terenie 5 województw miały miejsce awarie i katastrofy drogowe z różnymi chemikaliami o stanie płynnym i stałym - ogółem 6 zdarzeń;

- na terenie 23 województw miały miejsce awarie i katastrofy drogowe autocystern przewożących paliwa - ogółem 36 zdarzeń.

Wyżej wymienione zdarzenia obejmowały zagrażenie wyciekiem od kilkudziesięciu litrów do maksymalnie 20 Mg - łącznie wyciekło ok. 200 ton.

Informacje o rodzaju niebezpieczeństwa stwarzanego przez substancje zostały określone w umowie europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu towarów niebezpiecznych, zwanych w skrócie:

- RID - transport kolejowy,

- ADR - transport drogowy,

- IMCO - Code - transport morski.

Umowa ta została przyjęta i ratyfikowana przez Polskę w 1975 roku. W ten sposób Polska zobowiązała się wobec ONZ do jej całkowitego przestrzegania w czasie wykonywania przewozu materiałów niebezpiecznych, a w szczególności na terytorium państw będących stroną tej umowy. Merytoryczne przepisy tej umowy zawarte są w załącznikach A i B.

Załącznik A zawiera klasyfikację materiałów niebezpiecznych, wykaz materiałów w poszczególnych klasach, warunki opakowania, oznakowania tych materiałów oraz warunki badań znakowania opakowań.

Załącznik B zawiera warunki techniczne pojazdów ( w tym cystern ). warunki ich oznakowania i dodatkowego wyposażenia, zakazy ładowania razem niektórych materiałów, wymagania dla kierowców i konwojentów przewożących materiały, warunki przewozu oraz wykaz materiałów zaopatrzonych w numery rozpoznawcze umieszczane na odblaskowych tablicach pomarańczowych jako oznakowanie pojazdów - cystern z takimi materiałami.

Materiały niebezpieczne dzieli się, ze względu na rodzaj zagrożenia na następujące klasy:

• klasa 1a - materiały i przedmioty wybuchowe,

• klasa 1b - przedmioty wypełnione materiałami wybuchowymi,

• klasa 1c - materiały zapalające, ognie sztuczne i podobne materiały,

• klasa 2 - gazy sprężone, skroplone lub rozpuszczone pod ciśnieniem,

• klasa 3 - materiały ciekłe zapalne,

• klasa 4.1 - materiały stałe zapalne,

• klasa 4.2 - materiały samo zapalne,

• klasa 4.3 - materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy zapalne,

• klasa 5.1 - materiały utleniające, podtrzymujące palenie,

• klasa 5.2 - nadtlenki organiczne,

• klasa 6.1 - materiały trujące,

• klasa 6.2 - materiały budzące odrazę albo zaraźliwe,

• klasa 7 - materiały promieniotwórcze,

• klasa 8 - materiały żrące.

Zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministrów Komunikacji i Spraw Wewnętrznych z dnia 2 grudnia 1983 r. w sprawie warunków i kontroli przewozu drogowego materiałów niebezpiecznych:

- kierowca przewożący materiały niebezpieczne musi być zaopatrzony w specjalne zaświadczenie stwierdzające, że z wynikiem pozytywnym odbył kurs dokształcający na przewóz materiałów określonej klasy; zaświadczenie takie ma ważność 5 lat; uczestnikiem kursu dokształcającego może być ten kierowca, który posiada ca najmniej 2 lata praktyki zawodowej w kierowaniu danym rodzajem pojazdu.

- pojazd przewożący materiały niebezpieczne musi być zaopatrzony w zaświadczenie stwierdzające, że jest on przygotowany do takiego przewozu; zaświadczenie ma prawo wydać tylko stacja kontroli pojazdów, wyznaczona przez właściwy wydział komunikacji stopnia wojewódzkiego do takich badań, a diagnosta takiej stacji musi przejść z wynikiem dodatnim specjalne przeszkolenie w tym zakresie; ważność zaświadczenia wynosi rok, a tym samym w/w pojazdy objęte są specjalnym badaniem co roku,

- przewoźnik jest obowiązany zaopatrzyć kierowcę przed rozpoczęciem przewozu materiału niebezpiecznego w instrukcję bezpieczeństwa określającą nazwę przewożonego materiału, jego właściwości fizyczne i chemiczne, sposób postępowania kierowcy w razie zagrożenia (wypadku) oraz numery telefonów jednostek ratownictwa chemicznego, wojewódzkich urzędów spraw wewnętrznych i komend wojewódzkich straży pożarnych,

- przewoźnik jest obowiązany zawiadomić właściwy wojewódzki urząd spraw wewnętrznych co najmniej na 5 dni przed rozpoczęciem przewozu materiałów szczególnie niebezpiecznych ( np. amoniaku, chloru ); w odniesieniu do przewozu dużych źródeł promieniowania i materiałów rozszczepialnych klasy 7 przewoźnik jest obowiązany zawiadomić również Centralne Laboratorium Ochrony Radiologicznej; po otrzymaniu takiego zawiadomienia wojewódzki urząd spraw wewnętrznych może ograniczyć w/w przewóz w zakresie trasy i daty przewozu, pilotowania itp.

- kierowca pojazdu samochodowego jest obowiązany zatrzymać taki pojazd przed każdym przejazdem kolejowym, jeżeli przewozi materiały wybuchowe klasy 1a lub w cysternach materiały zaopatrzone w numery rozpoznawcze,

- właściwą władzę, o której mowa w załącznikach A i B ADR są np. do spraw badań materiałów wybuchowych, zapalnych, trujących itp., opakowań tych materiałów, ich badań i oznakowania - Minister Przemysłu, a do spraw badań opakowań materiałów promieniotwórczych - Prezes Państwowej Agencji Atomistyki,

- cysterna przeznaczona do przewozu materiału niebezpiecznego odpowiada za prawidłowe opakowanie i oznakowanie materiału nadawanego do przewozu.

Wykaz materiałów szczególnie niebezpiecznych.

Nazwa materiału	Klasa	Lm. załącznika A	Pkt
Akrylonitryl	6.1	2601	2a
Amoniak	2	2201	3at) i 9at)
Bromowodór	2	2201	3at)
Chlor	2	2201	3at)
Chlorek winylu	2	2201	3c
Czteroetylek ołowiu	6.1	2601	14
Cyjanowodór i roztwory cyjanowodoru	6.1	2601	1
Dwutlenek siarki	2	2201	3at)
Fluor	2	2201	6
Fluorowodór i kwasy fluorowodorowe	8	2801	3at)
Fosgen	2	2201	11a)
Kwas chlorosulfonowy	8	2801	1at)
Oleum	8	2801	1a)
Siarkowodór	2	2201	3bt)
Tlenek etylenu	2	2201	3ct)

Transport materiałów niebezpiecznych obejmuje zarówno przewóz, jak i załadunek, wyładunek, przeładunek oraz składowanie substancji o charakterze toksycznym i wybuchowym.

Katastrofy i awarie powstałe podczas transportu są szczególnie niebezpieczne dla otoczenia. Związane z nimi zagrożenia toksyczne, wybuchowe czy promieniotwórcze mogą bowiem mieć charakter powszechny, prowadzący do bezpośredniego zagrożenia życia wielu osób, konieczności natychmiastowej ewakuacji, skażenia i degradacji środowiska naturalnego oraz poważnych strat materialnych. Wystarczy wspomnieć, że 10 ton amoniaku (zawartość jednej komory w autocysternie) po całkowitym rozrzedzeniu w powietrzu może spowodować śmiertelne skażenie w promieniu około 300m, zaś 25 ton chloru (1 cysterna wagonowa) przy prędkości wiatru do 2 m/sek może wytworzyć skażenie na obszarze około 120 km2, w tym śmiertelne na około 5 km2.

Występowanie znacznej liczby awarii było impulsem do przeprowadzenia przez NIK kontroli organizacji przewozów materiałów niebezpiecznych transportem drogowym i kolejowym. Kontrolę zakończono w 1996r. Jej wyniki wskazywały na wysoce niekorzystny stan organizacji przewozów. Wyniki kontroli wskazują na występowanie licznych uchybień w zakresie przewozów materiałów niebezpiecznych transportem samochodowym. Dotyczy to zarówno czynności załadunkowych, jak i czynności związanych z samym przewozem.

W przybliżeniu co drugi ze skontrolowanych pojazdów używanych do przewozu materiałów niebezpiecznych nie posiadał niezbędnego wyposażenia i oznakowania, niewłaściwy był jego stan techniczny lub kierowcy tych pojazdów nie posiadali wymaganych uprawnień. Kontrola wykazała eksploatowanie pojazdów, które w ogóle nie zostały poddane specjalnym badaniom technicznym przed dopuszczeniem ich do przewozu materiałów niebezpiecznych. Badań tych nie posiadał co 10 pojazd.

Stwierdzone nieprawidłowości naruszają przepisy umowy europejskiej dotyczące międzynarodowego przewozu drogowego materiałów niebezpiecznych (ADR), jak i przepisy rozporządzenia Ministrów: Komunikacji i Spraw Wewnętrznych z dnia 2 grudnia 1983r. w sprawie warunków i kontroli przewozu drogowego materiałów niebezpiecznych.

Kontrola wykazała fakty zatrudnienia na stanowiskach związanych z organizacją przewozów materiałów niebezpiecznych osób bez wymaganych kwalifikacji. Wymaganych zaświadczeń kwalifikacyjnych nie posiadali zarówno pracownicy bezpośrednio zatrudnieni przy przewozach, jak i ich zwierzchnicy.

Istotny wpływ na bezpieczeństwo przewozów miało także nienależyte wykonywanie przez wojewodów obowiązków w zakresie nadzoru nad badaniem stanu technicznego pojazdów samochodowych i szkoleniem kierowców. W wielu przypadkach wojewodowie nie dokonywali corocznych kontroli stacji upoważnionych do badania pojazdów używanych do przewozu materiałów niebezpiecznych. Nie odosobnione były przypadki braku takich kontroli nawet przez kilka kolejnych lat. Kontrole, które były przeprowadzone, nie były dostatecznie wnikliwe. Nie zwracano między innymi uwagi na wyposażenie stacji w urządzenia do badań parametrów tak istotnych dla bezpieczeństwa, jak ciśnienie w ogumieniu czy sprawność układu hamulcowego. Tolerowano przy tym używanie do tych badań urządzeń nie uwierzytelnionych.

Nie wszyscy wojewodowie dopełniali obowiązku wyznaczania terminów i trasy przewozu materiałów niebezpiecznych. Stwierdzono także przypadki wyznaczania terminów i tras na czas największego nasilenia ruchu drogowego.

Ustalenia kontroli wykazały nierzetelne wykonywanie badań technicznych przez stacje kontroli pojazdów. W wyniku tego niezgodnie z przepisami ADR określano rodzaj zezwolenia, umożliwiano przewóz autocysternami, które nie zostały dopuszczone do ruchu przez dozór techniczny, wydawano zaświadczenia dopuszczające pojazdy do ruchu drogowego bez oglądania pojazdów.

Nienależycie prowadzono szkolenia kierowców w zakresie przewozu materiałów niebezpiecznych. Dotyczyło to w szczególności nie realizowania pełnego programu szkoleniowego i wydawania kierowcom zaświadczeń uprawniających do przewozu materiałów niebezpiecznych według klas, które nie były przedmiotem kursu. Prowadziło to do powierzania przewozu materiałów niebezpiecznych nie doszkolonym kierowcom.

Poważne nieprawidłowości ujawniono w przewozach międzynarodowych. W zasadzie nie egzekwowano od przewoźników przestrzegania obowiązujących uregulowań prawnych, ponieważ nie znali ich funkcjonariusze celni. Umożliwiano przez to wjazd na teren kraju pojazdów z ładunkami niebezpiecznymi, które traktowane były jako bezpieczne. Stan ten w praktyce eliminował świadomość zagrożenia, mimo że 60 proc. wjeżdżających na teren Polski pojazdów nie spełniało podstawowych wymogów bezpiecznego transportu tego rodzaju substancji.

Mankamentem przewozów materiałów niebezpiecznych w ruchu międzynarodowym było także nieprzystosowanie przejść granicznych do skutecznej kontroli chemicznej i radiometrycznej. Nie miały one wydzielonych stanowisk do odprawy omawianych ładunków ani stanowisk do ich awaryjnego odstawiania. W rezultacie pojazdy z materiałami niebezpiecznymi oczekiwały w kolejkach na odprawę razem z innymi pojazdami.

Wyniki kontroli świadczą o ignorowaniu zasad bezpieczeństwa podczas przewozów oraz o niezwykle niskim poczuciu odpowiedzialności przewoźników za ewentualne skutki wypadków z materiałami niebezpiecznymi. Zdarzały się nawet przypadki przewozów materiałów niebezpiecznych przez pijanych kierowców. W 1994 r. funkcjonariusze Policji zarejestrowali 15 tego rodzaju przypadków.

Ustalenia kontroli wykazały, że system ratowniczo-gaśniczy w kraju nie jest w pełni dostosowany do zwalczania zagrożeń związanych z awariami zaistniałymi w czasie transportu materiałów niebezpiecznych. Wiele służb pozostaje poza systemem.

Mając na względzie konieczność zmiany przedstawionego stanu, inspektorzy NIK ustalili, że konieczne jest opracowanie i wdrożenie krajowego systemu transportu materiałów niebezpiecznych o wysokim stopniu niezawodności, porządkującego strefę legislacyjną i organizacyjną, przynoszącego znaczną poprawę stanu technicznego urządzeń i środków transportowych używanych w procesie przewozowym, jak również przygotowanie merytorycznego przewoźników i ich klientów. Konieczne jest, zdaniem NIK podjęcie wielopłaszczyznowych działań:

1. W sferze legislacyjnej uznano za wskazane:

• dokonanie nowelizacji rozporządzeń:

- Ministrów: Komunikacji i Spraw Wewnętrznych z dnia 2 grudnia 1983 r. w sprawie warunków i kontroli przewozu drogowego materiałów niebezpiecznych

- Ministra Komunikacji z dnia 6 października 1987 r. w sprawie wykazu rzeczy niebezpiecznych wyłączonych z przewozu koleją oraz szczegółowych warunków przewozu rzeczy niebezpiecznych dopuszczonych do przewozu.

Nowelizacja powinna pozwolić na dostosowanie przepisów krajowych do wymagań międzynarodowych;

2. W płaszczyźnie organizacyjnej zdaniem NIK niezbędne jest:

• usprawnienie funkcjonowania terenowych organów administracji rządowej w sprawach dotyczących problematyki szkolenia kierowców, badań technicznych pojazdów, a także przedsięwzięć profilaktycznych i kontrolnych;

• usprawnienie pracy urzędów celnych w celu niedopuszczenia do wjazdu na teren Polski pojazdów z materiałami niebezpiecznymi, które nie odpowiadają wymogom ochrony życia i zdrowia ludzkiego oraz środowiska naturalnego;

• organizacyjne i techniczne usprawnienie Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego, ze szczególnym uwzględnieniem specyfiki ratownictwa technicznego.

3. W sferze poprawy stanu technicznego infrastruktury oraz kwalifikacji przewoźników i ich klientów uznano za niezbędne:

• poddanie pod kolejowy dozór techniczny instalacji załadunkowych i wyładunkowych w zakładach przemysłu chemicznego, bazach paliw itp. oraz samochodowych instalacji gazowych,

• poprawienie skuteczności szkoleń kierowców pojazdów samochodowych i innych osób uczestniczących w procesie przewozu materiałów niebezpiecznych.

W związku z ujawnionym powszechnym ignorowaniem uregulowań dotyczących transportu materiałów niebezpiecznych oraz prognozowanych wzrostem przewozu tego rodzaju ładunków - należy zdaniem NIK rozważać możliwość ustanowienia we wszystkich przedsiębiorstwach transportowych pełnomocnika ds. materiałów niebezpiecznych.

Pojazdy z materiałami o ogólnym stopniu zagrożenia są oznakowane tylko odblaskowymi tablicami ostrzegawczymi, mającymi na celu jedynie ostrzec uczestników ruchu przed takim pojazdem. Tablice te powinny być prostokątne, barwy pomarańczowej odblaskowej oraz dookoła otoczone czarnym nie odblaskowym paskiem.

ODBLASKOWA TABLICA OSTRZEGAWCZA

Wymiary tablicy: 30 x 40 cm

Grubość linii: 15 mm

Pojazdy z materiałami szczególnie niebezpiecznymi oznakowane są jednocześnie odblaskowymi tablicami ostrzegawczymi z numerami rozpoznawczymi i nalepkami ostrzegawczymi. Numer rozpoznawczy niebezpieczeństwa powinien być umieszczony w górnej części odblaskowej tablicy ostrzegawczej, przy czym tablica ta powinna być podzielona w połowie jej wysokości poziomą, czarną linią. Ponadto numery rozpoznawcze powinny być nieścieralne i tak wykonane, aby ich czytelność była zapewniona również po 15 min. przebywania w ogniu.

ODBLASKOWA TABLICA OSTZREGAWCZA Z

NUMERAMI ROZPOZNAWCZYMI

33 - numer rozpoznawczy rodzaju niebezpieczeństwa

1203 - numer rozpoznawczy materiału

wymiary tablicy: 30 x 40 cm

grubość linii: 15 mm

wysokość cyfr: 100 mm

Każdemu z materiałów szczególnie niebezpiecznych nadane zostały dwa odpowiednie numery rozpoznawcze tj. numer rozpoznawczy niebezpieczeństwa, składający się z dwóch lub trzech cyfr i numer rozpoznawczy materiału (zgodny z katalogiem), składający się z czterech cyfr. Powtórzenie cyfry w numerze oznaczającym niebezpieczeństwo oznacza nasilenie niebezpieczeństwa.

Do oznaczeń cyfrowych niebezpieczeństwa wprowadzono dodatkowo znak „X”. Znak ten postawiony przed numerem rozpoznawczym niebezpieczeństwa oznacza absolutny zakaz kontaktu tego materiału z wodą. Warunki rozmieszczania tablic z numerami rozpoznawczymi są takie same jak bez numerów.

Jeżeli jednostka transportowa składa się z samochodu cysterny i przyczepy cysterny, w którym znajdują się dwa różne materiały szczególnie niebezpieczne, zarówno pojazd samochodowy jak o przyczepa powinny być z przodu i z tyłu oznakowane odblaskowymi tablicami ostrzegawczymi, zaopatrzonymi w odpowiednie numery rozpoznawcze.

W razie przewozu materiałów szczególnie niebezpiecznych w oddzielnych komorach dwóch lub więcej materiałów niebezpiecznych, to do każdej komory powinny być przyczepione tablice rozpoznawcze równoległe do osi pojazdu. Natomiast przednia i tylnia tablica rozpoznawcza powinna być bez numerów.

Do oznakowania sztuk przesyłek lub oznakowania dodatkowego pojazdów z materiałami niebezpiecznymi używane są nalepki informujące o właściwościach danego materiału.

W celu zapewnienia dobrej widoczności i czytelności nawet w złych warunkach atmosferycznych określono szczegółowe wymogi dla tych nalepek.

Poza oznakowaniem odblaskowymi tablicami ostrzegawczymi cystern przewożących materiały szczególnie niebezpieczne powinny one być ponadto oznakowane trzema odpowiednimi nalepkami ostrzegawczymi.

W razie przewozu materiału niebezpiecznego, przedstawiającego jednocześnie dwa główne niebezpieczeństwa (np. niebezpieczeństwo zapalenia i zatrucia), cysterna powinna być oznakowana różnymi rodzajami nalepek ostrzegawczych tzn. trzema nalepkami jednego wzoru i trzema nalepkami innego wzoru.

W przypadku przewozu w oddzielnych komorach jednej cysterny jednocześnie dwóch lub więcej różnych materiałów niebezpiecznych, wymagane jest umieszczanie odpowiednich nalepek ostrzegawczych na obu bokach każdej komory cysterny. Natomiast na tylnej ścianie takiej cysterny powinny być umieszczone tylko po jednej nalepce każdego rodzaju spośród nalepek umieszczonych na bocznych ścianach komór cysterny.

Na podstawie rozporządzenia ministrów komunikacji i spraw wewnętrznych z dnia 2 grudnia 1993 r. w sprawie warunków i kontroli przewozu drogowego materiałów niebezpiecznych pojazd samochodowy przeznaczony do przewozu materiałów niebezpiecznych powinien być dodatkowo wyposażony w:

a) komplet urządzeń do awaryjnej naprawy pojazdu,

b) apteczkę pierwszej pomocy umieszczoną w kabinie kierowcy,

c) ca najmniej jeden klin do podkładania pod koła o wymiarach odpowiednich do rozmiaru kół pojazdu,

d) dwie przenośne lampy o przerywanym świetle pomarańczowym z niezależnym źródłem zasilania,

e) dwie przenośne i łatwo dostępne gaśnice:

- pierwsza o zawartości co najmniej 1,5 kg środka gaśniczego do gaszenia pożary pojazdu,

- druga o zawartości co najmniej 6 kg środka gaśniczego dostosowanego do przewożonego materiału,

f) jeden lub dwa ostrzegawcze trójkąty odblaskowe,

g) ogumione koło zapasowe.

Oprócz tego przewoźnik zobowiązany jest:

a) zaopatrzyć kierowcę w:

• zaświadczenie o przeprowadzonym badaniu technicznym pojazdu, dopuszczającym do przewozu materiałów niebezpiecznych,

• dwa egzemplarze instrukcji bezpieczeństwa określającej sposób postępowania w czasie zagrożenia,

b) zawiadomić co najmniej pięć dni przed rozpoczęciem przewozu:

• dużego źródła promieniowania, materiału rozszczepialnego klasy III bezpieczeństwa jądrowego, materiału promieniotwórczego - Centralne Laboratorium Ochrony Radiologicznej oraz właściwe urzędy spraw wewnętrznych, na którym obszarze działania ma odbyć się zamierzony przewóz,

• innych materiałów szczególnie niebezpiecznych - właściwe wojewódzkie urzędy spraw wewnętrznych.

W pojeździe samochodowym mogą znajdować się:

a) jeden lub dwóch kierowców oraz konwojent,

b) w razie potrzeby pracownicy ładunkowi,

c) funkcjonariusze Straży Przemysłowej.

Powyższe osoby mogą być przewożone wyłącznie w kabinie kierowcy, a ich liczba nie może przekroczyć liczby miejsc określonej w dowodzie rejestracyjnym pojazdu. Osoby te powinny być odpowiednio przeszkolone i zaznajomione z właściwościami przewożonego materiału niebezpiecznego oraz z treścią instrukcji bezpieczeństwa, zasadami udzielania pierwszej pomocy oraz zasadami stosowania środków dezynfekujących, neutralizujących i gaśniczych. Oprócz tego kierowca powinien mieć co najmniej dwa lata praktyki w kierowaniu tego typu pojazdów i powinien być odpowiednio przeszkolony.

Działania jednostek ratowniczych podczas awarii i wypadków z materiałami niebezpiecznymi polegają najczęściej na:

• ewakuacji ludzi ze strefy zagrożenia,

• zabezpieczeniu miejsca wypadku,

• rozpoznawaniu substancji chemicznej,

• zbieraniu, usuwaniu, zmywaniu substancji,

• ograniczaniu parowania substancji,

• neutralizacji substancji chemicznych,

• uszczelnianiu zbiorników,

• określaniu stref zagrożeń,

• przepompowywaniu substancji do zbiorników zastępczych,

• stawiania zapór na zagrożonych akwenach.

Zwalczanie skutków awarii i katastrof w transporcie TSP wymaga organizacji akcji ratowniczej, która obejmuje następujące główne przedsięwzięcia:

- uruchomienie systemu alarmowania, ostrzegania i powiadamiania o zdarzeniu,

- ewakuację ludzi z zagrożonej strefy,

- określenie rodzaju rozmiarów zagrożenia,

- likwidację źródeł zagrożenia i skutków zdarzenia,

- zabezpieczenie rejonu akcji ratunkowej.

Uruchomienie systemu alarmowania, ostrzegania i powiadamiania o zdarzeniu jest jednym z najważniejszych elementów, przynajmniej w początkowym etapie akcji. Ogłoszenie alarmu chemicznego określono jednakowo w całym kraju. Alarm ogłaszany jest syrenami alarmowymi. Ponadto alarm można ogłosić za pomocą samochodów z nagłośnieniem, przez rozgłośnia radiowe, telewizyjne oraz każdym innym skutecznym sposobem dostępnym w zagrożonym terenie.

Każdy obywatel ma obowiązek alarmowania o zaistniałym zdarzeniu odpowiednie służby ratownicze. Najczęściej wezwania o pomoc wpływają do stanowisk kierowania:

- Państwowej Straży Pożarnej,

- Policji,

- Pogotowia Ratunkowego,

- zakładów, służb ratowniczych,

- sołtysów,

- Ochotniczych Straży Pożarnych.

Do alarmowania służy najczęściej telefon choć także odbywa się ono i przez gońca. Im więcej danych o zdarzeniu zawiera zgłaszany meldunek tym dysponentom sił ratowniczych łatwiej i szybciej podejmować decyzje.

Najważniejszym, decydującym o skuteczności akcji momentem jest rozpoznanie zdarzenia, a w szczególności transportowanej substancji.

Dokonywać tego można w oparciu o:

- oznakowanie opakowań, cystern, butli itp. pojemników,

- listy przewozowe i dokumentację magazynowo-technologiczną,

- pomiary dokonywane przyrządami i urządzeniami do rozpoznawania zagrożeń,

- informacje od osób kompetentnych i postronnych,

- właściwości fizyko-chemiczne,

-objawy skażenia osób, zwierząt, roślin, wody itp.

Po ustaleniu, że substancja ma działanie toksyczne lub agresywne na środowisko należy określić strefy oddziaływania niebezpieczeństwa. Teren akcji należy podzielić na strefę I i II, zakładając, że I jest strefą zanieczyszczeń ( poszkodowani, uszkodzone obiekty ) i istnieje możliwość wejścia tylko w specjalnym zabezpieczeniu. Strefa II to strefa prac służb ratowniczych, koniecznej profilaktycznej ewakuacji itp. działań przygotowań ratowniczych.

Po rozpoznaniu kolejnym etapem akcji jest uszczelnianie. Można je dokonać przez wymianę lub doraźne naprawy prostych elementów instalacji takich jak: uszczelki, złącza czy zawory. Stosuje się także klinowanie lub czopowanie. Awaryjne uszczelnienie zbiornika można przeprowadzić stosując do tego specjalny sprzęt stanowiący wyposażenie specjalistycznych pojazdów ratowniczych, Gdy występuje prawdopodobieństwo ponownego rozszczelnienia lub gdy jest ono niewykonalne należy substancję niebezpieczną przepompować do zbiorników zastępczych. W tym celu na miejsce zdarzenia muszą być dostarczone odpowiednie pojemniki lub cysterny o wymaganej pojemności. Do przepompowywania substancji stosuje się różne specjalne pompy.

W zależności od rodzaju substancji, która uległa wyciekowi należy przeprowadzić proces jej neutralizacji. Neutralizacja substancji niebezpiecznych ma na celu zatrzymanie niekorzystnego wpływu medium do otoczenia lub pozbycia się substancji (jej szkodliwych właściwości) w przypadku kiedy jej ponowne zmagazynowanie z różnych względów jest niemożliwe. Neutralizacja dotyczy samej substancji jak również otoczenia do którego się przedostała. Neutralizacja dokonuje się na drodze reakcji chemicznej, poprzez stosowanie środków powodujących rozkład na substancje obojętne dla środowiska, lub w sposób fizyczny poprzez jej zbieranie i spalanie. Neutralizacja dokonuje się w miejscu zdarzenia, jak również w miejscach do tego przeznaczonych. Substancje niebezpieczne zbiera się wykorzystując właściwości sorpcyjne wielu materiałów pochodzenia organicznego i nieorganicznego. Posiadają one zdolność zatrzymywania cieczy wewnątrz przestrzeni porów lub na powierzchni, zjawiska te często występują łącznie.

Rozlewy chlorowanych węglowodorów zbiera się sorbentami nieorganicznymi, organicznymi i naturalnymi. Mieszanina taka nie powinna być spalana na otwartej przestrzeni lecz w wysokotemperaturowych spalarkach wychwytujących toksyczne gazy. Rozlewy palnych rozpuszczalników niewęglowodorów, estrów, alkoholi itp. jeżeli nie mogą zostać zlikwidowane mechanicznie, zbierane są przy pomocy suchych palnych sorbentów pochodzenia naturalnego które umieszcza się w metalowych beczkach i przeznacza do spalenia. Nie należy używać sorbentów organicznych do zbierania substancji agresywnych, łatwo utleniających się bądź silnych utleniaczy. Obecność sorbentu naturalnego organicznego może być przyczyną gwałtownego spalania lub wybuchu.

W przypadku wycieku gazów skroplonych istnieje niebezpieczeństwo szybkiego odparowania. Aby ograniczyć emisję gazów rozlewisko pokrywa się pianą gaśniczą. Stosuje się też neutralizację przy pomocy kurtyn wodnych. Zastosowanie kurtyny wodnej jest właściwie jedyną, skuteczną metodą walki z obłokiem substancji niebezpiecznej. Idealnym rozwiązaniem byłoby połączenie zastosowania kurtyny wodnej z rozpuszczonym neutralizatorem. Pozwoliłoby to bardzo skutecznemu usunięciu szkodliwego działania gazu.

W celu zabezpieczenia przed przedostawaniem się substancji ciekłych do gruntu należy przygotować rowy wyłożone np. folią, w których będą się zbierały te substancje. Następnie substancje takie zbiera się mechanicznie lub ręcznie do przygotowanych pojemników, które przewozi się do zakładów utylizacji odpadów chemicznych. Skażenie chemiczne palne likwiduje się przez spalanie małymi porcjami na metalowych tacach. Po zakończeniu działań ratownictwa chemiczno-ekologicznego należy przeprowadzić analizę końcową wód i gruntu.

W zależności od miejsca awarii chemicznej, stopień niebezpieczeństwa jest różny. O ile zlikwidowanie awarii na terenie zakładu pracy nie sprawia tak poważnych trudności, o tyle likwidacja takiej awarii w transporcie jest niezmiernie skomplikowana.

Czynnikami warunkującymi zagrożenie TSP w transporcie jest bardzo wiele. Do najważniejszych z nich należą:

• ilość środka i jego właściwości fizyko-chemiczne oraz toksyczne.

Najbardziej toksyczny środek może mieć marginalne znaczenie, jeśli jest jego bardzo mało, a w dodatku jest w postaci ciała stałego.

Wyjątkowe znaczenie w zagrożeniu ludzi i środowiska mają substancje gazowe oraz ciecze niskowrzące o dużej toksyczności, a także występujące w obrocie tj. produkcji, transporcie i magazynowaniu,

• lokalne warunki geograficzne i demograficzne.

Wiadomo, że lasy dość intensywnie tłumią skażenia, długość stref porażeń jest kilkakrotnie mniejsza aniżeli w terenie gładkim. Bliskość wód płynących może powodować ich skażenie,

• warunki meteorologiczne (stan atmosfery, prędkość wiatru, temperatura powietrza),

• kształt i wielkość źródła uwolnienia.

Czynniki te wpływają na wielkość strefy rozprzestrzeniania się TSP. Uwolnienie TSP na skutek awarii ma różny przebieg, najczęściej część substancji, zwłaszcza niskowrzących, natychmiast odparowuje, tworząc obłok pierwotny. Pozostała część rozlewa się tworząc rozległą plamę o grubości zależnej od warunków otoczenia. Plama ta parując daje w efekcie obłok wtórny. Czas parowania zależy od temperatury wrzenia cieczy, temperatury otoczenia oraz grubości plamy.

Uwolnienie substancji toksycznych ma najczęściej miejsce w pobliżu powierzchni ziemi w tzw. przyziemnej warstwie atmosfery.

Gazy o większej gęstości od powietrza i łatwo rozpuszczalne w wodzie np. chlor, amoniak, będą częściowo zatrzymane przez powierzchnię ziemi i zbiorniki wodne, przez co spadać będzie ich zawartość w powietrzu a tym samym zmniejszeniu ulegnie obszar skażenia.

Gęstość powietrza zawierającego chlor, amoniak czy dwutlenek siarki jest większa od gęstości powietrza czystego. Sprawia to, że takie obłoki gazowe nieco trudniej ulegają rozpraszaniu się.

Ze wzrostem średnicy powierzchni parowania wzrasta nieliniowo ilość odparowanego gazu ciekłego. Szybkość parowania wzrasta także ze wzrostem prędkości wiatru. Zależy to również od stanu równowagi atmosfery.

Rozróżniamy trzy podstawowe stany równowagi:

- obojętna (izotermiczna),

- chwiejna (konwekcja),

- stała (inwersja).

W warunkach inwersji zasięg skażeń jest największy, jest to sytuacja najbardziej niekorzystna z punktu widzenia zagrożenia ludności. Stan równowagi wpływa także na kształt strefy skażeń.

Strefa wiatru wpływa także na zasięg strefy skażeń. Opady atmosferyczne będą powodować wymywanie zanieczyszczeń z powietrza. Spowodują zwiększone skażenie w miejscu opadów atmosferycznych. Z tego względu zasięg skażeń będzie mniejszy.

Temperatura wpływa na ilość odparowanej masy substancji. Im wyższa temperatura tym zasięg skażeń będzie większy. Dla temperatur powietrza mniejszych od temperatury parowania danego środka zasięg gwałtownie maleje z uwagi na małą ilość TSP, która ulegnie odparowaniu.

Strumień powietrza atmosferycznego opływa napotykane przeszkody terenowe zarówno górą jak i bokami. Na szczycie na skutek zagęszczenia linii prądowych - wzrasta prędkość wiatru. Następuje szybsze rozpraszanie toksycznego obłoku. Opływanie wzgórza bokami powoduje zwiększenie objętości obłoku gazowego. W rezultacie obecność wzgórza powoduje zmniejszenie stężenia gazów w atmosferze.

Przy zbliżaniu di lasu obłok toksyczny zaczyna się wznosić, opływając go przede wszystkim górą. Prędkość wiatru wzrasta nad lasem. 1000 metrowy pas lasu pod względem zdolności obniżania stężenia gazu w obłoku odpowiada w przybliżeniu 2500 metrowemu pasowi terenu płaskiego.

W pobliżu zbiorników wodnych możliwe jest powstanie niewielkich ruchów powietrza. Na skutek przepływu obłoku toksycznego nad powierzchniami wodnymi, może dochodzić do rozpuszczania gazu w wodzie lub reakcji z wodą.

Skutkiem przejścia obłoku gazu przez osiedla i zakłady produkcyjna jest możliwość powstania zastojów gazów w sadach, podwórkach czy halach produkcyjnych.

Przepływając nad systemem ulic gaz rozprzestrzenia się po osiedlu skażając znacznie rozleglejsze obszary.

Przy małych rozmiarach obłoku - jego część znajdująca się w warstwie przyziemnej praktycznie nie może opuścić osiedla. Stąd też osiedlem stężenie gazu w warstwie przyziemnej powietrza jest już niewielkie i praktycznie nie przedstawia zagrożenia dla ludzi i zwierząt.

W obrębie strefy rozprzestrzeniania się materiałów niebezpiecznych wyróżnia się trzy strefy porażeń:

- śmiertelnych,

- ciężkich i średnich,

- lekkich.

Porażenia śmiertelne rozciągają się od miejsca awarii i obejmują: 30-40% zasięgu.

Porażenia ciężkie i średnie: 10-20% zasięgu.

Porażenia lekkie obejmują około 50% zasięgu.

Sprawna organizacja akcji ratowniczej, stan przygotowania służb ratowniczych, oraz sił i środków do prowadzenia akcji może w znacznej mierze ograniczyć przedostawanie się TSP do atmosfery, wód gruntowych i gleby, a tym samym zapobiec katastrofie ekologicznej.

8

33

1203

---