Małgorzata Radkiewicz, Tajemnicze kino Andrei Arnold,

„EKRANy” 1-2 (5-6) 2012

Andrea Arnold - ur. 1961

- debiutowała pod koniec lat 90. filmami krótkometrażowymi

- Osa - to był przełom w karierze (Oscar, Złoty Smok na festiwalu w Krakowie, nagroda w Sundance)

- dwa pierwsze filmy pełnometrażowe - Red Road i Fish Tank - zdobyły nagrody jury na Festiwalu w Cannes oraz nagrody BAFTA, Wichrowe wzgórza - nagroda w Wenecji za zdjęcia

- jej filmy - krytycy oceniają jako „intensywne i poruszające”

- sama Arnold - nie podejmuje się analizowania swoich dzieł: „Czuję się wówczas tak, jakbym kradła coś widzowi. Nie chcę, żeby kupował bilet na seans, mając w głowie odpowiedzi na ukryte w filmie pytania. Kino jest przecież tajemnicą”

- trzy filmy pełnometrażowe (Red Road, Fish Tank, Wichrowe wzgórza)

- oryginalny styl, duża sprawność narracyjna

- stosuje różnorodne poetyki, niekonwencjonalne rozwiązania

- filmy intensywne emocjonalnie

- reżyserka - styl swojej pracy określa jako „podporządkowanie instynktowi”:

„Staram się nie myśleć. (…) Jeśli myślisz, to osądzasz, a bohaterów nie wolno osądzać. Należy pozwolić im żyć, a jeśli robią coś, co jest dla Ciebie trudne, trzeba im na to pozwolić”

- jako reżyserka - przemieszcza się w obrębie różnych stylistyk, balansuje między postawą twórcy wierzącego w obraz a twórcy wierzącego w rzeczywistość

(Radkiewicz nawiązuje tu do Andre Bazina - Bazin dokonał takiego podziału i wyznaczył dwie dominujące tendencje w kinie - poetyckiego obrazowania i realistycznej rejestracji - zdaniem Radkiewcz w twórczości Arnold te postawy twórcze nieustannie splatają się ze sobą i ulegają przekształceniom)

Realizm brytyjskich blokowisk: Osa (2003) i Fish Tank (2009)

- Osa - to film krótkometrażowy

- Fish Tank - to drugi pełnometrażowy film reżyserki

- Arnold - sama wywodzi się z warstwy robotniczej, pytana o brytyjskie blokowiska - odrzuca pesymistyczne spojrzenie: „Lubię tamtejszą społeczność. Ludzie żyją blisko siebie.”

Osa

- główna bohaterka - Zoe (Natalie Press) - młoda dziewczyna, samotnie wychowuje czworo swoich dzieci; towarzyszą jej one we wszystkich zajęciach

- akcja - w ciągu jednego dnia

- zaczyna się od sceny porannej awantury wywołanej przez bohaterkę w obronie córki uderzonej przez sąsiadkę

- podczas powrotu do domu - Zoe spotyka Dave'a (Danny Dyer), który zaprasza ją na randkę

- Zoe okłamuje go, że nie jest matką dzieci, a ich pełnoetatową, opłacaną opiekunką

- prawda wychodzi na jaw wieczorem - na parkingu przed pubem dziewczynki z małym bratem czekają na matkę, która jest na randce - o mały włos nie dochodzi do wypadku

- krótkie ujęcia kuchni, resztki pieczywa, szafki pozbawione zapasów, garść drobniaków w portfelu - układają się w obraz szarej rzeczywistości, w której podstawą egzystencji są zasiłki społeczne

- ale Osa ma wymowę optymistyczną - w scenach pokazujących rodzinę w trakcie zabawy i spacerów widać troskę i wzajemne przywiązanie bohaterów

- inspiracja dla scenariusza - obserwacje dokonywane przez reżyserkę na co dzień oraz własne życiowe doświadczenia

Fish Tank

- akcja w miejskich dzielnicach robotniczych w Essex

- Arnold - wykorzystała znajomość podobnej lokalizacji w Kent

- historię - zdaniem Radkiewicz - można uznać za swego rodzaju kontynuację Osy

- bohaterka - 15-letnia Mia (Katie Jarvis) mieszka z młodszą siostrą Tyler (Rebecca Griffiths) i samotnie wychowującą je matką Joanne (Kierston Wareing)

- mieszkają na betonowym osiedlu

- rutynę codziennych kontaktów, obfitujących w sprzeczki i spięcia, zakłóca pojawienie się nowego przyjaciela matki - Connora (Michael Fassbender)

- Mia nie ma dobrych kontaktów z rówieśnikami, jest ze wszystkimi skłócona, ciągle zbuntowana, nieraz agresywna (pobiła swoją najlepszą przyjaciółkę), buntuje się przeciwko przynależności do jakiejkolwiek grupy

- jej największą pasją jest taniec, ale nawet to ćwiczy w odosobnieniu, w opuszczonym budynku (bloku)

- zafascynowana jest Connorem, z czasem - dochodzi między nimi do zbliżenia (scena poprzedzająca seks - kiedy Mia tańczy - jest taka piękna i tak ładnie nakręcona :D)

- relacja Mii z dojrzałym mężczyzną osiąga status inicjacji - nie tylko z powodu ich seksualnego zbliżenia, ale przede wszystkim ze względu na początek samodzielnego życia

- Connor jest pierwszym widzem tańca Mii, pożycza jej kamerę, by mogła nagrać swój występ i zgłosić się na casting doi klubu poszukującego tancerek

- Arnold jest sceptyczna wobec planów zrobienia kariery w show-biznesie, ale rozumie potrzebę budowania przez młodych ludzi alternatywnej wizji własnej przyszłości związanej ze społecznym awansem, nie pokazuje więc ewentualnego rozczarowania Mii, ale skupia się na dochodzeniu bohaterki do tego, by krytycznie ocenić swoje umiejętności i talent

- Mia odkrywa, że Connor ma żonę i dziecko - próbuje rozładować uczucie krzywdy w agresji przeciwko rodzinie mężczyzny (trochę im brudzi w domu, a potem porywa ich małą córeczkę); reflektuje się jednak przerażona potencjalnymi konsekwencjami swojego żalu i złości (podczas porwania mała wpada do stawu, Mii cudem udaje się ją uratować)

- miłosne rozczarowanie staje się punktem zwrotnym w jej życiu, w jej relacjach z otoczeniem, zaczyna spokojnie rozmawiać z zamieszkującym w sąsiedztwie chłopakiem, okazywać uczucia siostrze i matce (no też bez przesady, nadmiernej czułości tam nie ma, no ale to zawsze coś więcej niż było na początku ;P)

- emocje ujawnia za pomocą tańca - w jednej z końcowych scen wszystkie trzy bohaterki tańczą wspólnie - synchroniczność gestów, cielesna bliskość, poczucie wspólnoty, jakie daje im wspólny taniec - pozwalają im znacznie intensywniej odczuć łączącą ich więź niż jakiekolwiek słowa (podobnie było w Osie - bohaterka z córkami nuciła i tańczyła wspólny układ taneczny)

- dla Mii - ważna też przyroda - dzika łąka na niezagospodarowanym terenie i pasący się na niej koń, przywiązany łańcuchem

- koń:

• symbol ucieczki i zapowiedź zmian w życiu bohaterki

• Arnold zaś - odczytuje go też w kategoriach psychoanalitycznych - wg Freuda koń jest symbolem seksualności oraz mrocznej strony ojca (ach, Freud <3)

• zdaniem reżyserki freudowskie wytłumaczenie świetnie pasuje do tematyki Fish Tank

- nakręcenie Fish Tank dla Arnold było rodzajem rozrachunku z przeszłością, Arnold mówi:

„Cały ten świat to było coś, co czułam, że muszę zrzucić z siebie”

- narracja Osy i Fish Tank - zwyczajne wydarzenia i sytuacje, ale Arnold nie koncentruje się na publicystycznej rejestracji realiów

- Fish Tank - metoda pracy Kena Loacha - zapoznawanie aktorów jedynie z fragmentami scenariusza na krótko przed rozpoczęciem zdjęć, aktorzy nie znali całej historii i zakończenia, sceny kręcone były w porządku chronologicznym - to wszystko pozwalało płynnie rozwijać całą historię i budować napięcie między bohaterami, także ukazywać zachodzące w nich zmiany

Filmowe obrazoświaty - Red Road (2006) i Wichrowe wzgórza (2011)

- Arnold - ma obsesję kina jako ruchomych obrazów, obrazy są dlań ważniejsze niż dialogi i dźwięki

Red Road

- zainspirowały ja kamery, które dostrzega we wszystkich sferach funkcjonowania człowieka (publicznej, prywatnej itd.)

- bohaterka - Jackie (Kate Dickie) - samotna, po traumatycznych przeżyciach (śmierć męża i dziecka w wypadku) - pracuje jako policjantka - nadzoruje monitoring miejskich ulic; to pozwala jej na ograniczone kontakty ze światem zewnętrznym, ale jednak na utrzymywanie z nim prowizorycznej (wzrokowej) więzi

- scena początkowa - ujęcie pokoju, którego ścianę wypełniają monitory pokazujące tytułową Red Road

- Jackie rozpoznaje ludzi, zna ich zwyczaje, wyłapuje więc szybko postać nowego mieszkańca ulicy - okazuje się nim być sprawca wypadku, w którym zginęli jej maż i dziecko

- zaczyna obsesyjnie go obserwować

- Arnold wprowadza również erotyczny wymiar podpatrywania - Jackie większe fizyczne podniecenie odczuwa obserwując inną parę uprawiającą seks gdzieś w zakamarkach ulicy niż podczas własnego aktu z kolegą z pracy

- wraz z rozwojem akcji - zmienia się perspektywa oglądu zdarzeń, monitoringowy punkt widzenia zastąpiony zostaje przez ruchomą kamerę, która podąża za kobietą do mieszkania mężczyzny

- Jackie nawiązuje z nim znajomość, próbuje się zemścić, wreszcie - odbywa otwartą rozmowę z mężczyzną - to staje się remedium na traumę z przeszłości

- ujęcia zamykające film - pokazują rozładowanie wewnętrznych lęków i napięć, z jakimi żyła bohaterka - kobieta spaceruje po ulicy i nawiązuje bezpośrednie kontakty z obserwowanymi dotąd ludźmi

- atmosfera filmu - budowana ze zróżnicowanych kompozycyjnie i jakościowo obrazów

- styl przypomina trochę kino Dogmy, (w obu przypadkach ten sam producent - firma Zentropa, promująca niezależnych i niekonwencjonalnych twórców)

- zdaniem autorki - choć film musi być przemyślany, to w całym procesie tworzenia kina jest jeszcze miejsce na instynktowność

Wichrowe wzgórza

- Arnold uwielbia książkę

- książka Emily Brontë - wydana w 1847 roku - zaszokowała wówczas odmiennością, krytycy uznali ją za nieprzyjemną, ponurą, brutalną, prymitywną, daleką od obowiązujących standardów obyczajowych i moralnych

- Arnold rozbudowała szczególnie część o dorastaniu dzieci, gdyż uważa, że w tej książce dzieciństwo jest bardzo ważne w tłumaczeniu późniejszych losów bohaterów; interesowała ją zwłaszcza zależność między zachowaniami dorosłego człowieka a sposobami traktowania go w przeszłości

- skupiła się na ukazaniu procesu kształtowania się głównych bohaterów (Heathcliff - James Howson, Cathy - Kaya Scodelario) oraz dziejów ich związku

- Heathcliff - bezdomny chłopiec przygarnięty przez bogatą rodzinę Earnshawów, w wielu opisach nazywany Cyganem

- Arnold - wybrała czarnoskórego aktora, by podkreślić jeszcze bardziej odmienność tej postaci (historycy rozwiali wątpliwości - twierdzą, że Brontë mogła mieć kontakt z czarnoskórymi - na Wyspy przypływało wielu ludzi pochodzących z plantacji)

- „Relacje rasowe są istotnym wątkiem, który pojawia się w dokonanych przez kobiety adaptacjach prozy wiktoriańskiej, często podejmujących kwestię inności: klasowej, płciowej, rasowej czy etnicznej. Wątek kolonialny, obok feminizmu, jest częścią krytycznego spojrzenia na konserwatywny światopogląd epoki”

- natura - równoprawny bohater filmu

• poetyckie zdjęcia Robbie Ryana

• trudny do zebrania materiał przyrodniczy

• urok wrzosowisk - podkreślany odgłosami wiatru wyeksponowanymi w ścieżce dźwiękowej, niemal pozbawionej muzyki i dialogów

• niezamieszkane dzikie tereny stają się naturalną przestrzenią filmowej analizy inności (uosabianej przez Heathcliffa)

Twórczość Andrei Arnold

- bliskie są jej wątki dominujące też w najnowszej brytyjskiej prozie kobiecej, która opowiada o: budzącym się erotyzmie, budzeniu się własnej tożsamości, o poczuciu winy, o zniewoleniu, o wolności

- przenikliwe spojrzenie na rzeczywistość

- reżyserka z rzeczywistości wyławia konflikty, obrazy i postaci, a następnie buduje wokół nich kameralne historie

- jej filmy są niezwykle intensywne emocjonalnie, zmuszają do emocjonalnego zaangażowania i refleksji

1

---