i jej znaczenie dla człowieka
3. Płazy – Amphibia
4. Gady - Reptilia
NADGROMADA: TETRAPODA
GROMADA: AMPHIBIA - PŁAZY
• gromada kręgowców zmiennocieplnych
zaliczanych wraz z rybami do
bezowodniowców
• współcześnie około 5000 gatunków,
44 rodziny, 3 rzędy:
- płazy ogoniaste (470 gat.)
- robakowate płazy beznogie (ok. 170)
- płazy bezogonowe (4380 gat.)
• w Pl 18 gatunków (5 płazów ogoniastych,
13 bezogonowych)
• skóra naga, wilgotna z licznymi gruczołami
śluzowymi
• często występują gruczoły jadowe
(czasem silnie trujące)
• częste komórki pigmentowe
(jaskrawe ubarwienie)
• jaja w galaretowatych osłonkach (skrzek)
rozwijają się w wodzie
• wszystkie płazy przechodzą metamorfozę:
larwy (kijanki) żyją wyłącznie w wodzie i
oddychają skrzelami, są zwykle roślinożerne
• lądowe lub lądowo-wodne postaci dorosłe
oddychają prymitywnymi płucami i skórą;
drapieżne
• zdarzają się formy neoteniczne (”wieczne”
rozmnażające się larwy)
• szkielet skostniały z licznymi elementami
chrzęstnymi, brak mostka
• 2 pary kończyn (poza beznogimi):
przednie 4-palczaste,
tylne 5-palczaste; z reguły brak pazurów
• w sercu dwa przedsionki i 1 komora:
2 krwioobiegi, lecz krew natleniona miesza się
z odtlenioną
• zasiedlają biotopy wodne (słodkowodne),
ziemno-wodne, lądowe i nadrzewne
• ciepłolubne, rozprzestrzenione głównie
w tropikach, kilka przekracza koło
podbiegunowe (traszka grzebieniasta, ropucha
szara, żaba moczarowa i żaba śmieszka)
• są zwierzętami mięsożernymi i drapieżnymi,
zjadają tylko zwierzęta żywe i poruszające się
RZĄD: GYMNOPHIONA – płazy beznogie
• 5 rodzin i ok. 170 gatunków
• żyją w tropikach – pod ziemią lub
w wodzie
• pozbawione kończyn, robakowate,
przypominają wielkie ciemne dżdżownice
• oczy szczątkowe – posługują się węchem
• żywią się skąposzczetami i in.
bezkręgowcami
płazy beznogie
RZĄD: CAUDATA – płazy ogoniaste
• 10 rodzin i około 470 gatunków
• długie ciało i ogon, najczęściej 2 pary kończyn: najbardziej podobne do płazów pierwotnych
• larwy podobne do dorosłych, drapieżne
• większość lądowa, rozród w wodzie: niektóre wyłącznie wodne
• większość w tropikach i na półkuli północnej
GROMADA: AMPHIBIA RZĄD: CAUDATA Gatunki rodzime:
Rodzina: Salamadridae
salamandrowate
Salamandra salamandra
– salamandra plamista
Triturus cristatus
– traszka grzebieniasta
Triturus vulgaris
– traszka zwyczajna
Triturus montandoni
– traszka karpacka
Triturus alpestris
– traszka górska
Aksolotl meksykański Ambystoma mexicanum
•
Odmieniec jaskiniowy Proteus anguinus
RZĄD: ANURA – płazy bezogonowe
• 29 rodzin i 4 380 gatunków
• ogon tylko u larw; tylne nogi
dłuższe, przystosowane do
skakania
• larwy z kulistym tułowiem, jedzą
glony i szczątki roślinne
• w Polsce 13 gatunków z 5 rodzin
GROMADA: AMPHIBIA RZĄD: ANURA Rodzina: Discoglossidae – ropuszkowate
Bombina bombina – kumak nizinny
Bombina veriegata – kumak górski Rodzina: Pelobatidae – grzebiuszkowate
Pelebates fuscus – grzebiuszka ziemna
– ropuchawate
Bufo bufo – ropucha szara
Bufo viridis – ropucha zielona
Bufo colamita – ropucha paskówka
– rzekotkowate
Hyla arborea
– rzekotka drzewna
Rodzina: Ranidae – żabowate
„żaby brunatne”:
Rana temporaria
– żaba trawna
Rana arvalis
– żaba moczarowa
Rana dalmatina
– żaba dalmatyńska
„żaby zielone”:
Rana esculenta
– żaba wodna
Rana lessonae
– żaba jeziorkowa
Rana ridibunda
– żaba śmieszka
•
pętówka babienica
– Alytes obstetricans
•aga Bufo marinus
• grzbietoród
amerykański
– Pipa pipa
NADGROMADA: TETRAPODA
GROMADA: REPTILIA - GADY
• gromada kręgowców zmiennocieplnych
zaliczanych do owodniowców
(wraz z ptakami i ssakami)
• gady współczesne: 4 rzędy, 62 rodziny,
7 984 gatunki
w pełni przystosowane do życia na lądzie; niektóre wtórnie wodne
skóra sucha, prawie bez gruczołów, pokryta tworami rogowymi (łuski, tarczki, pancerz)
jajorodne (niektóre jajożyworodne, wyjątkowo żyworodne), nie wytwarzają form larwalnych
jaja – duże żółtka, otoczone osłonkami wapiennymi (żółwie i krokodyle) lub pergaminowatymi, składane zawsze na lądzie
• serce – 2 przedsionki; komora podzielona na dwie części, rozdzielona całkowicie tylko u krokodyli
• czaszka połączona z kręgosłupem jednym kłykciem potylicznym, pojawia się kręg obrotowy; długa szyja (najcz. 8 kręgów); żuchwa składa się z kilku kości
• kończyny 5-palczaste, u wielu zredukowane lub zanikłe
• ruchliwość głowy i sprawne poruszanie się – ułatwiają funkcjonowanie na lądzie
• zęby: u żółwi brak, u innych dobrze rozwinięte, tylko u krokodyli osadzone w zębodołach
• ogromna większość gadów to zwierzęta lądowe,
zamieszkujące m. in. biotopy:
- podmokłe i bagienne
- pustynne
- nadrzewne
- naskalne
• występują też formy lądowo-wodne oraz ściśle
wodne (ale jaja składają zawsze na lądzie)
• są ciepłolubne, rozprzestrzenione głównie w
tropikach wszystkich kontynentów
• w klimacie umiarkowanym zapadają w sen zimowy
• koło podbiegunowe w Eurazji przekraczają tylko 3
gatunki:
- jaszczurka żyworodna
- zaskroniec
- żmija zygzakowata
• większość gadów jest drapieżna i mięsożerna, lecz nie brakuje roślinożerców
RZĄD: SPHENODONTIA - hatterie, prajaszczury
RZĄD: SPHENODONTIA - hatterie, prajaszczury
• jedyni przedstawiciele „gadów ryjogłowych” –
Rhynchocephalia, które panowały na ziemi przed ponad 200 mln. lat
• na 2 grupach wysepek u brzegów Nowej Zelandii
• rosną wolno, rzadki rozród, długowieczne
(ponad 100 lat)
- hatteria, tuatara Sphenodon punctatus
- tuatara niespodzianka S. guentheri
RZĄD: TESTUDINES - żółwie
• współcześnie 11 rodzin
i 294 gatunki
• po hetteriach najstarsza grupa,
mało zmieniona od 200 mln. lat
• osłonięte pancerzem
(karapaks i plastron)
• zamiast zębów ostre krawędzie szczęk
• lądowe, słodkowodne i morskie
• roślinożerne i drapieżne
RZĄD: TESTUDINES – żółwie
Rodzina: Emyditae – żółwie błotne
• Emys orbicularis – żółw błotny
• Trachemys seripta – ż. czerwonolicy (N. Am.)
RZĄD: TESTUDINES – żółwie
Rodzina: Testudinidae – żółwie lądowe
• Testudo hermanni – żółw grecki
• Testudo graeca – ż. śródziemnomorski
RZĄD: TESTUDINES – żółwie
Wybrane gatunki egzotyczne:
•
żółw jadalny – Chelonia mydas
•
żółw szylkretowy – Eretmochelys imbricata
•
matamata – Chelus fimbriatus
•
żółw słoniowy – Geochelone nigra
TYP: CHORDATA – strunowce GROMADA: REPTILIA – gady
RZĄD: SQUAMATA – łuskonośne
PODRZĄD: SERPENTES - węże
• 18 rodzin i ok. 2 900 gatunków
• rząd szerokich łusek po stronie brzusznej
• brak ruchomych powiek i otworów
słuchowych
• wyspecjalizowani drapieżcy: zabijają
zdobycz splotami ciała lub jadem
• jadowitych ok. 10%, lecz tylko niektóre
śmiertelnie groźne dla człowieka
Gatunki krajowe:
Rodzina: Colubridae – połozowate (węże właściwe)
• Natrix natrix
– zaskroniec
• Elaphe longissima
– wąż Eskulapa
• Coronella austriaca
– gniewosz plamisty
węże
Rodzina: Viperidae – żmijowate
• Vipera berus – zmija zygzakowata
węże
Wybrane gatunki egzotyczne (dusiciele)
• anakonda
Eunectes murinus
• boa dusiciel
Boa constrictor
węże
Wybrane gatunki egzotyczne (jadowite,
nadrodzina zdradnicowate):
• kobra indyjska
Naja naja
• kobra królewska
Ophiophagus hannah
• grzechotnik teksański
Crotalus atrox
Wybrane gatunki egzotyczne:
• jajożer Dasypeltis scabra (Afryka)
RZĄD: SQUAMATA – łuskonośne
PODRZĄD: LACERTILIA - jaszczurki
PODRZĄD: LACERTILIA - jaszczurki
• 19 rodzin i ok. 4 500 gatunków
• niezwykle zróżnicowane:
• zwykle - wyraźna głowa
- 2 pary kończyn
- długi ogon
• często występuje autotomia
• jajorodne, czasem żyworodne
• zamieszkują b. różne środowiska lądowe
PODRZĄD: LACERTILIA - jaszczurki Gatunki krajowe:
Rodzina: Lacertidae – jaszczurkowate
• Lacerta agilis – jaszczurka zwinka
• Lacerta vivipara – j. żyworodna
• Lacerta viridis – j. zielona
Rodzina: Anguidae – padalcowate
• Anguis fragilis – padalec
jaszczurki
Wybrane gatunki egzotyczne
(legwanopodobne):
•
legwan morski
•
kameleony (m. in. Chamaleo sp.)
•
smok latający Draco volans
•
moloch straszliwy Moloch horridus
jaszczurki
• agama kątogłówka
Hypsilurus sp.
• gekkony (m. in. rodzaj Gekko sp. )
• liściogon ( Phyllurus sp. )
• waran z Komodo Varanus komodoensis
GROMADA: REPTILIA
RZĄD: CROCODILIA
• 3 rodziny (krokodyle, aligatory i kajmany, gawial)
• „przeżytek” ery dinozaurów: niewiele się zmieniły w ciągu 65 mln. lat
• ziemnowodne, groźne drapieżniki
• oczy i nozdrza ”ponad” głową
• zęby w zębodołach, rozdzielone komory serca
•krokodyl nilowy Crocodylus niloticus
•
aligator missisipski Aligator mississippiensis
•
kajman krokodylowy Caiman crocodilus
•
gawial gangesowy Gavialis gangeticus