Temat 1. Na podstawie Pieśni XXII i Trenu IX Jana Kochanowskiego, przedstaw różnice w postawie poety wobec Rozumu i Mądrości. Zwróć uwagę na sposób budowania poetyckiej refleksji.

1. Wstępne rozpoznanie, np.:
a. Określenie gatunków,
b. Określenie problematyki utworów,
c. Charakter filozoficzno-refleksyjny utworów,
d. Liryka zwrotu do adresata,

 
2. Zasada zestawienia tekstów, np.:
a. Nawiązują do problematyki filozoficznej,
b. oba utwory dotyczą stoickiej cnoty: mądrości, rozumu,
c. pokazują stopniowe zwątpienie w wartość rozumu i mądrości,
d. odejście od filozofii stoickiej,

 
3. Podmiot liryczny, np.:
a. Podmiotem lirycznym jest mędrzec, myśliciel, człowiek świadomy przypadków ludzkiego losu,
b. Wypowiada się we własnym imieniu,
c. Pieśń XXII, np.:
• żali się na swoje nieszczęście,
• ma świadomość, że to, co się stało już się nie odstanie,
• trzeba żyć dalej, mimo nieszczęścia,
• Potwierdzenie stoickich poglądów poety,
• Zwraca się bezpośrednio do rozumu (apostrofa);
• Upływ czasu, zmienność losu, nieumiejętność ukrywania smutku, świadomość, że martwienie się niczego nie zmieni,
d. Tren IX, np.:
• Zwraca się do mądrości(apostrofa)
• Odrzucenie filozofii stoickiej (Wg stoików i ich filozofii, mądrość daje równowagę psychiczną -kto ją posiądzie nie zazna boleści ani cierpienia, wszystkie rzeczy będzie miał za drobnostkę.),
• Ma świadomość własnej niewiedzy,
• Jest bardzo nieszczęśliwy,
• Doszedł do prawd życiowych, poznał istotę mądrości, ale spadł ze szczytu i stał się takim samym, jak inni śmiertelnicy,

 
4. Postawa poety wobec rozumu i mądrości
a. Pieśń XXII, np.:
• wykład o wartości Rozumu,
• powtarza credo życiowe poety: los jest zmienny jak Fortuna - czasem jest dobrze („Póki czas był, póki szczęście służyło”), a czasem szczęście nas omija z daleka, z czego jako ludzie obdarzeni rozumem musimy zdawać sobie sprawę,
• Los doświadcza wielu ludzi, którzy nie okazują wprost swoich uczuć, ukrywają cierpienie („Jeno ludzie snadniej zakryć umieją, Acz nie z serca, z wierzchu się przedsię śmieją”),
• Poeta nie potrafi ukryć swoich uczuć, mimo że nie ma sensu rozpaczanie po tym, co minęło,
• Szuka złotego środka (najlepszego rozwiązania, wyjścia), który podpowiada rozum („Wszakoż widzę, że się prózno frasować, Co zginęło, trudno tego wetować.”)
• Człowiek powinien mieć rozsądne podejście do różnych zdarzeń w życiu
b. Tren IX, np.:
• przewrotny panegiryk (utwór pochwalny) na cześć Mądrości
• Mądrość - celem życia humanisty,
• pozorna wiara w moc Mądrości,
• Mądrość powinna być receptą na wszystko,
• jest warta, by zapłacić za nią każdą cenę, nie pozwoli cierpieć, ani lękać się,
• cnota, wiedza życia, nadrzędna wartość,
• zostaje wyniesiona ponad inne cnoty,
• niemożliwa do kupienia, ale w rzeczywistości zwykle niedostępna dla ludzi ubogich,
• dla mądrości nieważne czy człowiek biedny, czy bogaty, istotne są jego zdolności
• nie jest w stanie uchronić od nieszczęść i niepomyślności,
• w obliczu śmierci Mądrość nie czyni go wyjątkowym, jest zwykłym cierpiącym człowiekiem,
• śmierć córki powoduje kryzys dotychczasowego systemu wartości i kryzys ideologiczny,
• jest to złudzenie, ponieważ Mądrość - której poszukujemy i pragniemy - daje człowiekowi poczucie pewności siebie, wybrania, tego, że jest ponad innymi, przez co jeszcze silniej odczuwa ciosy od losu i tym mocniej cierpi („Terazem nagle z stopniów ostatnich zrzucony / I między insze, jeden z wiela, policzony.”)
• Mądrość człowieka odczłowiecza, zobojętnia, ale nie chroni przed cierpieniem,

 
5. Sposób budowania poetyckiej refleksji
a. Pieśń XXII, np.:
• Budowa klamrowa (rozpoczyna się i kończy taką samą refleksją);
b. Tren IX, np.:
• ironia,
• pozorna konwencja panegirycznej,
• paradoks - kupić mądrość,
• szyderstwo, powątpiewanie, przesada,
6. Funkcjonalne wykorzystanie kontekstów związanych z epoką, np.:
• analiza języka,
• środki stylistyczne ze wskazaniem ich funkcji,
• humanizm,
• horacjanizm,
• stoicyzm,
• regularna budowa,

 
7. Funkcjonalne stosowanie terminów teoretycznoliterackich.

 
8. Wskazanie podobieństw między tekstami, np.:
• liryka bezpośrednia,
• podmiot w 1. osobie liczby pojedynczej,
• liryka zwrotu do adresata,
• rozpoczęcie apostrofą do rozumu, mądrości,
• podmiot liryczny poeta, filozof.

 
9. Wskazanie różnic między tekstami, np.:
• zmiana postawy podmiotu lirycznego wobec Rozumu, Mądrości,
• odejście od podglądów stoickich,
• załamanie światopoglądu renesansowego,
• utrata wiary w moc Rozumu, Mądrości,

 
10. Wnioski, np.: różnice w postawie poety wobec mądrości z uwzględnieniem sposobu budowania poetyckiej refleksji.

---