ZAGA
Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego
seria: podręczniki i materiały dydaktyczne
iDEK Z PRAWA RZYMSKIEGO
Agnieszka Kacprzak
Jerzy Krzynówek
Franciszek Longchamps de Berier
Jakub Urbanik <
565 Zagadek prawa rzymskiego
Agnieszka Kacprzak
Jerzy Krzynówek
Franciszek Longchamps de Berier Jakub Urbanik
•,/,v
LIBER;rn' Warszawa 2002
Rada Programowa: * r ;'i • !
prof. dr hab. Grażyna Bałtruszajtys (przewodnicząca),
prof. dr hab. Jan Błeszyński, prof. dr hab. Zdzisław Galicki,
prof. dr hab. Jacek Lang, prof. dr hab. Genowefa Rej mań,
prof. dr hab. Piotr Winczorek, prof. dr hab. Witold Wołodkiewicz,
Zygmunt Wiernikowski (sekretarz)
(c) Copyright by LIBER sp. z o.o., Warszawa 2002
ISBN: 83-7206-085-1
Wydanie II
Druk i oprawa:
DRUKARNIA JANUSZ BIESZCZAD
Warszawa
ul. Moszczenicka 2
06' 98'
es-
08' Sr U'
99-
19"
gg.
ZS' LV
K' K'
ir
93' 02'
er tr
Spis treści
Wstęp..........
CZĘŚĆ PIERWSZA KAZUSY
'.. Exemplis discimus -jak rozwiązać kazus................. .............
I. Status, małżeństwo i opieka ...................................................
II. Actiones adiectitiae gualitatis i odpowiedzialność noksalna. V. Własność i prawa na rzeczy cudzej........................................
/. Posiadanie i jego ochrona ......................................................
/I. Prawo spadkowe ....................................................................
A. Dziedziczenie testamentowe.............................................
B. Dziedziczenie beztestamentowe .......................................
C. Querela inofficiosi testamenti - zachowek.......................
/II. Zobowiązania z kontraktów ...................................................
/III. Zobowiązania z deliktów .......................................................
X. Ochrona praw prywatnych .....................................................
i. Warunki i terminy ..................................................................
Q. Stopnie pokrewieństwa ..........................................................
CZĘŚĆ DRUGA TEST ZAMKNIĘTY I POLECENIA
Źródła prawa i podstawowe pojęcia prawne...........................
I. Prawo osobowe i rodzinne......................................................
II. Prawo rzeczowe ......................................................................
V. Prawo spadkowe .....................................................................
/. Prawo zobowiązań..................................................................
fl. Ochrona praw prywatnych......................................................
.1 .A
SPIS TREŚCI
CZĘŚĆ TRZECIA TEST ZAMKNIĘTY WIELOKROTNEGO WYBORU
I. Źródła prawa i podstawowe pojęcia prawne ..........................................
II. Prawo osobowe i rodzinne .....................................................................
III. Prawo rzeczowe .....................................................................................
IV. Prawo spadkowe ....................................................................................
V. Prawo zobowiązań.................................................................................
VI. Ochrona praw prywarnych .....................................................................
CZĘŚĆ CZWARTA PYTANIA OTWARTE
I. Źródła prawa.................................................................................... ......
II. Zagadnienia ogólne, prawo osobowe i rodzinne ....................................
III. Prawo rzeczowe .....................................................................................
IV. Prawo spadkowe ....................................................................................
V. Prawo zobowiązań.................................................................................
VI. Ochrona praw prywarnych.....................................................................
'rzedkładany zbiór przygotowano, aby uczynić zadość licznym prośbom o opracowanie ralające spojrzeć na prawo rzymskie z innej perspektywy, niż czyni to abstrakcyjny piatyczny wykład wielu współczesnych podręczników. 565 zagadek z prawa rzymskie-anowi okazję do sprawdzenia zdobytej wiedzy, jej powtórzenia i ugruntowania. Mamy ieję, że posłuży także zachęceniu do bliższego przyjrzenia się wielkiemu bogactwu roz-ań normatywnych i ujawniającej się w nich niespotykanej subtelności myśli rzymskich mików. Ich dzieło dało przecież podstawę współczesnej, zachodniej cywilizacji prawnej. Swoje rozważania prowadzili zwykle w oparciu o konkretne stany faktyczne: rzeczywiste : hipotetyczne. Zbiór rozpoczyna się tedy od obszernego wyboru kazusów z wszystkich ciwie dziedzin prawa prywatnego. Niektóre kazusy opracowano szerzej, aby możliwie zerpujaco omówić związane z nimi zagadnienia. Inne opatrzono modelowymi rozwiązali zbliżonymi do odpowiedzi, jakich oczekuje się podczas egzaminu. Jednak zdecydowa-viększość kazusów pozostawiono do samodzielnego rozwiązania z rzadka opatrując niami, które mają ułatwić analizę stanu faktycznego. Zamieszczono następnie szereg ń testowych, począwszy od zadań ułatwiających nabycie umiejętności obliczania stopni •ewieństwa oraz rozróżniania typów warunków lub terminów.
N części drugiej znalazły się pytania prostego testu zamkniętego - należy wskazać tam 3 jedną prawdziwą odpowiedź. Uzupełniono je otwartymi poleceniami wymagającymi jełnień. Trzecia część zawiera test zamknięty wielokrotnego wyboru, w którym każda z ;h odpowiedzi może być prawdziwa albo fałszywa. W czwartej części zamieszczono 'kładowe pytania otwarte, podobne do tych, jakie występują na egzaminie. Dla ułatwienia viązywania wszystkich zadań, w nawiasach obok tytułów rozdziałów zamieszczono od-ienia, czyli numery brzegowe (Nb.), właściwych partii materiału w najnowszym podręcz-i W. Wołodkiewicz, M. Zabłocka, Prawo rzymskie - Instytucje, 3 wyd., Warszawa 2001. Szczególne podziękowania należą się państwu profesorom Marii Zabłockiej, Witol-ń Wołodkiewiczowi i Janowi Zabłockiemu oraz państwu dr Zuzannie Służewskiej imanowi Sobótce. Bez ich pomocy, życzliwych rad, licznych sugestii i krytycznych ig, 565 zagadek z prawa rzymskiego nie mogłoby się ukazać. Oddając do rąk Czytelników przedstawiany zbiór ufamy, że spełni pokładane w nim zieje. Liczymy ponadto, że stanie się okazją do świetnej zabawy z prawem rzymskim.
Autorzy niniejszego opracowania są pracownikami Katedry Prawa Rzymskiego i Antycznego na Iziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Franciszek Longchamps de Berier tub Urbanik są stypendystami Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej.
CZĘŚĆ PIERWSZA KAZUSY
•edni związek z praktyką prawną. Obecnie w wiciu ane jako historyczne wprowadzenie do zagadnień prawa cywilnego. O specyfice auki prawa tworzonej przez Rzymian stanowi metoda, jaką posługiwali się dla opra-owania instytucji i pojęć prawnych. Z rzadkimi wyjątkami była to metoda kazu-styczna, nie łatwo bowiem znaleźć w Corpus luris Civilis rozważania teoretyczne. Izymski jurysta analizował prawo poprzez konkretny przedłożony mu do rozstrzy-;nięcia problem. Czasem był to przypadek zaczerpnięty z praktyki prawnej, kiedy ndziej wymyślony w trakcie szkolnej dyskusji. Źródła prawa rzymskiego obfitują w vielką liczbę kazusów dyskutowanych i rozstrzyganych przez jurystów. Rozstrzygnięcia te dotyczą czasem bardzo złożonych stanów faktycznych i pociągają za sobą decyzje prawne o charakterze prawotwórczym. Przez wieki historii prawa w Europie, począwszy od XI wieku, kolejne pokolenia komentowały, dyskutowały i analizowały decyzje rzymskich iurisprudentes, których dorobek stał się w ten sposób podstawą rozwoju nauki i nauczania prawa w Europie.
Jak powstaje kazus? Wiele zdarzeń w życiu społecznym rodzi skutki prawne, czyli konsekwencje określone obowiązującym prawem. Jeśli określenie prawnych skutków zdarzenia staje się przedmiotem kontrowersji, mamy do czynienia z kazusem - problemem, który należy rozstrzygnąć według reguł określonych przez prawo. Pierwszy krok w kierunku podjęcia decyzji kończącej spór stanowi ustalenie stanu faktycznego. Składają się nań wszelkie fakty, z których część już została ustalona, inne zaś należy jeszcze zbadać: przebieg zdarzenia, status prawny uczestników, czasem cele i motywy ich działania, skutki fizyczne czy społeczne działania lub zdarzenia. Toteż rozwiązywanie każdego kazusu powinno się rozpocząć od ustalenia zespołu faktów, które są istotne z punktu widzenia prawnej oceny zaistniałej sytuacji. Gdy więc na przykład Titius zrobił z desek ruchomy spichlerz na zboże, który ustawił na gruncie Seiusa, powstała wątpliwość, kto jest właścicielem spichlerza (por. D.41,1,60). Kiedy zostaną ustalone wszystkie istotne dla podjęcia decyzji okoliczności, można przystąpić do oceny ich prawnych konsekwencji.
Warto więc zapoznać się z radami dotyczącymi sposobu rozwiązywania prawnych przypadków. W pierwszym rzędzie trzeba zauważyć, że udzielenie odpowiedzi na postawione w kazusie pytanie nie jest najistotniejsze. Znacznie ważniejsze wydaje się przeprowadzenie prawniczego rozumowania, które prowadzi do określonego rozstrzygnięcia. Rozważając bowiem dane zagadnienie trzeba umieć wyjaśnić każdy krok wnioskowania. W kwestiach spornych wypada zaznaczyć istnienie odmiennych
12 5 65 ZA GADEK Z PRĄ W A RZYMSKIEGO
stanowisk. Należy pamiętać, że rozwiązującego wiąże treść pytania postawioneg w zadaniu. Stąd postulat, aby kolejne kroki rozumowania zmierzały do udzieleni odpowiedzi ściśle na postawione pytanie. Nie chodzi więc o to, aby rozwiązując podzielił się wszelką wiedzą, jaka kojarzy mu się z treścią kazusu. Należy wykorzj stać tylko te wiadomości, które są niezbędne do prowadzenia wnioskowania. Niedc puszczalne jest również zakładanie istnienia nie wymienionych w treści zadania okc liczności, wprowadzanie wariantów stanu faktycznego lub innych nie podanych elf mentów. Tylko w wyjątkowych sytuacjach, kazus może być tak sformułowany, 2 jego rozwiązanie będzie wymagać rozpatrzenia alternatywnego przebiegu wydarzei w zależności od uznania za istniejący lub nieistniejący czynnik, który pozostał nied< określony, a bez którego rozwiązanie w ogóle nie jest możliwe. Jeśli kazus dotyczyłb na przykład określenia konsekwencji posiadania, a nie podano by w zadaniu i n wynikałoby to z okoliczności, czy mamy do czynienia z posiadaczem w dobrej czy złej wierze, należałoby rozpatrzyć alternatywnie konsekwencje posiadania w dóbr i złej wierze.
Bardzo ważne jest, aby na początek poprawnie zrozumieć stan faktyczny. Najl
piej treść kazusu przeczytać dwukrotnie. Dla jej zrozumienia bardzo pomocny mo;
okazać się szkic przedstawiający poszczególne osoby oraz relacje, jakie między nir
zachodzą. Warto sporządzić go w czasie ponownej lektury. Jeżeli rozwój wydarzeń
czasie może mieć znaczenie dla rozwiązania, należy przygotować również szk
chronologiczny. Dopiero teraz, zwłaszcza, gdy w związku z postawionym pytanie
trzeba udzielić porady lub ocenić sytuację prawną, można zmierzać do ustalenia kt
czego, od kogo i na jakiej podstawie powinien żądać. Ustalając podstawę żądań
dochodzi się do bardzo ważnego etapu. Należy tu bowiem wskazać normy i regu
prawne, które potencjalnie mogą znajdować zastosowanie w analizowanym przypa
ku. Po ustaleniu stanu prawnego następuje faza najtrudniejsza, bo wymagają
twórczego wysiłku. Rozważając wszelkie argumenty, jakie podsuwa stan faktyczn
oraz biorąc pod uwagę wytypowane już normy prawne, należy ustalić czy i w jaki
zakresie stan faktyczny odpowiada hipotezom wybranych norm prawnych, a więc c:
uda się dokonać subsumpcji. Jeżeli subsumpcja została przeprowadzona prawidłow
to określenie konsekwencji prawnych istotnych dla rozstrzygnięcia danego zadań
nie powinno nasuwać większych trudności. ,<
rzygotowanie się do egzaminu z prawa rzymskiego, lecz także przydadzą się na /yższych latach studiów. Zdaniem autorów umożliwiaj ą one najpełniejszą ocenę nie ylko stopnia opanowania reguł prawnych czy prawniczej terminologii, ale również imiejętności stosowania zdobytej wiedzy do konkretnego stanu faktycznego. Zmu-zają więc do zaniechania czysto pamięciowego przyswajania przedmiotu na rzecz wgłębionych studiów nad rozumieniem prawa rzymskiego. Co jednak najważniejsze, wymagają opanowania metody prawniczego myślenia, przydatnej do rozwiązywania współczesnych problemów prawnych.
Nunc adrem, tempusfugitl
L STATUS, MAŁŻEŃSTWO I OPIEKA (Nb. 86-151)
i, Marcus kupił i otrzymał od Titiusa bez auctoritas tutoris krowę. Wiedział, że zbywca jest niedojrzały, lecz był przekonany, że prawo pozwala niedojrzałym dysponować swoimi rzeczami. Czy Marcus może nabyć własność kupionej krowy w drodze zasiedzenia? Czy zasiedzenie byłoby możliwe, gdyby Marcus był przekonany, że zbywca jest osobą dojrzałą? (por. D.41,4,2,15)
Prawo cywilne uznaje za nieważne czynności rozporządzające, dokonane przez >odopiecznego bez przyzwolenia opiekuna. Marcus nie uzyskał własności krowy, slabywca krowy należącej do majątku pupila był błędnie przekonany, że nie ma akiej normy prawnej, która by pupilowi zabraniała swobodnie dysponować mająt-ciem. W tych okolicznościach nie może również dokonać zasiedzenia otrzymanej crowy. Jego dobra wiara opierała się na błędzie co do prawa (error iuris). Zgodnie : ogólną zasadą, że nieznajomość prawa szkodzi, przy uzasadnianiu swojej dobrej yiary potrzebnej do zasiedzenia, nabywca nie będzie mógł się powołać na niezna-omość normy prawnej.
W drugim przypadku błąd dotyczył okoliczności faktycznych (ignorantia facti), zn. polegał na błędnym przekonaniu, że Titius jest osobą dojrzałą. Jeśli błąd jest usprawiedliwiony nabywca może dokonać zasiedzenia. Jego dobra wiara nie może wstać podważona przez fakt, że nie wiedział, ile Titius ma lat.
14 565 ZAGADEK Z PRĄ W A RZYMSKIEGO
2. Będąca w ciąży obywatelka rzymska została porwana przez wrogów
\V niewoli urodziła syna - Timotheosa, który zgodnie z ius gentium b
niewolnikiem. Tymczasem zmarł jego ojciec, który był mężem matki T
motheosa przed jej popadnięciem w niewolę, pozostawiając spadek spai
kobiercom ustawowym. Urodzony w niewoli Timotheos jako osoba dor
sła powrócił do Rzymu. Czy może żądać wydania spadku po ojcu? (pc
D. l,5,26) r";,
Istotne elementy stanu faktycznego wpływające na rozwiązanie to:
- Timotheos był już poczęty w chwili popadnięcia matki w niewolę,
- został poczęty w czasie trwania iustum matrimonium,
- powrócił na obszar państwa rzymskiego.
a) sytuacja prawna nasciturusa
Osoba poczęta a jeszcze nie narodzona jest w prawie cywilnym określana termim nasciturus (mający się urodzić). Nasciturus nie jest jeszcze podmiotem prawa, lecz f oczekiwania na jego przyjście na świat jest przez prawo cywilne brany pod uwagę. Urm liwia ono nasciturusowi warunkowe nabycie spadku. W szczególności ius civile pozw zabezpieczyć prawa do spadku po ojcu dla tzw. pogrobowców - dzieci urodzonych śmierci ojca. Dla nasciturusa czyniono wyjątek od reguły, że spadkobiercami nie mc być personae incertae - tzn. osoby wskazane w testamencie w taki sposób, iż testatoi chwili sporządzania testamentu nie byłby w stanie jednoznacznie ich zindywidualizo\ (por. G.2,238). Wykluczano również możliwość ustanowienia spadkobiercą lub uczyi nią zapisu na rzecz obcego pogrobowca (G.2,242). Prawo cywilne przyznawało nasciti, sowi warunkową zdolność prawną: jeśli urodzi się żywy, będzie uznany za urodzonego w chwili śmierci ojca (por. G.l,147).
Z powyższego wynika, że gdyby matka nie popadła w niewolę, po urodzeniu motheos wchodziłby pod władzę swojego ojca i należałby do kręgu spadkobierc ustawowych określanych mianem spadkobierców domowych (sui heredes). Jeśl ojciec zmarł przed jego urodzeniem, Timotheos dziedziczyłby po nim na praw spadkobiercy domowego.
b) ius postlimini
prawo cywilne jak narodzony, jeśli prowadzi się postępowanie dotyczące jego korzyści (nasciturus iam pro nato habetur ąuotiens de commodis eius agatur). Przyznanie prawa powrotu Timotheosowi stanowi niewątpliwie dla niego korzyść, jako że umożliwia mu uzyskanie spadku po ojcu i odzyskanie majątku spadkowego od jego aktualnych posiadaczy. Dlatego należy uznać, że skoro Timotheos był poczęty w chwili utraty wolności przez matkę, to chociaż został urodzony jako niewolnik, będzie miał prawo powrotu wraz ze wszystkimi konsekwencjami, w tym również prawem do spadku pozostawionego ab intestato przez jego ojca.
Timotheos powracając do Rzymu z niewoli na podstawie ius postliminii będzie mógł domagać się wydania spadku pozostawionego przez swego ojca (petitio hereditatiś) od osób aktualnie posiadających spadek bądź przedmioty należące do tego spadku.
3. W czasach cesarza Trajana, wyruszając wraz z legionami, rzymski kupiec sporządził testament. Podczas wyprawy wojennej popadł w niewolę u wrogów, gdzie po roku zmarł. Czy jego testament jest ważny? Uzasadnij odpowiedź.
Czy popadłszy w niewolę u wrogów, kupiec był niewolnikiem także w rozumieniu
rzymskiego prawa spadkowego? Jakie miał znaczenie testament sporządzony przez
niewolnika? Która z ustaw dotyczyła testamentów osób zmarłych w niewoli u wro
gów? W jaki sposób rozwiązywano kwestię nieważności testamentu sporządzonego
przez kupca w sytuacjach wymienionych w kazusie? , ,v,(.,,w-. ,-t, Vl!"? R33,
4. Wyruszając na wojnę w 27 roku p.n.e., obywatel rzymski sporządził testament. Na wyprawie wojennej popadł w niewolę u wrogów, gdzie zmarł po kilku latach. Czy jego testament jest ważny? Uzasadnij odpowiedź.
5. W II wieku n.e. Antius, mający pod patria potestas wnuczkę Antię, pragnie wydać ją za mąż za Marcusa. Mimo protestów Antii uzgadnia z Marcusem, że zostanie ona jego żoną. Marcus zabiera Antię i przewozi ją wraz z jej rzeczami do swego domu. Czy Antia jest żoną Marcusa? Uzasadnij odpowiedź.
Jakie są warunki uznania związku za iustum matrimonium! Wyjaśnij co oznacza afectio maritalis, consensus, concubitus, które z tych pojęć opisuje sytuację pary z kazusu? Czy Antia weszła pod manus mariti Marcusa? 4. Jak zinterpretujesz zwrot "z jej rzeczami"?
16
6.
7.
stw rm wa
8.
9.
10.
11,
565 ZAGADEK Z PRĄ WA RZYMSKIEGO
W II wieku n.e. lulia zgodziła się wyjść za Marcusa, a po pół roku ro: śliła się i uciekła do domu ojca. Ojciec zdenerwował się i kazał jej nai miast wracać do męża, lulia jednak uporczywie odmawia. Czy Ma i lulia nadal są małżeństwem? Uzasadnij odpowiedź.
W II wieku n.e. Marcus poślubił jedenastoletnią lulię. Odbyła się ded\ in domum mariti, po czym Marcus i lulia zamieszkali razem. Przez l żyli szczęśliwie, jednakże po ich upływie Marcus dowiedział się, iż luli zdradzała - od przeszło roku miała kochanka. Czy lulia będzie odpo dać za adulterium? Uzasadnij odpowiedź.
Czy doszło do zawarcia małżeństwa między Marcusem a lulia? Czy ich ma) /o uległo konwalidacji? Kto i na jakiej podstawie był odpowiedzialny za ad ml Zdefiniuj adulterium w rozumieniu ustawy Augusta. Kto wszczynał post nie i jakie sankcje przewidywała ustawa?
W 11 roku n.e. Titus poślubił jedenastoletnią Drusillę. W związku z otrzymał od ojca dziewczyny l 000 denarów posagu. Po pół roku zwis Titusa i Drusilli się rozpadł. Ojciec Drusilłi zażądał zwrotu posagu. C sytuację prawną.
Zamożna Rzymianka Livia w swoje dwudzieste urodziny, tj. 18 styc; 71 roku n.e., poślubiła dwunastoletniego Marcusa. Po roku otwarto te ment jej przyjaciela Gaiusa. Okazało się, że zapisał on Lhii 50 000 ses ców. Spadkobierca Gaiusa nie chce wypłacić zapisu. Czy Livia może chodzić jego wypłaty na drodze sądowej? Uzasadnij odpowiedź.
Obywatelka rzymska zawarła małżeństwo z peregrynem, któremu pi sługiwało conubium. Po upływie pewnego czasu urodził im się syn. Ok jego status familiae. Uzasadnij odpowiedź.
W 208 roku n.e. senator Semnrnnins r""ćlnH;i (tm)<>l(tm)." T
14. w l wieku n.e. Cornelius i L,ivia, osoby sui iuris, zawarli małżeństwo. Livia dała Corneliusowi tytułem posagu 10 000 sesterców. Po pewnym czasie Livia związała się z Marcusem, a po rozwodzie zaczęła domagać się od Corneliusa zwrotu posagu. Udziel porady prawnej Corneliusowi.
15. Marcus miał pod patria potestas syna Paulusa i wnuczkę lulię, która była córką Paulusa. Paulusa adoptował Titius, a następnie Marcus adoptował go z powrotem. W jakiś czas potem Marcus umarł. Czy lulia będzie powołana do spadku ab intestato po dziadku? Uzasadnij odpowiedź.
16. Opiekun (futor) zawarł z Luciusem umowę emptio-venditio niewolnika. Zapłacił pieniędzmi wziętymi z majątku pupila. Umówili się, że Lucius przyprowadzi niewolnika za tydzień. W tym czasie opiekun zmarł, a jego spadkobiercą został Maevius. Oceń sytuację prawną. Czy pupil może domagać się wydania niewolnika od Luciusa?
a) stan faktyczny
Najważniejszy element stanu faktycznego to konsensualna umowa kupna-iprzedaży niewolnika, zawarta między opiekunem a Luciusem. Umowę tę opiekun zawarł na rzecz pupila, na co wskazuje fakt, że zapłacił on za niewolnika pieniędzmi : majątku podopiecznego. Druga okoliczność wskazująca, że umowa została zawarta v interesie pupila to praktyczny nakaz związany ze sposobem zarządzania majątkiem jodopiecznego, aby - o ile majątek pupila na to pozwala - nabyć do jego majątku liewolnłka.
b) skutki umowy opiekuna z Luciusem
Emptio-venditio w prawie rzymskim jest umową konsensualna rodzącą po stronie kupu-ącego obowiązek zapłaty umówionej ceny, a po stronie sprzedawcy obowiązek wydania zeczy i zapewnienia jej spokojnego posiadania kupującemu. Opiekun wykonał swój obowiązek i przeniósł własność pieniędzy na Luciusa. Mógł to uczynić, gdyż jako opiekun za-•ządzajacy majątkiem podopiecznego jest uznawany za pełniącego funkcję właściciela (do-nini loco), co daje mu upoważnienie do dokonywania rozporządzeń z majątku podopiecznego ze skutkiem w postaci przejścia prawa na nabywcę. Zakres tej swobody podlega ocenie z junktu widzenia zasadności i celowości. Zakres swobody dysponowania majątkiem pod-)piecznego przez opiekuna uzależniony jest od okresu historycznego oraz rodzaju opiekuna.
18 565 ZAGADEK Z PRĄ W A RZYMSKIEGO
Z umowy zawartej z Luciusem wynika natomiast roszczenie o wydanie nie1 Jednak opiekun nie może zobowiązywać się w imieniu pupila, lecz zawierając d kontrakt, musi najpierw sam stać się stroną. Oznacza to, że ze zobowiązania zaciąj przez tutora pupil bezpośrednio nie nabywa prawa, którego realizacji mógłby dc sądownie. Dla potrzeb rozwiązania naszego kazusu - upraszczając - możemy pn prawo rzymskie nie zna wyjątków od tej reguły. Roszczenie o wydanie niewolni sługuje zatem wyłącznie opiekunowi i nie stanowi składnika majątku pupila. Tyli kun może domagać się od Luciusa wykonania umowy na drodze sądowej.
Gdyby jednak nastąpiło wydanie niewolnika do rąk opiekuna, to nabyłby siadanie bezpośrednio dla podopiecznego, ze skutkiem w postaci nabycia wi kwirytarnej po dokonaniu zasiedzenia.
c) konsekwencje zapłaty pieniędzmi pupila
Ponieważ opiekun zmarł, rozwój wypadków przedstawiony w poprzednim stał się niemożliwy. Sytuacja wygląda teraz następująco: pieniądze pupila znal w majątku Luciusa, co nie stanowi bezpodstawnego wzbogacenia, gdyż ich pr nie było wykonaniem ważnej umowy kupna-sprzedaży. Roszczenie o wydai wolnika, wynikające z tej umowy, przeszło na spadkobiercę opiekuna - Mi Śmierć opiekuna powoduje zgaśniecie opieki, odebranie więc niewolnik; Maeviusa nie prowadzi do nabycia posiadania i w konsekwencji własności n podopiecznego jego spadkodawcy.
Sprawowanie opieki prowadzi do powstania zobowiązania ze zdarzenia podob kontraktu (quasi ex contractu) między opiekunem a podopiecznym. Skarga z tytu wowania opieki (actio tutelae) służy do rozliczenia między byłym opiekunem i podopiecznym z tytułu zarządu majątkiem podopiecznego. Jest to skarga dobre (bonae fidei), przy pomocy której były podopieczny lub nowy opiekun w przypadł nią opieki w inny sposób niż przez osiągnięcie dojrzałości przez podopiecznego, > się przedłożenia rachunków i rozliczenia z rozporządzeń oraz przysporzeń będąc; nikiem nie wykonanych jeszcze zobowiązań. W naszym przypadku ustanie opiek piło przez śmierć opiekuna, powstała więc konieczność powołania nowego oj; którego obowiązkiem będzie dochodzenie roszczeń wynikających z tytułu spraw opieki przez jego poprzednika. Roszczenia z tytułu sprawowania zarządu majątkie opieczneso, w przeciwieństwie do samei onieki. nrzechorlza na snnHknhiprrńw nni<
wystąpił przeciwko Paulusowi ze skargą o wykonanie umowy tzn. wydanie konia, sam jednak odmawia zapłaty. Kto wygra proces ? Uzasadnij odpowiedź.
Dwunastoletni Sextus bez zgody tutora kazał swemu niewolnikowi Seiusowi zaciągnąć u Gaiusa pożyczkę w wysokości 2 000 sesterców. Sextus pożyczył od Gaiusa żądaną sumę. Po upływie umówionego terminu Gaius zażądał zwrotu pieniędzy. Wobec odmowy, wytoczył przeciwko Sextusowi actio ąuod iussu o zwrot pożyczki. Kto wygra proces? Uzasadnij odpowiedź.
Niedojrzały Maevius pożyczył 10 000 sesterców znajomemu Luciusowi. Kontrahenci umówili się, że pożyczka zostanie zwrócona za rok. Opiekun Maeviusa, gdy po miesiącu dowiedział się o pożyczce, zażądał od Luciusa natychmiastowego zwrotu pieniędzy. Czy powstało zobowiązanie? Czy opiekun może żądać zwrotu pożyczonych pieniędzy? Uzasadnij odpowiedź.
Dłużnik pupila, Lucius, który stypulacyjnie przyrzekł dać mu l 000 sesterców, przyniósł i wręczył pupilowi pieniądze, aby zwolnić się z zaciągniętego zobowiązania. Opiekuna przy tym nie było. Dwa tygodnie później opiekun pozwał Luciusa o zapłatę długu. Czy będzie on musiał zapłacić jeszcze raz? Uzasadnij odpowiedź.
Ośmioletni Titus bez zgody opiekuna zawarł z Marcusem umowę sprzedaży niewolnika, a następnie przekazał niewolnika Marcusowi za pomocą man-cypacji. Czy Marcus jest właścicielem niewolnika? Uzasadnij odpowiedź.
Trzynastoletni Sextus kupił konia od Decimusa bez zgody tutora. Sextus żąda od Decimusa wydania konia, sam jednak odmawia zapłaty umówionej ceny. Czy Decimus będzie musiał spełnić żądane świadczenie? Uzasadnij odpowiedź.
Za panowania Augusta pupil Maeyius kupił od Luciusa parę wołów wraz z radłem. Umowę zawarto bez auctoritas tutoris. Lucius wydał zwierzęta oraz radło i żąda zapłaty. Czy ją otrzyma? Uzasadnij odpowiedź.
20
25.
l
sam dius
26.
III.
27.
565 ZAGADEK Z PRĄ W A RZYMSKIEGO
Po wielu latach służby wojskowej żołnierz, wciąż podlegający pater familias, sporządził testament, w którym rozporządził pn nym mu przez imperatora Klaudiusza łupem zdobytym w czasie i kampanii w Brytanii. Dziedzicem została ustanowiona towarzysz żołnierza, która po jego śmierci weszła w posiadanie tego majątki wystąpił przeciwko niej ze skargą o wydanie rzeczy syna. Jakii rozstrzygniecie sporu? Uzasadnij odpowiedź.
Czy żołnierz mógł w I wieku n.e. mieć własny majątek? Czy mógł o jeg lodzielnie decydować w testamencie? Czy łup przydzielony przez cesar: >za wszedł do peculium castrense!
Filius familias zmarł w czasie pełnienia służby w wojsku Nerona śniej sporządził testament, w którym rozporządził swoim ma zgromadzonym w czasie pełnienia służby wojskowej. Czy ten te jest ważny? Uzasadnij odpowiedź.
ACTIONESADIECTITIAE QUALITATIS
I ODPOWIEDZIALNOŚĆ NOKSALNA (Nb. 89-92, 101, 140-14
Titus powierzył niewolnikowi peculium składające się z towaru (merx] tości 30 aureusów. Niewolnik był winien swojemu właścicielowi 15 ai (obligatio, naturalis wobec Titusa). Wierzycielom spoza familia niewo winien 30 aureusów (po 15 każdemu). Jeden z wierzycieli wystąpił ze depeculio, drugi z vocatio in tributum. Ile Tytus może sobie potrącić zp> swojego niewolnika? Uzasadnij odpowiedź, (por. D.14,4,12)
iiu^ia/L iyiivu nuiuiun turę, Luuuwić%Łaina L umuw ^awanyuil llll(juzy wia-
elem a niewolnikiem wyposażonym w peculium. Zewnętrznego znaczenia zobo-:ania te nabierały w sytuacji, gdy wierzyciele dochodzili od właściciela wykona-amów zawartych przez niewolnika i trzeba było ustalić wartość peculium. W ta-sytuacji właściciel niewolnika miał prawo do odliczenia przysługujących mu żności przed innymi wierzycielami (ius deductionis), a jego odpowiedzialność niczała się do pozostałej po tym odliczeniu wartości peculium. Jeśli odliczenie isumowało całą wartość peculium, wierzyciel zewnętrzny nie otrzymywał nic. 'asady odpowiedzialności właściciela za zobowiązania z umów zawartych w odnie-iu do merx peculiaris zostały zmodyfikowane w tym kierunku, że właściciel utracił ją uprzywilejowaną pozycję i miał równe z pozostałymi wierzycielami prawo do okojenia swoich należności z peculium handlowego. W postępowaniu wszczętym z wierzycieli na podstawie "wezwania do podziału", właściciel miał obowiązek lenia wartości towarów. Jeśliby nie wystarczała ona na pełne pokrycie należności, iał dokonać proporcjonalnej redukcji wszystkich zgłoszonych wierzytelności, w tym mej. Wierzyciel niezadowolony z dokonanego podziału mógł wówczas wystąpić tio tributoria i domagać się wobec siebie sądowej korekty podziału.
1) konkurencja skarg
Wierzyciel, który udzielił kredytu niewolnikowi dysponującemu peculium han-vym ma do wyboru bądź wystąpienie z actio de peculio, bądź dokonanie vocatio 'ibutum. Ta ostatnia, jak wynika z wcześniejszych ustaleń, była korzystniejsza, tępowanie na podstawie vocatio in tributum obejmowało wyłącznie mery. peculia-Jeśli poza tym istniał jeszcze jakiś majątek należący do peculium, to w odniesie-do niezaspokojonych z tytułu vocatio roszczeń wierzyciel, mógł prowadzić postę-'anie na podstawie actio de peculio.
iV analizowanej sytuacji mamy do czynienia z dwoma wierzycielami, z których jeden vadzi postępowanie na podstawie actio de peculio, domagając się zaspokojenia swojej żności o wartości 15 aureusów, drugi natomiast wezwał właściciela do podzielenia merx iliaris. Gdyby przeprowadzić postępowanie zgodnie z wnioskami wierzycieli, końcowy iik postępowania wyglądałby następująco: na podstawie vocatio właściciel i drugi wierzy-otrzymaliby po 15 aureusów. Wyczerpałoby to wartość peculium i pierwszy wierzyciel otrzymałby nic. Zatrzymanie 15 aureusów przez właściciela wobec wierzyciela pierwsze-tanowiłoby wykonanie prawa odliczenia należności właściciela. Tego niekorzystnego dla wszego wierzyciela rozstrzygnięcia można uniknąć, traktując wystąpienie przez niego
22 565 ZA GADEK Z PRĄ W A RZYMSKIEGO
z actio depeculio jako zgłoszenie swojej wierzytelności w postępowaniu o podział Jest to dla niego korzystne również z tego względu, że nie zamyka mu drogi w da stepowaniu na podstawie actio de peculio, gdyby się okazało, że w skład pecui towaru wchodziły inne rzeczy. Zatem pierwszeństwo należy dać postępowaniu na vocatio przed postępowaniem z actio depeculio. Pierwsze bowiem lepiej zabezpiei sy zewnętrznych uczestników postępowania, kosztem właściciela niewolnika. Ten < zasługuje w tym wypadku na szczególną ochronę, ze względu na przyzwoleni udzielił niewolnikowi na prowadzenie działalności handlowej. Potencjalnie większi uzasadniają większą odpowiedzialność.
Według zasad podziału merx peculiaris, każdy z uczestników otrzyma po usów. Wszystkie należności zostaną więc zredukowane proporcjonalnie.
28. Lucius ustanowił swego syna Quintusa kierownikiem sklepu z pie< Syn zakupił na kredyt towar. Niestety cesarz po powrocie ze zw; wyprawy do Germanii zarządził, aby przez cały tydzień rozdawał ludowi. Całe pieczywo Quintusa stało się przez ten czas czerstwe. nie ma gotówki, żeby spłacić wierzycieli. Czy wierzyciele mogą ż: płaty od Luciusa? Uzasadnij odpowiedź.
29. Manius ustanowił swego syna Tiberiusa kierownikiem sklepu z owoc; zakupił na kredyt towar, którym były śliwki. Niestety z powodu wielkicł zepsuły się one w sklepie. Tiberius nie ma gotówki, żeby spłacić wierzyć wierzyciele będą mogli żądać zapłaty od Maniusa? Uzasadnij odpowiedź
30. Peculium powierzone w zarząd niewolnikowi ma wartość 10 000 se! Z różnych przyczyn niewolnik winien jest trzem osobom pieniądze szym wierzycielem jest jego właściciel, wobec którego dług niewoln nosi 6 000 sesterców, drugim Paulus, któremu niewolnik winien je sesterców, a trzecim jest Lucius, od którego niewolnik pożyczył 3 00( ców. Jak będzie wyglądało rozlicznie długów zpeculium niewolnika?
31. Svn LucillSa fiain" ntr-n/mał r>H ";*", Af\
5. Niewolnik Stichus otrzymał od swojego właściciela w swobodny zarząd peculiuin złożone ze stada owiec. Stichus zakochał się i w dowód wielkiej miłości podarował całe stado wybrance serca. Czy właściciel Sti-chusa może żądać zwrotu owiec od ukochanej niewolnika? Uzasadnij odpowiedź.
5. Właściciel powierzył swemu niewolnikowi Cinnamusowi peculium w wysokości 10 000 sesterców. Po dwóch latach, w czasie nieobecności swego właściciela, Cinnamus zaciągnął pożyczkę od Gaiusa w wysokości 15 000 sesterców, za którą naprawił przeciekający dach domu swego właściciela. W ustalonym terminie Cinnamus nie zwraca pożyczki. Udziel porady prawnej Gaiusowi.
7. Niewolnik Stichus wyposażony w peculium otrzymał pożyczkę od Titiusa. Zanim zdążył oddać pożyczone pieniądze, właściciel Stichusa Publius odebrał mu peculium (adepmptio peculii). Czy Titius może pozwać Publiusa? Uzasadnij odpowiedź.
8. Niewolnik Marcusa, Primitivus, dysponujący peculium o wartości 3 000 sesterców, otrzymał od Gaiusa pożyczkę w wysokości 10 000 sesterców, z których 5 000 wypłacił wierzycielowi Marcusa, pozostałe zaś 5 000 sesterców roztrwonił. Ile i na jakiej podstawie może żądać Gaius od Marcusa tytułem zwrotu pożyczki? Uzasadnij odpowiedź.
i9. Niewolnik otrzymał od swojego właściciela nową tunikę, w której miał obsługiwać gości na przyjęciu z okazji urodzin właściciela. Jeszcze przed świętem szatę sprzedał i obiecał wydać ją nabywcy po zakończeniu uroczystości. Za otrzymane pieniądze kupił kolczyki dla swojej towarzyszki życia. Po uroczystościach właściciel odebrał niewolnikowi tunikę. Niezaspokojony wierzyciel wystąpił z powództwem. Jakim? Odpowiedź uzasadnij.
24
40.
41.
42.
krę nią Jal
43.
565 ZA GADEK Z PRĄ W A RZYMSKIEGO
Niewolnik zakupił na kredyt wonne olejki i maści, które zostały zi natarcia zwłok matki jego właściciela. Czy sprzedawca ma skargę ściciela niewolnika? Uzasadnij odpowiedź.
Niewolnik dysponujący peculium pożyczył od Aemiliusa 10 000 se; Pożyczone pieniądze wydał na urządzenie przyjęcia z okazji urod: ściciela. Czy Aemilius może żądać zwrotu pożyczonych pieniedz sadnij odpowiedź.
Lucius ustanowił niewolnika Stichusa kapitanem statku (magistei Ten w czasie burzy utracił żagiel i z trudem przybił do małej wys< dotarciu do portu odnalazł niewolnika Horosa - agenta Porciusa, 2 kupca z Rzymu. Stichus pożyczył od Horosa pieniądze na żaku i innego zniszczonego sztormem sprzętu. Wkrótce okazało się, że śpię nie można kupić ani żagla, ani innego potrzebnego osprzętu c ku. Pożyczone pieniądze przeznaczone zostały na utrzymanie załoj koszty przymusowego postoju na wyspie. Czy Porcius może dom: od Luciusa zwrotu pieniędzy pożyczonych przez jego niewolnika sowi? Odpowiedź uzasadnij, (por. D.14,1,7,1)
Wskaż podstawę odpowiedzialności armatorów za działania kapitanów. L :s tej odpowiedzialności. Sprawdź czy pożyczka mieści się w zakresie upo . kapitana. Wskaż okoliczności przemawiające za odpowiedzialnością I de okoliczności przemawiają przeciw jego odpowiedzialności?
Titius ustanowił niewolnika Malchusa kapitanem swego statku. IV wracając z kolejnej nieudanej wyprawy handlowej na krótko żal się w Koryncie, gdzie nabył na kredyt 30 amfor ze świeżą słodką wi załogi. Podczas rejsu powrotnego Malchus wypił z załogą całą wód chus nie ma gotówki, aby zapłacić sprzedawcom za wodę. Czy sprz< wody mają skargę przeciwko Titiusowi? Uzasadnij odpowiedź.
ł/. syn nueriusa, i nua, UHŁJ ..."."", "j~" . "-" __"___...
niądze polecił synowi założyć sklep, w którym będzie sprzedawał wino. Do sklepu przyszedł niewolnik Gaiusa, Malchus. Malchus chciał oszukać Ti-tusa płacąc mu mniej niż było ustalone. Titus zdenerwował się i zabił niewolnika. Czy Gaius ma skargę do Tiberiusa? Uzasadnij odpowiedź.
48. Gaius, syn Sextusa, będący pod jego władzą, zabrał rydwan swego ojca, aby wziąć udział w zawodach. W czasie wyścigu rydwan uległ zniszczeniu. Jakiś czas później Gaiusa adoptował Marcus. Już po dokonaniu adopcji Sextus dowiedział się o kradzieży popełnionej przez Gaiusa. Wystąpił więc z actio noxalis ex legę Aąuilia przeciwko Marcusowi. Kto wygra proces? Uzasadnij odpowiedź.
Za delikty osób będących in potestate odpowiada osoba, która jest ich zwierzchnikiem w chwili litis contestatio, nie zaś ta, która była ich zwierzchnikiem w momencie popełnienia deliktu (por. G.4,75; G.4,77; noxa caput seąuitur). Jednak aby odpowiedzialność noksalna w ogóle powstała, musi istnieć zobowiązanie naturalne (por. D.44,7,14), pomiędzy sprawcą a poszkodowanym. Ponieważ między osobą podległą władzy a jej zwierzchnikiem nie może powstać żadne zobowiązanie z deliktu, nie powstaje w tym przypadku również odpowiedzialność noksalna (por. G.4,78). Skoro zaś odpowiedzialność taka w ogóle nie powstała, nie może też "podążać za sprawcą". Sextus przegra proces, mimo że nie jest on już zwierzchnikiem familijnym Gaiusa.
49. Titius, który był właścicielem domu w Pompejach, położonego w okolicy Term Stabiańskich, powierzył swemu niewolnikowi Erosowi wymieniony dom, aby prowadził w nim agencję towarzyską. Jednocześnie Titius dał Erosowi jako peculium 10 000 sesterców. Eros zakupił 15 niewolnic. Jedna z niewolnic, o imieniu Medea, okradła klienta agencji - senatora Luciusa Semproniusa Testę. Udziel porady prawnej senatorowi.
50. Niewolnik Gaiusa, Onezym, ukradł Marcusowi 5 000 sesterców. Następnie Gaius podarował Onezyma Titiusowi, ten zaś mancypował go Marcusowi. Przeciw komu Marcus może wnieść skargę z tytułu kradzieży? Uzasadnij odpowiedź.
26 565 ZAGADEK Z PRĄ W A RZYMSKIEGO
51. Niewolnik Gaiusa ukradł Semproniusowi zloty pierścień. Zanim u kto dokonał kradzieży, Gaius wyzwolił niewolnika. Kto ponosi oc dzialność za popełnioną kradzież? Uzasadnij odpowiedź.
IV. WŁASNOŚĆ I PRAWA NA RZECZY CUDZEJ
(Nb. 152-171, 175-192, 196-204,210-226)
52. Titius był winien Luciusowi 10 000 sesterców. Na zabezpieczenie i telności dał wierzycielowi w zastaw (pignus) wołu. Następnie zaś, rzystał nadarzającą się okazję i zabrał wołu z pastwiska wierzyciela później sprzedał wołu Marcusowi i nieformalnie wydał (traditló). O tuację prawną, (por. D.41,3,4,21)
Zastawca odbierając samowolnie rzecz daną w zastaw popełnia kradzież (/ Jest to przypadek kradzieży rzeczy własnej (furtum rei suae - por. G.3,200), też kradzieżą posiadania. Luciusowi przysługuje więc z tytułu popełnionej pr tiusa kradzieży actiofurti (por. D.47,2,67 pr).
Wół należy do kategori res mancipi. Nieformalne wydanie (traditio) takiej nie prowadzi do przeniesienia prawa własności na nabywcę. Zabierając wołu l stał się jego posiadaczem. Władanie rzeczą uzyskał od właściciela i nie wied: wół stanowił zastaw dany Luciusowi. Oznacza to, że Marcus był w dobrej wier
Nabywca rzeczy będący w dobrej wierze może nabyć jej własność przez za nie (usucapio) pod warunkiem, że rzecz nie została skradziona. Na skutek kn rzecz przestawała nadawać się do zasiedzenia (res inhabilis) i pozostawała tL póki nie powróciła we władanie właściciela.
Odbierając wołu Luciusowi Titius popełnił kradzież. Kradzież ta nie mogła wykluczać możliwości dokonania zasiedzenia przez Marcusa, ponieważ wół pc
We władanie Titinsa - właśriripla Vtńrw com rK"cr,^.-.(tm).,oł ~""t"-:~ ",.,":- _.
'godnie z ogólną regułą własność wszystkich pożytków, jaKie przynosi rzecz ouuana żytkowanie, nabywa użytkownik. Od tej reguły istnieje jeden sugerowany przez anitas wyjątek, który dotyczy płodu niewolnicy (partus ancillae). Nie traktuje się go pożytku, stąd własność zawsze przypada właścicielowi niewolnicy (por. G.2,50). N związku z zasadą nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse haberet : D.50,17,54) Gaius nie nabył własności sprzedanego niewolnika. Należy się m zastanowić, czy spełnia warunki wymagane do zasiedzenia. Do nabycia własności w drodze zasiedzenia potrzebne jest spełnienie przesłanek: habilis, titulus, bona fides, possessio, tempus. W przedstawionej sytuacji Gaius posiadaczem w dobrej wierze, na podstawie słusznego tytułu. Wątpliwość po-aje jedynie, czy rzecz nadaje się do zasiedzenia. Zasiedziane nie mogą być bo-m m.in. rzeczy wyjęte z obrotu, skradzione, nabyte przemocą (por. G.2,45^9). W podanym przypadku wchodzi w grę jedynie możliwość kradzieży. Kradzież moż-popełnić jednak tylko z winy umyślnej, zabierając rzecz wbrew woli właściciela, .usowi nie można zarzucić kradzieży. Rzecz przez niego sprzedana nie była po praw-jego własnością, ale nie została też skradziona. Nadaje się zatem do zasiedzenia. Gaius nie nabył własności dziecka niewolnicy Marcusa, które kupił od Titiusa -/tkownika niewolnicy. Spełnia jednak wszystkie przesłanki, aby po upływie termi-/asiedzenia nabyć własność kwirytarną. Do tego czasu przysługuje mu również fio Publiciana jako ochrona wobec osób trzecich.
Stichus, niewolnik Marcusa, został oddany w użytkowanie Lidii, matce Marcusa. W czasie trwania użytkowania Stichus został w testamencie Titiusa ustanowiony spadkobiercą. Kto otrzyma majątek spadkowy? Odpowiedź uzasadnij.
Warto pamiętać, że właściciel i posiadacz dobrej wierze za pośrednictwem nie-jlnika, którego ma w posiadaniu, może nabyć własność i posiadanie innych rzeczy or. G.2,89).
Użytkownik nie należy do kategorii posiadaczy w dobrej wierze - w ogóle nie jest isiadaczem (por. G.2,93). Jednak przy użytkowaniu obowiązuje odrębna reguła: ikolwiek niewolnik nabywa, posługując się majątkiem użytkownika lub swoją pra-l, nabywa dla użytkownika (por. G.2,91). Jeżeli nabycie prawa następuje poza przy-jdkami wymienionymi w poprzedzającym punkcie, prawo to powiększa majątek łaściciela niewolnika (por. G.2,91).
28 565 ZA GADEK Z PRĄ W A RZYMSKIEGO
Majątek, którego spadkobiercą został ustanowiony Stichus, powiększy mają go właściciela - Marcusa. Nabycie spadku jest bowiem pozyskaniem prawa pi czającym granice uprawnienia użytkownika do nabywania przysporzeń za p nictwem oddanego mu w użytkowanie niewolnika.
55. Titus był właścicielem kwirytarnym niewolnika. Sprzedał tego niewolnik dał nieformalnie Marcusowi. Niewolnik otrzymał zapis (legatum) w testai Livii. Kto jest właścicielem rzeczy zapisanej? Odpowiedź uzasadnij.
56. Titius zapisał w testamencie należącą doń działkę gruntu na Capri l sowi, zaś jej użytkowanie Septimusowi. Po śmierci Titiusa Septimus uprawiać ten grunt. Tymczasem Sextus sprzedał grunt Marcusowi i kazał mu jego własność w drodze in iure cessio. Marcus odebrał Septimusowi. Czy Septimus ma szansę nadal wykonywać użytkom Uzasadnij odpowiedź.
57. Titus sprzedał i wydał Marcusowi odziedziczony po ojcu złoty piei Żaden z kontrahentów nie wiedział, że pierścień w rzeczywistości n własnością ojca Titusa, lecz został mu użyczony przez jego przyjacie upływie miesiąca Marcus sprzedał i wydał pierścień lulii, która zosi mu go na przechowanie na okres dwóch miesięcy, tj. do czasu jej po z prowincji. Kiedy lulia wróciła do Rzymu, okazało się, że Marcus r je, a jego spadkobierca Seius, działając w dobrej wierze, sprzedał i' pierścień Semproniusowi. Oceń szansę lulii na odzyskanie pierścieni.
Zarówno Julia, jak i Sempronius nabyli pierścień w dobrej wierze od niet nionej osoby. Kradzieży nie można zarzucić ani Titusowi, który sprzedał pie Marcusowi, ani Marcusowi, który sprzedał pierścień lulii, ani Seiusowi, który dał go Semproniusowi. Każdy z wymienionych sprzedawców działał bowiem \v konaniu, że ma prawo do pierścienia, a kradzież można popełnić tylko świac Należy zatem uznać, że pierścień nadaje się do zasiedzenia. Pozycja prawn; i Semproniusa jest taka sama - oboje są nabywcami w dobrej wierze na droc zasiedzenia i obojgu przysługuje ochrona publicjańska. Oboje są zatem właścic bonitarnymi W przypadku, gdy dwaj właściciele bonitarni nabyli tę samą rze
>0. Marcus wziął w użyczenie od Gaiusa prasę do wyciskania oleju z oliwek. W czasie trwania użyczenia Gaius zmarł i Marcus postanowił zatrzymać prasę dla siebie. Po dwóch latach do Marcusa zgłosił się spadkobierca Gaiusa i zażądał zwrotu prasy, Marcus odparł wówczas, że jest jej właścicielem, ponieważ dokonał zasiedzenia. Kto i dlaczego ma w tym sporze rację? Odpowiedź uzasadnij.
11. Aulus ustanowił na rzecz Gaiusa prawo czerpania wody ze sweco źródła, ale ponieważ na nieruchomości Gaiusa powstała sadzawka, nie korzystał / tego prawa ani on sam, ani jego syn, ani wnuk. Za czasów prawnuka Gaiusa - Ti-tiusa nadeszła wielka susza i sadzawka wyschła. Wówczas Titius zaczął czerpać wodę ze źródła należącego do potomka Aulusa - Seiusa. Seius nie zezwala mu jednak na to. Czy Titius ma przeciw Seiusowi skargę o umożliwienie mu korzystania ze źródła? Jeśli tak, jaką? Kto wygra ewentualny proces?
12. Niewolnik wyposażony w peculium sprzedał i wydał osła należącego do tego peculium. Jakie prawo uzyskuje nabywca zwierzęcia? Odpowiedź uzasadnij.
>3. Przechadzając się brzegiem morza Marcus spostrzegł unoszącą się na falach, na poły roztrzaskaną, drewnianą skrzynię. Wyłowił ją i otworzył, ale niewiele w niej znalazł. Na dnie błyszczał jedynie zahaczony o gwóźdź złoty pierścień. Marcus zabrał pierścień i zaniósł go do domu. Po roku zgłosił się do niego Gaius, który jak się okazało, utracił znaleziony przez Marcusa pierścień wraz z całą skrzynią innych drobiazgów podczas burzy morskiej. Gaius zażądał zwrotu pierścienia, jednak Marcus odmówił twierdząc, że pierścień zawłaszczył. Gaius wytoczył więc przeciw niemu rei vindicatio. Kto wygra proces? Uzasadnij odpowiedź.
i4. Quintus wziął od Titiusa w najem sad. Kiedy zebrał owoce z drzew, pozostawił je w skrzynkach pod jednym z drzew tego sadu. Dwa dni później ustalono, że owoce znajdują się u Brutusa. Do pretora zgłosili się i Quin-tus, i Titius. Każdy chciał wnieść rei vindicatio przeciwko Brutusowi. Któremu z nich pretor udzieli powództwa? Uzasadnij odpowiedź.
565 ZA GADEK Z PRĄ W A RZYMSKIEGO
5. W 220 r. n.e. Titus znalazł zagubione stado owiec. Ostrzygł owce, a wełny niewolnice Titusa utkały płótno. Po pewnym czasie okazało ! owce należały do Aulusa, któremu zostały zwrócone. Czy Aulus mo; magać się wydania także płótna zrobionego z wełny jego owiec? ( wiedź uzasadnij.
6. Titius zajmując się pszczołami we własnej pasiece spostrzegł, że jed< wyroił się i osiadł w dziupli drzewa sąsiada - Marcusa. Marcus jedn: zezwolił mu wejść po pszczoły twierdząc, iż zgodnie z prawem nale niego. Titius zanim wystąpił z rei vindicatio, spotkał Marcusa na prz? u wspólnego znajomego Gaiusa. Ten wznosząc toast powiedział, że ni kto jest właścicielem trunku, gdyż został on zrobiony przez jego niev ka z miodu zebranego ze spornego roju pszczół. Określ kto jest właś lem trunku. Uzasadnij odpowiedź.
17. W I wieku n.e. Titius oddał Luciusowi w depozyt zestaw szklanyc czyń, które na polecenie Titiusa ukradł jego niewolnik Aulusowi. L nic nie wiedział o pochodzeniu naczyń, a ratując je z pożaru ukrył w tylko znanym miejscu i wyjechał na morską wyprawę, z której wrć dwa miesiące. Czy Aulus może wytoczyć rei vindicatio przeciwko Titiu: Uzasadnij odpowiedź.
>8. Niewolnik Apuleiusa, Giton, ukradł zbroję należącą do Publiusa. Api nic nie wiedział o tym zdarzeniu. Czy stał się on posiadaczem zbroi? stałby się nim, gdyby Giton kupił zbroję za pieniądze pochoc peculium, które dał mu uprzednio właściciel? Uzasadnij odpowiedź.
19. W I wieku n.e. Gaius kupi) od Titiusa konia, który został mu wydany ditio). Posiadał go przez dwa lata, po których upływie konia zobaczy cius. Okazało się, że jest to koń, który został mu skradziony. Lucius stąpił więc przeciwko Gaiusowi z rei vindicatio. Gaius jednak twierdz nabył konia przez zasiedzenie, gdyż był w dobrej wierze, a transakcji była się na targowisku. Jaki będzie wynik procesu? Uzasadnij odpowl
""aiŁiŁurr. \^M.y pu zwrocie juu sestercow Spurius musi wydać przedmiot zastawu? Uzasadnij odpowiedź. Czy rozwiązanie kazusu byłoby takie samo 200 lat później? Odpowiedź uzasadnij.
POSIADANIE I JEGO OCHRONA (Nb. 172-174, 193-195, 205-209)
Od dłuższego czasu trwał spór między Publiusem a Maeviusem o ogromną łąkę za lasem. Wzmógł się on, gdy wiosną 37 roku p.n.e. Publius zaczai wypasać na niej owce twierdząc, iż jest jej właścicielem. Korzystając z tego, że stada znajdowały się przez dwa miesiące na innym pastwisku, niewolnicy Maeviusa przeprowadzili sianokosy, przez co uniemożliwili dalszy wypas. W lecie roku następnego Publius nie pozwolił już, aby jego stada opuściły sporny grunt. Udziel Maeviusowi porady prawnej.
a) stan faktyczny
Z przedstawionego stanu faktycznego wynika, że nie było jasne ani kto jest posia-zem spornej łąki, ani kto jest jej właścicielem. Udzielając porady prawnej Maeviu-ń trzeba zakładać, że rości sobie do niej zarówno prawo własności, jak i uważa się jej posiadacza - przynajmniej do momentu wkroczenia Publiusa na sporny grunt. eży oczywiście rozważyć jakie przysługują Maeviusowi środki ochrony petytoryj-Warto jednak najpierw zająć się ochroną posesoryjną - może się ona okazać starczająca, zwłaszcza gdy nie ma pewności co do prawa własności.
a) ochrona posesoryjną
Publius zajmując sporną łąkę uważał się za jej właściciela. Skorzystał więc z ius sidendi co oznaczało, że nie tylko objął corpus, ale miał również animus zatrzy-lia rzeczy dla siebie. Stał się przeto jej posiadaczem, co musiało napotkać protest :viusa, który dotychczas uważał się za jej posiadacza. Gdy tylko nadarzyła się zja, skutecznie uniemożliwił Publiusowi dalsze korzystanie z łąki. Odzyskał jej iadanie, dopóki Publius nie wkroczył na nią w roku następnym. Wobec nieprze-nego sporu między oboma Rzymianami o to, kto jest posiadaczem, Maevius po-
30 565 ZAGADEK Z PRĄ WA RZYMSKIEGO
65. W 220 r. n.e. Titus znalazł zagubione stado owiec. Ostrzygł owce wełny niewolnice Titusa utkały płótno. Po pewnym czasie okazał owce należały do Aulusa, któremu zostały zwrócone. Czy Aulus n magać się wydania także płótna zrobionego z wełny jego owiec! wiedź uzasadnij.
66. Titius zajmując się pszczołami we własnej pasiece spostrzegł, że jt wyroił się i osiadł w dziupli drzewa sąsiada - Marcusa. Marcus jed zezwolił mu wejść po pszczoły twierdząc, iż zgodnie z prawem na niego. Titius zanim wystąpił z rei vindicatio, spotkał Marcusa na pi u wspólnego znajomego Gaiusa. Ten wznosząc toast powiedział, że kto jest właścicielem trunku, gdyż został on zrobiony przez jego ni ka z miodu zebranego ze spornego roju pszczół. Określ kto jest wł leni trunku. Uzasadnij odpowiedź.
67. W I wieku n.e. Titius oddał Luciusowi w depozyt zestaw szklan) czyń, które na polecenie Titiusa ukradł jego niewolnik Aulusowi. nic nie wiedział o pochodzeniu naczyń, a ratując je z pożaru ukrył> tylko znanym miejscu i wyjechał na morską wyprawę, z której w dwa miesiące. Czy Aulus może wytoczyć rei vindicatio przeciwko Titi Uzasadnij odpowiedź.
68. Niewolnik Apuleiusa, Giton, ukradł zbroję należącą do Publiusa. Aj nic nie wiedział o tym zdarzeniu. Czy stał się on posiadaczem zbro stałby się nim, gdyby Giton kupił zbroję za pieniądze poch( peculium, które dał mu uprzednio właściciel? Uzasadnij odpowiedź.
69. W I wieku n.e. Gaius kupił od Titiusa konia, który został mu wydań ditio). Posiadał go przez dwa lata, po których upływie konia zobacz; cius. Okazało się, że jest to koń, który został mu skradziony. Luciu stąpił więc przeciwko Gaiusowi z rei vindicatio. Gaius jednak twierd nabył konia przez zasiedzenie, gdyż był w dobrej wierze, a transakc była się na targowisku. Jaki będzie wynik procesu? Uzasadnij odpow
POSIADANIE I JEGO OCHRONA (Nb. 172-174, 193-195, 205-209)
Od dłuższego czasu trwał spór między Publiusem a Maeviusem o ogromną łąkę za lasem. Wzmógł się on, gdy wiosną 37 roku p.n.e. Publius zaczął wypasać na niej owce twierdząc, iż jest jej właścicielem. Korzystając z tego, że stada znajdowały się przez dwa miesiące na innym pastwisku, niewolnicy Maeviusa przeprowadzili sianokosy, przez co uniemożliwili dalszy wypas. W lecie roku następnego Publius nie pozwolił już, aby jego stada opuściły sporny grunt. Udziel Maeviusowi porady prawnej.
i) stan faktyczny
l przedstawionego stanu faktycznego wynika, że nie było jasne ani kto jest posia-zem spornej łąki, ani kto jest jej właścicielem. Udzielając porady prawnej Maeviu-d trzeba zakładać, że rości sobie do niej zarówno prawo własności, jak i uważa się ej posiadacza - przynajmniej do momentu wkroczenia Publiusa na sporny grunt. eży oczywiście rozważyć jakie przysługują Maeviusowi środki ochrony petytoryj-Warto jednak najpierw zająć się ochroną posesoryjną - może się ona okazać itarczająca, zwłaszcza gdy nie ma pewności co do prawa własności.
a) ochrona posesoryjną
Publius zajmując sporną łąkę uważał się za jej właściciela. Skorzystał więc z ius sidendi co oznaczało, że nie tylko objął corpus, ale miał również animus zatrzyma rzeczy dla siebie. Stał się przeto jej posiadaczem, co musiało napotkać protest eviusa, który dotychczas uważał się za jej posiadacza. Gdy tylko nadarzyła się zja, skutecznie uniemożliwił Publiusowi dalsze korzystanie z łąki. Odzyskał jej iadanie, dopóki Publius nie wkroczył na nią w roku następnym. Wobec nieprze-mego sporu między oboma Rzymianami o to, kto jest posiadaczem, Maevius po-
32 565 ZAGADEK Z PRĄ W A RZYMSKIEGO
winien zwrócić się do pretora o udzielenie interdyktu retinendae possesionis do cego nieruchomości, a więc o interdictum uti posidetis. Ten środek ochrony po: cesowej pozwalał utrzymać się przy posiadaniu osobie będącej w chwili w} interdyktu posiadaczem niewadliwym w stosunku do swego adwersarza. Mi powinien przeto argumentować, że Publius wprowadzając swe stada okupował siłą, a posiadaczem niewadliwym łąki jest Maevius.
b) ochrona petytoryjna
Jeśliby ochrona posesoryjna zawiodła i przy posiadaniu utrzymał się Pi Maevius może wystąpić przeciw niemu z rei vindicatio twierdząc, że jest włas lem spornej łąki, którego przecież pozbawiono posiadania. Publius ma bowierr tymację biernąjako posiadacz nieruchomości.
74. Za trzeciego konsulatu Augusta, Gaius otrzymał niewolnika i posiać przez dziesięć miesięcy. Bardzo się nad nim znęcał, dlatego niew zbiegł przy pierwszej nadarzającej się okazji. Wkrótce jednak ; schwytany przez Seiusa, który ukrywał go u siebie przed Caiusem dwa miesiące, wykorzystując do prac polowych w odległym majątku stępnie na trzy miesiące użyczył go sąsiadowi, zaś po ich upływie spr Appiusowi. Po dwóch miesiącach od tej transakcji do Appiusa przyj w odwiedziny Gaius. Rozpoznał wówczas swego niewolnika i zapragn odzyskać. Z jakim interdyktem może wystąpić? Kto wygra? Uzas odpowiedź.
Który z interdicta retinendae possessionis będzie właściwy: uti possideti utrubil Kto zgodnie z interdyktem utrzymuje się przy posiadaniu ruchomość miesięcy posiadał niewolnika Gaius w ciągu roku poprzedzającego wydanie dyktu? Ile miesięcy posiadał niewolnika Seius? Czy Seius był posiadaczem \ wym w stosunku do Gaiusa? Czy Appius może doliczyć sobie posiadanie Seiusa
Ponadto można rozważyć: Jaki środek ochrony petytoryjnej przysługiwałby < sowi? Z jakim powództwem mógłby Gaius wystąpić przeciw Seiusowi?
75. W 20 roku p.n.e. Lucius zażądał zwrotu oddanego niegdyś Maeviuso
7. W 18 roku p.n.e. Maevius odziedziczył po swym wuju Marcusie wiejski dom z przyległym doń parkiem. Po pewnym czasie zauważył, że sąsiad Kaeso stale przechadza się wyłożonymi żwirem alejkami tego parku. Jak się udało ustalić, Kaeso nie rościł sobie do tego żadnych praw, choć nie zamierzał zaprzestać spacerów. Czy Aulus może go zmusić, aby odbywał je gdzie indziej? Uzasadnij odpowiedź.
8. Gaius posiadał winnicę rodzącą smaczne winogrona. W czasie jego nieobecności winnicę zagarnął Titius. Po powrocie Gaius wraz z sąsiadami przegnał kijami i pałkami Titiusa odzyskując winnicę. Ten jednak tak zasmakował w winogronach Gaiusa, iż nie zamierzał z nich zrezygnować. Czy może wystąpić z jakimkolwiek interdyktem przeciw Gaiusowi? Jeśli tak, z jakim? Kto wygra? Uzasadnij odpowiedź.
9. Rankiem w idy marcowe 12 roku p.n.e. Titius posłał niewolnika z wiadomością do Spuriusa, że palą się jego zabudowania położone po drugiej stronie wzgórza. Gdy wszyscy rzucili się na pomoc, Titius zajął jego wiejski dom. Rozzłoszczony takim postępowaniem Spurius wyruszył natychmiast na czele uzbrojonych we włócznie i tarcze niewolników przeciwko Titiusowi. Nie udało mu się jednak zająć ani domu, ani posiadłości, gdyż wprowadzeni tam niewolnicy Titiusa, chociaż nieuzbrojeni, czterokrotnie przewyższali swą liczbą zbrojnych Spuriusa. Czy wobec takiego obrotu spraw Spuriusowi uda się odzyskać wiejski dom? Uzasadnij odpowiedź.
0. Titus na prośbę Marcusa dał mu w precarium szkatułkę z kości słoniowej. Szkatułkę tę zabrał Marcusowi siłą Gaius. Czy Marcus wygra w postępowaniu interdyktalnym przeciwko Gaiusowi? Uzasadnij odpowiedź.
34 565 ZA GADEK Z PRĄ W A RZYMSKIEGO
81. W 11 roku p.n.e. powstał między Titiusem i Spuriusem spór o to, czy niewielkie pole znajdujące się w dolince rozdzielającej posiadłoś) Rzymian. Udało się ustalić, iż w ciągu ostatniego roku Titius był i dliwym posiadaczem pola przez 7 miesięcy, zaś Spurius był niewad jego posiadaczem najpierw przez 2, a następnie przez ostatnie 5 mię: to znaczy do wczoraj, gdy niewolnicy Titiusa zabrali mu to pole. stronom porady prawnej.
82. W roku 19 p.n.e. Publius ogrodził i zaorał pole, co do którego wiedział,; częścią posiadłości ziemskiej senatora Yanuleiusa. Na wezwanie do i Publius odpowiedział, że przez zawłaszczenie nabył własność gruntu. T* nicy senatora zniszczyli ogrodzenie, a gdy rozpoczęli pracę na spornym cię, przybyli niewolnicy Publiusa i kijami przepędzili nieuzbrojonych i ników Yanuleiusa. Udziel senatorowi porady prawnej.
83. Paulus sprzedał Quintusowi zaprzęg. Strony uzgodniły, że Paulus używał jeszcze przez jakiś czas zaprzęgu na podstawie umowy najm Quintus nabył posiadanie zaprzęgu? Uzasadnij odpowiedź.
84. Yinicius złożył u Petroniusa wartościowy pierścień w depozyt. Prz kończeniem depozytu Yinicius sprzedał pierścień Petroniusowi. C tronius nabył posiadanie i własność pierścienia? Odpowiedź uzasadi
VI. PRAWO SPADKOWE (Nb. 227-260)
A. Dziedziczenie testamentowe (Nb. 228-246, 252-261) 85. Gdy żyjący w drugiej połowie II wieku p.n.e. Gaius Hostilius Ma
dzieci - Appius, Hostilia, Marcus, Titus - są nadal in potestate. Jak powinien wyglądać testament Gaiusa Hostiliusa Mancinusa?
a) ustanowienie spadkobiercy
Pierwszym i podstawowym problemem, przed którym musi stanąć każdy, kto spo-ządza testament, jest wyznaczenie dziedzica (heredis institutió). Stanowi ono jedno '.essentialia negotii tej czynności prawnej. Ponieważ przyjaciel Gaiusa Hostiliusa Mancinusa nie ustalił w rozmowie z nim, kogo chciałby on ustanowić spadkobiercą, irawnik ma w tym względzie pewną swobodę działania. Najprościej, co prawda, jyłoby uczynić dziedzicem najstarszego syna Appiusa, który jak się wydaje, ma itrzymać najwięcej. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, aby spadkobiercami byli vszyscy synowie lub tylko dwaj z nich. Ponieważ spadkodawca nie ujawnił swoich :yczeń co do tego, kto i w jakich częściach ma być ustanowiony dziedzicem, nie ma jowodu, aby przy wielości spadkobierców, określać ich udziały inaczej, jak w czę-iciach równych. Trzeba jednakże pamiętać o zachowaniu ściśle wymaganej przez )rawo cywilne formy ustanowienia dziedzica: "Niech spadkobiercą będzie Appius" ilbo "Nakazuję, aby dziedzicem był Appius" oraz odpowiednio wielu dziedziców w ;zęściach równych "Niech dziedzicami będą Appius, Marcus Titus" albo "Nakazuję, łby spadkobiercami byli Titus i Marcus", ewentualnie "Niech Marcus będzie dziedzi-;em", "Niech Titus będzie dziedzicem". Natomiast nie wolno ustanowić spadkobiercą mi żony, ani córki. Gaius Hostilius Mancinus żył w drugiej połowie II wieku p.n.e., dedy obowiązywała już uchwalona w 169 roku p.n.e. lex Yoconia. Ustawa ta zakasywała obywatelom należącym do pierwszego cenzusu majątkowego ustanawiania w testamencie swoimi spadkobiercami kobiet. Hostilius bez wątpienia należał do tego :enzusu, gdyż jego majątek znacznie przekraczał 100 000 asów - samo latyfundium koło Tibur było warte około 200 000 sesterców, tj. około 50 000 asów (por. G.2,274). Można za to ustanowić spadkobiercą Publiusa Fadiusa Gallusa lub jakiegokolwiek innego postronnego mężczyznę, gdyż życzenia Hostiliusa spełnione będą wtedy dzięki zapisaniu określonych dóbr w legatach.
b) wydziedziczenie
Następnie w testamencie nie wolno zapomnieć o wydziedziczeniu żony i córki oraz tych synów, których nie ustanawia się spadkobiercami. W Rzymie nie wymagano wówczas podawania jakichkolwiek powodów wydziedziczeń, ale chroniono zstępnych (w tym żonę pozostającą pod manus męża -filiae loco) przed pominięciem w testamen-
36 565 ZAGADEK Z PRĄ WA RZYMSKIEGO
cię. Brak imiennego wydziedziczenia synów in potestate powodował bezskuti testamentu i otwierał drogę do dziedziczenia według ustawy. Sabinianie uważali że sytuacji nie zmienia śmierć niewydziedziczonego syna przed śmiercią testato G.2,123). Żony ani córki Hostilii nie trzeba wydziedziczać imiennie, ale ich por nie pozostawałoby bez wpływu na rzeczywiste rozdzielenie majątku spadkoweg by dziedzicami zostali synowie Hostiliusa, ich niewydziedziczonej siostrze i mati żałaby się część spadku, która przypadałaby im w dziedziczeniu ustawowym całego majątku, czyli przynajmniej po 90 000 sesterców. Byłoby to, jak widać, z więcej niż zamierzał im zostawić spadkodawca. Gdyby spadkobiercą został Fadius Gallus lub inna postronna osoba, Lucilla i Hostilia dostałyby do podziału spadku, czyli po przeszło 115 000 sesterców (por. G.2,124). Wydziedziczeń imi dokonuje się w formie: "Marcus, mój syn, niech będzie wydziedziczony", zaś d' stałych zstępnych wystarczy użyć słów: "Wszyscy inni niech będą wydziedł (por. G.2,127). Warto dołączyć jeszcze formułę: "Ktokolwiek urodzi mi się niech będzie wydziedziczony" (por. G.2,132).
c) legat ponad dział spadkowy
Gdyby ustanowiono więcej niż jednego spadkobiercę, testator nie będz pewności, że przy podziale spadku określone dobra trafią do wskazanych osc brze jest wtedy ustanowić dla nich legatum per praeceptionem, zwane legaterr dział spadkowy. Jest to jedyny rodzaj zapisu testamentowego, którego można nać na rzecz dziedzica. Dzięki temu zapisowi bowiem spadkobierca najpiei wskazane rzeczy, a dopiero potem dokonywano podziału majątku spadk Legatum per praeceptionem ustanawia się w słowach: "Marcus niech upi weźmie grunty i dom koło Neapolu", "Appius niech uprzednio weźmie latyfi koło Tibur" (por. G.2,216). Spadkobiercy mogą w razie sporu dochodzić dóbr nych ponad udział spadkowy przy okazji występowania z actio familiae eriscw
d) legat windykacyjny i damnacyjny
Jeśli z rozmowy ze spadkobiercą wynika, że zależy mu na tym, aby konkret czy przypadły wskazanym osobom, najlepiej zapisywać je w legatach wind; nych, o ile ;est to tylko możliwe. Wtedy z chwilą przyjęcia spadku przez dz stają się ore własnością legatariusza, który może dochodzić zapisanych rze pomocą rei vindicatio. Dla pewności, że dana osoba otrzyma określone dobro, je zapisać w legatum per vindicationem w słowach "Daję" lub "Zapisuję
ramus uaiius. Appius zdobył w wojnie z Numantynami inkrustowany miecz, który wszedł do jego peculium castrense jako własność najstarszego z synów Hostiliusa. Nie można go przeto zapisać w legatum per vindicationem, lecz należy zastosować legatum per damnationem: "Mój spadkobierca (lub spadkobiercy) niech będzie zobowiązany zasądzeniem do dania Titusowi miecza Appiusa" albo: "Niech spadkobierca da Titusowi miecz Appiusa" (por. G.2,201). Gdyby Appius był ustanowiony dziedzicem, można zamiast legatu damnacyjnego użyć legatum sinendi modo w słowach: "Mój spadkobierca niech będzie zobowiązany z zasądzenia do znoszenia, że Titus zabierze i będzie miał dla siebie inkrustowany miecz" (por. G.2,209). W ten sam sposób można by zapisać Titusowi niewolnicę Medeę, gdyby spadkobiercą ustanowiono Publiusa Fadiusa Gallusa. Legatum sinendi modo różni się bowiem tym od legatum per damnationem, że można w nim zapisywać rzeczy należące tylko do spadkodawcy lub spadkobiercy.
e) zgodność z lex Yoconia
Na zakończenie tych rozważań trzeba sprawdzić, czy przygotowywany testament nie jest sprzeczny z lex Yoconia. W ustawie tej bowiem, oprócz wspomnianego już zakazu ustanawiania kobiet spadkobiercami, postanawiano, że nikomu nie wolno wziąć z tytułu zapisów więcej, niż otrzymują spadkobiercy. W razie ustanowienia dziedzicem samego Appiusa, przypada mu więcej na podstawie testamentu niż każdemu z legatariuszy z osobna (otrzymałby on dom w Rzymie i latyfundium warte razem przeszło 310 000 sesterców, co stanowi znacznie więcej niż 100 000 na rzecz Marcusa; wartość niewolnicy oraz miecza można pominąć, gdyż jest ona niewspółmierna do wartości nieruchomości Hostiliusa). Sprawa ma się podobnie w przypadku ustanowienia spadkobiercą tylko Marcusa (przypadłyby mu grunty i dom koło Neapolu oraz dom w Rzymie - warte w sumie 260 000; nawet po odjęciu od tej sumy 20 000 sesterców na rzecz Titusa jest to nadal więcej niż legat Appiusa). Natomiast nie wydaje się właściwym ustanowienie spadkobiercą samego Titusa albo Publiusa Fadiusa Gallusa, czy innej osoby postronnej.
f) brzmienie testamentu
Zgodnie z powyższą analizą można przedstawić przynajmniej dwie propozycje treści testamentu Gaiusa Hostiliusa Mancinusa, z których każda czyni zadość wszystkim jego życzeniom:
38 565 ZA GADEK Z PRĄ W A RZYMSKIEGO
- Niech spadkobiercą będzie Appius, syn mój. Marcus niech będzie wydz czony, Titus niech będzie wydziedziczony, i wszyscy inni niech będą w; dziczeni. Ktokolwiek urodzi mi się synem, niech będzie wydziedziczony nie Lucilli daję zapisuję willę na Capri. Córce Hostilii daję zapisuję di Ostii. Marcusowi daję zapisuję grunty i dom koło Neapolu. Niech mój sp bierca będzie zobowiązany dać Titusowi 20 000 sesterców i niewolnicę 1\ należącą do Publiusa Fadiusa Gallusa. Niech mój spadkobierca będzie wiązany zasądzeniem do znoszenia, że Titus zabierze i będzie miał dla inkrustowany miecz zdobyty na Numantynach.
- Nakazuję, aby spadkobiercami moimi byli Marcus i Appius. Titus niech będz dziedziczony. Wszyscy inni niech będą wydziedziczeni. Ktokolwiek urodzi mi nem niech będzie wydziedziczony. Niech Appius uprzednio weźmie latyfundiur Tibur. Marcus niech uprzednio weźmie grunt i dom koło Neapolu. Niech moi kobiercy będą zobowiązani zasądzeniem do dania Titusowi 20 000 sestercóv wolnicy Medei, będącej własnością Publiusa Fadiusa Gallusa, i inkrustowanego cza, należącego do Appiusa. Lucilli daję willę na Capri. Hostilii zapisuję dom w
86. Gaius zapisał swego konia Incitatusa w drodze legatum per damnati Sextusowi. Następnie sprzedał Incitatusa Titiusowi. Po śmierci G Sextus wytoczył przeciw jego spadkobiercom actio ex testamento z l powyższego zapisu. Kto wygra proces? Odpowiedź uzasadnij.
Okoliczność, iż rzecz nie wchodzi w skład majątku spadkowego, nie stoi na szkodzie wniesieniu actio ex testamento, ponieważ w legatum per damnat, można zapisać również rzecz nie należącą do spadkobiercy. Spadkobierca jest czas zobowiązany nabyć rzecz od osoby trzeciej i świadczyć ją legatarius ewentualnie zapłacić jej równowartość (por. G.2,201). W rozważanym przyj spadkobiercy mogąjednak bronić się zarzutem podstępnego działania (exceptio gdyż o treści testamentu decyduje ostatnia wola spadkodawcy (por. D.3 D.34,4,6,2). Sprzedaż zapisanej rzeczy po sporządzeniu testamentu świadczyć n zmianie tejże woli i odwołaniu zapisu (por. G.2,198).
87. Sempronius zapisał swoją willę w Pompejach za pomocą legatut damnationem przyjacielowi Publiusowi. W tym samym testamencie z; wymienioną willę - również per damnationem - swemu synowi Auli Kto otrzyma legat? Odpowiedź uzasadnij.
Kzymie pu OUU sesterców), dom w Neapolu (35 000 sesterców) oraz -oprócz 40 innych, nie tak cennych niewolników - niewolnicy Eros (10 000 sesterców) i Epaphrodites (8 000 sesterców). Titus pragnie, by jego dziedzicem został Quintus, zasłużony żołnierz oraz ukochana córka Marcia. Titus chce, by Marcia otrzymała również rodową biżuterię po matce. Gdyby nie mogli oni objąć spadku, spadkobiercą powinien zostać niewolnik Titusa Stichus. Liyii ma przypaść willa na Capri. lulia natomiast powinna otrzymać 100 000 sesterców. Na rzecz swojej młodej żony Titinii, Titus chciałby ustanowić użytkowanie domu w Neapolu. I Livia, i Titinia wyraziły kiedyś pragnienie posiadania Erosa, który znany jest z tego, że świetnie gotuje. Titus chce zapisać jednej z nich tego niewolnika, ale nie chciałby decydować sam, której ma przypaść Eros. Epaphrodites winien z kolei przypaść bezdzietnemu i bezżennemu trzydziestoletniemu przyjacielowi Titusa, Luciusowi. Inny przyjaciel Titusa, Paulus, ma dostać zdobytą przez Quintusa zbroję. Septimus naraził się ojcu nieposłuszeństwem i nie powinien nic otrzymać. Paulus i Sextus mają dostać dom czynszowy w Rzymie. Sextusowi nadto ma przypaść należące do Luciusa łatyfundium w okolicy Cumae. Titus pragnie również wyzwolić 15 swoich niewolników (w tym Stichusa) oraz ustanowić Luciusa tutorem dla niepełnoletniego Sextusa oraz córek. Titusowi bardzo zależy, żeby jak największa część postanowień aktu ostatniej woli została utrzymana. Proszę napisać testament, (por. G.2,191-223)
Czy wszystkie zamierzenia testatora da się zrealizować? Czy każda z uprawnio-ch osób dostanie wymaganą prawem część spadku? Czy istnieje sposób na ominię-: pewnych zakazów ustawowych, ograniczających swobodę testowania? Od jakich ^nników zależy postępowanie przy realizacji legatów? Jak ustanawia się legaty na :cz więcej niż jednej osoby? Uwaga, możliwych jest kilka wersji testamentu!
Zmarły w 206 roku p.n.e. Quintus pragnie ustanowić swym dziedzicem najmłodszego syna Sextusa. Starsi bracia, którzy również pozostają pod patria potestas, powinni otrzymać: Lucius zbroję ojca, Publius 12 000 sesterców, Titius srebrne naczynia należące do sąsiada Maeviusa. Jedyna córka Quintusa musi dostać biżuterię po matce, która była pod manus Quintusa. Proszę napisać testament.
40 565 ZAGADEK Z PRĄ W A RZYMSKIEGO
90. Żyjący w III wieku p.n.e. Rufus ma w majątku cztery domy w spichlerz i willę w Ostii oraz trzy statki przystosowane do transpi za i 5 000 sesterców w gotówce. Nie ma długów ani wierzytelne gnie, aby żona będąca pod manus otrzymała willę na Capri, cór 45 000 sesterców i domy w Rzymie, a jedyny syn Maevius willę i; w Ostii oraz statki. Proszę napisać testament.
91. W 175 roku p.n.e. zwraca się do ciebie Marcus z prośbą o spór wzoru testamentu. Ma on in potestate: dwóch synów Aulusa i fl oraz córki lulię i Tulię. Marcus chce, aby każdy syn dostał po z domów w Ostii, które są w majątku Marcusa. lulia ma otrzyn naszyjnik, a Tulia niewolnika Psyllosa, którego właścicielem jest Yanuleius. Proszę napisać testament.
92. Żyjący w III wieku p.n.e. Lucius pragnie przekazać swój majątek j< synowi. Chce on także, aby zdobyta przez syna na wojnie zbroja pi przyjacielowi Titiusowi oraz żeby żona Kalpurnia dostała latyfundi Ostii warte jedną czwartą całego majątku Luciusa. Proszę napisać test
93. Żyjący w III wieku p.n.e. Publius pragnie ustanowić swoimi dziedzica Gaię oraz córkę Publię będącą nadal in potestate. Publius ma ró\ potestate syna Quintusa i wnuka Titiusa po zmarłym synu Sextusie. ' chce, aby synowi przypadł spichlerz zbożowy w Ostii, zaś wnukowi j jego pradziadka, który jest własnością Gai. Proszę napisać testament.
94. W 171 roku p.n.e. przychodzi do ciebie Aulus z prośbą o pomoc w dzeniu testamentu. W jego majątku znajdują się między innymi: Ostii, taberna w Rzymie, 100 worków zboża, 50 amfor wina, 12 sterców. Aulus, który ma jedynie syna Publiusa in potestate, chce z siostrze Lucilli dom w Ostii i 15 000 sesterców, a przyjacielowi Ti 25 amfor wina i 50 worków zboża. Proszę napisać testament.
"r",^^&" m putaiuic. /Yiiuis ma również m potestate syna Marcusa oraz cztery zamężne córki (wszystkie nadal in potestate) - Aulus chce, aby każda z córek dostała po 10 000 sesterców. Proszę napisać testament.
99. W majątku Aulusa żyjącego w II wieku p.n.e. jest willa, która musi stać się własnością żony Lucilli nie pozostającej pod jego manus, latyfundium, które Aulus chce zostawić swemu jedynemu dziecku Seiusowi in potestate, oraz 113 niewolników. Aulus chce dać 20 000 sesterców przyjacielowi Pu-bliusowi oraz zapisać mu niewolnicę Masilię, będącą własnością Gaiusa. Proszę napisać testament.
! t -
100. Majątek Teofila żyjącego w III wieku p.n.e. składa się z willi (o wartości 10 100 sesterców), latyfundium (o wartości 70 200 sesterców) oraz zaprzęgu wyścigowego (o wartości 7 300 sesterców). Teofil pragnie, aby po jego śmierci willę otrzymała jedyna córka Lidia, a zaprzęg konny jedyny syn Filemon. Proszę napisać testament.
101. Żyjący w II wieku p.n.e. Titius pragnie ustanowić dziedzicem całego ma-H jątku swojego przyjaciela Maeviusa. Titius ma in potestate: trzech synów Tiberiusa, Aulusa i Marcusa, dwie córki oraz żonę in manu. Proszę napisać testament.
[02. Majątek Marcusa żyjącego w II wieku p.n.e. stanowi: dom w Rzymie (o wartości 200 000 sesterców), willa na Capri (o wartości 200 000 sesterców). Marcus pragnie, aby po jego śmierci dom otrzymał przyjaciel Tibe-rius, a willę żona Kalpurnia. Marcus ma syna Titiusa in potestate oraz córkę lulię, która pozostaje pod manus swego męża Tiberiusa. Proszę napisać testament.
03. Majątek Paulusa żyjącego w II wieku p.n.e. składa się z domu (o wartości 100 000 sesterców), willi w Pompejach (o wartości 400 000 sesterców), nie ma żadnych długów ani wierzytelności. Paulus pragnie, aby po jego śmierci dom otrzymał Seius, a willę w Pompejach Titius. Proszę napisać testament.
42 565 ZAGADEK Z PRĄ W A RZYMSKIEGO
104. Żyjący w II wieku p.n.e. Titius pragnie ustanowić dziedzicem całe jątku swojego przyjaciela Maeviusa. Titius ma in potestate: trzech Tiberiusa, Aulusa i Marcusa, dwie córki oraz żonę in manu. Prósz sać testament.
105. W roku 172 p.n.e. zwraca się do Ciebie Tiberius z prośbą o napis: stamentu. Ma on in potestate synów Aulusa, Gaiusa, Publiusa i córk oraz żonę Cornelię (sine manu), Tiberius chce ustanowić Publius; kobierca i wyznaczyć mu jako substytuta żonę Cornelię, której p musi przypaść willa w Comum. Każde z pozostałych dzieci musi do 5 000 sesterców. Proszę napisać testament.
106. Z majątku żyjącego w II wieku p.n.e. Appiusa, latyfundium ma pr synowi Marcusowi, dom w Ostii synowi Serviusowi, zaś willa na córce Cecylii. Appius nie ma więcej dzieci in potestate. Chce ponad żona Klaudia otrzymała willę pod Neapolem, należącą do jego przy Maeviusa. Proszę napisać testament.
107. Majątek Filemona żyjącego w II wieku p.n.e. składał się z: la ty fu ni wartości 300 000 sesterców, willi na Capri o wartości 100 000 sest stajni wyścigowych koni o wartości 50 000 sesterców, nie ma żadny< gów i wierzytelności. Filemon ma żonę in manu, dwóch synów i Hermasa oraz córkę Lidię - wszyscy in potestate. Filemon pragn po jego śmierci Teofil otrzymał latyfundium, Hermas stajnię, a Lidi na Capri. Proszę napisać testament.
108. Caius ustanowił w testamencie jedynym dziedzicem Semproniu; rzecz Titiusa sporządził legat windykacyjny, którego przedmiote niewolnik Felix. Gaius nabył go w drodze traditio trzy miesiące prz< śmiercią. Sempronius przyjął spadek i nie chce wypełnić zapisu, porady prawnej Titiusowi.
Jaką skargą można dochodzić wypełnienia legatu windykacyjnego? Jakie można zapisywać w legacie windykacyjnym? Czy Felix był własnością kwil Gaiusa w momencie sporządzania testamentu? W momencie otwarcia spadku' znaczenie ma to, kiedy doszło do opisanych wypadków: przed czy po w
niało znaczenie także dla spadkodawcy?
111. Seius żyjący w II wieku n.e. ustanowił w testamencie spadkobiercę pod warunkiem, że ten nigdy nie pojedzie z własnej woli do Jerozolimy. Czy spadkobierca otrzyma spadek? Uzasadnij odpowiedź.
112. W III wieku n.e. Appius ustanowił w testamencie spadkobiercę pod warunkiem, że nie zagra więcej w kości. Czy heres institutus będzie mógł odebrać spadek dziedzicom beztestamentowym, którzy weszli w jego posiadanie? Uzasadnij odpowiedź.
113. Dwaj bracia Gneius i Flavius prowadzili wspólne gospodarstwo odziedziczone po ojcu (ercto non cito). Sporządzili jeden testament, w którym dziedzicem ustanowili swojego wspólnego przyjaciela Marcusa. Czy testament jest ważny? Odpowiedź uzasadnij.
114. Spadkodawca ustanowił w testamencie spadkobiercą mające się urodzić w przyszłości dziecko pewnej kobiety, przy czym w chwili sporządzania testamentu nie była ona jeszcze w ciąży. Czy w tej sytuacji testament jest ważny? Uzasadnij odpowiedź.
B. Dziedziczenie beztestamentowe (Nb. 247-258)
115. Zmarły w 73 roku n.e. Kaeso pozostawił pogrążoną w żalu dwójkę niedojrzałych dzieci in potestate: Titiusa i Titię oraz emancypowanego, trzydziestoletniego syna Publiusa. Nie znaleziono żadnego rozporządzenia ostatniej woli. Kto i w jakich częściach będzie dziedziczył po Kaeso? Uzasadnij odpowiedź.
Ponieważ nie znaleziono ani testamentu, ani kodycylu, w których zmarły wskazywałby swego sukcesora uniwersalnego czy choćby dokonywał pojedynczych przyspo-rzeń na wypadek śmierci, powinno dojść do dziedziczenia beztestamentowego. Na podstawie ustawy XII tablic cały majątek dziedziczą Titius i Titia in capita, co w danym przypadku oznacza po połowie. Niedojrzałe dzieci znajdowały się bowiem w chwili śmierci spadkodawcy pod jego patria potestatas, przez co były jedynymi sui
44 565 ZA GADEK Z PRĄ W A RZYMSKIEGO
heredes. Jednak w czasach, w jakich nastąpiło otwarcie spadku, możliwe stał dziedziczenie na podstawie edyktu pretorskiego. Gdyby tedy emancypow zgłosił się do pretora wyrażając chęć przyjęcia spadku, a właściwie prosząc wadzenie w odpowiednią część majątku po zmarłym ojcu, doszłoby do dzied ab intestato według edyktu. Magistratus dopuści jednak Publiusa do spadku, zgodzi się dokonać collatio bonorum, czyli zaliczyć na poczet spadku to, cze, bił się po emancypacji. W praktyce uwzględnianoby majątek Publiusa tył obliczeniu części należnej poszczególnym spadkobiercom. Ponieważ w unde pierwszej z klas edyktu - dziedziczy się także według głów, każde dzieck powinno otrzymać równą część, to znaczy po jednej trzeciej. W związku z bonorum Titiusowi i Titii przypadnie więc po /3 z sumy spadku i majątku < powanego syna. Tak więc, jeśliby majątek spadkowy był wart 120 solidów, a Publiusa 30 solidów: magistratus wprowadzi go w należne mu 40 solidów, blius stypulacyjnie przyrzeknie dać Titiusowi i Titii po 10 solidów. Faktyc każde z niedojrzałych dzieci Kaeso może dostać swój udział z majątku spadk< po 50, podczas gdy Publius otrzyma z tego majątku tylko uzupełnienie swoje czyli 20 solidów. Oczywiście stanie się tak, o ile jego własny majątek na emancypacji nie jest większy niż V3 wartości powstałej ze zsumowania spadk majątku, np. majątek spadkowy 120 solidów, a majątek Publiusa 75 solidów. wtedy ubieganie się o spadek po Kaeso nie miałoby dla Publiusa większego se
116. W idy marcowe 342 roku p.n.e. zmarł Lucius pozostawiając pogrążę żalu: dwóch synów emancypowanych, cztery córki, które są już pod swych mężów, a także dwóch braci. Żadnego testamentu nie było. K dziczy po Luciusie, w jakich częściach i dlaczego? Odpowiedź uzasad
117. Żyjący w III wieku p.n.e. Aulus miał pod patriapotestas syna Titius Gaiusa mającego dwoje dzieci i córkę lulię, która również miała dzieci. Na skutek nieznanej choroby zmarł najpierw Gaius, potem na końcu Aulus. Kto dziedziczy po Aułusie w dziedziczeniu beztes towym i w jakich częściach? Odpowiedź uzasadnij.
118. Żyjący w III wieku p.n.e. Aulus nie miał sui heredes. Miał natomiast braci Titiusa i Gaiusa. Gaius oczekiwał potomka, ale niestety przed jeg dzeniem zmarł. Po jego śmierci zmarł Aulus, nie pozostawiając testa
_ -- ."..v...i -JU/U łUCU/..
[22, Spadkodawca miał pod swoją władzą trzech synów i dwóch wnuków po czwartym - zmarłym - synu. Nie sporządził testamentu. Kto po nim dziedziczy z ustawy? Uzasadnij odpowiedź.
23. Ojciec emancypował syna. Kto dziedziczy po emancypowanym synu według ius civile, jeżeli nie pozostawił on sui heredes? Uzasadnij odpowiedź.
24. Jesteś uczniem prawnika luliana, który przysłał do Ciebie jednego ze swoich przyjaciół Teofila prosząc, abyś udzielił mu prostej porady prawnej. Teofil został ustanowiony dziedzicem (heres) w testamencie swojego przyjaciela. Cały majątek spadkowy przejął przed tygodniem Maevius -spadkobierca beztestamentowy (agnatus proximuś). Czy w tej sytuacji Teofil może próbować występować przeciw Maeviusowi z jakimś powództwem? Uzasadnij odpowiedź.
C. Querela inofflciosi testamenti - zachowek (Nb. 237, 243, 247-251)
5. Jesteś uczniem prawnika luliana, który właśnie przysłał do Ciebie jednego ze swoich przyjaciół Teofila prosząc, abyś udzielił mu prostej porady prawnej. Dopiero co zmarły ojciec wydziedziczył Teofila, który jest jedynakiem, zapisał mu tylko legat o wartości Vć spadku. Ojciec ustanowił jedynym spadkobiercą swojego przyjaciela Maeviusa, który przyjął spadek i wypłacił legat. Czy Teofil może próbować występować z jakimkolwiek powództwem przeciw Maeviusowi? Uzasadnij odpowiedź.
Jakiego okresu historycznego dotyczy treść kazusu? Czy istnieje jakikolwiek inny iek przeciw Maeviusowi oprócz ąuerela inofficiosi testament:! Czy spełniona jest :słanka niezatrzymania dla syna zachowku mimo zostawienia mu legatu? Czy ifilowi powiedzie się proces? Jaką skargę powinien on wytoczyć przeciw Maeviu-[i, jeśli ten będzie odmawiał wydania spadku mimo obalenia testamentu?
46___________565 ZAGADEK Z PRĄ W A RZYMSKIEGO_____
126. Spadkodawca z III wieku n.e. ma sui heredes: syna i dwóch wnu zmarłym drugim synu. Oblicz zachowek dla każdej osoby di uprawnionej. Uzasadnij odpowiedź.
Zostawienie jakiej części tego, co należało się w dziedziczeniu beztest wym, powodowało odpadnięcie przesłanki zachowku w ąuerela inofficiosi te w III wieku n.e.? Kto z wymienionych w stanie faktycznym osób miał prawo dziczenia ab intestato po zmarłym? W jakiej części? Ile wynosi zachowek osoby?
127. Spadkodawca z I wieku n.e. pozostawił po sobie dwóch synów oraz wnuków, którzy są synami zmarłej córki spadkodawcy. Oblicz zai dla każdej osoby uprawnionej do niego. Odpowiedź uzasadnij.
128. Spadkodawca z II wieku n.e. ma sui heredes: syna i trzy wnuczki j gim zmarłym synu. Oblicz zachowek dla każdej osoby uprawnić niego. Odpowiedź uzasadnij.
129. Zmarły w 563 roku n.e. Lucius pozostawił: syna, dwóch wnuk zmarłym synu oraz trzech wnuków po zmarłej córce. Oblicz zachov każdej osoby uprawnionej do niego. Odpowiedź uzasadnij.
130. Zmarły w II wieku n.e. obywatel rzymski Gaius zostawił dwie wnuc zmarłym wcześniej synu i dwóch wnuków po zmarłej wcześniej Oblicz zachowek dla uprawnionych do niego osób. Odpowiedź uzass
131. Zmarły w II wieku n.e. Sempronius zostawił brata, jednego wnu zmarłym wcześniej synu i sędziwą matkę. Oblicz zachowek dla l z uprawnionych osób. Odpowiedź uzasadnij.
132. Podaj, ile wynosił zachowek dla dwóch córek i dwóch wnuków po łym synu w II wieku n.e. Odpowiedź uzasadnij.
133. Spadkodawca ma sui heredes: dwóch synów oraz trzech wnuków p( cim zmarłym synu i wnuczkę po zmarłej córce. Oblicz zachowek dl; dej osoby uprawnionej do niego. Odpowiedź uzasadnij.
B, częciem nauki niewolnik wart był 200 denarów, a po jej zakończeniu już 2 000 denarów. Cassius sprzedał niewolnika i przejął cały zysk twierdząc, że skoro niewolnik stanowi jego własność, to i zysk należy całkowicie do niego. Czy Marcus może żądać od Cassiusa części zysku ze sprzedaży niewolnika? Uzasadnij odpowiedź.
36. Gaius pożyczył Luciusowi 10 000 sesterców na trzy lata. Po upływie terminu zapłaty, Gaius proszony przez Luciusa zgodził się odroczyć ją na dalsze trzy lata. W rok od zawarcia tego porozumienia Gaius występuję z żądaniem zwrotu pożyczki. Udziel Luciusowi porady prawnej.
37. Seius dał Luciusowi 20 aureusów tytułem pożyczki. Zażądał jednak, aby po roku Lucius oddał 22 aureusy, na co Lucius wyraził zgodę kiwając głową. Lucius nie kwapi się ze zwrotem pożyczki. Udziel Seiusowi porady prawnej.
38. Brutus dał w depozyt Cassiusowi amforę. Cassius przechowywał w niej wino. Amfora okazała się stara i nieszczelna, toteż wino wyciekło. Czy Cassius może wystąpić do Brutusa o naprawienie szkody? Uzasadnij odpowiedź.
J9. Aurelius dał w użyczenie Flaviusowi amforę. FIavius przechowywał w niej oliwę. Ponieważ amfora nie była nowa i okazała się nieszczelna, oliwa wyciekła. Czy Flavius może wystąpić do Aureliusa o naprawienie szkody? Uzasadnij odpowiedź.
10. Cassius wziął od Semproniusa w użyczenie muła. Obładował go towarem i wyruszył na rynek do Rzymu. Przeciążonego muła Cassius nieustannie popędzał, aż zwierzę padło z wyczerpania. Jakie skargi ma Sempronius przeciwko Cassiusowi? Odpowiedź uzasadnij.
11. Publius użyczył Luciusowi niewolnika Eutarchosa na dwa miesiące. Po upływie terminu zwrotu przedmiotu użyczenia, na prośbę Luciusa, Publius zgodził się pozostawić Eutarchosa w commodatum Luciusowi na dalsze dwa miesiące. Publius po tygodniu od zawarcia porozumienia występuje z żądaniem zwrotu niewolnika. Udziel porady prawnej Luciusowi.
48
565 ZAGADEK Z PRĄ W A RZYMSKIEGO
142. Jesteś wybitnym jurystą ze szkoły Prokulianów. Przychodzi do Ciebi i mówi, że zawarł z Marcusem kontrakt kupna-sprzedaży konia. U że zapłaci zań Marcusowi dając rydwan. Chociaż rydwan wydano, nie chce jednak wydać konia. Udziel Titiusowi porady prawnej.
143. Jesteś wybitnym jurystą ze szkoły Sabinianów. Przychodzi do Ci" tius i mówi, że zawarł z Marcusem kontrakt kupna-sprzedaży Ustalono, że zapłaci zań Marcusowi dając rydwan. Chociaż rydw dano, Marcus nie chce wydać konia. Udziel Titiusowi porady prawi
144. Lucius sprzedał Sextusowi jeden ze swoich gruntów za cenę, jaką określić żona Luciusa. Czy strony mogą się domagać wykonania ui Uzasadnij odpowiedź.
145. Marcus i Titius uzgodnili, że Marcus przekaże Titiusowi posiadani co wydobędzie w swojej kopalni srebra, a Titius da w zamian Mar taką ilość pieniędzy, jaką uzna za stosowną. Czy zawarto kontrakt sadnij odpowiedź.
146. Marcus miał dać Paulusowi togę w zamian za tunikę. Czy doszło warcia umowy kupna-sprzedaży? Uzasadnij odpowiedź.
147. Titius sprzedał Marcusowi niewolnika Seiusa za taką ilość pieniędzj Marcus miał w sakiewce w chwili zawierania umowy. Jak się późnię zało, sakiewka Marcusa była pusta. Czy w tej sytuacji doszło do za\ umowy kupna-sprzedaży? Uzasadnij odpowiedź.
148. Titius sprzedał Seiusowi za 100 sesterców dzban wina. Seius przysta1 nim swoją pieczęć. Dzban miał być dostarczony następnego dnia. W w domu Titiusa wybuchł pożar i zniszczył dzban z winem. Czy Seii dzie musiał zapłacić umówioną cenę? Uzasadnij odpowiedź.
149. Septimus sprzedał Quintusowi złoty pucharek. Zanim zdążył go v Quintusowi, pucharek ten przez pomyłkę zabrał Lucius. Czy Quintu że dochodzić od Luciusa wydania pucharka? Uzasadnij odpowiedź.
150. Titius kupił od Marcusa przyszłoroczne zbiory winogron z jego winnic zawarciu umowy, a przed zbiorami, Marcus wyciął winnicę i zasadź oliwny. Czego może domagać się Titius od Marcusa? Odoowiedź
__ -------_____ -----,"" wu ^VU"JAA***",1" *J"
uważono u Stichusa objawy ospy. Czy Titius może wystąpić ze skargą przeciwko Marcusowi? Uzasadnij odpowiedź.
Titius sprzedał i wydał Seiusowi rzeźbę Fidiasza. Ponieważ Seius nie miał jej jak zabrać, umówił się z Titiusem, że odbierze rzeźbę następnego dnia. W nocy skradziono posąg z warsztatu Titiusa. Czy Titius może żądać zapłaty ustalonej ceny? Uzasadnij odpowiedź. -fl; i v; JifT
Marcus umówił się z Seiusem, że Seius przez cały dzień będzie pomagał Gaiuso-wi w remoncie domu, za co otrzyma denara. W czasie pracy zabrakło materiałów i Seius siedział bezczynnie przez pięć godzin. Na koniec dnia Marcus dał Seiusowi pół denara mówiąc, że to zapłata za efektywnie wykonaną pracę. Czy Seius musi zadowolić się tą sumą? Uzasadnij odpowiedź.
Statek płynący z Egiptu napotkał piratów. Z powodu przeciążenia ładunkiem nie mógł przed nimi uciec. Na statku znajdowały się towary trzech kupców, w tym bloki marmuru należące do jednego z nich. Kapitan podjął decyzję o wyrzuceniu marmuru i dzięki temu statek uniknął niebezpieczeństwa. Czy kupiec, do którego należał marmur, może dochodzić wyrównania poniesionej straty? Uzasadnij odpowiedź.
Marcus, Titius i Seius założyli spółkę. Po dwóch latach zmarł Titius. Czy jego dziedzice są wspólnikami w tej spółce? Uzasadnij odpowiedź.
Marcus, Titius i Seius postanowili założyć spółkę. Umówili się, że Seius jako wnoszący majątek najmniejszej wartości, będzie uczestniczył jedynie w stratach, natomiast Marcus i Titius podzielą się osiągniętym zyskiem. Czy umowa jest ważna? Uzasadnij odpowiedź.
Titius i Seius byli wspólnikami w spółce otnnium bonorum. Pewnego dnia Titius dowiedział się, że Gaius ustanowił go dziedzicem znacznego majątku. Natychmiast wypowiedział Seiusowi umowę spółki nie chcąc dzielić się spadkiem, który miał wkrótce nabyć. Rozgoryczony Seius zwraca się do prawnika o poradę. Udziel mu porady prawnej.?.* .rpiah w"ł ihniln:
Cassius poprosił Marcusa, aby kupił dla niego w Atenach komplet dzieł Arystotelesa. Marcus zapłacił za książki oraz ich przewóz statkiem do Rzymu. W drodze statek napadli piraci i doszczętnie zrabowali. Czy Marcus ma roszczenie o zwrot poniesionych wydatków na wykonanie umowy? Odpowiedź uzasadnij.
50
565 ZAGADEK Z PRĄ W A RZYMSKIEGO
Marcus zlecił Titiusowi kupno na licytacji majątku bankruta Semproni nie więcej niż 10 000 sestercow. W ferworze licytacji Titius się zagalopow: był ten majątek za 10 200 sestercow, ale gotów jest wydać Marcusowi to majątek tylko za 10 000 sestercow. Czy Titius może żądać od Marcusa i poniesionych przy wykonywaniu zlecenia nakładów? Uzasadnij odpowied
Na prośbę Titiusa Marcus opiekował się majątkiem Titiusa w czasi podróży do Aleksandrii. Podczas powrotu do Rzymu Titius zmarł. IV wiedząc o śmierci przyjaciela nadal opiekował się majątkiem do zgłoszenia się dziedziców. Poniósł w związku z tym wydatki w wys 6 300 sestercow. Spadkobiercy nie chcą mu ich zwrócić. Czy Marcui wytoczyć proces spadkobiercom? Uzasadnij odpowiedź.
Seius zlecił Cassiusowi kupno niewielkiego gruntu pod Neapolem. C wyjechał do Neapolu, a kiedy wrócił po wykonaniu zlecenia okazało Seius od dwóch tygodni nie żyje. Dziedzic zmarłego zapowiedział, będzie płacił jego długów. Czy Cassius może żądać od spadkobiercy zwrotu nakładów poniesionych na zakup gruntu? Uzasadnij odpowi
W czasach Teodozjusza II Marcus prosił Titiusa, żeby ten pożyczy sowi l 000 aureusOw na niezwykle intratne przedsięwzięcie. Titius i pożyczki, ale Seius po jakimś czasie zbankrutował i nie może zwrOi życzonej sumy. Czy Titius może żądać od Marcusa zwrotu pożycj Seiusowi pieniędzy? Uzasadnij odpowiedź.
Lucius zlecił Titiusowi, aby pożyczył Marcusowi 2 300 sestercow. '. ponadto poręczył za dług Marcusa przez sponsio. Czy po śmierci L Titius ma do czynienia z konkurencją skarg? Uzasadnij odpowiedź.
Gaius zobowiązał się stypulacyjnie do dania Marcusowi niewolnika kratesa albo niewolnicy Eufemii. Przed wykonaniem zobowiązań wolnica wpadła do studni i utopiła się. Czego może domagać się I\ od Gaiusa? Uzasadnij odpowiedź.
Marcus grozi Titiusowi, że jeżeli Titius nie da mu 10 000 sesterc podpali mu dom. Marcus stypulacyjnie przyrzekł dać żądaną kwot Marcus będzie mógł żądać od Titiusa wypełnienia tak złożonego pi
... ........viii j tu n a K sporządził na korzyść
Marcusa, w ogóle nie wspominając w nim o Luciusu. Czy Lucius może żądać od Titiusa zapłaty 5 000 sesterców? Odpowiedź uzasadnij.
169. W I wieku n.e. Marcus zapytał Titiusa: "czy przyrzekasz dać mi piękną Eufemie, swoją niewolnice?" Titius skinął głową na znak zgody i podpisał dokument sporządzony z tej stypulacji. Kiedy po dwóch tygodniach nie wydawał Eufemii, zniecierpliwiony Marcus wystąpił z actio ex stipulatu. Jaki będzie wynik procesu? Uzasadnij odpowiedź.
170. Żyjący w I wieku n.e. Aulus chciał wziąć pożyczkę od Luciusa, ale ten zażądał od niego zabezpieczenia. Za Aulusa zgodził się poręczyć jego wuj Psyllos, który był peregrynem. Po złożeniu sponsio Psyllos zmarł, pozostawiając jako jedynego spadkobiercę syna Teofila. Czy Lucius może skarżyć Teofila z tytułu poręczenia? Uzasadnij odpowiedź.
171. Titius zawarł z Marcusem konsensualną umowę kupna-sprzedaży niewolnika Eutychesa za 100 sesterców. Marcus wydał niewolnika, a Titius przez stypulację zawartą następnie z Marcusem zobowiązał się zapłacić 100 sesterców za sześć miesięcy. Czy po upływie terminu Marcus może pozwać Titiusa przy pomocy actio renditi? Uzasadnij odpowiedź.
72. Marcus zapłacił Titiusowi 10 000 sesterców w zamian za to, że ten umożliwi mu spotkanie sam na sam ze swoją siostrą - stateczną mężatką. Titius wziął pieniądze, ale ani myślał wywiązać się ze zobowiązania. Czy Marcus może odzyskać pieniądze? Uzasadnij odpowiedź.
'3. Marcus dał Titiusowi kamienicę, w zamian za co Titius zobowiązał się do wybudowania dla Marcusa nowej kamienicy. Jakie skargi ma Marcus przeciwko Titiusowi odmawiającemu wybudowania kamienicy? Uzasadnij odpowiedź.
4. Titius i Marcus umówili się, że zamienią się niewolnikami. Titius przeniósł na własność Marcusa za pomocą mancypacji niewolnika Stichusa. Marcus nie chce przenieść na własność Titiusa niewolnika Spartakusa. Jaka skarga przysługuje Titiusowi? Uzasadnij odpowiedź.
52
565 ZAGADEK Z PRĄ WA RZYMSKIEGO
VIII. ZOBOWIĄZANIA Z DELIKTÓW (Nb. 309-331)
175. Marcus wysłał do Titiusa list. Zanim list dotarł do Titiusa, został skr Komu przysługuje actio furti? Odpowiedź uzasadnij, (por. D.47,2,14,
Reguła ogólna stwierdza, że czynna legitymacja do wniesienia actio furti guje temu, kto ma interes prawny w odzyskaniu rzeczy skradzionej. Będi pierwszym rzędzie jej właściciel. Należy więc ustalić, kto jest właścicielem \ go listu. Jeżeli list został powierzony niewolnikowi bądź prokuratorowi o staje się jego własnością i to on może wnieść powództwo z tytułu kradzie; jeśli list został wręczony wymienionym pośrednikom z zastrzeżeniem, że p powrócić do nadawcy, gdy odbiorca zapozna się z jego treścią- to własność przechodzi na adresata i w tym przypadku actio furti przysługuje nadawcy, pi nie miał zamiaru przenieść, ani utracić własności listu.
176. W kalendy maja 98 roku Titus wracał z targu wozem załado dzbanami. Po drodze napotkał Titusa Seius, który go pobił, zwiąż w czasie szamotaniny rozbił dzbany, zabrał pieniądze i muły, a nieć podpalił wóz Titusa. Wskaż powództwa prywatno-prawne przysługują przeciwko Seiusowi. Wskaż powództwa konkurując sadnij odpowiedź.
177. Titius wykupił bilet na podróż statkiem należącym do Paulusa na Ostia - Aleksandria. Paulus gwarantował pewną podróż. Titius '
r^tf, kabinie przewoził w klatce ulubionego tygrysa. Stichus, niewoln minii podróżującej w sąsiedniej kabinie, chcąc przypodobać się sv ni (która nie mogła spać z obawy przed tygrysem), zabił tygrysa tem. Jakie skargi i przeciw komu może stosować Titius? Odp< '•'"'' uzasadnij.
178. Mai :us dał krawcowi Quintusowi materiał na uszycie togi. Quintus okradziony. Komu przysługuje actio furti? Uzasadnij odpowiedź.
179. Titus sprzedał Aulusowi niewolnika wraz z peculium. W peculium ł się cenny złoty naszyjnik, który niewolnik zabrał z domu Titusa be wiedzy. Aulus przekonany, że naszyjnik stanowił cześć peculium od dał go innej osobie, u której naszyjnik zaginął na skutek okolicznoś
się domu swego dziadka Tiberiusa. Tiberius był ojcem matki Luciusa i nadal miał nad nią patria potestas. Lucius zabił w bójce jednookiego niewolnika należącego do Gaiusa. Niewolnik stracił oko dwa miesiące wcześniej. Przeciw komu, z jaką Ł skargą i o jaką kwotę może wystąpić Gaius? Odpowiedź uzasadnij.
82. W I wieku n.e. niewolnik Epafrodites, należący do Quintusa, wypuścił z klatki tygrysa należącego do Gaiusa. Tygrys złamał sobie nogę. Czy Gaius może dochodzić jakiejś rekompensaty? Jeżeli tak, od kogo i na jakiej podstawie? Uzasadnij odpowiedź.
.••;•<(?<"< !' '-
J3. Lekarz Hipokrates, będący niewolnikiem Titiusa, leczył niewolnika Sti-chusa, należącego do jurysty Gaiusa. Hipokrates pomylił się wypisując receptę i zamiast pijawek zalecił stosowanie kuracji jadem żmii. Gaius kupił żmije i "przystawił" ją niewolnikowi. Stichus zmarł. Kto i na jakiej podstawie ponosi odpowiedzialność za śmierć Stichusa? Odpowiedź uzasadnij. "'•'
\. Pielęgniarce Medei, która była niewolnicą Gaiusa, powierzono opiekę nad chorą niewolnicą Titiusa. Medea podczas swojego dyżuru wyszła na chwilę z pokoju chorej, ta zaś w ataku bólu wypiła zawartość stojącej przy jej łóżku butelki z lekarstwem. Jego silna dawka okazała się zabójcza. Przeciwko komu Titius może wytoczyć skargę? Uzasadnij odpowiedź.
, Do mieszkania Marcusa, mieszkającego na czwartym piętrze w kamienicy przy forum Boarium, gdzie handlowano bydłem, wtargnął rozwścieczony byk, niszcząc drzwi mieszkania. Stanął on na balkonie. Właściciel byka Titius, widząc zwierzę w niebezpiecznej sytuacji, zaczął je z ulicy uspakajać czułymi słowami. Byk oparł się o balustradę balkonu i spadł na plac, łamiąc sobie dwie nogi. Spadając przygniótł na śmierć kozę należącą do Gaiusa. Komu, przeciwko komu i na jakiej podstawie przysługuje skarga? Odpowiedź uzasadnij.
Marcus wynajął dla swojego brata Titiusa pokój na piątym piętrze w kamienicy. W czasie jednej z wizyt u brata Marcus przez okno wyrzucił dzban na ulicę. Spadający dzban zabił przechodzącego senatora Semproniusa. Kto i przeciwko komu ma skargę, z jakiego tytułu? Uzasadnij odpowiedź.
54
187.
188.
189.
190.
191.
192.
565 ZAGADEK Z PRĄ W A RZYMSKIEGO
Quintus zajmował mieszkanie w budynku przy forum Boarium. W nieobecności Quintusa, przyszedł w odwiedziny do jego niewolnic niewolnik Stichus, należący do Gaiusa. Stichus, przez nieuwagę, wazę stojąca na balkonie. Waza spadając, zabiła przechodząceg* Rzymianina. Kto i na jakiej podstawie ponosi odpowiedzialność? wiedź uzasadnij.
W II wieku Marcia, wdowa po Aulusie, wynajęła dla swojej córŁ mieszkanie w domu, którego właścicielem był Gaius. Podczas nieobt Lidii wszedł on do jej mieszkania, aby zgodnie z umową posprząta glądając przez okno zrzucił na ulicę naczynie z cennym barwniki tkanin, które spadając poplamiło togę przechodzącego właśnie se Yaleriusa Asiaticusa. Kto, o co i przeciw komu ma w tej sytuacji sl Odpowiedź uzasadnij.
Marcus kazał swemu niewolnikowi Seiusowi pobić Titiusa. Seius w polecenie, a Titius wytoczył actio iniuriarum aestimatoria przeciwk( cusowi. Czy Marcus może się zwolnić ze zobowiązania przez w niewolnika? Uzasadnij odpowiedź.
Marcusowi należało się od Titiusa 25 asów za zniewagę. Marcus w] proces Titiusowi, a sprawę rozpatrywał sędzia Sempronius. Przed : czeniem procesu Marcus zmarł. Dziedziczy po nim Seius. Czy Seiu; żądać zapłaty od Titiusa? Uzasadnij odpowiedź.
Titius publicznie zelżył niewolnika Seiusa należącego do Marcusa, sprzedał mu bowiem owoce po zawyżonej cenie. Titius krzyczał: , oszustem Seiusie, jak twój właściciel!" Jaką skargę może Marcus wy przeciwko Titiusowi? Uzasadnij odpowiedź.
Senator Sempronius spacerował po forum Romanum ze swą córką l Podążał tuż za nimi Aąuilius śpiewając sprośne kuplety. Czy opisai darzenia daje podstawę do wytoczenia Aquiliusowi procesu? Uza
196. Przebywając w Filippi, Paweł z Tarsu wygnał "ducha wieszczego" z pewnej niewolnicy, która wróżąc "przynosiła duży dochód swym panom". Jaką skargę mogli wytoczyć przeciwko Pawłowi i czego domagaliby się właściciele ozdrowiałej niewolnicy w procesie prywatnym? Odpowiedź uzasadnij, (por. Dz. Ap. 16,16-20)
197. Titius został ustanowiony dziedzicem a Marcus jego substytutem. Titius nie orientował się dobrze w sytuacji majątku, który miał odziedziczyć. Miał jednak zaufanie do Marcusa, z którym razem służył w wojsku i który uratował mu kiedyś życie. Marcus opowiedział Titiusowi, że spadkodawca był bardzo rozrzutny i pozostawił wielu nie spłaconych wierzycieli. Titius przekonany, że spadek jest nadmiernie zadłużony odrzucił go. Marcus przyjął spadek, a rzekomi wierzyciele spadkowi okazali się dłużnikami. Udziel porady prawnej zrozpaczonemu Titiusowi.
198. W I wieku n.e. Aulus w obecności sędziego proponował jednej ze stron, że
(
za odpowiednią sumę "załatwi" korzystny dla niej wyrok. Oburzony tym sędzia zwraca się do Ciebie o poradę prawną. Udziel jej niezwłocznie.
IX. OCHRONA PRAW PRYWATNYCH (Nb. 346-419)
199. Wierzyciel odebrał przyrzeczenie stypulacyjne: "Czy obiecujesz dać mi l 000 sesterców albo niewolnika Stichusa?" Następnie, gdy w umówionym terminie dłużnik nie świadczył, wierzyciel wystąpił ze skargą, domagając się wydania Stichusa. Czy wygra proces? Uzasadnij odpowiedź.
56 565 ZAGADEK Z PRĄ W A RZYMSKIEGO
a) obligatio alternativa '
W wyniku zawartej stypulacji powstało zobowiązanie przemienne (oblig, ternativd), charakteryzujące się tym, że dłużnik ma obowiązek spełnienia n wierzyciela jednego z dwóch świadczeń alternatywnych, określonych w treść wy, będącej źródłem łączącego strony węzła obligacyjnego. Prawo wyboru św nią, które ma zostać spełnione, przysługuje dłużnikowi, o ile strony nie umó\ inaczej. Z przytoczonego stanu faktycznego nie wynika, że strony odrębnie u wały tę kwestię. Należy zatem przyjąć, że wybór świadczenia należy do dłużni!
b) pluris petitio
Sytuacja, w której dłużnik ma możliwość wyboru sposobu, w jaki zwolni si^ bowiązania, jest dla niego dogodniejsza, niż obowiązek spełnienia jednego, ściśl czonego świadczenia. Przysługujący mu wybór należy zatem potraktować jal przywilej. Wierzyciel, który dokonuje takiego wyboru zamiast dłużnika i wytac; gę o wykonanie jednego ze świadczeń alternatywnie obciążających dłużnika, u sobie więcej, niż to wynika z treści zobowiązania. Jego żądanie wykracza poza przysługujących mu uprawnień, jest zatem żądaniem nadmiernym (plurispetitio).
c) konstrukcja intentio ,,.•?'*", •• >
W formułce procesowej, dzięki której powód dochodzi swoich uprawnień stepowaniu przed sędzią prywatnym, musi się znaleźć określenie podstawy ż Celowi temu służy część formułki zwana intentio. Intentio może wyraźne prze zakres żądania powoda, podając wartość świadczenia (intentio certd), lub tes stawić ocenę tej wartości decyzji sędziego (intentio incerta). Prowadząc posti nie na podstawie formułki, sędzia musi rozstrzygnąć przede wszystkim, czy i jest prawdziwa. Tylko wtedy, gdy odpowiedź okaże się pozytywna, sędzia mógł zasądzić pozwanego na kwotę wynikającą z condemnatio. W przeciwnyi sędzia musi uwolnić pozwanego.
Intentio jest zdaniem warunkowym o postaci: jeśli okaże się, że Numerim dius powinien dać Aulusowi Ageriusowi określoną kwotę na danej podstawie skonstruowana intentio jest nieprawdziwa zarówno wtedy, gdy okaże się, iż zL wskazanej podstawy, jak i wówczas, gdy ona co prawda istnieje, ale wynikające roszczenie było niższe niż to, które podał powód. Gdyby natomiast powód w intentio roszczenie niższe niż rzeczywiście należne, intentio byłaby praw
mc wspomniał, ait>o
też pozwany ma możliwość wyboru sposobu wykonania świadczenia (np. wyboru jednego ze świadczeń alternatywnych, jak w analizowanym przykładzie), co powód zataił. Także i w tych przypadkach sędzia będzie musiał stwierdzić, że intentio jest nieprawdziwa i oddalić żądanie powoda.
Wierzyciel wytaczający skargę o niewolnika Stichusa przeciwko dłużnikowi, który miał obowiązek świadczyć albo niewolnika Stichusa, albo l 000 sesterców, dopuszcza się pluris petitio i przegrywa sprawę. Toteż aby ją wygrać, powinien żądać l 000 sesterców albo Stichusa, a nie tylko l 000 sesterców bądź tylko Stichusa. In-tentio powinna wyglądać następująco: Jeśli się okaże, że Numerius Negidius powinien dać Aulusowi Ageriusowi niewolnika Stichusa albo l 000 sesterców...
200. Titus przyrzekł stypulacyjnie dać Galusowi niewolnika, ale nie wywiązuje się ze zobowiązania. Gaius wytacza więc przeciw Titusowi skargę, żądając wydania niewolnika Stichusa należącego do majątku Titusa. Jaki wyrok zapadnie w tej sprawie? Uzasadnij odpowiedź.
201. Marcus sprzedał Paulusowi niewolnika Stichusa za 100 sesterców, przy czym Paulus miał zapłacić połowę ceny od razu, resztę zaś po upływie roku. Ponieważ nie płacił, po miesiącu Marcus wytoczył przeciw niemu actio venditi z formułą w brzmieniu: Sędzią niech będzie Titus. Ponieważ Marcus sprzedał Paulusowi niewolnika Stichusa, cokolwiek z tego tytułu Paulus powinien Marcusowi dać (zapłacić), według zasad dobrej wiary, ty sędzio za-i sądź tyle od Paulusa na rzecz Marcusa. Jaki będzie wynik procesu prowadzonego na podstawie tej formułki? Czy Marek, po upływie roku, będzie mógł wytoczyć skargę o zwrot tej części ceny, która wówczas będzie mu się należeć? Uzasadnij odpowiedź.
a) przedmiot sporu
Formułka actio venditi zawiera intentio incerta (cokolwiek się z tego tytułu należy). konkretny zakres żądania powoda sędzia określa w oparciu o podany w demonstratio pis zdarzenia prawnego, stanowiącego podstawę żądania (ponieważ sprzedał niewolni-a Stichusa), przy uwzględnieniu wszystkich elementów stanu faktycznego, które mogą lieć znaczenie dla sprawy (klauzula dobrej wiary). W momencie zgłoszenia żądania ipłaty przez powoda ma on prawo jedynie do połowy uzgodnionej ceny, ze względu na
58 565 ZAGADEK Z PRĄ W A RZYMSKIEGO
dołączone do umowy porozumienie o odroczeniu części zapłaty na okres jednego r (pactum de non petendó). Powód uzyska na swoją rzecz zasądzenie, opiewające na 1 ile mu się aktualnie należy, a zatem jedynie na wymagalną część umówionej ceny.
b) skutki litis contestatio
Przedmiotem litis contestatio było zdarzenie opisane w demonstratio. Poniewj demonstratio nie zostało zaznaczone, że spór dotyczył jedynie wymagalnej C2 należności, skutki litis contestatio rozciągnęły się na całość przytoczonego w der, stratio zdarzenia. Konsumpcji uległy zatem wszelkie żądania wynikające z zaw umowy, w tym również odroczona część zapłaty. Sprzedawca nie może pono' wytoczyć procesu w oparciu o tę samą umowę sprzedaży, a zatem nie będzie i dochodzić pozostałej części ceny. Aby zabezpieczyć sobie taką możliwość, pow: był zamieścić w formułce praescriptio (np. niech spór toczy się o pierwszą r celem ograniczenia skutków litis contestatio tylko do części żądania.
202. Marcus sprzedał Paulusowi niewolników Stichusa i Pamphilusa, przy < Stichusa miał wydać od razu, zaś Pamphiliusa po roku. Ponieważ Marci chciał świadczyć żadnego, po dwóch tygodniach Paulus wytoczył pr; niemu actio empti z formułą w brzmieniu: Sędzią niech będzie Tytus. Pon Paulus kupił od Marcusa niewolnika Stichusa, cokolwiek z tego tytułu M powinien Paulusowi dać świadczyć, według zasad dobrej wiary, ty sędzio z tyle od Marcusa na rzecz Paulusa. Skutki litis contestatio rozciągają się tył te elementy, które są zawarte w demonstratio. Czy w rozważanym przyj demonstratio obejmuje całość sprzedaży zawartej przez strony? Jaki ł wynik procesu prowadzonego na podstawie tej formułki? Czy Pauh upływie roku, będzie mógł wytoczyć skargę o wydanie Pamphiliusa, po jąć się na tę samą umowę kupna-sprzedaży? Odpowiedź uzasadnij.
203. Marcus odebrał od Paulusa stypulacyjne przyrzeczenie następując* ści: "Czy przyrzekasz dać mi niewolnika Stichusa albo Pamphili "Przyrzekam". Ponieważ Paulus nie chciał dobrowolnie wykonać rzeczenia, Marcus wytoczył przeciw niemu actio ex stipulatu z formi brzmieniu: Sędzią niech będzie Tytus. Jeżeli się okaże, że Paulus wini Marcusowi niewolnika Stichusa na podstawie sponsio, sędzio zasc Paulusa dla Marcusa tyle, ile ta rzecz jest warta. Doszło do litis contt Jaką kwotę odzyska Marcus? Odpowiedź uzasadnij.
204. Sempronius kupił od Luciliusa niewolników Stichusa i Erosa. Poniewa lius nie wykonywał swego zobowiązania, Sempronius wytoczył przeciw actio empti. Obawiając się jednak, że nie zdoła udowodnić zawarcia u
"--."",,, ^..^^ " •,,,<_<.<.</ jjuu.ii jca.tt.fcc jjiawiuiowo s uuu. strony nie zwróciły na to uwagi. Doszło do litis contestatio, a w jej wyniku do procesu przed sędzią prywatnym. Na ile zostanie zasądzony Marcus w tym procesie? Uzasadnij odpowiedź, (por. G.4,57)
06. Podaj stan faktyczny uzasadniający wniesienie actio confessoria i ułóż formułkę.
07. Podaj stan faktyczny uzasadniający następującą intentio w formułce: Jeśli się okaże, że pozwany winien dać (zapłacić) powodowi sto...
08. Podaj stan faktyczny uzasadniający następującą intentio w formułce: Jeśli się okaże, że grunt, o który toczy się spór, jest powoda według prawa Kwirytów...
09. Podaj stan faktyczny uzasadniający następującą intentio w formułce: Jeśli się okaże, że pozwanemu nie przysługuje prawo użytkowania gruntu powoda, o który toczy się spór...
10. Marcus przyrzekł stypulacyjnie Paulusowi swego konia Incitatusa. Po śmierci Paulusa Gaius, który objął po nim bonorum possessio, zażądał od Marcusa wydania konia. Mylnie jednak przypuszczał, że Marcus sprzedał konia Paulusowi, toteż przed pretorem powołał się na kontrakt emptio-venditio jako na podstawę żądania. Doszło do litis contestatio. Strony uzgodniły następującą formułkę: Sędzią niech będzie Tytus. Ponieważ Paulus kupił od Marcusa konia Incitatusa, cokolwiek z tego tytułu Marcus powinien Paulusowi dać świadczyć, według zasad dobrej wiary, ty sędzio zasądź tyle od Marcusa na rzecz Gaiusa. Czy Gaius ma szansę na zaspokojenie swego roszczenia? Udziel mu porady prawnej, (por. G.4,55)
11. Marcus, właściciel dobrze prosperującej taberny, udał się w podróż. Podczas jego nieobecności ustanowiony institorem niewolnik zmarł, a interesy podupadły. Widząc to przyjaciel Marcusa Titus postanowił poprowadzić tabernę do czasu powrotu właściciela. Na początek wytoczył przeciw Ga-iusowi - dłużnikowi Marcusa - powództwo o zwrot 10 000 sesterców długu i wygrał. Po powrocie Marcus nie zatwierdził działań procesowych swego przyjaciela i ponownie wytoczył przeciw Gaiusowi skargę o zwrot pożyczki. Udziel porady prawnej Gaiusowi.
60
555 ZAGADEK Z PRĄ W A RZYMSKIEGO
a) Różne formy zastępstwa procesowego
W rzymskim procesie formułkowym postępowanie mógł prowadzić zarównc zainteresowany, jak i inne osoby, działające w jego interesie. Dopuszczalne były formy zastępstwa procesowego. Jako zastępca bezpośredni występował cog powoływany w fazie in iure w obecności przeciwnika procesowego. Skutki wsz< działań, podjętych przez niego w toku procesu, spadały bezpośrednio na zastaj go. Oznacza to, że zawarta przez kognitora litis contestatio powodowała wygasi roszczenia po stronie zastąpionego (nie mógł on ponownie wytoczyć skargi samej sprawie). Osoba zastąpiona przez cognitora miała również możność : dzielnego wszczęcia postępowania egzekucyjnego na podstawie wyroku, który 2 w procesie z cognitorem.
b) Skutki działań procesowych prokuratora
Inaczej przedstawia się kwestia skutków prawnych postępowania prowadź przez prokuratora. Był on powoływany w sposób nieformalny, zaś fakt jego u wienia nie musiał być znany pretorowi, ani też komunikowany przeciwnikowi ] sowemu. Co więcej, w roli prokuratora mógł wystąpić także negotiorum gęste dejmujący z własnej inicjatywy i bez wiedzy zastąpionego czynności procesc jego interesie. Skutkami działań takiego prokuratora nie można było obciążać l średnio osoby, której interesów dotyczył proces. Dlatego też to prokurator, n zastąpiony, uważany był za podmiot postępowania procesowego, ze wszystkirr konsekwencjami. Tylko on był uprawniony do wszczęcia postępowania egzeku go na podstawie uzyskanego przez siebie zasądzenia. Zastąpiony mógł nat dochodzić od prokuratora wydania korzyści, stosując actio mandati directa lul negotiorum gestorum directa. Za pomocą tych skarg zastąpiony mógł równi średnio wymusić na prokuratorze przeprowadzenie postępowania egzekucj Możliwe było także przyznanie zastąpionemu skargi egzekucyjnej z przestaw podmiotów, gdzie w intentio występował prokurator, zaś w condemnatio osoba zastępował on w procesie będącym podstawą egzekucj i.
Zgodnie z regułą zastępstwa pośredniego, skutki litis contestatio w procesie pro' nym przez prokuratora spływały wyłącznie na niego, nie zaś na tego, czyja sprav przedmiotem postępowania. Oznaczało to, że osobą w której interesie prokurator dził proces, mogła ponownie pozwać przeciwnika o to samo i uzyskać powtórne z nie. Aby zabezpieczyć pozwanego przed stratami, które mógł ponieść w wyniku ponownego zasądzenia, pretor nakładał na zastępcę obowiązek złożenia stypulac rancyjnej. Za jej pomocą prokurator zobowiązywał się względem pozwanego do równowartości wszelkich strat, które pozwany mógłby ponieść, gdyby zastąpiony twierdził działań prokuratora (cautio de rato). Pozwany, zasądzony powtórnie w pi przeprowadzonym przez zwierzchnika, który nie zatwierdził działań procesowych ratora, mógł wytoczyć przeciw prokuratorowi, w oparciu o cautio de rato skargę o cię wszelkich wynikłych stąd strat (actio ex stipulatu). Zasądzenie w procesie z cc rato zwalniało prokuratora z odpowiedzialności względem zastąpionego zwien
mu tfipo co zwrócił Dozwanemu, a jeśli już wi
nie wchodzi jednak w grę, ponieważ Titus nie uzyskał od Marcusa żadnego zlecenia, lecz działał z własnej inicjatywy, a więc jako negotiorum gestor. Gaius będzie musiał ponownie świadczyć Marcusowi. Może jednak wytoczyć skargę z tytułu cautio de rato przeciw Titusowi. Titus zwróci Gaiusowi to, co od niego otrzymał na podstawie zasądzenia, zwalniając się tym samym z odpowiedzialności z actio negotiorum gesto-rum directa względem Marcusa.
X. WARUNKI I TERMINY (Nb. 38-44)
Zakreśl właściwy rodzaj accidentalium negotii,jakl zawarto w przykładzie (termin może być tylko zawieszający albo rozwiązujący!).
212. Gdy w Mediolanie spadnie śnieg, dam ci osiołka.
D warunek D termin
D zawieszający D rozwiązujący
D potestatywny D mieszany D kazualny
213. Czy przyrzekasz oddać mi 100 sesterców, które staną się wymagalne, gdy nowi konsulowie będą obejmować swój urząd? Przyrzekam.
D warunek D zawieszający D potestatywny
D termin
D rozwiązujący
D mieszany
D kazualny
214. Możesz korzystać z mojej studni, o ile deszcz nie spadnie do końca miesiąca.
D warunek D termin
D zawieszający D rozwiązujący
H potestatywny D mieszany D kazualny
62
565 ZAGADEK Z PRĄ WA RZYMSKIEGO
215. Jeśli w tym roku spadnie grad w Rawennie, otrzymasz pożyczkę w \ kości 2 000 sesterców, o którą od dawna u mnie zabiegasz.
D warunek D zawieszający D potestatywny
D termin
D rozwiązujący
D mieszany
D kazualny
216. Czy przyrzekasz dać mi dom na Sycylii, gdy w Lugdunum (Lyon) sp; śnieg? Przyrzekam.
D termin
D rozwiązujący
D mieszany
D warunek D zawieszający D potestatywny
D kazualny
217. Będę płacił za Twoje utrzymanie, dopóki nie wyjdziesz za mąż.
D warunek D termin
D zawieszający D rozwiązujący
D potestatywny D mieszany D kazualny
218. Jeżeli się ożenisz, będę Ci płacił co miesiąc dwa razy tyle co obecnie.
D warunek D termin
D zawieszający D rozwiązujący
D potestatywny D mieszany D kazualny
219. Zlecam Ci wynajęcie dla mojego wychowanka willi na Capri na mioi miesiąc, o ile poślubi lulię.
D warunek D zawieszający D potestatywny
D termin
D rozwiązujący
D mieszany
D kazualny
220. Możesz mieszkać w moim domu, dopóki Twój najstarszy syn Pubłiu ożeni się.
D warunek D zawieszający D potestatywny
D termin
D rozwiązujący
D mieszany
D kazualny
221. Jeśli Twoja żona, która jest w ciąży urodzi, dostaniesz 30 sesterców na opłacenie położnej.
D warunek D zawieszający D potestatywny
D termin
D rozwiązujący
D mieszany
D kazualny
222. Jeśli dziecko, które mi urodzisz będzie dziewczynką, dam Ci złoty pierścień.
D warunek D termin
D zawieszający D rozwiązujący
D potestatywny
D mieszany
D kazualny
D kazualny
223. Dostaniesz stado osłów, jeśli nauczysz się greki.
D warunek D termin
D zawieszający D rozwiązujący
D potestatywny D mieszany
224. Jeśli zgolisz wąsy, przestanę Ci dostarczać do domu mleko.
D warunek D termin
D zawieszający D rozwiązujący
D potestatywny D mieszany D kazualny
225. Sprzedaje Ci osiołka, o ile do początku przyszłego tygodnia nikt nie zaoferuje mi wyższej ceny.
D warunek D termin
D zawieszający D rozwiązujący
D potestatywny D mieszany D kazualny
226. Zlecam, abyś mi kupił 200 funtów zboża do pojutrza, chyba że w tym czasie ceny zboża wzrosną dwukrotnie.
D warunek ] zawieszający ] potestatywny
D termin
D rozwiązujący
D mieszany
D kazualny
127. Jeśli Nil wystąpi z brzegów, przestanę dostarczać Ci zboże.
] warunek D termin
] zawieszający D rozwiązujący
l potestatywny D mieszany D kazualny
64
565 ZAGADEK Z PRAWA RZYMSKIEGO
228. Jeśli w Rzymie będzie mróz, wynajmę Ci willę w Neapolu.
D warunek D termin
D zawieszający D rozwiązujący
D potestatywny D mieszany D kazualny
229. Możesz używać mojego rydwanu, dopóki nie pojedziesz nim dalej, niż dzi< mil od Miasta.
D termin
D rozwiązujący
D mieszany
D warunek D zawieszający D potestatywny
D kazualny
230. Będziesz otrzymywał 100 000 sesterców rocznie, o ile nie poptynies Aleksandrii.
D termin
D rozwiązujący
D mieszany
D warunek D zawieszający D potestatywny
D kazualny
231. Czy przyrzekasz wypłacać mej siostrze po 3 000 sesterców roczni* długo, jak długo żyje obecnie panujący cesarz? Przyrzekam.
D termin
D rozwiązujący
D mieszany
D warunek D zawieszający D potestatywny
D kazualny
232. Czy przyrzekasz, że jeśli zbankrutuję, ustanowisz dla mej żony habi Przyrzekani.
D termin
D rozwiązujący
D mieszany
D warunek D zawieszający D potestatywny
D kazualny
233. Jeśli twój statek rozbije się podczas zaczynającej się właśnie me wyprawy do Aleksandrii, zapłacę ci 10 000 sesterców.
D termin
D rozwiązujący
D mieszany
D warunek D zawieszający D potestatywny
D kazualny
/• •.".., ^.. ",,"
Czy przyrzekasz usiaiumu; m/
konsularnej, jeśli ciek wodny, który pojawił się na Twojej, sąsiedniej
działce, okaże się stały? Przyrzekam.
D termin
D rozwiązujący
D mieszany
runek
mieszający
testatywny
D kazualny
Niech Titius będzie spadkobiercą, o ile zapłaci mej żonie l 000 sesterców.
irunek D termin
wieszający D rozwiązujący jn,,-/1:-;:;
itestatywny D mieszany D kazualny
Proszę Cię, abyś wydał cały spadek po mnie lulii, gdy wyjdzie za mąż.
arunek D termin . •,. .... .
wieszający D rozwiązujący .,,,,,, -vV;
D kazualny
D mieszany
jtestatywny
K" .,'."-• >.:
. Proszę Cię mój dziedzicu, abyś wydał latyfundium pod Neapolem mej żonie, gdy wyjdzie za mąż powtórnie.
/arunek
awieszający
otestatywny
D termin
D rozwiązujący
D mieszany
D kazualny
J. Proszę Cię, abyś wydał cały spadek po mnie Luciusowi, gdy osiągnie pubertas.
D termin
D rozwiązujący
D mieszany
warunek
awieszający
potestatywny
D kazualny
9. Proszę Cię mój dziedzicu, abyś wydał Marcusowi srebrną uprząż, gdy nauczy się jeździć konno.
D termin
D rozwiązujący
D mieszany
warunek
zawieszający
potestatywny
D kazualny
66
565 ZAGADEK Z PRAWA RZYMSKIEGO
240. Proszę, abyś wydał spadek po mnie Luciusowi, gdy zapłaci Ci 3 000 sest<
D warunek D termin
D zawieszający D rozwiązujący
D potestatywny D mieszany D kazualny
241. Pragnę, abyś wydał spadek po mnie niewolnikowi Marcusa, Stich jeśli w dniu twojej śmierci będzie osobą wolną.
D termin
D rozwiązujący
D mieszany
D warunek D zawieszający D potestatywny
D kazualny
242. Pragnę, abyś wydał spadek po mnie Aulusowi, gdy będziesz umierać
D warunek D termin
D zawieszający D rozwiązujący
D potestatywny D mieszany D kazualny
243. Pragnę, abyś wydał spadek po mnie Maeviusowi, jeśli umrzesz nie stawiwszy potomstwa.
D warunek D zawieszający D potestatywny
D termin
D rozwiązujący
D mieszany
D kazualny
244. Pragnę, abyś wydał spadek po mnie Luciusowi, jeśli w dniu twojej ś będzie osobą sui iuris.
D termin
D rozwiązujący
D mieszany
D warunek D zawieszający D potestatywny
D Kazualny
XI. STOPNIE POKREWIEŃSTWA (Nb. 109-111)
245. Określ stopień pokrewieństwa, jaki łączyłby Cię:
, , a) z córką Twojej matki...................
b) z bratem Twego dziadka ...................
c) z adoptowanym synem Twego stryja...................
246. Określ stopień pokrewieństwa, jaki łączyłby Cię:
a) z wnukiem Twojej ciotki...................
b) z wnuczką siostry Twej prababki ...................
c) z przyrodnim bratem Twojego ojca ...................
247. Określ stopień pokrewieństwa, jaki łączyłby Twoją córkę:
a) z wnuczką siostry Twej matki...................
b) z wnuczką siostry Twej babki...................
c) z Twoim bratem przyrodnim ...................
248. Oblicz stopień pokrewieństwa, jaki łączyłby Twą wnuczkę:
a) z wnukiem Twojego wuja ...................
b) z siostrą przyrodnią Twej babki...................
c) z wnukiem brata Twego prapradziadka ...................
249. Określ stopień pokrewieństwa, jaki łączyłby Twego wnuka:
a) z Twoim stryjem ...................
b) z adoptowaną córką Twego brata ...................
c) z wnuczką siostry Twej babki...................
250. Określ stopień pokrewieństwa, jaki łączyłby Twego ojca:
a) zTwojąprawnuczką...................
b) z wnuczką Twój ego stryja ...................
c) z wnukiem Twego brata stryjecznego ...................
CZĘŚĆ DRUGA
TEST ZAMKNIĘTY I POLECENIA
Uwaga! Tylko jedna odpowiedź jest prawdziwa.
L ŹRÓDŁA PRAWA I PODSTAWOWE POJĘCIA PRAWNE (Nb. 1-85)
251. Ustawa XII tablic rozpoczynała się od norm dotyczących
a) odpowiedzialności za zbrodnie przeciwko życiu ludzi wolnych
b) postępowania sądowego
c) ustanowienia dziedzica testamentowego
252. Ustawa XII tablic
a) zawierała jedynie normy prawa prywatnego
b) zawierała normy z różnych gałęzi prawa, w tym administracyjnego i karnego
c) dotyczyła jedynie procesu prywatnego i karnego
53. Główną przyczyną wydania lex Laetoria było
a) częste naruszanie przepisów prawa przy zawieraniu kontraktów z minores
b) brak doświadczenia minores i związane z tym ryzyko dokonania niekorzystnej dla nich czynności
c) szczególne ryzyko narażenia na szkodę osób, które dokonują czynności z minores
>4. Plebiscyty zostały ostatecznie zrównane z ustawami na mocy
a) lex Yisellia
b) lex Hortensia
c) lex Yaleria Horatia
5. Lex Canuleia (z 445 roku p.n.e.)
a) zrównywała plebiscita z leges
b) zakazywała małżeństw między plebejuszami i patrycjuszami
c) wprowadzała conubium miedzy plebejuszami i patrycjuszami
72
565 ZAGADEK Z P HA W A RZYMSKIEGO
256. lus honorarium to
a) uprawnienie do uzyskania najwyższych zaszczytów w państwie rzymsk
b) prawo stanowiące o kompetencjach urzędników rzymskich
c) prawo tworzone przez urzędników rzymskich
257. Plebiscita były uchwalane przez
a) concilia plebis
b) comitia curiata
c) senat
258. Oficjalnym zbiorem konstytucji cesarskich był
a) kodeks gregoriański
b) kodeks hermogeniański ••-,..,•:,,,,,
c) kodeks teodozjański
259. Prywatnym zbiorem konstytucji cesarskich był
a) kodeks gregoriański
b) kodeks teodozjański
c) kodeks j ustyniański
260. Interpolacje w kodyfikacji justyniańskiej to -*V 'n-' -uro
a) zmiany tekstów z okresu klasycznego, w celu dostosowania ich do al nego stanu prawnego
b) pytania prawne kierowane do kancelarii cesarskiej przez namiestr prowincji
c) procesy oparte o skargę publiczną, prowadzone przed sądem cesarskin
261. Tripertita to
a) nazwa trzeciej części kodyfikacji justyniańskiej
b) część edyktu pretorskiego 45, <>ii":->^j;"i,'
c) dzieło prawnika Aeliusa Catusa
262. Pauli Sententiae to
a) zbiór konstytucji cesarskich z III wieku n.e.
b) podręcznik do nauki prawa napisany przez Paulusa
c) zbiór zwięzłych zasad prawnych z III wieku n.e.
a) sędzia musi uznać rozstrzygnięcie większości
b) sędzia musi uznać zawsze rozstrzygnięcie Papiniana
c) gdy Papinian się nie wypowiadał w danej kwestii, sędzia miał swobodę przyłączenia się do dowolnej opinii
264. Za twórcę jurysprudencji rzymskiej jako nauki uważany jest
a) Sextus Aelius Catus
b) Quintus Mucius Scaevola
c) Servius Sulpicius Rufus
265. Bezprawne zniszczenie cudzej rzeczy rodziło odpowiedzialność na podstawie
a) lex Aąuilia
b) lexAebutia
c) lex Aelia Sentia
266. Najczęściej stosowany przez prawników rzymskich typ definicji to
a) definicja klasyczna (per genus et differentiam specificcmi)
b) definicja przez podział (per divisionem)
c) definicja operacyjna (modus operandi)
67. W definicji Ulpiana kryterium podziału na prawo publiczne i prywatne stanowi
a) rodzaj sankcji (sanctio) różnej w obu działach praw
b) źródło powstania (fons iuris) - różne organy powołane do stanowienia norm w obu tych gałęziach prawa
c) korzys'ć (utilitaś) - różne interesy, jakie zabezpieczają normy tych dwóch gałęzi prawa
8. Ulpian w D.1,1,10,1 definiował sprawiedliwość jako
a) równość wszystkich wobec prawa
b) danie każdemu tego, co mu się należy
c) stosowanie identycznego rozstrzygnięcia w identycznych okolicznościach
). Actio Publiciana to środek wprowadzony przez pretora
a) do ochrony posiadacza w złej wierze if ,,;
b) supplendi iuris civilis gratia
c) adiuvandi iuris civilis gratia
74
565 ZAGADEK Z PRĄ W A RZYMSKIEGO
270. Exceptio doli to środek wprowadzony przez pretora
a) corrigendi iuris civilis gratia
b) supplendi iuris civilis gratia
c) adiuvandi iuris civilis gratia
271. Zasada personalności prawa
a) oznacza, że daną osobę obowiązuje prawo wspólnoty jej pochoi gdziekolwiek by się znajdowała
b) oznacza, że wszystkie osoby przebywające w danej społeczności, na śli są obcokrajowcami, muszą przestrzegać prawa tej społeczności
c) dzieli poddanych na podstawie ich położenia prawnego (status Ufa civitatis,familiae), różnicując na tej podstawie rodzaj stosowanego nich prawa (ius civile, gentium, praetorium)
272. Sukcesja uniwersalna
a) jest pojęciem prawa spadkowego, gdzie oznacza wygaśnięcie - na śmierci - praw podmiotowych osoby fizycznej i powstanie tych praw e: ewentualnie zmodyfikowanych, w osobie dziedzica
b) ma miejsce, gdy jedna osoba wstępuje w ogół praw i obowiązków osoby, żywej lub zmarłej
c) w sensie właściwym oznacza - w okresie klasycznym - wstąpienie zmarłego pater familias w jego pozycję zwierzchnika grupy familijnej
273. Naturalia negotii to "
a) elementy treści czynności prawnej, które musi zawierać, obok istc każda czynność prawna
b) elementy treści czynności prawnej niekonieczne, które wchodzą w jej jeśli strony tak postanowią
c) elementy treści czynności prawnej, które tworzą jej treść, jeśli stro: postanowiły inaczej
274. Konwersja czynności prawnej to
a) utrzymanie w mocy nieważnej czynności prawnej, jako innej zmien do tego samego celu
b) sanacja czynności nieważnej na skutek braku zdolności do czynności nych jednej ze stron
c) uznanie za ważną czynności prawnej, która od początku była nieważi na skutek nastąpienia pewnych zdarzeń nabierała cech czynności ważi
. me może być uznana za ważną, ale zawiera w swej treści istotne elementy innej czynnos'ci prawnej
c) uznanie za ważną czynności prawnej z pewnych przyczyn początkowo nieważnej
276. Podaj cztery podziały czynności prawnych.
277. Wymień cztery urzędy pretora, mające znaczenie dla prywatnego prawa rzymskiego.
!78. Wymień cztery rodzaje konstytucji cesarskich. .
79. Wymień wszystkich prawników powołanych w ustawie o cytowaniu z 426 roku.
10. Wymień cztery rodzaje pism klasycznych prawników rzymskich.
f> ',' -3' •-,.,.• - "•'
PRAWO OSOBOWE I RODZINNE (Nb. 86-151)
Powracający z niewoli u wrogów obywatel rzymski odzyskiwał swoje prawa na podstawie
a) ius postlimini
b) fictio legis Corneliae
c) ius deductionis c
76
565 ZAGADEK Z PRĄ W A RZYMSKIEGO
282. Obywatelstwo rzymskie uzyskali mieszańcy Italii na mocy
a) lex Pappia Poppea
b) leges luliae iudiciariae
c) lex lulia et Plautia Papiria
283. Niewola była instytucją pochodzącą z
a) ius gentium
b) ius naturale
c) ius civile
284. Lex lunia z 19 roku n.e. rozwiązała problem niewolników wyzwo nieformalnie poprzez
a) zrównanie ich położenia prawnego z wyzwolonymi iure dviii
b) zrównanie ich położenia prawnego z Latini coloniarii, przy jednoc ograniczeniu ich zdolności prawnej i zdolności do czynności prawny
c) ustalenie, że właściciel po ich nieformalnym wyzwoleniu, nie będzi wnieść przeciwko nim revocatio in servitutem
285. Lex Aelia Sentia wprowadzała ograniczenie wyzwoleń niewolników szych niż 30 lat. Oznaczało to
a) absolutny zakaz wyzwoleń niewolników młodszych niż 30 lat
b) zakaz wyzwoleń niewolników młodszych niż 30 lat w drodze mań vindicta bez żadnych wyjątków
c) możliwość wyzwalania także niewolników młodszych niż 30 lat w kowych sytuacjach
286. Skutkiem nieformalnego wyzwolenia po lex lunia Norbana z 19 ro było
a) uzyskanie przez wyzwoleńca wolności i obywatelstwa
b) uzyskanie przez wyzwoleńca faktycznej wolności i obywatelstwa
c) uznanie wyzwoleńca za osobę wolną, bez prawa do pozostawienia i spadkobiercom
287. Sytuację wyzwoleńców nieformalnych ustabilizowała
a) lex Fufia Caninia
b) lex lunia Norbana
c) lex Aelia Sentia
- _ -J
a) actio in personom
b) actio in rem
c) actioficticia
9. Co to jest legitimatiol
a) zawarcie małżeństwa pomiędzy osobami, które dotąd żyły w konkubinacie
b) nadanie dzieciom urodzonym w konkubinacie pozycji dzieci urodzonych w małżeństwie
c) zatwierdzenie przez pretora bezskutecznego testamentu
9. Adoptio to instytucja wprowadzona
a) przez ustawę XII tablic
b) przez konstytucje cesarskie
c) w wyniku interpretacji ustawy XII tablic
1. Adoptio minus plena to
a) przysposobienie dokonane przez macierzystego lub ojczystego ascendenta
b) adrogatio
c) przysposobienie przez obcą osobę, w wyniku czego adoptowany uzyskiwał prawo dziedziczenia po adoptującym ab intestato
fc
. Emancipatio to instytucja wprowadzona przez
a) ustawę XII tablic
b) konstytucje cesarskie
c) w wyniku interpretacji ustawy XII tablic
. Municipium jako osoba prawna jest
a) korporacją
b) fundacją
c) korporacją w odniesieniu do elementu osobowego (obywateli) i fundacją w odniesieniu do majątku
Modestyn określa małżeństwo jako
a) legitima societas
b) consortium omnis vitae
c) iuris vinculum
78
565 ZAGADEK Z PRĄ WA RZYMSKIEGO
295. W rzymskim małżeństwie wola nupturientów bycia mężem i żoną (i maritalis) jest
a) w swej istocie zgodą początkową i jakiekolwiek zmiany woli po jej c czeniu, nie wpływają na istnienie zawartego małżeństwa
b) przesłanką trwania małżeństwa
c) elementem wynikającym z obyczajów, ale pozbawionym prawnego znać
296. Posag w okresie klasycznym w czasie trwania małżeństwa był
a) wyłączną własnością męża : (d
b) odrębnym majątkiem żony zarządzanym przez męża
c) majątkiem wspólnym małżonków zarządzanym przez męża
297. Dotis dictio to : ; , <;
a) jednostronne przyrzeczenie posagu
b) dwustronne oświadczenie woli o ustanowieniu i przyjęciu posagu
c) realne przysporzenie w postaci przeniesienia własności rzeczy posagc
298. Zwrotu posagu w okresie klasycznym dochodzono za pomocą
a) actio rei uxoriae
b) actio rationibus distrahendis
c) actio tutelae <<
299. Odpowiedzialność tutora z tytułu prowadzenia spraw majątkowy<
pilą została wprowadzona po raz pierwszy ,*, ;i
a) przez ustawę XII tablic
b) w okresie późnorepublikańskim przez pretora, który - przede wsz; w odniesieniu do tutela dativa - przyznawał actiones utiles na korzy przeciw pupilowi
c) w okresie klasycznym wraz z wprowadzeniem w czasach Gaiusa acc suspecti tutoris
300. Były pupil mógł domagać się od byłego tutora rozliczenia ze sprawo przez niego opieki za pomocą
-15 "* /W, " ?" ••<>-:"• - ; *,* • • -
a) accusatio suspecti tutoris
b) actio tutelae •% >!w;<sj"M"M "!?•"•>..-;i< ;:,<'?"•
c) actio communi dividundo
79
TEST ZAMKNIĘTY I POLECENIA
301. Actio rationibus distrahendis jest
a) powództwem przysługującym przeciwko urzędnikom z racji dokonanych przez nich malwersacji
b) powództwem przysługującym przeciwko opiekunowi z powodu dokonanych przez niego przywłaszczeń z majątku pupila
c) powództwem przysługującym przeciwko wyzwolonemu niewolnikowi z powodu dokonanych przez niego nadużyć majątkowych
302. Środkiem ochrony udzielanym przez pretora osobom dojrzałym poniżej 25 roku życia było
a) interdictum ąuorum bonorum
b) restitutio in integrum
c) condictio indebiti
303. Lex Laetoria z początku II wieku p.n.e.
a) nakazywała, aby osoba poniżej 25 roku życia dokonywała czynności prawnych w obecności swojego kuratora - który udzielałby auctoritas - przewidując równocześnie nieważność czynności prawnych dokonanych bez jego udziału
b) nakładała kary pieniężne na każdego, kto wykorzystałby brak doświadczenia minora przy zawieraniu niekorzystnego dla niego kontraktu
c) wprowadziła exceptio oraz - w przypadkach, gdy świadczenie zostało już wykonane - in integrum restitutio, aby przeciwdziałać uszczupleniu majątku minora, jakie mogłoby powstać na skutek zawarcia kontraktu, przy którego zawieraniu osoba trzecia wykorzystała brak doświadczenia minora
14. W 13 roku p.n.e. piętnastoletni Titus w razie niekorzystnych skutków majątkowych swoich czynności mógł prosić o ochronę za pomocą
a) exceptio legis Laetoriae
b) exceptio legis Corneliae
c) exceptio legis Aąuiliae
5. W kurateli w odróżnieniu od opieki
a) przeważa troska o osobę
b) przeważa aspekt majątkowy ,,-,,, •
c) oba elementy są wyważone
L Wymień dwa przypadki stosowania coSmptio ftduciae causa.
80
565 ZAGADEK Z PRĄ W A RZYMSKIEGO
307. lus deductionis oznacza:
a) możliwość potrącenia z wartości peculium niewolnika należności przy jących jego właścicielowi, z pierwszeństwem przed innymi wierzycielan
b) proporcjonalną redukcję wszystkich wierzytelności, jeżeli peculium ni starcza na ich pokrycie w pełnej wysokości
c) żądanie oddzielenia peculium od majątku właściciela, równoznaczr zakazem jego likwidacji do czasu zaspokojenia wierzycieli
308. Właściciel niewolnika odpowiadał do wysokości peculium za kont zawarte przez niewolnika przy
a) actio institoria
b) actio tributoria
c) actio exercitoria
309. Zgodnie z ius civile w I wieku n.e. właściciel odpowiadał za zobowią niewolnika, wynikające jedynie:
a) z deliktu
b) z kontraktu
c) ze szczególnych zdarzeń np. bezpodstawnego wzbogacenia
310. Wymień cztery actiones adiectitiae ąualitatis.
311. Podaj w jaki sposób wchodziło się pod patriapotestas.
III. PRAWO RZECZOWE (Nb. 152-226)
312. Pojęcie duplex dominium oznaczało, że
a) ta sama osoba była właścicielem w świetle prawa cywilnego i pretorski
b) jedna osoba była właścicielem w świetle prawa cywilnego, a inna p pretorskiego
c) ta sama osoba była właścicielem zarówno według ius civile, jak i ius tium
81
TEST ZAMKNIĘTY I POLECENIA
313. Rzeczy zużywalne to H siasmi aa ";
a) rzeczy zrobione z nietrwałego materiału
b) rzeczy, których normalne użycie prowadziło do ich zużycia
c) rzeczy uszkodzone na skutek ich używania
314. Sytuacji, w której dotychczasowy detentor na mocy umowy staje się posiadaczem to
a) traditio brevi manu •
b) traditio longa manu w
c) constitutum possessorium '"'" •'""^'•";
515. Interdykt deprecario był kierowany ihWW^ TiiMmim ńs
a) na wniosek właściciela przeciw prekarzyście
b) na wniosek prekarzysty przeciw właścicielowi
c) na wniosek prekarzysty przeciw każdemu, kto naruszył jego posiadanie
116. W prawie klasycznym zgodnie z konstytucją Hadriana skarb (thesaurus)
a) przepadał na rzecz skarbu państwa
b) zawsze był własnością właściciela gruntu
c) przypadał po połowie znalazcy i właścicielowi gruntu, na którym go znaleziono
17. Najstarszym środkiem ochrony prawa własności była
a) skarga pretorska w procesie formułkowym
b) rei vindicatio, która w procesie legisakcyjnym miała formę legis actio sacramento in rem
c) legis actio per iudicis arbitrive postulationem "!,;•;
18. Operis novi nuntiatio to
a) zlecenie (mandatwn) wzniesienia nowego budynku
b) sprzeciw wobec wznoszenia nowej budowli na gruncie sąsiada
c) odnowienia umowy o najem budynku
9. Gaius wśród służebności osobistych wymienia w Instytucjach
a) habitatio i usus
b) wszystkie służebności osobiste
c) nie wymienia tej kategorii
). Wymień trzy interdykty recuperandae possessionis
82
565 ZAGADEK Z PRĄ WA RZYMSKIEGO
321. Do dochodzenia roszczeń na terenie Rzymu wynikających ze służeb gruntów wiejskich stosowano
a) actio in personom
V) actio inrem ^j dy :kwr*.>.. u i ',:<<:>,
c) actio bonaefidei
322. Najstarsze prawo na rzeczy cudzej to ś">-"as>
a) pignus
b) servitus praediorum rusticorum
c) korzystanie z pracy cudzego niewolnika
323. Wymień interdykty retinendae possessionis
324. Wymień przesłanki zasiedzenia w prawie justyniańskim
325. Podaj cztery podziały rzeczy
326. Podaj dwa przypadki traditio bez fizycznego wydania rzeczy
327. Wymień środki ochrony wynikające ze stosunków sąsiedzkich
328. Wymień zasady dotyczące służebności gruntowych
329. Wymień ograniczone prawa rzeczowe
330. Wymień istniejące w prawie klasycznym sposoby realizacji prawa wu w przypadku niewykonania świadczenia przez dłużnika
PRAWO SPADKOWE (Nb. 227-261)
Początek i podstawę testamentu stanowiło
a) wydziedziczenie
b) ustanowienie legatu
c) ustanowienie dziedzica
Publiczna forma sporządzenia testamentu to
a) mancipatio familiae
b) testamentum inprocinctu
c) testamentum tripartitum
Różnica pomiędzy testamentem mancypacyjnym a testamentem pretor-skim polegała na
a) dopuszczeniu formy ustnej
b) powoływaniu mniejszej liczby świadków
c) odpadnięciu wymogu udowodnienia dokonanej mancypacji
Suus heres w II wieku n.e. mógł prosić o tak zwane
a) beneflcium abstinendi
b) beneficium inventarii
c) beneficium separationis
Heres extraneus stawał się spadkobiercą w chwili
a) przyjęcia spadku
b) powołania do spadku
c) śmierci spadkodawcy
Typowy sposób ustanowienia dziedzica pod warunkiem zawieszającym to
a) substytucja
b)" fideikomis uniwersalny
c) kodycyl
Substitutio to
a) ustanowienie zastępcy procesowego
b) możność objęcia spadku przez dziedziców osoby powołanej do spadku
c) wyznaczenie kolejnego dziedzica na wypadek, gdyby wcześniej wyznaczony nie przyjął spadku
84
565 ZAGADEK Z PRĄ WA RZYMSKIEGO
338. Przy substytucji pupilarnej substytut stawał się
a) zarządcą majątku niedojrzałego dziedzica
b) dziedzicem w chwili śmierci niedojrzałego instytuta
c) zastępcą procesowym niedojrzałego dziedzica
339. Transmissio to
a) ustanowienie zastępcy procesowego, w celu dochodzenia wydania spad
b) możność objęcia spadku przez dziedziców osoby powołanej do spadki śli ta zmarła przed jego objęciem
c) wyznaczenie kolejnego dziedzica na wypadek, gdyby wcześniej wyzna ny nie przyjął spadku
340. Actio ex testamento chroniła
a) fideikomisariusza uniwersalnego ' '
b) legatariusza/jer vindicationem
c) \egatanuszaperdamnationem
341. Legatum sinendi modo rodziło skargę
a) in rem przeciwko dziedzicowi
b) in personom przeciwko dziedzicowi
c) in personom przeciwko osobie, na którą dziedzic przeniósł własność rzec
342. Fideikomis różni się od legatu tym, że
a) można w nim zapisać res mancipi
b) zapisuje się w nim słowami proszącymi (proszę, chcę etc.)
c) jest bezpłatnym przysporzeniem mortis causa
343. Beneficium inventarii to
a) prawo najbliższych dziedziców do nieprzyjęcia spadku w przypadku, długi spadkowe przekraczały jego aktywa
b) odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe tylko do wysokość tywów majątku spadkowego
c) prawo wierzycieli spadkowych do żądania od pretora ustanowienia o< nego zarządu spadku, aż do czasu zaspokojenia wierzytelności
85
TEST ZAMKNIĘTY I POLECENIA
344. Beneflcium separationis bonorum to "••
a) prawo najbliższych dziedziców do nieprzyjęcia spadku w przypadku, gdy długi spadku przekraczały jego aktywa
b) odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe tylko do wysokości aktywów majątku spadkowego
c) prawo wierzycieli spadkowych do żądania od pretora ustanowienia odrębnego zarządu spadku, aż do czasu zaspokojenia wierzytelności
345. Beneficium abstinendi to '.*/ ,.;>.'.
a) prawo najbliższych dziedziców do powstrzymania się od nabycia spadku
b) odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe tylko do wysokości aktywów majątku spadkowego
c) prawo wierzycieli spadkowych do żądania od pretora ustanowienia odrębnego zarządu spadku, aż do czasu zaspokojenia wierzytelności
346. lus accrescendi dotyczyło
a) tylko dziedziczenia beztestamentowego
b) tylko dziedziczenia testamentowego
c) zarówno dziedziczenia testamentowego, jak i beztestamentowego
347. Collatio bonorum mogło znaleźć zastosowanie przy ."".!"*"";/ >e?~
a) dziedziczeniu pretorskim beztestamentowym
b) dziedziczeniu na mocy testamentu pretorskiego
c) dziedziczeniu na mocy testamentum tripartitum
ÓW/.,
348. Cautio Muciana stosowano gdy dziedzic został ustanowiony
a) pod warunkiem zawieszającym, potestatywnym, ujemnym
b) pod warunkiem zawieszającym, dodatnim
c) pod warunkiem rozwiązującym, potestatywnym
49. Dziedziczenie matki mającej ius trium liberorum po swych dzieciach zostało potwierdzone przez
a) senatus consultum Trebellianum
b) senatus consultum Tertullianum
c) senatus consultum Orficianum
86
565 ZAGADEK Z P M W A RZYMSKIEGO
350. Ustawa XII tablic w przypadku, gdy zmarły obywatel nie sporządził mentu, przewidywała, że
a) jego majątek zostanie skonfiskowany przez civitas .'>'•.-•:n
b) spadek zostanie podzielony w równych częściach między wszy agnatów
c) w braku sui heredes spadek otrzyma agnatus proximus lub w jego gentiles
351. Wymień cztery klasy spadkobierców według edyktu pretorskiego
352. W jaki sposób dziedzic ustanowiony pod warunkiem zawieszającym statywnym ujemnym może otrzymać spadek?
353. Wymień rodzaje legatów omówione przez Gaiusa w Instytucjach
354. Wymień znane Ci rodzaje fideikomisów
V. PRAWO ZOBOWIĄZAŃ (Nb. 262-345)
355. Emptio venditio rodzi zobowiązanie
a) dwustronne nierównoczesne
b) jednostronne
c) bonaefidei
356. Actio auctoritatis mogła być stosowana w przypadku, gdy sprzedany cypacyjnie niewolnik
a) zmarł w chwili dokonywania mancypacji
b) nie był własnością sprzedawcy
c) miał zwyczaj uciekać od właściciela
87
TEST ZAMKNIĘTY I POLECENIA
57. W przypadku ewikcji rzeczy sprzedanej mancypacyjnie, kupujący przeciwko sprzedającemu miał
a) actio empti
b) actio auctoritatis
c) actio ex stipulatu
58. Actio ąuanti minoris w prawie klasycznym służyła
a) poszkodowanemu minorowi
b) kupującemu rzecz z niejawną wadą fizyczną, o której sprzedający nie wiedział
c) kupującemu grunt o mniejszej powierzchni niż ta, o jakiej zapewniał sprzedawca
59. Kontraktem odpłatnym było
a) mandatum
b) emptio venditio
c) mutuum
10. Zobowiązanie z kontraktu literalnego powstawało przez
a) wpis dokumentujący faktyczną wypłatę pieniędzy
b) wpis fikcyjny
c) wpis dokumentujący zawarcie stypulacji
11. Stypulacja rodzi zobowiązanie
a) bonaefidei
b) dwustronne nierównoczesne
c) jednostronne
i >!:M\ ,-Ji? >,-••• •.>>',•*.V, "•.'..:(
12. Mutuum rodzi zobowiązanie
a) dwustronne nierównoczesne
b) stricti iuris
c) dwustronne równoczesne
3. Przy zawieraniu pożyczki (mutuum) w prawie klasycznym
a) odsetki ustawowe należały się z mocy prawa (ipso iure)
b) odsetki można było ustanowić zwykłą umową (pactum)
c) odsetki można było ustanowić poprzez stypulację
4. Depositum irregulare rodzi zobowiązanie
a) jednostronne
b) stricti iuris
c) dwustronne nierównoczesne
565 ZAGADEK Z PRĄ WA RZYMSKIEGO
365. Mandatum ąualiflcatum to
a) zlecenie kupna niewolnika ,-•.>"
b) zlecenie udzielenia pożyczki osobie trzeciej ,\j^
c) zlecenie tylko w interesie mandatariusza : :
366. W archaicznym prawie rzymskim zobowiązanie ze sponsio gasło z clr
a) spełnienia przyrzeczonego świadczenia
b) dokonania acceptilatio
c) śmierci wierzyciela
367. Kontrakt estymatoryjny odpowiada dzisiejszej umowie
a) leasingu
b) komisu
c) zlecenia giełdowego ,,
368. Do ochrony kontraktów realnych nienazwanych służyły
a) actio Serviana utilis
b) actiopraescriptis verbis .,••;,
c) actio rationibus distrahendis
, ,,+ ,-, f- i,.,..:.' ' ^f,
369. Nudumpactum w prawie klasycznym:
a) nie wywierało żadnych skutków prawnych
b) stanowiło podstawę skargi (actio)
c) stanowiło podstawę zarzutu procesowego (exceptio) . ... ;•;;>-.= .
.IWFii-.f i-'
370. Za pomocą pactum nie można było wykluczyć odpowiedzialności za
a) dolus
b) culpa levis •
c) custodia •,.....,,"
371. Odpowiedzialność z tytułu omyłkowego przyjęcia nienależnego świad nią była przedstawiona przez Gaiusa w Instytucjach w nawiązaniu do
a) kontraktów werbalnych
b) kontraktów realnych
c) quasi kontraktów
372. Określenie quasi contractus jest dziełem
a) jurystów okresu prawa klasycznego
b) kompilatorów justyniańskich
c) glosatorów
89
TEST ZAMKNIĘTY I POLECENIA
373. Określenie quasi delictum jest dziełem
a) jurystów okresu prawa klasycznego
b) kompilatorów justyniańskich
c) glosatorów
374. Właściciele statków, zajazdów i stajen ponosili ryzyko utraty rzeczy wniesionych do ich zakładów przez klientów, nawet w wyniku siły wyższej, na podstawie
a) edyktu: exercitores navis aut cauponae aut stabuli de damno aut furto
b) receptum nautarum, cauponum, stabulariorum
c) locatio-conductio
375. Odpowiedzialność z tytułu świadomego przyjęcia nienależnego świadczenia powstawała z
a) iniuria
b) furtum ".",;,,.
c) quasi ex contractu
376. Według ustawy XII tablic za spoliczkowanie senatora karano
a) chłostą w obecności senatorów
b) grzywną 25 asów
c) śmiercią
377. Wymień podstawowe elementy rzymskiej obligatio f"
578. Podaj podział zobowiązań przyjęty przez Gaiusa w Res cottidianae
\-
79. Wymień pięć zobowiązań dwustronnych nierównoczesnych
80. Wymień trzy rodzaje depozytów
II. Wymień cztery kontrakty realne
90
565 ZAGADEK Z PRĄ W A RZYMSKIEGO
382. Za pomocą jakiego kontraktu można było osiągnąć skutki dzisiejszej dy swobody umów w klasycznym prawie rzymskim?
383. Jakie rzeczy mogły być przedmiotem kontraktu mutuuml
•':*\'\ 5 ;••
384. Jakie rzeczy mogły być przedmiotem commodatumt
385. Wymień trzy przypadki odpowiedzialności dłużnika za custodia
386. Wymień cztery obligationes quasi ex contractu
387. Wymień cztery pakta pretorskie , ,•'o:
388. Wymień cztery obligationes quasi ex delicto ••".;
VI. OCHRONA PRAW PRYWATNYCH (Nb. 346-419)
389. Marcus zamknął w piwnicy syna Titusa, następnie pobił go i obraził. Sy Titusa wyłamał drzwi i uciekł do ojca. Jaka skarga przysługuje Titusov przeciwko Marcusowi?
a) in rem
b) inpersonam .•,..!.• v.-v -;>-K>". ^11*;.''; "'Hm> •*<•" r"K
390. Appius sprzedał Marcusowi konia, za którego Marcus zapłacił, ale Appius nie chce go wydać. Jaka skarga przysługuje Marcusowi przeciwko Appiusowi?
a) in rem
b) in personom
391. Gneius zabił niewolnika Stichusa, należącego do spadku po Seiusie. Spadkobiercą Seiusa jest Lucius. Luciusowi przeciwko Gneiusowi przysługuje skarga
a) in rem
b) in personom
,f ,.., f*f<t 4 . . 3,. .
392. Marcus zapytał Sextusa: "przeniesiesz na moją własność rzeźbę Fidiasza, która stoi w twoim ogrodzie?" Sextus odpowiedział "Przeniosę", lecz nie chce wydać rzeźby. Jaka skarga przysługuje Marcusowi przeciwko Sextusowi?
a) in rem
b) in personom
393. Titus zabił niewolnika należącego do Marcusa. Jaka skarga przysługuje Marcusowi przeciwko Titusowi?
_;. a) in rem
b) in personom
594. Titus sprzedał Aulusowi osiołka. Aulus zapłacił, po czym Titus przeniósł własność osiołka na Aulusa przez mancypacje. Titus poszedł na pastwisko, gdzie pasł się osiołek i zabił go. Jaka skarga przysługuje Aulusowi przeciwko Titusowi?
a) in rem
b) in personom-
95. Titus kupił od Quintusa niewolnika należącego do Marcusa. Jaka skarga przysługuje Marcusowi przeciwko Titusowi?
a) in rem
b) in personom
'6. Titus zabił osiołka należącego do Appiusa. Jaka skarga przysługuje Appiusowi?
a) in rem
b) in personom
92
565 ZAGADEK Z PRĄ W A RZYMSKIEGO
397. Które ze zdań jest nieprawdziwe?
Actio tutelae była
a) powództwem bonaefidei
b) skargą, dzięki której pupil domagał się rozliczenia opiekuna ze sprawo nej opieki
c) skargą popularną
398. Które ze zdań jest nieprawdziwe?
Pretor chronił za pomocą actio depecunia constituta
a) receptum nautarum •- / >;
b) constitutum debiti proprii
c) constitutum debiti alieni
399. Które ze zdań jest nieprawdziwe?
Actio doli była
a) skargą, z której zasądzenie powodowało infamię
b) skargą, dzięki której powód mógł żądać zapłaty poczwórnej wartości pon sionej szkody
c) skargą udzielaną przez pretora tylko w ciągu jednego roku od powzięi wiadomości o podstępie
400. Które ze zdań jest nieprawdziwe?
Actio ąuod metus causa była
a) skargą, z której zasądzenie powodowało infamię . b) skargą, dzięki której powód mógł żądać zapłaty poczwórnej wartości poni
sionej szkody c) skargą należącą do kategorii actiones in personom
401. Które ze zdań jest nieprawdziwe?
Actio praescriptis verbis była
a) skargą chroniącą kontrakt literalny
b) skargą chroniącą ugodę (transactid)
c) skargą, dzięki której w przypadku spełnienia świadczenia własnego, możn było dochodzić wypełnienia umówionego świadczenia
402. Które ze zdań jest nieprawdziwe? i" i"
Pretorowie ogłosili w edykcie, że będą udzielali powództwa na poczwórną wartość powstałej szkody, ale tylko w ciągu roku, potem zaś tylko na wartość pojedynczą, w przypadku
a) actio vi bonorum raptorum
b) actio quo d metus causa **',v-- i
c) actio furti nec manifesti
403. W procesie legisakcyjnym egzekucje prowadził
a) niższy urzędnik zwany exsecutor
b) sam zainteresowany natychmiast po uprawomocnieniu się korzystnego dlań wyroku
c) sam zainteresowany w nowym procesie
404. Zdolność procesowa była przyznana peregrynom w procesie
a) formułkowym
b) kognicyjnym
c) peregryni nigdy nie mieli zdolności procesowej w prawie rzymskim
405. Roszczeń z tytułu najstarszej pożyczki rzymskiej (nexuni) dochodzono w drodze
a) legis actio sacramento in rem
b) legis actio per manus iniectionem
c) condictio certae creditae pecuniae
406. W każdej formułce musiała się znaleźć
a) exceptio
b) condemnatio
c) intentio
107. W procesie formułkowym pozwany, który nie stawił się przed pretorem
a) mógł być zasądzony jako indefensus
b) mógł być siłą przyprowadzony przed pretora
c) narażał się na karę prywatną na podstawie edyktu pretora
08. Sposobem definitywnego zakończenia procesu formułkowego już w fazie in iure jest
a) confessio in iure n-iK-/^?'-'
b) złożenie vadimonium
c) editio actionis
94
565 ZAGADEK Z PRĄ WA RZYMSKIEGO
409. Konkurencja skarg oznacza ,wix
a) konsumpcję uprawienia do wniesienia skargi
b) możność dochodzenia roszczeń, wynikających z jednego zdarzenia p nego za pomocą różnych skarg
c) kumulację wielu skarg wynikających z danego stosunku prawnego
, ".', \ .':"> . ' ;r ;.•'.. '<<•, .
410. Proscriptio bonorum ,
a) miała chronić powoda przed skutkami plurispetitio
b) była zarzutem peremptoryjnym
c) służyła zawiadomieniu pozostałych wierzycieli o postępowaniu egzekucyjny
411. Wymień pięć legis actiones , ,
412. Wymień trzy rodzaje skarg pretorskich ;"ł<>d "••>••"-;V:WKI kw*"o<<
tm/-.ł.:<-,-łi.i.'.
413. Wymień cztery podstawy udzielenia exceptio
414. Wymień co najmniej cztery podziały skarg mające znaczenie w postej waniu formułkowym
415. Wymień co najmniej cztery wspólne cechy procesów legisakcyjnego i fo mułkowego
416. Wymień cztery środki ochrony pozaprocesowej
417. Wymień przynajmniej dwie skargi zawierające fikcje
418. Wymień przynajmniej dwie skargi z przestawieniem podmiotów w formułce
CZĘŚĆ TRZECIA
TEST ZAMKNIĘTY WIELOKROTNEGO WYBORU
W każdym z pytań należy określić czy wypowiedź jest prawdziwa (TAK) albo fałszywa (NIE).
Ł ŹRÓDŁA PRAWA I PODSTAWOWE POJĘCIA PRAWNE (Nb. 1-85)
419. luscmle ' .. ,
••:.' ' • "l X
a) to najstarsza warstwa prawa rzymskiego, zwana też ius Quiritium
b) prawo wolnych obywateli rzymskich do uczestniczenia w zgromadzeniach ludowych
c) zostało w okresie cesarstwa utożsamione z prawem prywatnym
420. Rzymskie ius civile w okresie republiki to " "'"'•
a) najdawniejsza warstwa prawa rzymskiego
b) zespół norm o odmiennym statusie niż ius honorarium
c) niestosowana część prawa rzymskiego
TAK - NIE TAK - NIE TAK - NIE
•'->
TAK - NIE ,( TAK -NIE "' TAK -NIE
121. Rzymskie ius ćmie w okresie pryncypatu to prawo tworzone przez
TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE
a) jurystów w drodze interpretacji prawa
b) senatus consulta
c) uchwały plebsu
TAK-NIE
TAK-NIE TAK-NIE
12. Ius gentium
a) Rzymianie wywodzili z ratio naturalis
b) było oparte na zasadach ścisłego przestrzegania określonej formy
c) było przejmowane przez ius civile
3. Źródłami rzymskiego prawa prywatnego w okresie klasycznym były
TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE
•j t ,!•
a) edicta
b) senatus consulta
c) responsa prudentium
98
565 ZAGADEK Z PRĄ WA RZYMSKIEGO
424, Źródłami rzymskiego prawa prywatnego w okresie przedklasycznym
a) leges rogatae
b) plebiscita
c) senatus consulta
TAK-TAK-
!o v TAK -
TAK TAK TAK
TAK-1 TAK-l TAK-I
425. Pretor mógł
a) układać edykt
b) korygować prawo cywilne
c) uchylać normy prawa cywilnego
426. lus edicendi miał
a) pretor
b) princeps
c) namiestnik prowincji
;9t>tón
427. Reskrypty to
a) forma udzielania przez cesarza odpowiedzi na pytania prawne TAK - ł1
b) jeden z rodzajów konstytucji cesarskich TAK - >
c) zbiór formuł przechowywanych przez pontyfików ' ' TAK-h
TAK-N
TAK-N
428. Dekrety to konstytucje cesarskie
a) regulujące ustrój danej prowincji
b) na których mocy dzieci z konkubinatu wchodziły pod patria potestas
c) regulujące kwestie finansowe
TAK-N] TAK-NI TAK-N]
TAK-NI TAK-NI TAK-NIi
429. Prywatnym zbiorem prawa był -"
a) Codex Hermogenianus
b) Codex Gregorianus
c) Codex Vetus
430. Codex Theodosianus całkowicie uchylił
a) ustawę XII tablic
b) Codex Gregorianus
c) konstytucję raweńską
ewftiq o
TAK-NII TAK-NII TAK-NII
431. Juryści klasyczni pisali
o n
a) digesta
b) komentarze do edyktów -.,, c) kodeksy
99
ST ZAMKNIĘTY WIELOKRONEGO WYBORU
TAK-NIE TAK-NIE TAK - NIE
TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE
TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE
TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE
TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE
432. Digesta to
a) jedna z części kodyfikacji justyniańskiej
b) jedna z form dzieł prawników klasycznych
c) jeden z rodzajów konstytucji cesarskich
433. Jurystami okresu klasycznego byli
a) Tribonianus, Servius Sulpicius Rufus, Labeo
b) Gaius, Sabinus, Papinianus
c) lulianus, Paulus, Tribonianus
134. Jurystami okresu klasycznego byli
a) Quintus Mucius Scaevola, Paulus, Ulpianus
b) Gaius, Pomponius, Modestinus
c) Tribonianus, Hermogenianus, Gaius
35. Jurystami okresu klasycznego byli
a) Labeo, Tribonianus, Ulpianus
b) Tribonianus, Scaevola, Gaius
c) lulianus, Paulus, Tribonianus ' \ :<-' 6. Gaius był autorem
a) Res cottidianae
b) Institutiones
c) Enchiridion
PRAWO OSOBOWE I RODZINNE (Nb. 86-151)
TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE
TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE
Zdolność prawną miał
a) niedojrzały zobowiązujący się sine tutoris auctoritate
b) minor viginti quinque annis
c) niewolnik działający na mocy iussum właściciela
Zdolność prawna zależała od
a) wieku i stanu umysłowego
b) stanu umysłowego i płci
c) płci i pozycji w rodzinie
100
565 ZAGADEK Z PRĄ WA RZYMSKIEGO
439. Zdolność prawna zależała od
a) wolności, płci i wieku TAK -
b) wolności, obywatelstwa i pozycji w rodzinie TAK - '
c) obywatelstwa, pozycji w rodzinie i wieku TAK - ]
440. Zdolność do czynności prawnych zależała od -mKff r
a) wolności, pozycji w państwie i marnotrawstwa TAK - \
b) wolności, płci i stanu umysłowego TAK - 1
c) obywatelstwa, wolności i marnotrawstwa TAK - 1
441. Zdolność do czynności prawnych zależała od <•:.-••
a) płci, wieku i obywatelstwa TAK - >
b) płci, wieku i stanu umysłowego TAK - >
c) wieku i wolności TAK - >
442. W II wieku n.e. dojrzała kobieta sui iuris -
a) mogła zawsze udzielić pożyczki TAK - N
b) mogła udzielić pożyczki tylko z auctoritas tutoris TAK - N
c) mogła udzielić pożyczki tylko,
gdy jej wartość nie przekraczała ustalonej ustawowo kwoty TAK - N
443. Niewolnika wedle ius cMle można było wyzwolić
a) per aes et libram TAK - NI
b) przez wpis na listę obywateli TAK - N]
c) w testamencie TAK -NI
444.
Prawnik Ulpianus wyzwolił w sposób formalny swego trzydziestopięci letniego egipskiego niewolnika. Kim jest wyzwalany?
TAK-NI TAK-NIi TAK-NI]
a) obywatelem egipskim
b) obywatelem rzymskim
c) Latynem
445. Marcus Tullius Cicero wyzwolił nieformalnie swego niewolnika. Kim jej wyzwalany?
TAK-NII TAK-NII TAK-NII
a) obywatelem rzymskim
b) Latynem
c) peregrinus dediticius
101
i W1ZLUKRONEGO WYBORU
446. Gaius Petronius (I wiek n.e.) wyzwolił nieformalnie swego niewolnika. Kim jest wyzwalany?
a) obywatelem rzymskim TAK - NIE
b) niewolnikiem TAK-NIE
c) Latynem TAK-NIE
447. Za namiastkę osoby prawnej w prawie rzymskim można uznać
a) fiscus - majątek cesarza TAK - NIE
b) societas - spółkę prawa prywatnego TAK-NIE
c) collegium - stowarzyszenie religijne TAK - NIE
448. Affectio maritalis to > .,"".•. , *,.:.- ~
a) trwała wola pozostawania w związku małżeńskim TAK - NIE
b) przesłanka konieczna istnienia małżeństwa t^^b-ii'M<: TAK-NIE
c) przesłanka wystarczająca istnienia małżeństwa TAK - NIE
449. Zgoda pater familias na małżeństwo syna pod władzą
a) jest konieczną przesłanką zawarcia małżeństwa u,y" i,s TAK - NIE
b) wywołuje skutek w postaci zaistnienia małżeństwa,
także wbrew woli syna TAK - NIE
c) może być odwołana w każdym czasie,
także wbrew woli syna, ze skutkiem rozwodu TAK - NIE
450. Małżeństwo w prawie klasycznym zawierano przez
a) usus " TAK-NIE
b) coemptio TAK-NIE
c) deductio in domum mariti TAK - NIE
451. Wymóg conubium dla zawarcia iustum matrimonium oznaczał
a) konieczność zgody na zawarcie małżeństwa
zwierzchników familijnych nupturientów TAK - NIE
b) ustanowienie posagu przez ojca narzeczonej TAK - NIE
c) w dzisiejszym rozumieniu brak przeszkód małżeńskich
(impedimenta matrimonii) TAK - NIE
152. W ustawodawstwie Augusta sankcją za pozostawanie w stanie bezżennym było
a) ograniczenie zdolności do nabywania
przysporzeń majątkowych z testamentu TAK - NIE
b) obowiązek zapłaty kar pieniężnych TAK - NIE
c) wypędzenie z kraju TAK - NIE
102
565 ZAGADEK Z PRAWA RZYMSKIEGO
453. Przetrzymywaną przez inną osobę żonę in manu, mąż mógł odzyskać pomocą
a) actio rei wcoriae TAK - N
b) postępowania publiczno-karnego TAK-N
c) rei vindicatio TAK - N
454. Ojciec nabywałpatriapotestas nad
a) dziećmi i żoną TAK - N]
b) dziećmi i niewolnikami TAK - NI
c) dziećmi TAK-NI
455. Ojciec mógł w ramach ius vitae ac necis w prawie archaicznym
a) zabić dziecko TAK-NI
b) porzucić dziecko TAK - NI.
c) uczynić dziecko niewolnikiem TAK - NI]
456. W prawie klasycznym pod patria potestas wchodzono przez
a) confarreatio TAK-MI
b) urodzenie w iustum matrimonium TAK - Nil
c) legitimatio TAK-NIL
457. Ustawa XII tablic regulowała kwestię
a) powołania tutor legitimus TAK - NIE
b) upoważnienia urzędnika do ustanowienia tutora TAK - NIE
c) odpowiedzialności tutora TAK - NIE
458. Z ustawy XII tablic wyznaczano kuratora dla
a) chorej umysłowo kobiety . TAK - NIE
b) rozrzutnego pupila . *•• *i TAK-NIE
c) minora TAK-NIE
459. Kuratora wyznaczano dla
a) niedojrzałych i minorów TAK - NIE
b) kobiet i chorych umysłowo TAK - NIE
c) marnotrawców i minorów s TAK - NIE
460. Tutora wyznaczano dla
a) minorów, kobiet i niedojrzałych TAK - NIE
b) niedojrzałych TAK-NIE
c) kobiet i niedojrzałych TAK-NIE
103
TEST ZAMKNIĘTY WIELOKRONEGO WYBORU
III. PRAWO RZECZOWE (Nb. 152-226)
TAK -NIE TAK - NIE TAK -NIE
461. Katalog uprawnień właściciela został przekazany przez
r t;hi K *" 'HtHt.\n w
a) prawników klasycznych
b) edykt pretorski
c) konstytucje cesarskie
TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE
<.',$••" w ;
TAK-NIE TAK - NIE TAK-NIE
TAK-NIE
TAK-NIE TAK-NIE
462. Własność w Rzymie mogła być ograniczona przez
a) prawo publiczne
b) prawo sąsiedzkie
c) zawarte przez właściciela czynności prawne
463. Zawłaszczeniu podlegają
a) rzeczy nieprzyjaciela znajdujące się na terenie Rzymu w chwili wybuchu wojny
b) rzeczy niczyje
c) rzeczy porzucone z zamiarem wyzbycia się własności
464. Podział na rzeczy ruchome i nieruchome
a) znany był już wczasach ustawy XII tablic "%' \vwr-
b) został wprowadzony pod wpływem filozofii greckiej na przełomie III i II wieku p.n.e.
c) został wykształcony w edykcie pretorskim
TAK - NIE TAK - NIE
TAK - NIE
165. Podział na res mancipi i res nec mancipi pokrywa się z
r r j T K^'-ij.t:
a) podziałem na rzeczy ruchome i nieruchome
b) podziałem na grunty położone w Italii i grunty prowincjonalne r'r c) podziałem na rzeczy, których własność jest przenoszona za pomocą mancipatio oraz takie, których własność jest przenoszona za pomocą traditio
16. Rozróżnienie na res mancipi i res nec mancipi pokrywa się z podziałem na
a) rzeczy ruchome i nieruchomości TAK - NIE
b) rzeczy zużywalne i niezużywalne TAK - NIE
c) rzeczy prywatne i publiczne , , , TAK -NIE
•• '!'; - >i '- , , ; j.
l Res mancipi to
a) rzeczy najważniejsze dla Rzymian w epoce archaicznej TAK - NIE
b) rzeczy, na których własność nabywano za pomocą mancypacji TAK - NIE
c) rzeczy, których nie można było poznać przy pomocy zmysłów TAK - NIE
104
565 ZAGADEK Z PRĄ WA RZYMSKIEGO
468. Res incorporales to
a) res quae tangi nonpossunt
b) prawa np. ususfructus
c) tylko spadki -3
469. Działkę gruntu w Rzymie zaliczano do
a) res mancipi
b) res incorporales
c) res immobiles
•."/".{
470. Osły zaliczano do
a) ras mancipi
b) ras incorporales
c) raj immobiles
471. Konie należały do
a) raj immobiles ! b) raj corporales c) res mancipi
472. Do res incorporales należały
a) wierzytelności
i; b) spadek {
c) rzeczy wyjęte z obiegu
473. "Biblioteka" to przykład rzeczy
a) podzielnej
b) złożonej
c) zbiorowej '*"
474. Sukcesja uniwersalna inter vivos miała miejsce przy
a) wejściu żony sui iuris pod manus męża-pK""-u ar KB "?u;
b) fideikomisie uniwersalnym ,
c) adrogatio
475. Mancipatio służyła do
a) przenoszenia władztwa na osobami
b) nabycia servitutes praediorum rusticorum
c) nabycia własności res mancipi
176. In iure cessio służyło do
a) nabycia własności res mancipi. TAK-NIE
b) nabycia servitutes praediorum rusticorum. TAK - NIE
c) przenoszenia prawa własności niewolnika. .;..:, TAK-NIE
177. Traditio służyła do mi (nxUviVy"J ";{ ^fioiiy? ,••••:1 .*•#L
,''"' a) przenoszenia własności res mancipi. TAK - NIE
*-i b) nabycia służebności osobistych. TAK-NIE
! -' c) nabycia władztwa nad osobami. TAK - NIE
78. Pochodne sposoby nabycia prawa własności to ;*'*> •, -.'u-' > HŁ^ ?"
a) traditio TAK-NIE
b) occupatio TAK-NIE
c) accessio •••,*• ,,.••• w,-.,-...'• •.-,•..-..• TAK-NIE
79. Usucapio służyła do .
a) nabycia własności bonitarnej przez peregryna TAK - NIE
b) nabycia własności kwirytarnej nad rzeczami skradzionymi TAK - NIE
c) nabycia własności kwirytarnej res nec mancipi
przeniesionych za pomocą traditio TAK - NIE
80. W prawie klasycznym można było nabyć na skutek usucapio
a) reshabiles , , TAK-NIE
b) res omnium commune TAK-NIE
c) grunty położone w Italii TAK-NIE
Sl. Dziecko niewolnicy, które urodziło się w czasie trwania komodatu, nabywał na własność komodatariusz tej niewolnicy w chwili
TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE
a) poczęcia
b) urodzenia
c) ukończenia pierwszego roku życia
82. Właścicielem owoców dopiero z chwilą ich objęcia w posiadanie (perceptio)
stawał się •• l: o.si-, i.^,. •.,•
a) usufruktuariusz
b) właściciel rzeczy
c) dzierżawca
TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE
106
565 ZAGADEK Z PRĄ WA RZYMSKIEGO
483. Prawa do używania rzeczy nie miał n
a) komodatariusz ,1 cwoRtefw ?: • TAK-
b) depozytariusz ...^ t"w<v-"i\łwm riwimo? ;- TAK-'
c) zastawnik -an -^ofRcfw sv^iq nir^s TAK-^
484. Posiadaczem naturalnym (detentof) był iuJi "V
a) najemca ;JHi;r;\ ty* "sfcfRbi;/s^mfc. TAK-T
b) emfiteuta .••••- d;,-, - ; • ";. H;-< TAK-T
c) komodadariusz t vj,;>,i,>u // yby?? TAK -1*
485. Possessio clvilis rzeczy nabywał ;w" ;*| it"3("ifi*j t
a) wierzyciel zastawny A TAK-^
b) ten, kto ją ukradł TAK-N
c) ten, kto wziął ją na przechowanie TAK-N
486. Interdykt dawał podstawę do
a) wszczęcia postępowania egzekucyjnego TAK - N
b) wszczęcia postępowania ex interdicto w oparciu ... ,
o stypulacje pretorskie o^iric-siw RJ'. TAK-NJ
c) zastosowania samopomocy przez zainteresowanego,
jeżeli druga strona nie zastosowała się do nakazu
stanowiącego treść interdyktu ;d ^Mora K- TAK - NI
r - .'.'• '^ \"".",\ '-'H Ł*J
487. Środkami ochrony pozaprocesowej były
a) interdicta TAK-Nil
b) missiones TAK-Nil
c) stipulationespraetoriae TAK-Nil
488. Interdykt de vi armata mógł przysługiwać
a) złodziejowi . TAK-NIE
b) komodatariuszowi smrnof TAK-NIE
c) prekarzyście TAK-NIE
489. Rei vindicatio mógł wnieść
a) bonorumpossessor \*tih$ui TAK-NIE
b) nieposiadąjący właściciel TAK - NIE
c) dokonujący kontrawindykacji w procesie legisakcyjnym TAK - NIE
107
TEST ZAMKNIĘTY WIELOKRONEGO WYBORU
Rei vindicatio można było wnieść w procesie formułkowym przeciw
TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE
TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE
TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE
TAK-NIE TAK-NIE TAK - NIE
TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE
a) wykonującemu nieistniejącą służebność
b) paserowi przechowującemu rzecz skradzioną
c) posiadaczowi spornej rzeczy
491. Usufructuarius może
a) zapisać swoje prawo w testamencie
b) przenieść swoje prawo na inną osobę
c) udostępnić innej osobie wykonywanie swego prawa
492. Korzystający z ususfructus mógł pobierać
a) tylko połowę pożytków, które przynosiła rzecz
b) wszystkie pożytki z rzeczy
c) część pożytków ustaloną przez strony
493. Usus to
a) jedno z iura in re aliena
b) sposób zgaśnięcia służebności
c) sposób nabycia manus nad żoną
194. Korzystający z usus mógł pobierać
a) wszystkie pożytki, które przynosi rzecz
b) tylko połowę pożytków, które przynosiła rzecz
c) część pożytków na własne potrzeby
W okresie klasycznym służebności miejskie w Rzymie można ustanowić za pomocą
a) nieformalnej umowy TAK - NIE
b) mancipatio TAK-NIE
c) in iure cessio TAK - NIE
TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE
TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE
)6. Ustanowienie służebności to
a) konstytutywny sposób nabycia prawa
b) translatywny sposób nabycia prawa
c) pochodny sposób nabycia prawa
>7. Skargą służącą do ochrony służebności była
a) vindicatio servitutis
b) actio confessoria
c) actio negatoria
108
565 ZAGADEK Z PRĄ WA RZYMSKIEGO
498. Służebności gruntów miejskich były
TAK-> TAK-> TAK->
a) res mancipi
b) prawami na rzeczy cudzej
c) res incorporales 035; i;
499. Uchwalona około roku 50 p.n.e. lex Scribonia
TAK-h TAK-h TAK-TS
a) wprowadzała longi temporis praescriptio
b) umożliwiała zasiedzenie rzeczy niematerialnych
c) wyłączała możliwość zasiedzenia służebności
500. Służebności gruntowe w Italii podlegały ochronie za pomocą
TAK-N TAK-N TAK-N
a) vindicatio servitutis ; * ; / ^ •; c
b) actio confessoria
c) actio in rem
501. Zastaw ręczny (pignuś) był
a) rzeczową formą umocnienia zobowiązań s-^ui B~ ł of:" TAK-N
b) prawem akcesoryjnym TAK - N
c) najszerszym pod względem treści prawem na rzeczy cudzej TAK - N
502. W prawie wczesnoklasycznym zabezpieczenie rzeczowe w formie zastaw (pignuś) gasło
a) na skutek zniszczenia zastawionej rzeczy TAK - NI
b) na skutek spełnienia świadczenia przez dłużnika TAK-NI
c) na skutek obietnicy spełnienia świadczenia przez poręczyciela TAK - NJ
TAK-NI TAK-NI TAK-NI
503. Hipoteka w prawie rzymskim
a) zawsze dotyczyła nieruchomości • :
b) była zastawem umownym
- - c) była w Rzymie wpisywana do ksiąg gruntowych
504. Longi temporis praescriptio służyła w II wieku n.e. przede wszystkim do
TAK-NI TAK-NI TAK-Ni:
a) nabycia własności kwirytarnej przez peregryna
b) nabycia własności bonitarnej
c) nabycia własności gruntów położonych w Italii
505. Wykształcona emfiteuza rzymska była .
a) znanym w prawie klasycznym prawem na rzeczy cudzej TAK - Nil
b) najszerszym pod względem treści prawem na rzeczy cudzej TAK - Nil
c) zaliczana do res incorporales tu v -v:- TAK - Nil
109
TEST ZAMKNIĘTY WIELOKRONEGO WYBORU
IV. PRAWO SPADKOWE (Nb. 227-261)
506. Testament sporządzony wobec siedmiu świadków, zawierający m.in. wyzwolenie prawem dozwolonej liczby niewolników, jest czynnością
a) inter vivos
b) mortis causa
c) jednostronną
TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE
507.
Pisze testament: Niech moja żona wyznaczy dziedzica spośród naszych dzieci. Kto zostanie dziedzicem na podstawie tego testamentu?
TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE
a) wszystkie dzieci
b) najstarsze dziecko
c) najstarszy syn
08. Pisze testament: Niech mój brat wyznaczy dziedzica spośród swoich synów. Kto zostaje dziedzicem na podstawie tego testamentu?
TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE
a) najstarszy syn mego brata
b) syn brata przez niego wyznaczony
c) żaden z synów mego brata
99. Własność rzeczy zapisanej w legacie windykacyjnym można nabyć w momencie
a) śmierci testatora TAK - NIE
b) sporządzenia testamentu , TAK-NIE
c) objęcia spadku przez dziedzica TAK - NIE
10. Jaką skargę wnosi usufruktuariusz z zapisu windykacyjnego?
a) in rem przeciw dziedzicowi TAK - NIE
b) ex testamento przeciw dziedzicowi TAK - NIE
c) in rem przeciw każdej osobie ..,,•,,-,. TAK-NIE
1. Jaką skargę może wnieść legatariusz z zapisu damnacyjnego?
( a) in rem przeciw dziedzicowi TAK-NIE
b) ex testamento przeciw dziedzicowi TAK - NIE
c) in personom przeciw osobie, której dziedzic alienował rzecz TAK - NIE
TAK-NIE TAK-NIE
TAK-NIE
2. Legatariusz z zapisu windykacyjnego wnosił skargę
a) in rem przeciw dziedzicowi
b) ex testamento przeciw dziedzicowi
c) in personom przeciwko każdej osobie posiadającej rzecz zapisaną
110
565 ZA GADEK Z PRĄ W A RZYMSKIEGO
513. Rzecz należącą do spadkobiercy można zapisać legatariuszowi w
a) legatum sinendi modo TAK -
b) legatum per vindicationem TAK -
c) legatum per damnationem "i m!<'".• y•.><;•.>•# y **oxit"."<•."/ ;" TAK -
514. Fideikomisem można było obciążyć
TAK-TAK-TAK-
• a) spadkobiercę
b) legatariusza
c) fideikomisariusza
515. O udzielenie beneftcium abstinendi mogli wystąpić
TAK-1 TAK-] TAK-I
'•'•'-• a) suiheredes
b) wszyscy dziedzice
c) wierzyciele spadkowi
516. O udzielenie beneftcium inventarii mogli wystąpić
s t. ,,•
TAK-T TAK-ł TAK->
a) wierzyciele dziedzica
b) wierzyciele spadkowi
' c) spadkobiercy
V. PRAWO ZOBOWIĄZAŃ (Nb. 262-345)
517.
Marcus prosił Titusa, aby kupił mu pierścień z ametystem od Sempron są. Titus zgodził się spełnić życzenie przyjaciela i kupił upragniony pi ścień. Nie chce mu go jednak wydać. Jaką skargę może stosować Ma n przeciwko Titusowi?
TAK-N TAK-N TAK-N
a) rei vindicatio
b) actio mandati contraria
c) actio praescriptis verbis
518.
Titus na prośbę Marcusa poręczył za dług Marcusa wobec Semproniusa pn zawarcie kontraktu werbalnego. Ponieważ Marcus nie płacił, Semproni otrzymał pieniądze od Titusa. Jaką skargę ma Titus przeciwko Marcusowi?
a) actio ex stipulatu TAK - NI
b) actio mandati directa TAK - NI
c) actio mandati contraria TAK - NI
111
TŁST ZAMKNIĘTY WIELOKRONEGO WYBORU
TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE
519. Zobowiązaniami jednostronnymi są
a) mutuum i stipulatio
b) commodatum i mutuum i'^'-
c) societas i depositum
520. Zobowiązanie dwustronnie zobowiązujące równoczesne tworzyły
a) societas ' TAK-NIE
b) mandatum • TAK-NIE
3 c) locatio-conductio TAK-NIE
521. W prawie klasycznym stypulacja jest czynnością prawną
a) abstrakcyjną TAK-NIE
M b) dwustronną TAK-NIE
c) jednostronnie zobowiązującą TAK - NIE
522. Mutuum był to kontrakt
a) za którego pomocą dawano w nieodpłatne
używanie niewolnika TAK - NIE
b) rodzący zobowiązanie dwustronne nierównoczesne TAK - NIE
Hf c) oparty na bonafldes ,.-; " TAK-NIE
523. Zobowiązania naturalne ' ••"> j/y v<.&"va; - n-ti ?-?>
a) mogły być przedmiotem poręczenia !I-:.DCK TAK-NIE
b) mogły być odnawiane przez novatio TAK - NIE
c) były prawnie nieskuteczne, toteż w razie ich spełnienia,
można było żądać zwrotu świadczenia TAK - NIE
24. Przy umowie kupna-sprzedaży ryzyko przypadkowej utraty rzeczy do
,Ą
chwili jej wydania ponosił
TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE
a) sprzedawca
b) kupujący
c) właściciel
TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE
15. Rzymska emptio-venditio ,
a) przenosiła własność ze sprzedawcy na nabywcę M w chwili zawarcia kontraktu
b) rodziła zobowiązanie synallagmatyczne
c) rodziła zobowiązanie dwustronne nierównoczesne
112
565 ZAGADEK Z PRAWA RZYMSKIEGO
526. Za ukryte wady fizyczne rzeczy, o których sprzedawca nie wiedział , ,
a) według ius civile sprzedawca nigdy •* ••••'"*••
nie ponosił odpowiedzialności TAK->
b) odpowiedzialność wprowadziły dopiero konstytucje cesarskie TAK - >
c) odpowiadano na mocy edyktu pretorskiego TAK - >
527. Odpowiedzialność za wady prawne towaru istniała z mocy prawa
a) zawsze przy każdej formie kupna-sprzedaży .." TAK-lv
b) tylko w rozwiniętej sprzedaży konsensualnej • . •
TAK-
c) przy sprzedaży mancypacyjnej
528. Towarem w emptio-venditio mogą być
TAK-Tv TAK-ls TAK-N
a) rzeczy cudze
b) rzeczy mające powstać w przyszłości r^ai 'fodcs ;>
c) res religiosae
TAK-N TAK-N TAK-N
TAK-N TAK-N TAK-N
529. Locator w locatio-conductio to
a) świadczący pewne usługi
b) wydający rzecz do czasowego używania
c) zamawiający wykonanie dzieła
530. Do custodia był zobowiązany
a) komodant
b) komodatariusz
c) depozytariusz
TAK-N TAK-N TAK-N
531. Zfiducia cum amico contracta wywodziły się kontrakty
a) pignus, commodatum
b) sponsio, stipulatio
c) mutuum, nexum
532. Titus ukradł Marcusowi złoty pieścień. Następnie pierścień ten ofiarow Sempronii, która sprzedała go Flaviusowi. Marcus może wytoczyć
a) rei vindicatio przeciwko Flaviusowi
TAK-N] TAK-NI
b) actiofurti manifesti przeciwko Sempronii - '•',• c) actiofurti przeciwko Titusowi
533. Co regulował drugi rozdział ustawy Akwiliańskiej? i->a? 4>h• A\ ,"-^ t J-
a) odpowiedzialność za zabicie cudzego zwierzęcia *.<wg. TAK - NIE
7 b) odpowiedzialność adstypulatora -v, >u TAK-NIE
c) odpowiedzialność za zranienie cudzego niewolnika TAK - NIE
534. Actio legis Aąuiliae mógł wnieść sf">if, r;'/jsit-ity'"! ,$i •
a) właściciel zabitego niewolnika TAK - NIE
b) spadkobierca właściciela, któremu szkodę wyrządzono TAK - NIE
c) każdy obywatel, który był świadkiem
wyrządzania szkody w cudzym majątku v\<> c;; TAK - NIE
535. Actio iniuriarum aestlmatoria mógł wnieść
a) ten, kto doznał iniuria : rA '--,.-. - - • TAK - NIE
b) spadkobierca tego, kto doznał iniuria ,:.;<:, TAK-NIE
••! c) obywatel, który był świadkiem znieważenia innej osoby TAK-NIE
536. Skargę z tytułu positum aut suspensum mógł wnieść ' . '
a) ten, kto zawiesił niebezpieczny przedmiot nad drogą publiczną TAK - NIE
b) każdy obywatel TAK-NIE
c) tylko poszkodowany TAK - NIE
!l'^*->TAK-NE TAK -NIE TAK -NIE
537. Skargę z tytułu effusum vel deiectum mógł wnieść
cS!' a) habitator
b) zawsze każdy obywatel
c) poszkodowany :
. OCHRONA PRAW PRYWATNYCH (Nb. 346-419)
38. Konkurencja skarg następowała, gdy
a) skargę mógł wytoczyć jeden z dwóch wierzycieli solidarnych TAK - NIE
b) z danego kontraktu wynikała actio directa i actio contraria TAK - NIE
c) z danego stanu faktycznego można było , ,
wytoczyć co najmniej dwie skargi <,{"/.L TAK-NIE
114
565 ZAGADEK Z PRĄ WA RZYMSKIEGO
539.
rrf TAK-N TAK-N TAK-N
Legis actio sacramento
a) była zawsze skargą in personom
b) była zawsze skargą in rem
c) była zawsze skargą dobrej wiary
540.
Podstawą prowadzenia sporu za pomocą legis actio per manus iniectiont był(o)
TAK - NI TAK -NI TAK - NI
a) zapis damnacyjny
b) iudicatum
c) żądanie naprawienia szkody na podstawie lex Aąuilia
TAK-NI TAK-Ni;
TAK-NIJ
TAK -Nil TAK -Nil
TAK -Nil
TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE
TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE
TAK-NIE
TAK-NIE
<•*• TAK-NIE
un|a-uu
, fcpuiitts l6'tst>b o
r>';[ "c>3'it n;>i3td'
541. Przy actio iudicati
a) sędzia miał jedynie możność badania ważności samego iudicatum
b) zasądzenie powodowało infamię
wlm /t
c) sędzia miał możność badania zasadności żądania, które było podstawą pierwszego procesu
542. Actio negatoria to
a) actio utilis
b) skarga oparta na ius civile
c) skarga właściciela przeciw osobie, która pozbawiła go posiadania rzeczy
543. Actio Publiciana to
a) skarga z przestawionymi podmiotami
b) skarga z zastosowaniem fikcji
c) skarga przeznaczona głównie dla właściciela bonitarnego
544. Actio Publiciana to skarga
a) pretorska
b) penalna
c) reipersekutoryjna
545. Actio confessoria mógł wytoczyć
a) wierzyciel w celu zrealizowania prawa zastawu
b) naruszany w swych uprawnieniach usufruktuariusz
c) kto uznawał in iure roszczenie powoda (confessuś)
75 75 75
75 75 75
>•>->
75 75 75
75 * w
i i i
g g g
w w w*
75 75 75 l l l
z z: z
"-< K-4 HM
w ro pi
75 75 75 l l l Z Z Z
g z z
WWW
S S
w tu m
WWW
•M. b) właściciel kwirytarny c) właściciel bonitarny
547. Actio aquae pluviue arcendae
a) była znana już w ustawie XII tablic
b) była jedną ze skarg działowych
c) była skargą wytaczaną w wypadku
nadmiernego ścieku wody z sąsiedniej nieruchomości
548. Skarga służąca do wejścia w posiadanie zastawionej rzeczy to
a) vindicatio pignoris
b) actio quasi Serviana
c) actio hypothecaria
49. Infamię powodowało zasądzenie na podstawie
a) actio doli ; v
b) actio quod metus causa
c) actio Publiciana
50. Infamię powodowało zasądzenie na podstawie
a) actio commodati directa . , , .
b) actio mandati directa " !
c) actio legis Aąuiliae
ii. Actio Pauliana służyła do
a) ochrony właściciela bonitarnego
b) ochrony wierzycieli przed działaniem dłużnika na ich szkodę
c) zaczepienia wszelkich darowizn z majątku dłużnika
2. Actio utilis ex legeAąuilia to skarga ?/ '
a) pretorska fi ..,,<-.. ,,,i"""^- ••••-
b) z fikcją " ' '4 .'^
c) reipersekutoryjna
5. Skargą popularną była ' ' •
a) accusatio suspecti tutoris
b) querela inofficiosi testament!
c) actio de positis aut suspensis
116
565 ZAGADEK Z PRĄ W A RZYMSKIEGO
TAK-N
TAK-N TAK-N
554. W procesie formułkowym obowiązywała zasada, że
a) dowód z dokumentu miał większe znaczenie niż dowód z zeznań świadka
b) po litis contestatio można było wytoczyć po raz drugi sprawę o zwrot pożyczki, jeżeli sędzia nie wydał wyroku
c) można było wnieść apelację
555. Skargi z przestawieniem podmiotów w formułce były stosowane w przypadł
TAK-N TAK-N TAK-N
a) gdy dziedzic testamentowy żądał
wydania spadku od dziedziców ustawowych . ^ ,:, >
b) cesji wierzytelności
c) przejęcia długu m<;';ł"^o,i >>*• m ysi
556. W tak zwanych formułkach prejudycjalnych brak
TAK-N TAK-N TAK-N
a) intentio
b) demonstratio
c) condemnatio
557. Proces formułkowy mógł zakończyć się w fazie in iure na skutek
TAK-N
TAK-N TAK-N
TAK-N TAK-N TAK-N
TAK - N TAK - N TAK - N
a) editio actionis
b) litis contestatio
c) confessio in iure ' •' ?,>.;.:;,"•. -\
558. Jaka cześć formułki może być certa lub incerta?
;;;,-! a) intentio
b) exceptio
c) condemnatio
559. Exceptio mogła prowadzić do
a) oddalenia żądania powoda
b) zasądzenia na kwotę mniejszą niż żądanie powoda
c) zasądzenia na kwotę większą niż żądanie powoda
560. Negatywne skutki condemnatio pecuniaria w procesie formułkowym, sprawach, gdy powodowi zależało na wykonaniu świadczenia w natur: łagodziła
TAK-N TAK-N TAK-N
a) clausula ex bonafide
b) clausula arbitraria
c) możliwość zasądzenia na wydanie rzeczy
- INlt
TAK - NIE TAK - NIE
a; "uuuaj 3R.iauz.iunaiZ.ctz,
b) za skradzioną rzecz "zapłać 10 000 sesterców"
c) "wydaj rzeźbę Fidiasza, którą sprzedałeś powodowi"
62. W postępowaniu egzekucyjnym procesu formułkowego
a) można było odzyskać skradzioną rzecz TAK - NIE
b) można było zmusić dłużnika do wykonania określonej pracy TAK - NIE
c) można było odzyskać złożony na przechowanie złoty pierścień TAK - NIE
S3. Wspólnymi cechami procesów legisakcyjnego i formułkowego są
TAK-NIE TAK-NIE TAK-NIE
a) podział na fazy in iure i apud iudicem
b) możliwość procesowania się z peregrynem
c) brak apelacji
54.
Egzekucję bez istnienia Iudicatum można było stosować w procesach legi-sakcyjnym i formułkowym
a) gdy pozwany uznał żądanie pozwu przed pretorem TAK - NIE
b) gdy powód dochodził należności z pożyczki zwanej mutuum TAK - NIE
c) gdy pozwany nie chciał wdać się
w spór w procesie przy skardze in rem TAK - NIE
55. Potrącenia (compensatio) dokonuje obowiązkowo
a) nabywca majątku na licytacji (bonorum emptor) TAK - NIE
b) paterfamilias w zakresie skargi zpeculium TAK -NIE
c) bankier (argentariuś) w stosunku do klienta TAK - NIE
-•""! l','", /5Xi B./!
CZĘŚĆ CZWARTA PYTANIA OTWARTE
Przykładowe pytania otwarte (pytania podobnego typu wystąpią w teście egzaminacyjnym)
L ŹRÓDŁA PRAWA , ,
Co określa się mianem prawa przedmiotowego?
Na czym polega istota sprawiedliwości według Ulpiana?
Wyjaśnij istotę podziału prawa na prywatne i publiczne.
Wymień i scharakteryzuj źródła prawa w okresie poklasycznym.
Czego dotyczyła Konstytucja Raweńska?
Omów założenia i efekt ustawodawczej działalności Justyniana.
;/>K"iiw!'
,3ijk.:,;, :
Przedstaw historię rzymskiej jurysprudencji.
Wyjaśnij istotę ius respondenci.
Wymień i scharakteryzuj źródła prawa okresu klasycznego.
Omów rolę pretora w tworzeniu prawa w Rzymie.
Wyjaśnij relację między ius honorarium a ius civile.
Wymień i scharakteryzuj historyczne warstwy prawa rzymskiego i wyjaśnij ich wzajemne zależności.
II. ZAGADNIENIA OGÓLNE, PRAWO OSOBOWE I RODZINNE
Wyjaśnij pojęcie zdolności do czynności prawnych. : ••>••.>
Omów zagadnienie zdolności do czynności prawnych kobiet. . i
Omów zagadnienie zdolności do czynności prawnych niewolników.
122
565 ZAGADEK Z PRĄ WA RZYMSKIEGO
Jak wyglądała odpowiedzialność właściciela za delikty popełnone przez niewoln ków?
Omów zagadnienie zdolności do czynności prawnych niedojrzałych (impuberes).
Omów zagadnienie odpowiedzialności właściciela za umowy zawarte przez niewoL ników.
Wymień sposoby popadnięcia w niewolę.
Czy i w jaki sposób można było nabyć prawo za pośrednictwem niewolnika?
Omów sytuację prawną osoby chorej umysłowo (furiosuś).
Wyjaśnij pojęcie zdolności prawnej. / *; / ;
W jaki sposób zostawało się obywatelem?
,,,.,. ,, , . -i ' r> '"(>(,'!':: '3,V'JQ SWfl"!Q fffSflfiiffl Sf? siKSł
W jaki sposób wyzwalano mewomkow? ^
Czy właściciel mógł zawsze wyzwolić wszystkich swoich niewolników?
Wymień podstawowe podziały czynności prawnych. ** *S!Ł! '
Omów pojęcie czynności prawnej. " fiM-"q s ^->i •> wx• ,j,x>.t>. ,.*.!
Omów poszczególne kategorie elementów treści czynności prawnych.
Jakie znasz wady oświadczeń woli i jaki jest ich wpływ na skuteczność czynności
prawnej? .inu-i
Scharakteryzuj pojęcie błędu oraz jego wpływ na ważność czynności prawnej. Scharakteryzuj pojęcie i konsekwencje prawne podstępu (dolus). '<-•<•*•- -•
Jakie wymogi musiała spełniać groźba, aby być podstawą zaczepienia skuteczności
czynności prawnej. ... . .. t ,v>-".-i,.;, , , ,i .. ; • • ,•
Zdefiniuj dodatkowe zastrzeżenia umowne - warunek i termin.
Omów sytuację prawną marnotrawcy (prodigus). \ ź-w*-3\&\ stani
Omów prawne konsekwencje działania zarządcy majątku (procurator).
W jakim zakresie dopuszczalne było zastępstwo procesowe w prawie rzymskim?
Czy prawo rzymskie znało instytucję przedstawiciela?
W jakim zakresie prawo rzymskie uznawało inne podmioty niż osoby fizyczne?
Kto i dlaczego podlegał opiece?
Omów etapy zanikania opieki nad kobietami. -!-> >'^onfo!?:s -ir:^ >•'< '•!.•••
cr.ran.~
Podaj sposoby powołania opiekuna i scharakteryzuj każdy z nich.
Czy i w jaki zakresie opiekun był odpowiedzialny 73
Scharakteryzuj przesłanki zawarcia małżeństwa skutecznego według ius ćmie.
Omów rzymskie definicje małżeństwa.
Jaka relacja zachodzi między małżeństwem a manus maritii!
Co to jest conubium!
Jakie skutki wywoływało zawarcie małżeństwa w sferze osobistej małżonków.
Omów sposoby ustanowienia posagu.
III. PRAWO RZECZOWE
•v;,.';;':.\
Omów funkcje, znaczenie i formę mancypacji w prawie rzymskim.
Omów kategorię rzeczy res mancipii.
Wymień sposoby przeniesienia własności.
Podaj przesłanki skuteczności traditio.
Zdefiniuj pojęcie posiadania.
Dmów sposoby nabycia i utraty posiadania.
iV jaki sposób chronione jest posiadanie?
Do rozumie się przez posiadanie wadliwe?
Vymień i scharakteryzuj rodzaje posiadania.
akie są skutki posiadania? • " '"*'
dymień pierwotne sposoby nabycia własności.
)mów przetworzenie jako sposób nabycia własności.
Jedy połączenie rzeczy powoduje zmiany w stosunkach własnościowych?
iedy można nabyć własność przez zawłaszczenie?
iedy ktoś inny, niż właściciel mógł nabyć własność pożytków?
mów istotę zasiedzenia, jego funkcję i przesłanki.
124
565 ZAGADEK Z PRAWA RZYMSKIEGO
Scharakteryzuj własność bonitarną, jej koncepcję i ochronę. *f? Mm ftr
Podaj ograniczenia prawa własności.
W jaki sposób było chronione prawo własności?
Co oznacza, że rzecz jest przedmiotem współwłasności?
Wyjaśnij konstrukcję służebności gruntowych. ,.f .rotn ajaimi w .,<;•<;: r/
Omów sposoby ustanowienia, ochronę i rodzaje służebności gruntowych.
Jakie zasady muszą być zachowane przy ustanawianiu i wykonywaniu służebności gruntowych?
, ; .;, , *3*ti > ^' V H*VS i .,
Co oznacza pojęcie "prawo sąsiedzkie"? ^. f,
Co zaliczamy do realnych sposobów zabezpieczenia wierzytelności?
Co to jestfiducia? Omów jej pojęcie i rodzaje.
Scharakteryzuj sposoby ustanowienia i wygaśnięcia zastawu.
Scharakteryzuj umowę zastawu.
; -A/OSO-
Przedstaw ochronę zastawnika.
Omów sposoby realizacji zastawu.
Scharakteryzuj sposób realizacji uprawnień wierzyciela w przypadku hipoteki.
Co mogło być przedmiotem zastawu?
Jak rozwiązywano problem wielości hipotek na tej samej rzeczy?
Co to jest Pignus Gordianum? ,,.;,,•>......
Co oznacza zasada akcesoryjności zastawu? ,, (,,,.,,,?. ;;. ,,JV.
Co oznacza zasada niepodzielności zastawu?
Omów historyczny rozwój zastawu. /''iujs," '"nAf^;,-<-" -.-• •-•-/..
Scharakteryzuj użytkownie, jego konstrukcję, powstanie, zakres i ustanie. ,-,,:.-
•y W
Scharekteryzuj emfiteuzę, jej genezę, charakter prawny, obowiązki uprawnionego, ochronę.
Omów charakter prawny superficies.
_,_ _ _ . .._ - m^j "*i j^xyiwLpU.n_/ ^cii ii^wi i ii< nti UMILIŁ Sp3.QKOWy:
Czemu służyła nowa klauzula Juliana?
Wymień i scharakteryzuj formy testamentu rzymskiego.
Co mogło, a co musiało się znaleźć w testamencie?
Wymień ograniczenia swobody testowania.
Wymień i scharakteryzuj rodzaje zapisów testamentowych.
Na czym polegał fideikomis uniwersalny? ,."••.•<
Co to było dziedziczenie przeciwtestamentowe?
Jakie znasz rodzje dziedziczenia przeciwtestamentowego?
Jakie skutki powodowało pominięcie w testamencie syna, a jakie córki lub wnuka?
Kiedy spadkobierca mógł być pozwany z guerella inoficiosi testamenti?
W jaki sposób następowało przyjęcie spadku przez spadkobiercę?
Co to była substytucja? Omów jej rodzaje.
Czy i w jakim zakresie spadkobierca był odpowiedzialny za długi spadkowe?
Czy można było zbyć spadek lub prawo do spadku?
W jaki sposób spadkobierca dochodził swoich praw?
Kiedy mogła mieć miejsce usucapio pro heredel
Omów reformę dziedziczenia dokonaną przez Justyniana w nowelach.
Co oznaczała i czy była dopuszczalna transmissio hereditatisl
W jakim zakresie małżonkowie mogli dziedziczyć po sobie ab intestatol
126
555 ZAGADEK Z PRAWA RZYMSKIEGO
V. PRAWO ZOBOWIĄZAŃ "Mit W ÓW -'•'.
Omów klasyfikację zobowiązań.
Wymień elementy rzymskiej obligatio. ^ ,,..,.!
Przedstaw w zarysie ewolucję pojęcia obligatio od czasów archaicznych do klasycznych.
Co to jest zobowiązanie naturalne?
Podaj warunki jakie musi spełniać świadczenie w zobowiązaniu.
Jakie skutki pociąga za sobą zastrzeżenie wielu świadczeń w jednym zobowiązaniu?
Jak kształtowała się odpowiedzialność dłużnika za niewykonanie zobowiązania?
Wyjaśnij pojęcie winy i omów jej rodzaje.
Co oznacza odpowiedzialność z tytułu custodia i kiedy ma ona miejsce?
W jakich sytuacjach mamy do czynienia z odpowiedzialnością obiektywną?
Wyjaśnij pojęcie "źródła zobowiązań" i wymień te źródła.
Omów sposoby zgaśnięcia zobowiązań. ; M
Jakie są cechy charakterystyczne pożyczki (mutuUni)!
Na czym polegała pożyczka morska (fenus nauticuirifi .r_ , "
Porównaj odpowiedzialność komodatariusza i depozytariusza za utratę rzeczy.
Scharakteryzuj szczególne rodzaje depozytu.
Podaj cechy formalne stipulatio.
Wymień i omów fukcje stipulatio.
Co to jest cessiol
Do czego służyła stipulatio Aguiliana?
Na czym polegał kontrakt literalny? ,., . ,; /(.
Kiedy dochodzi i jakie są skutki novatiol , , ,
J J t ••..una-iTKin '•(- "••"• •"
Podaj przykładową formułkę procesąwą służącą dochodzeniu roszczenia ze stipulatio. Omów odpowiedzialność dłużnika za niewykonanie zobowiązania ze stipulatio. Podaj i scharakteryzuj postanowienia istotne umowy sprzedaży. Co oznacza zasada periculum es t emptorisl
JUD najmu oyto Kontrowersyjne.
Jakie cechy musiało posiadać porozumienie konstytuujące zlecenie (mandatum)!
Jakie ryzyko kryło się w nieprecyzyjnym określeniu przedmiotu zlecenia?
Jakie są losy zobowiązania ze zlecenia po śmierci którejś ze stron?
Podaj definicję spółki (societas).
Wymień rodzaje spółek.
Omów odpowiedzialność wspólników wobec siebie i wobec wierzycieli zewnętrznych.
Wymień sytuacje, w których dochodziło do zgaśnięcia spółki.
Omów skargi służące do dochodzenia zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia.
Jak wyglądało rozliczenie z tytułu prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia?
W jakich sytuacjach jedna ze stron mogła stosować actio praescriptis verbisl
Wymień i scharakteryzuj pacta pretorskie.
Scharakteryzuj odpowiedzialność za szkodę majątkową na podstawie LexAquilia.
Dmów interpretację ustawy akwiliańskiej.
Wyjaśnij pojęcie zniewagi pośredniej.
Dmów definicję kradzieży w prawie klasycznym.
)mów te instytucje, które służyły umocnieniu zobowiązań.
?o oznaczało pojęcie intercessio!
ak wyglądała sytuacja prawna poręczyciela?
Ja czym polegała specyfika mandatum pecuniae credendae!
'rzedstaw Jideiiłssio na tle innych osobowych umocnień zobowiązań.
Wyjaśnij pojęcie solidarności, czego może wynikać solidarność bierna i czynna? o to jest regres?
128 555 ZAGADEK Z PRĄ WA RZYMSKIEGO
VL OCHRONA PRAW PRYWARNYCH
Podaj zasady rządzące rozkładem ciężaru dowodu w procesie rzymskim. <
Omów postępowanie na podstawie legis actio sacramento in rem. > ;
Omów postępowanie na podstawie legis actioper manus iniectionem.
Podaj cechy postępowania legisakcyjnego.
W jakiej sytuacji proces formułkowy może zakończyć się w pierwszej fazie?
Jak ewoluowała instytucja pozwu?
Scharakteryzuj budowę formułki procesowej.
Omów skutki litis contestatio. ,
Opisz konkurencję skarg i sposoby jej rozwiązywania.
Scharakteryzuj postępowanie dowodowe.
Porównaj proces formułkowy i proces kognicyjny.
Omów rolę i rodzaje zarzutów procesowych.
Przedstaw bieg postępowania egzekucyjnego w procesie legisakcyjnym, formułko
wym i kognicyjnym. Porównaj te postępowania. ,",.,.<
Jakie znasz środki ochrony pozaprocesowej? , >!t:'sri
Omów podstawowe podziały skarg.
Czy w rzymskim procesie istniała apelacja? -; /
Omów genezę procesu kognicyjnego. .l,
Omów genezę procesu formułkowego. : / ="
d]a