Bakterie to najprostsze jednokomórkowe organizmy, występujące we wszystkich środowiskach. Ich komórka jest wielkości od 0,2 do 80mikrometrów. Wyróżnia się ziarniaki, laseczki, przecinkowce, śrubowce, cylindryczne, spiralne, kolonijne. Występują najczęściej w koloniach jako dwoinki, gronkowce, pakietowce, paciorkowce. Ze względu na sposób bytowania bakterie dzielą się na:

• symbionty - żyją w symbiozie (zgodzie) z żywicielem i czerpią obopólne korzyści - np. bakterie kwasu mlekowego;

• komensale - nie wywołujące szkód w organizmie - np. E.coli jako komensale tylko jelita grubego;

• pasożyty - bakterie chorobotwórcze, które powodują szereg różnych chorób roślin, zwierząt i ludzi.

Bakterie chorobotwórcze

U ludzi do zakażenia dochodzi drogą bezposrednią, np. przez zranioną skórę (kontakt z zakażonym przedmiotem lub osobom), układ pokarmowy (zjedzenie zakażonego pokarmu lub wypicie płynu), oddechowy (drogą kropelkową), kontakt płciowy oraz przez zakażoną krew.
Cechą charakterystyczną bakterii jest ich zjadliwość, atakują określone tkanki, rozmnażają się w nich i wydzielają niebezpieczne dla zdrowia trujące związki. Bakterie najczęściej występują w koloniach. Ze względu na kształt rozróżnia się m.in. ziarniaki, laseczki, przecinkowce, śrubowce, cylindryczne, spiralne.

Niektóre gatunki bakterii chorobotówrczych:

• gronkowce, np. gronkowiec złocisty - infekcje gardła, skóry: czyraki, liszajec, jęczmień, zapalenie mieszków włosowych;

• paciorkowce, np. ropny - ostre zapalenie migdałków i błony śluzowej gardła, róża;

• Escherichia coli (E. coli) - zatrucia pokarmowe i infekcje układu moczowo-płciowego

• Helicobakter pylori - chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy, raka tych narządów;

• Salmonella - ostre zatrucia pokarmowe, dur brzuszny;

• Enterobacter - zapalenie płuc i opon mózgowo - rdzeniowych, zakażenia układu moczowego;

• Pneumococci - zapalenie ucha środkowego, zatok, oskrzeli, w przebiegu zapalenia płuc wywołuje posocznice.

Gronkowce (Staphylococcus) - należą do grupy ziarenkowców Gram-dodatnich, mają kulisty kształt i tworzą skupiska przypominające grona - staphyle. Są obecne w powietrzu, kurzu, ściekach, wodzie, mleku, mięsie i innych produktach spożywczych.
Najczęściej występujące szczepy gronkowca to: gronkowiec złocisty (s. aureus) - odpowiedzialny za większość zakażeń u ludzi, gronkowiec biały (s. epidermidis) - wywołuje zakażenia u osób z obniżoną odpornością i powodujący zakażenia układu moczowo-płciowego Staphylococcus saprophyticus.
Głównymi nosicielami gronkowców są ludzie (i zwierzęta). U ludzi najczęściej występują bezobjawowo w nosie i gardle, na włosach, a także na skórze zdrowych osobników.
Rozprzestrzenianiu sprzyja bezobjawowe nosicielstwo. Szacuje się, że co najmniej 10% ludzi zdrowych to stali nosiciele gronkowca złocistego, zaś 70 - 90% należy do tzw. nosicieli przejściowych. Bakteria zasiedla głównie błony śluzowe nosa i gardła.
Zakażenia dotyczą przede wszystkim skóry i tkanek podskórnych, zwykle z udziałem procesu ropnego (czyraki, trądzik, jęczmień, liszajec zakaźny, toksyczna nekroliza naskórka, zapalenie mieszków włosowych, gronkowcowy zespół oparzonej skóry).
Infekcje gronkowcowe stanowią poważny problem, zwłaszcza w szpitalach, gdzie często dochodzi do zagrażających życiu zakażeń, takich jak syndrom szoku toksycznego, ropnie mózgu, zapalenie płuc, wsierdzia, szpiku kostnego i kości, opon mózgowych, mięśnia sercowego, żył. Często dochodzi też do infekcji układu moczowego. Ponadto u pacjentów po zabiegach chirurgicznych oraz osób z obniżoną odpornością, zakażenie gronkowcowe może przejść w postać uogólnionej posocznicy.
Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty) jest zdolny do łatwego nabywania oporności na antybiotyki. Obecnie coraz częściej obserwuje się występowanie szczepów wielolekoopornych, co utrudnia skuteczne leczenie gronkowcowych zakażeń.

Gronkowce najczęściej powodują:

• zakażenia skóry, infekcje ran i dróg oddechowych;

• zapalenie mieszków włosowych, liszajec, jęczmień, czyraki;

• zapalenie płuc, wsierdzia, stawów;

• zapalenie opon mózgowo - rdzeniowych;

• zakażenia szpiku kostnego i kości;

• ropnie narządowe: płuc, wątroby, nerek, mózgu.

Ponadto powodują zatrucia pokarmowe za sprawą wytwarzanego jadu - enterotoksyny, która wywołuje niezwykle silne wymioty i biegunki oraz spadek ciśnienia krwi, zapaść.
Potencjalnym źródłem zatruć są najczęściej: lody, ciastka z kremem i budyniem, jajka i sałatki z majonezem. Ponadto: mleko i nabiał, mięso, wędliny, drób oraz przetwory z ryb.

Paciorkowce

Paciorkowce (Streptococcus) - ziarenkowce, kuliste bakterie Gram-dodatnie, układające się w łańcuszki, posiadają szereg czynników zjadliwości.
Chorobotwórczymi dla człowieka są: paciorkowiec ropny (Streptococcus pyogenes), paciorkowiec zieleniący (Streptococcus viridans), paciorkowiec kałowy (Streptococcus faecalis).Paciorkowce cechuje duża inwazyjność, wywołują: ostre zapalenie migdałków (angina paciorkowcowa) i błony śluzowej gardła, zapalenie zatok, ropne zapalenie skóry i tkanki podskórnej, zapalenie ucha środkowego, liszajec zakaźny, pęcherzycę, zapalenie wsierdzia, zakażenia ran. Ponadto: chorobę reumatyczną, zapalenie płuc, oskrzeli, dróg moczowych lub gruczołu mlekowego, powodują sepse - posocznice.
Paciorkowce powodują powikłania: popaciorkowcowe zapalenie stawów, przewlekłe zapalenie krtani, zatok, nerek, zapalenie mięśnia sercowego, opon mózgowo-rdzeniowych.

E. coli (Escherichia coli) - pałeczka okrężnicy

okrężnicy (Escherichia coli) - bakterie Gram-ujemne, należą do normalnej mikroflory jelit człowieka i zwierząt. Dopóki zasiedlają wnętrze jelita grubego nie stanowią zagrożenia dla organizmu. Jej obecność ułatwia trawienie białek i wytwarzanie witaminy K. Jednak w przypadku, osłabienia systemu immunologicznego gospodarza, pałeczki okrężnicy mogą stać się przyczyną groźnych chorób.Do schorzeń najczęściej wywoływanych przez E. coli należą: zapalenie pęcherzyka żółciowego, zakażenia układu moczowego, przewodu pokarmowego, choroby płuc, biegunki, zapalenie przydatków, ropnie, choroby układu nerwowego, zapalenie opon mózgowo - rdzeniowych u noworodków.

Helicobacter pylori - bakteria Gram-ujemna o spiralnym kształcie, może przechodzić z tej formy do postaci ziarenkowca, co ułatwia jej przeżycie i rozprzestrzenianie się. Jest wrażliwa na warunki zewnętrzne ale potrafi przeżyć w kwaśnym środowisku. Najczęściej kolonizuje powierzchnię błony śluzowej żołądka i dwunastnicy.
Helicobacter pylori odpowiada za 4 z 5 przypadków choroby wrzodowej żołądka i 90% przypadków choroby wrzodowej dwunastnicy. Początkowo wywołuje przewlekłe zapalenie błony śluzowej żołądka, chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy, w fazie ostatecznej raka tych organów. Bakterie to jedna z gromad królestwa bezjądrowych (Procaryota). Bakterie, podobnie jak pozostałe komórki prokariotyczne, wykazują zwykle niewielkie rozmiary. Typowa komórka bakteryjna ma zwykle średnicę ok. 1 μm (tj. 10^-6m), przy długości nie przekraczającej 5 μm. Spotyka się jednak również bakterie o mniejszych wymiarach, np. wiele ziarniaków ma średnicę 0,5 μm, a z drugiej strony znane są również prawdziwe giganty. Największym znanym obecnie gatunkiem bakterii jest Thiomargarita namibiensis (siarkowa perła Namibii), której komórka może mieć długość nawet 2 mm.

Kształty i rozmiary komórek bakteryjnych

• ziarenkowce, ziarniaki (coccus) - komórka bakteryjna ma kształt kulisty. Na uwagę zasługuje fakt, że mamy tutaj na myśli dojrzałe, wegetatywne formy bakterii. W niektórych stadiach życiowych, np. pod postacią spor, bakterie mogą przybierać inny kształt, niż formy wegetatywne.

• pałeczki (bacterium) - wydłużone,

• laseczki (bacillus) - pałeczki z przetrwalnikami
  
  Rozróżnienie pałeczek od laseczek bywa nieco problematyczne. Jedni autorzy twierdzą, że pałeczki to formy wydłużone, grubsze od laseczek i w odróżnieniu od nich mogące wytwarzać zarodniki. Inni autorzy z kolei uważają, iż pałeczki to wydłużone, cylindryczne komórki gramujemne, natomiast laseczki to wydłużone, czasami nawet nitkowate formy gramdodatnie. Spotyka się także takie pozycje, w których mówi się jedynie o pałeczkach, mając na myśli wszystkie cylindryczne lub bardziej wydłużone kształty komórek bakteryjnych.

• promieniowce - nitkowato rozgałęzione,

• przecinkowce (vibrio) - przypominające przecinki,

• maczugowce - przypominające maczugi,

• wrzecionowce - o kształcie wrzeciona

• śrubowce (spirillum) - mają kształt falisty i są podobne do węży

• krętki - mają komórkę skręconą o niezwykle charakterystycznej i niespotykanej wśród innych bakterii budowie

• przecinkowce (vibrio) - mają kształt przecinków, zbliżony do kształtu bumerangu

• nici lub nitkowce - stanowiące bardzo silnie wydłużone komórki

W przypadku ziarniaków możemy wyróżnić:

• dwoinki (diplococcus) - występują parami,

• czworaczki, tetrady - występują czwórkami,

• pakietowce (sarcina) - regularne prostopadłościany,

• paciorkowce (streptococcus) - stanowiące łańcuch komórek i powstające na skutek podziałów kolejnych komórek w tej samej płaszczyźnie

• gronkowce (staphylococcus) - będące, jak sama nazwa wskazuje, zgrupowaniami komórek o kształcie grona; powstają one na skutek podziałów komórek w wielu różnych płaszczyznach

Podział ze względu na wynik barwienia metodą Grama:

• Bakterie Gram-ujemne, G- Bakterie barwiące się na czerwono w barwieniu metodą Grama. W budowie komórki bakterii G-, w przeciwieństwie do Gram-dodatnich, wyróżnia się zewnętrzną błonę komórkową. Ściana komórkowa bakterii G- jest cieńsza, zawiera mniej warstw peptydoglikanu (mureina zbudowana jest z nietypowych aminokwasów i połączonych w łańcuchy pochodnych cukrów. Chemicznie jest to biopolimer kwasu mureinowego i N-acetyloglukozaminy.).

• Bakterie Gram-dodatnie, G+ Bakterie barwiące się na niebiesko w barwieniu metodą Grama. W budowie komórki bakterii G+, w przeciwieństwie do Gram-ujemnych, nie wyróżnia się zewnętrznej błony komórkowej.

Należy zauważyć, że niektóre gatunki bakterii, szczególnie te należące do form wydłużonych, mogą w zależności od warunków wykazywać dosyć duże zmiany w kształcie komórek. Zjawisko to nazywamy pleomorfizmem i jest ono spotykane zwłaszcza w przypadku maczugowców.

W większości bakterie to organizmy cudzożywne (heterotrofy), które żyją jako roztocza lub pasożyty czerpiące gotowe związki organiczne z innych organizmów. Niektóre bakterie są samożywne (autotrofy) czyli zdolne do przyswajania dwutlenku węgla albo w procesie fotosyntezy, albo w procesie chemosyntezy (utleniania związków trujących bądź nieprzyswajalnych, któremu towarzyszy wydzielenie energii oraz powstanie związków przyswajalnych).

Ze względu na wykorzystywane źródło energii wyróżnia się m.in. bakterie:

• siarkowe (uzyskujące energię, potrzebną do asymilacji dwutlenku węgla, podczas utleniania siarki i jej związków),

• metanowe (rozkładające związki organiczne z wytworzeniem metanu),

• wodorowe (utleniające wodór cząsteczkowy),

• żelazowe (utleniające związki żelazawe do żelazowych),

• purpurowe siarkowe (samożywne, zawierające bakteriochlorofil, które w czasie fotosyntezy redukują dwutlenek węgla, utleniając siarkowodór),

• purpurowe bezsiarkowe (samożywne, w czasie fotosyntezy redukujące dwutlenek węgla przez utlenianie znajdujących się w środowisku alkoholi lub wodoru).

Wśród bakterii są zarówno tlenowce (aeroby), jak i beztlenowce (anaeroby):

• bezwzględne tlenowce - rosną tylko w obecności tlenu atmosferycznego i czerpią energię drogą oddychania tlenowego;

• bezwzględne beztlenowce - rosną tylko w nieobecności tlenu (tlen jest dla nich zabójczy), czerpią energię drogą beztlenową;

• względne beztlenowce - rosną w niskich stężeniach tlenu atmosferycznego, czerpią energię także drogą oddychania beztlenowego. W tej grupie jest najwięcej bakterii chorobotwórczych.

Ze względu na temperaturę, w której bakterie utrzymują żywotność, dzielimy je na:

• bakterie psychrofilne - giną poniżej temperatury 0°C i powyżej 30°C, najlepiej rozwijają się w temperaturze: 15°C

• bakterie mezofilne - giną poniżej temperatury 10°C i powyżej 45°C, najlepiej rozwijają się w temperaturze: 30-37°C. W tej grupie znajdują się bakterie chorobotwórcze, dla których optymalna jest temperatura ciała ludzkiego

• bakterie termofilne - giną poniżej temperatury 40°C i powyżej 70°C, najlepiej rozwijają się w temperaturze 52°C. Bakterie te żyją w gorących źródłach siarkowych, żelazowych oraz w gorących ściekach.

BUDOWA BAKTERII

Komórka bakterii otoczona jest błoną cytoplazmatyczną, a także (poza Mycoplasmatales) ścianą komórkową i niekiedy otoczką śluzową. Ściana komórkowa wytwarza charakterystyczne wyrostki (fimbrie), które prawdopodobnie pełnią rolę w procesach płciowych. Narządem ruchu bakterii są rzęski bakteryjne. W cytoplazmie mieszczą się rybosomy, mezosomy (zawierające enzymy i spełniające rolę mitochondriów), substancje zapasowe oraz - u bakterii samożywnych - ziarna chromatoforowe, zawierające barwniki.

Bakteria nie ma wyodrębnionego jądra. Jego odpowiednikiem jest nukleoid nie oddzielony błoną od reszty cytoplazmy, a zawierający genofor (chromosom bakteryjny) zbudowany z DNA w formie zamkniętego pierścienia. W komórkach wielu gatunków bakterii oprócz genoforu występują także znacznie mniejsze od niego koliste cząsteczki DNA zwane plazmidami.

W niesprzyjających warunkach bakterie tworzą formy przetrwalnikowe. Rozmnażają się wegetatywnie, przez podział, który jest poprzedzony replikacją genoforu.

U bakterii występują procesy płciowe które zachodzą w komórkach bakterii. Proces płciowy nie zwiększa liczby komórek choć powoduje wymieszanie materiału genetycznego między komórkami, co prowadzi do wymieszania materiału genetycznego bakterii i ich lepszego przystosowania się do warunków środowiska. Pierwszy z procesów to transformacja, gdzie bakteria pobiera DNA z otaczającego roztworu. Taki proces zachodzi niekiedy w naturze, lecz częściej jest pobudzany w warunkach laboratoryjnych w celu nakłonienia bakterii do pobrania obcego DNA w doświadczeniach genetycznych. Kolejnym procesem jest koniugacja, gdzie w czasie jej trwania fragmenty DNA przekazywane są biorcy poprzez mostek cytoplazmatyczny cześć skopiowanego DNA od komórki dawcy i przyłącza go do swojego chromosomu. Trzecim procesem jest transdukcja, bakteriofagi wynoszą fragmenty DNA gospodarza wraz ze swoimi. W większości przypadków bakterie rozmnażają się przez podział komórki. ż podziałem komórki związane jest podwojenie materiału genetycznego zawartego w genoforze. Proces ten powiązany jest ze wzrostem ściany komórkowej, do której przyczepiony jest nukleoid. U niektórych bakterii występuje pączkowanie, komórka powstaje poprzez uwypuklenie ściany komórkowej macierzystej.

Bakterie mają ogromne znaczenie biologiczne jako jeden z głównych czynników utrzymujących krążenie materii w przyrodzie (destruenci rozkładają martwą materię organiczną). Do najważniejszych grup ekologiczno-fizjologicznych należą bakterie glebowe (wytwarzające m.in. próchnicę glebową) i bakterie korzeniowe (Rhizobium). Bakterie są również niezbędne do prawidłowego funkcjonowania przewodów pokarmowych zwierząt - u przeżuwaczy występuje specyficzna flora bakteryjna trawiąca celulozę, u człowieka bakterie syntetyzują witaminę K i witaminy z grupy B. Bakterie wykorzystywane są również w przemyśle farmaceutycznym (produkcja leków np. insuliny, witamin), spożywczym (fermentacja, jogurty).

Kolonie chorobotwórczych bakterii na pożywce z agaru

Rhizobium - pałeczkowate bakterie współżyjące z roślinami motylkowymi. Odpowiadają za powstawanie brodawek na korzeniach. Posiadają zdolność asymilowania azotu atmosferycznego i syntetyzowania związków azotowych przyswajalnych przez rośliny.

Gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus) widoczny pod mikroskopem elektronowym SEM

Wzór chemiczny penicyliny, popularnego antybiotyku. Antybiotyki to związki chemiczne - naturalne, wytwarzane przez drobnoustroje, ale także syntetyczne, produkowane przez człowieka, które są stosowane w lecznictwie jako leki przeciwdziałające infekcjom wywoływanym przez drobnoustroje. Odkrycie pierwszego antybiotyku zostało dokonane w 1929 roku przez Alexandra Fleminga, który zauważył, że kultury bakterii nie chcą rosnąć na podłożu przypadkowo zanieczyszczonym przez pleśń Penicillium notatum. Oprócz pleśni (grzyby niedoskonałe) zdolnością wytwarzania antybiotyków wyróżniają się promieniowce i bakterie.

Chorobotwórcze bakterie

Bakterie powodują szereg różnych chorób roślin, zwierząt i ludzi. Bakterie przenikają do organizmu zwierząt, w tym człowieka przez skórę, układ pokarmowy, oddechowy, płciowy oraz krwionośny (np. u człowieka zakażenia szpitalne).

Bakterie chorobotwórcze i choroby bakteryjne u człowieka:

• Dwoinka rzeżączki, gonokok (łac. Neisseria gonorrhoeae) - bakteria należąca do nieruchliwych ziarniaków tlenowych, gram ujemnych, wywołuje jedną z najczęstszych chorób przenoszonych drogą płciową - rzeżączkę. Rzeżączka, tryper (łac. Gonorrhoea) - choroba zakaźna. Prowadzi to do gonokokowego zapalenia spojówek i może być przyczyną trwałego uszkodzenia wzroku.

• Krętek blady (łac. Treponema pallidum) - Gram ujemna bakteria spiralna, będąca obligatoryjnym pasożytem, wielkości 5-10 μm, względnie beztlenowa, wykazująca ruch. Jest przyczyną choroby przenoszonej drogą płciową - kiły występującej tylko u ludzi. Kiła (łac. Lues), dawne nazwy to: syfilis, "choroba francuska", "franca", "choroba dworska", "choroba sekretna", "choroba hiszpańska", "przymiot". Nieleczona prowadzi do uszkodzenia układu nerwowego, utraty wzroku, choroby psychicznej, choroby serca, kości, stawów i wątroby. Skutkiem nieleczonej kiły może być również w dłuższym okresie śmierć.

• Gronkowce (łac. Staphylococcus) - bakterie zaliczane do grupy bakterii Gram-dodatnich. Morfologicznie są to ziarenkowce występujące w skupiskach, przypominających grona. Gronkowiec złocisty (łac. Staphylococus aureus) to bakteria występująca w jamie nosowo-gardłowej oraz na skórze ludzi i zwierząt. Charakterystycznymi objawami zatrucia gronkowcem są: wymioty, biegunka, spadek ciśnienia krwi, zapaść.

• Salmonella - rodzaj bakterii z rodziny Enterobacteriaceae, grupujący Gram-ujemne względnie beztlenowe (fermentujące glukozę) o morfologii pałeczek. Bakterie te są średniej wielkości, zwykle zaopatrzone w rzęski. Liczne pałeczki Salmonella są chorobotwórcze dla człowieka i zwierząt; wywołują ostre zatrucia pokarmowe. W sprzyjających warunkach (ciepło, wilgoć, obecność białka) mogą żyć poza organizmem żywym przez kilka miesięcy. U ludzi bakterie te wywołują najczęściej dolegliwości żołądkowo-jelitowe nazywane potocznie zatruciem pokarmowym. Objawy chorobowe, występujące zwykle po 18-24 godzinach od zakażenia, to: bóle brzucha, gorączka, biegunka, czasami nudności i wymioty. Najczęstszym nośnikiem pałeczek są produkty zawierające surowe jaja (majonezy, kremy, lody, zupy dla niemowląt i in.) oraz rozdrobnione przetwory mięsne, galaretki, pasztety, pierogi.

• Prątek gruźlicy (łac. Mycobacterium tuberculosis) - wywołuje gruźlicę. Należy do drobnoustrojów Gram-dodatnich. Bakteria została wyodrębniona przez Roberta Kocha, który poinformował o tym fakcie po raz pierwszy w trakcie krótkiego wykładu wygłoszonego w Physiologische Gesellschaft w Berlinie 24 marca 1882 roku. Do zakażenia zazwyczaj dochodzi przez układ oddechowy, rzadziej innymi drogami. Źródłem zakażenia jest prątkujący chory na płucną postać gruźlicy. Do zakażenia dochodzi najczęściej w źle wentylowanych budynkach. Objawy kliniczne występujące w przebiegu choroby to chudnięcie, gorączka, a w przypadku gruźlicy płucnej także długotrwały kaszel.

• Helicobacter pylori to Gram-ujemna bakteria o spiralnym kształcie i wielkości od 0.5 do 3 μm, gnieżdżąca się w błonie śluzowej żołądka. Szacuje się, że występuje u 2/3 światowej populacji. Helicobacter pylori odpowiada za 4/5 przypadków choroby wrzodowej żołądka i 90% przypadków choroby wrzodowej dwunastnicy.

• Maczugowiec błonicy (łac. Corynebacterium diphtheriae) - tlenowa bakteria Gram-dodatnia. Jest to cienka, prosta lub lekko zagięta pałeczka, o wymiarach 0,3 - 1,4 x 1,2 - 6,4 μm, kształtu cylindrycznego. Wywołuje ostrą chorobę zakaźną, błonicę. Błonica - choroba zakaźna, najczęściej występująca u dzieci. Głównym czynnikiem chorobotwórczym jest wytwarzany, przez niektóre szczepy tych bakterii jad - toksyna błonicza. Błonica przenosi się głównie drogą kropelkową lub bardzo rzadko przy zakażeniach przyrannych.

• Laseczka tężca (łac. Clostridum tetani) - jest to bakteria Gram-dodatnia tworząca przetrwalniki (spory) umieszczone na końcu komórki, w obrazie mikroskopowym przypominające "pałeczki dobosza". Należy do bezwzględnych beztlenowców tzn. do rozwoju i przeżycia nie potrzebuje tlenu atmosferycznego. Tężec (łac. Tetanus) - ciężka choroba przyranna zwierząt i ludzi. Tężec jest chorobą zakaźną (wywoływana przez czynnik zakaźny), ale niezaraźliwą, ponieważ jej przyczyną są egzotoksyny (o charakterze neurotoksyn) wytwarzane przez laseczki tężca.

• Angina w najczęstszym rozumieniu jest ostrym zapaleniem migdałków podniebiennych i błony śluzowej gardła, wywołanym przez bakterie paciorkowców hemolizujących grupy A.

• Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (łac. menigitis) - choroba zakaźna wywoływana często przez bakterie: Neisseria meningitidis (dwoinka zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych), Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae.

ŹRÓDŁA

• Znaczna część artykułu powstała dzięki Agacie Dudek (opracowanie dla serwisu przyrodnik.com/ecology.republika.pl). doodek @ poczta.fm

• "Kształty i rozmiary komórek bakteryjnych" (źródło, autorzy, na licencji GNU)

Tagi: bakterie Procaryota ściągi wypracowania gotowce prace maturalne prace semestralne zaliczenia pomoce naukowe bakterie chorobotwórcze protisty choroby bakteryjne grzyby znaczenie bakterii sinice glony budowa bakterii zdjęcia

Bakterie (Bacteria), jedna z gromad królestwa bezjądrowych obejmująca organizmy jednokomórkowe o różnych kształtach (ziarenkowce, pałeczki, laseczki, przecinkowce i śrubowce), składająca się z łańcuszków z luźno powiązanych komórek (paciorkowiec), nieregularnych skupień (gronkowiec) i regularnych prostopadłościanów (pakietowiec).

Zamiast jądra komórkowego posiadają nukleoid. W ich komórkach brak również mitochondriów, których rolę pełnią mezosomy. W niesprzyjających warunkach tworzą formy przetrwalnikowe. Rozmnażają się wegetatywnie przez podział (rozmnażanie wegetwtywne). Obserwowane procesy płciowe służą jedynie do tworzenia form mieszańcowych (rozmnażanie płciowe).

Większość z nich jest cudzożywna, część zaś samożywna (chemoautotrofy i fotoautotrofy). Są wśród nich zarówno tlenowce, jak i beztlenowce.

Występowanie bakterii

Posiadają bardzo szeroką skalę ekologiczną i mogą występować w ekstremalnych warunkach środowiska (np. w gorących źródłach, na śniegu). Odgrywają ważną rolę (obok grzybów) w rozkładzie materii organicznej (destruenci). Niektóre z nich pasożytują w człowieku, zwierzętach i roślinach (bakterie chorobotwórcze).

Do chorób wywoływanych przez bakterie chorobotwórcze możemy zaliczyć między innymi : Gruźlicę, Dur brzuszny,• Szkarlatynę, Kiłę, Czerwonkę ... itd.

Bakterie przenikają do organizmu człowieka głównie przez układ pokarmowy i oddechowy, tzn. dostają się wraz z pożywieniem, płynem (czerwonka), jak również wraz powietrzem wdychanym do płuc.

W swojej pracy chciałbym opisać jedną z chorób wywoływanych przez bakterie, a mianowicie Dur brzuszny :



Dur brzuszny (tyfus brzuszny) jest to epidemiczna ostra choroba zakaźna wywołana przez pałeczkę duru brzusznego SalmoneIla typhi. Zakażenie następuje przez kontakt z chorym lub jego wydalinami, przez zakażoną wodę i produkty. Najczęściej zachorowania na dur brzuszny występują w lecie i jesienią. Główne zmiany chorobowe zachodzą w jelicie cienkim. Okres wylęgania wynosi 10-14 dni. Objawy: stopniowe narastanie gorączki, ból głowy, nieżyt górnych dróg oddechowych. Po kilku dniach gorączka wynosi 39-40 C i stale się utrzymuje na tym poziomie. Poza tym występuje: bakteriemia, odurzenie, wysypka skórna (różyczka durowa), zmiany w układzie limfatycznym, powiększenie śledziony, objawy ze sczasy przewodu pokarmowego takie jak: biegunki, 2; 2em zaparcia, wymioty.

Do groźnych powikłań należy krwotok jelitowy i przebicie owrzodzenia jelitowego do jamy otrzewnej. Innymi powikłaniami są: zapalenie pęcherza i dróg moczowych, zapalenie płuc, zapalenie mięśnia sercowego, bardzo rzadko zapalenie mózgu.

Zapobieganie: szczepienia ochronne, izolacja chorych, wykrywanie i leczenie nosicieli (badanie kału pracowników zakładów spożywczych), zaopatrywanie ludności w dobrą wodę do picia, popularyzowanie oświaty zdrowotnej.

Leczenie: chloromycyna, dieta płynna i półpłynna, pełnokaloryczna, bogata w witaminy.



Aby ustrzec się przed bakteriami i ich działaniem powinniśmy szczególnie przestrzegać podstawowych zasad higieny, jak również dbać o środowisko w którym mieszkamy i żyjemy, jeżeli jednak dojdzie do zakażenia należy zastosować tzw. Antyseptykę, czyli postępowanie odkażające, wyjaławiające, którego celem jest zabicie wszystkich drobnoustrojów (bakterii, wirusów, grzybów) znajdującyh się w danej przestrzeni, na określonych przedmiotach, na rękach, w ranie lub w jej otoczeniu itp.

Za twórcę antyseptyki uważa się J.Ph. Semmelweisa, który w I połowie XIX w. wprowadził mycie rąk w wodzie chlorowanej przed zabiegami położniczymi, w celu zapobiegania zakażeniom połogowym. Antyseptyka przyczyniła się do postępu w chirurgii, pozwala na zniknięcie ropnych powikłań pooperacyjnych.

Osiąga się to przez stosowanie:

1) środków chemicznych (antyseptycznych),

2) wysokiej temperatury w sterylizatorach (sterylizacja) i autoklawach,

3) promieni nadfioletowych lampy kwarcowej (sale operacyjne, sala chorych),

4) promieniowania jonizującego (np. promienie gamma emitowane przez kobalt 60).

Antyseptyczne środki :

Hipertoniczne roztwory, m.in.: 25% gliceryna, syropy cukrowe.

Jony wodorowe i wodorotlenowe, m.in.: kwas octowy, kwas mrówkowy, węglan sodowy, mydła sodowe.

Aniony kwasowe, m.in.: kwas salicylowy, kwas migdałowy, kwas fluorowodorowy.
Choroby bakteryjne
Bakterie chorobotwórcze możemy podzielić pod względem:
a) metabolizmu
? tlenowe
? bezltenowe
b) budowy morfologicznej(kształtu)
? ziarniaki (bakterie okrągłe)
o dwoinki
o paciorkowce
o gronkowce
? pałeczki
? laseczki
? prątki (mykobakterie)
? Spiralne
? Krętki
? Przecinkowce
? Śrubowce
c)barwienia (metoda Grama) - Metoda barwienia bakterii została opracowana w 1884 roku przez Duńczyka - Hansa Christiana Grama . Pozwala ona doświadczalnie zróżnicować bakterie na dwie duże grupy:
-Gram-dodatnie - bakterie barwiące się na niebiesko
-Gram-ujemne - bakterie barwiące się na czerwono
W budowie komórki bakterii Gram -dodatnich, w przeciwieństwie do Gram-ujemnych, nie wyróżnia się zewnętrznej błony komórkowej. Ściana komórkowa bakterii G- jest cieńsza od bakterii G .

Poza typowymi klasyfikacjami wyróżniamy jeszcze dwa rodzaje bakterii nie mieszczących się w tych podziałach:
-rikecje - Bakterie nietypowe, namnażające się wewnątrzkomórkowo w zarażonej tkance, gram-ujemne.Różne morfologiczne formy ? ziarniakowate, krótkie lub długie pałeczki i formy nitkowate.
-chlamydie - ziarniakopobobne lub pałeczkowate formy, gram-ujemne.


Choroby wywoływane przez bakterie Gram-dodatnie:
a)Wywołane przez paciorkowce
? Angina bakteryjna gardła ? choroba, która w erze przedantybiotykowej powodowała ciężkie wady serca i niewydolność nerek.
? Szkarlatyna -typowa choroba zakaźna wieku dziecięcego. Znana pod nazwą płonica, z uwagi na wysypkę rumieniową(zaczerwienienie skóry)
? Różyczka-choroba zakaźna wieku dziecięcego. Nazwa wywodzi się od drobnogrudkowej wysypki o intensywnie czerwonej barwie. Łagodna, natomiast niebezpieczna dla kobiet w ciąży, z uwagi na wady rozwojowe płodu.
b)Gronkowce
? Gronkowcowe zapalenie płuc ? bardzo ciężkie zapalenie płuc, z uwagi na masywne niszczenie tkanki płucnej spowodowane powstawaniem ogromnych jam z ropą.
? Gronkowcowe zapalenie jelit ? ciężka choroba, najczęściej będąca skutkiem zabiegu operacyjnego jamy brzusznej, czasami po stosowaniu uprzednio antybiotyków.

c)Pneumokoki(dwoinki)
? Zapalenie ucha środkowego,zatok obocznych nosa
? Zapalenie płuc
d)Pałeczki
? Wąglik ? choroba odzwierzęca, używana również jako broń biologiczna.Występuje w trzech postaciach ? skórnej ,jelitowej i płucnej.Z reguły po 2-3 dniach od pojawienia się objawów następuje zgon.

Choroby wywołane przez bakterie gram-ujemne:
a)Pałeczki
? Salmonelloza - wywołująca zapalenia jelita cienkiego i grubego choroba zakaźna układu pokarmowego.Typowymi objawami są:kurczowe bóle brzucha, biegunka, gorączka i wymioty.Nazwa pochodzi od nazwiska odkrywcy, amerykańskiego uczonego Daniela Salmona.
? Dżuma - ostra bakteryjna choroba zakaźna gryzoni i (rzadziej) innych drobnych ssaków, a także człowieka (zoonoza).W przeszłości nazywana czarną śmiercią.
? Czerwonka - Objawem jej są uporczywe, krwawo-śluzowe biegunki i obecność krwi w stolcu oraz gorączka. Bakterie przenoszone są z wydalin chorego za pośrednictwem wody, pożywienia i much.
b)Przecinkowce
? Cholera - to ostra i zaraźliwa choroba zakaźna przewodu pokarmowego, której przyczyną jest spożycie pokarmu lub wody skażonej przecinkowcem cholery .Początkowym okresie zakażenia dominuje biegunka, wymioty, zwykle bez gorączki i bólu brzucha. Stolec ma charakterystyczny wygląd - przypomina wodę po płukaniu ryżu i posiada swoisty, słodkawy zapach.


Profilaktyka
? izolacja i leczenie ludzi chorych i nosicieli
? poddawanie kwarantannie zwierząt, osób i mienia podejrzanego o zakażenie
? izolacja, leczenie i przeprowadzanie ubojów sanitarnych wśród zwierząt
? kontrolowanie osób pracujących z żywnością
? przetwarzanie żywności i wody
? kontrola epidemiologicznej ludzi, zwierząt, ujęć wody itd.
? używanie sterylnego sprzętu medycznego
? utylizacja jednorazowego sprzętu medycznego
? przeprowadzanie zabiegów dezynfekcyjnych
? przestrzeganie higieny osobistej
? prowadzenie szczepień
? dobieranie antybiotyków na podstawie antybiogramów
Leczenie
Bakterie zwalcza się najczęściej stosując odpowiednie antybiotyki.

---