Mikołaj Kopernik (ur. 19 lutego 1473, zm. 24 maja 1543) - polski¹ astronom, matematyk, prawnik, ekonomista, strateg, lekarz, astrolog, kanonik warmiński i duchowny katolicki.

Jego najważniejszym dziełem jest De revolutionibus orbium coelestium (O obrotach sfer niebieskich), w którym opisał heliocentryczną wizję świata w sposób wystarczająco szczegółowy, by mogła stać się naukowo użyteczna.

Dzieciństwo i edukacja

Urodzony w Toruniu 19 lutego 1473 roku w rodzinie kupca Mikołaja i Barbary z domu Watzenrode. Miał trójkę rodzeństwa: Barbarę, Andrzeja i Katarzynę. Osieroconym po śmierci ojca Mikołajem zaopiekował się brat matki Łukasz Watzenrode, wybrany w 1489 roku na biskupa warmińskiego.

Dzięki staraniom wuja Kopernik skończył w 1491 roku naukę w szkole św. Jana w Toruniu i rozpoczął studia na Akademii Krakowskiej, które skończył bez uzyskania tytułu magister artium w 1495. W tym też roku przyjął z rąk wuja niższe święcenia kapłańskie i został kanonikiem warmińskim.

W 1496 roku rozpoczął studia prawnicze w Bolonii, w roku 1500 odbył praktykę prawniczą w kancelarii papieskiej w Rzymie, a w roku następnym uzyskał zgodę na rozpoczęcie kolejnych studiów medycznych w Padwie, kontynuując studia prawnicze.

W 1503 roku w Ferrarze został doktorem prawa kanonicznego, a w Padwie skończył studia medyczne i uzyskał prawo do wykonywania praktyki lekarskiej.

Działalność

Z nominacji kapituły warmińskiej został w 1507 roku osobistym lekarzem biskupa warmińskiego. W tym samym roku opracował "Komentarzyk" (Commentariolus) o teoriach ruchu ciał niebieskich, pierwszy zarys teorii heliocentrycznej i rozpowszechnił go w licznych odpisach. W roku 1510 przeniósł się do Fromborka i sporządził mapę Warmii.

Wraz z kapitułą warmińską złożył w 1512 roku przysięgę wierności królowi Polski Zygmuntowi I. Na apel Soboru Laterańskiego w 1513 roku opracował i wysyłał do Rzymu własny projekt reformy kalendarza.

Mikołaj Kopernik nabył dom we Fromborku w miejscu dogodnym do obserwacji astronomicznych, a na jego zapleczu zbudował płytę obserwacyjną i sporządził instrumenty astronomiczne.

W latach 1516-1519 pełnił urząd administratora dóbr kapituły z siedzibą w Olsztynie. Zasiedlił nowych osadników w dobrach kapituły i przygotował skutecznie olsztyński zamek do obrony przed spodziewanym atakiem Krzyżaków w czasie wojny pruskiej.

Pełnił wiele urzędów: był posłem, kanclerzem, wizytatorem i administratorem kapituły. Współpracował z Bernardem Wapowskim w opracowaniu mapy Królestwa Polskiego i Litwy.

W 1517 r. napisał pierwszą wersję traktatu monetarnego Meditata (Rozmyślania), a dokładniej N.C. Meditata XV. Augusti anno domini MDXVII.

W 1519 r. napisał drugą wersję traktatu monetarnego Tractatus de monetis (Traktat o monetach).

17 marca 1522, na zjeździe stanów Prus Królewskich w Grudziądzu wygłosił traktat o monetach pod nazwą De estimatione monete (O szacunku monety). Sejmik nie podjął żadnych decyzji w sprawach monetarnych na skutek braku wysłanników wielkiego mistrza krzyżackiego Albrechta Hohenzollerna oraz sprzeciwu delegatów miast pruskich: Gdańska, Torunia i Elbląga, które obawiały się utraty przywilejów menniczych. Kopernik postulował bowiem między innymi o jedną mennicę dla całych Prus.

W 1528 r. ukończył Monetae cudendae ratio (Sposób bicia monety). Reforma monetarna na terenie Korony została przeprowadzona zgodnie z memoriałem Justusa Ludwika Decjusza (mincerza i doradcy królewskiego), który w latach 1528-1535 zarządzał królewską mennicą w Toruniu. Reforma na terenie Prus została wprowadzona dopiero 20 maja 1528 roku i wprowadziła na tym terenie nową zreformowaną monetę oraz taką samą stopę menniczą jaka była w Koronie.

Kopernik został zatwierdzony w 1537 roku przez króla jako jeden z czterech kandydatów na biskupa warmińskiego.

W latach 1538-1539 biskup Jan Dantyszek posądził Mikołaja Kopernika o konkubinat, nakazując mu zwolnić gospodynię i przygotowując proces kanoniczny.

W Bazylei w 1541 roku wyszło drukiem drugie wydanie Narratio prima, a Mikołaj Kopernik dokonał ostatniej w swym życiu obserwacji astronomicznej (zaćmienia Słońca).

Zmarł we Fromborku 24 maja 1543 roku.

Wkład Kopernika w rozwój nauki

sformułowanie teorii heliocentrycznej (astronomia)

• sformułowanie prawa Kopernika-Greshama (ekonomia)

• sformułowanie twierdzenia Kopernika (geometria)

Kwestia narodowości Kopernika

Ponieważ ustalenie narodowości Kopernika jest kwestią kontrowersyjną, na ten temat istnieje wiele sporów. Szersze informacje zostały zamieszczone w osobnym artykule. Uwagi w tej sprawie należy zamieszczać tutaj.

Poszukiwania grobu Kopernika

Grobu Mikołaja Kopernika poszukiwano kilkakrotnie. Pierwsze takie prace podjęło Warszawskie Towarzystwo Naukowe w 1802 roku, kolejne przeprowadzono w 1909 i 1939. Prawdopodobnie w czasie II wojny światowej poszukiwania prowadzili także Niemcy a po jej zakończeniu Rosjanie. Wszystkie te próby zakończyły się niepowodzeniem.

Od roku 2004 podejmowane były próby odnalezienia grobu Kopernika w archikatedrze we Fromborku przez zespół prof. Jerzego Gąssowskiego oraz pracowników Instytutu Antropologii i Archeologii Wyższej Szkoły Humanistycznej w Pułtusku. Wiadomo było, że ciało 70-letniego astronoma pochowano pod podłogą przy ołtarzu, którym się opiekował. Dokładne miejsce spoczynku Kopernika od kilkuset lat pozostawało jednak zagadką.

W 2004 nie udało się odnaleźć szczątków astronoma, lecz podczas poszukiwań odkryto kilka innych grobów z różnych epok.

W 2005 roku poszukiwania zaowocowały odnalezieniem trumien i kilku szkieletów. Dokładne wyniki badań potwierdziły, że jeden z niekompletnych szkieletów należał najprawdopodobniej do Kopernika. Świadczy o tym m.in. pozytywny wynik porównania zrekonstruowanego wyglądu twarzy na podstawie odnalezionej czaszki pochowanej osoby (wykonanego przez Centralne Laboratorium Kryminalistyczne - nadkom. mgr Dariusza Zajdla Komendy Głównej Policji) z zachowanymi portretami astronoma [1]. Na etapie prowadzonych badań antropometrycznych i dokumentacyjnych wykonano także 3D skanowanie czaszki (wykonane przez antropologa mgr Sebastiana Tyszczuka i Pracownie Pomiaru Przestrzennego 3Database.pl), dokumentacja taka pozwoli miedzy innymi na wykonanie rekonstrukcji twarzy metodą gierasimowa w oparciu o model czaszki wykonany z tworzywa sztucznego w technice produkcji sterowanej numerycznie. W przypadku potwierdzenia postawionej przez archeologów tezy o odnalezieniu czaszki Mikołaja Kopernika, Uzyskanoby dzięki temu formę odlewniczą do wykonania naturalistycznego modelu głowy i popiersia Mikołaja Kopernika w chwili śmierci.

Wykonanie rekonstrukcji twarzy metodą plastyczną (metoda Gierasimowa) stanowić będzie także weryfikację wcześniej wykonanej rekonstrukcji graficznej (metoda superpozycji), w oparciu o której rezultatu domniemano, iż mamy do czynienia z czaszką Mikołaja Kopernika. Metody plastycznej nie można było zastosować bez uzyskania kopii czaszki, metoda ta polega na oblepianiu czaszki masą plastyczną - zgodnie z morfologią budowy czaszki oraz średnimi grubościami tkanki miękkiej. W metodzie Gierasimowa oblepiona masą plastyczną czaszka stanowi szkielet dla wykonanej rekonstrukcji.

Ostateczne potwierdzenie postawionej tezy o tym, że odnaleziona czaszka jest czaszką Mikołaja Kopernika dałoby zbadanie DNA Łukasza Watzenrode (lub innych krewnych), biskupa warmińskiego i zarazem wuja astronoma, jednak miejsce jego pochówku jest obecnie nieznane.

W 2006 roku potwierdzono, że to szkielet Mikołaja Kopernika.

Według badań dotyczących pochodzenia rodu Koperników, wywodzi się on ze Śląska. W czternastym i piętnastym wieku pojawiają się wzmianki o rodzie Koperników zamieszkującym w miastach śląskich, a potem i innych. Dziadek astronoma Jan był zamożnym krakowskim kupcem, ojciec zaś hurtownikiem. Rodzice astronoma Barbara i Mikołaj, mieli czworo dzieci: Andrzeja, Mikołaja, Barbarę i Katarzynę. Mikołaj Kopernik urodził się 19 lutego 1473 roku w Toruniu przy ulicy świętej Anny. Dzisiaj to ulica Kopernika 17, a w budynku mieści się jego muzeum. W 1483 roku zmarł ojciec Mikołaja. Opiekę nad rodziną objął zamożny wuj, biskup Łukasz Watzenrod. Jesienią 1491 roku 18 letni Mikołaj wraz z bratem Andrzejem rozpoczyna studia na wydziale sztuk wyzwolonych Uniwersytetu Krakowskiego. Z czasu tego pozostał zapis w wykazie przyjętych na studia: " Mikołaj , syn Mikołaja z Torunia uiścił całość ( kwoty wpisowej )". Czas pobytu Mikołaja Kopernika w Krakowie przypada na okres wielkiego rozkwitu uczelni krakowskiej, założonej przez Kazimierza Wielkiego w 1364 roku, odnowionej przez Władysława Jagiełłę i Jadwigę w 1400 roku, o której norymberski kronikarz Schedel z końca piętnastego wieku pisał, że w Krakowie: ".. przy kościele świętej Anny znajduje się głośny z bardzo wielu sławnych i uczonych mężów uniwersytet, w którym uprawiane są wszelkie umiejętności ... Najbardziej kwitnie tam astronomia, a pod tym względem, jak wiem od wielu osób, w całych Niemczech nie ma szkoły sławniejszej."

Mikołaj Kopernik spotykał w Krakowie wielkich uczonych i słuchał ich wykładów. Jednym z wybitnych ówczesnych krakowskich uczonych był Wojciech z Brudzewa. W czasie pobytu Mikołaja Kopernika w Krakowie nie wykładał już astronomii gdyż zajmował się badaniem dzieł Arystotelesa. Kopernik uczęszczał na różnorodne wykłady: z gramatyki, z retoryki, z poetyki, ale również na wykłady o treściach matematyczno-astronomicznych. Jest możliwe że właśnie w tym czasie w umyśle Mikołaja Kopernika zrodziła się koncepcja teorii budowy świata odmiennej od obowiązującej.

W 1495 roku Mikołaj Kopernik opuszcza Kraków, a w 1496 roku przyjmuje w kanonii warmińskiej niższe święcenia kapłańskie. W tym samym roku wyjeżdża do Bolonii aby studiować prawo kanoniczne, mające przysposobić go do administrowania dobrami kościelnymi. Pobyt Kopernika w Bolonii trwał trzy lata. Studiów jurystycznych nie ukończył. 31 maja 1503 roku doktoryzuje się z prawa kanonicznego w Ferrarze.

W 1510 roku Mikołaj Kopernik osiedla się na stałe we Fromborku, gdzie zostaje mianowany kanonikiem. Pełniąc funkcję kanonika katedry we Fromborku miał doskonałe warunki by poświecić się badaniom naukowym . Przez jakiś czas pracował jako lekarz, a w wolnym czasie zajmował się astronomią. W 1521 roku Mikołaj Kopernik ustąpił z urzędu administratora dóbr kapitulnych. Nie można uważać tego za wycofanie się z aktywnego uczestnictwa w działalności kapituły. Niejednokrotnie pełnił w niej później rozmaite, nieraz bardzo odpowiedzialne funkcje. Był wizytatorem, a później zarządcą kapituły. Mikołaj Kopernik był aktywny w bardzo wielu dziedzinach wiedzy, jak fizyka, geografia, ekonomia. Jako kanonik warmiński piastujący różne stanowiska w administracji biskupstwa zajmował się również sprawami związanymi z obronnością Olsztyna. Pisał też rozprawy ekonomiczne i udzielał rad królowi polskiemu w sprawach związanych z obiegiem pieniężnym. W ówczesnych czasach stosunki monetarne były skomplikowane z powodu istnienia 4 mennic: w Toruniu, w Elblągu, w Gdańsku i w Królewcu. Częstą praktyką było przetapianie dobrej monety na gorszą, z czego ogromne korzyści czerpały nie tylko wymienione miasta, ale również zakon krzyżacki. Aby temu przeciwdziałać Mikołaj Kopernik napisał i wygłosił na sejmiku pruskim, który odbył się w okresie od 17 do 21 marca 1522 roku w Grudziądzu, traktat o sposobie bicia pieniędzy pt. " Modus cudendi monetam".

W swym traktacie Kopernik mówił, że na skutek spadku wartości pieniądza ceny wciąż rosną, a handel zagraniczny staje się coraz trudniejszy. Dobre monety srebrne są wychwytywane i przetapiane na gorszą monetę, z czego zyski czerpią miasta dające prawo bicia monety oraz kupcy, którzy sprzedają swe towary według wartości złota. Pierwszy pieniądz wypiera z obiegu lepszy. Ale traktat o monecie nie jest wcale jedynym opracowaniem natury ekonomicznej autorstwa Mikołaja Kopernika. Podczas licznych podróży po Warmii stwierdził ciężką sytuację mieszkańców wsi, którzy żyli w wielkiej nędzy. Przyczyną były niskie ceny zbóż w stosunku do cen innych towarów, oraz niewielkie wynagrodzenia które dostawali chłopi za swoją pracę. Zaistniała sytuacja skłoniła wielkiego astronoma do studiów nad cenami chleba. Około 1530 roku powstał krótki memoriał pt. "Panis coquendi ratio" ( Obrachunek wypieku chleba ) z tablicami uczciwych cen chleba oraz opisem jego wypieku. Celem memoriału było wyliczenie rzeczywistych nakładów finansowych związanych z wypiekiem chleba, aby jego cena mogła kształtować się zgodnie z nakładem pracy i cenami surowców.

Pomimo tak szerokiego spektrum działań, Mikołaj Kopernik nadal poświęca wiele czasu astronomii i teorii budowy świata. Pierwszy zarys tej teorii Kopernik podał w rozprawie, która jest znana pod tytułem – Komentarzyk Mikołaja Kopernika o utworzonych przez niego hipotezach ruchów niebieskich. W Komentarzyku, po krótkim wprowadzeniu Kopernik wskazuje na pewne braki starej teorii, co go upoważnia do zaproponowania nowej, opartej na następujących siedmiu założeniach :

1 . Nie istnieje jeden środek wszystkich kół niebieskich lub sfer .
2 . Środek Ziemi nie jest środkiem Wszechświata , lecz tylko środkiem ciężkości i środkiem sfery księżyca .
3 . Wszystkie sfery obiegają Słońce jako swój środek i dlatego Słońce jest środkiem całego Wszechświata .
4 . Stosunek odległości Ziemi od Słońca do wysokości firmamentu jest znacznie mniejszy od stosunku promienia Ziemi do odległości jej od Słońca , a zatem odległość Ziemi od Słońca jest znikomo mała w porównaniu z wysokością firmamentu.
5 . Jakikolwiek ruch jest dostrzegany na firmamencie , to nie pochodzi z jakiegoś ruchu firmamentu , lecz z ruchu Ziemi . Ziemia wraz z okalającymi ją żywiołami wykonuje pełny obrót dzienny dokoła swych niezmiennych biegunów, podczas gdy firmament i najwyższe niebo pozostają nieruchome.
6 . To , co nam się przedstawia jako ruch Słońca , pochodzi nie z jego ruchu, lecz z ruchu Ziemi i naszej sfery , wraz z którą krążymy dokoła Słońca, podobnie jak jakakolwiek inna planeta . Ziemia ma przeto więcej niż jeden ruch.
7 . Poziomy ruch prosty i wsteczny planet pochodzi nie z ich ruchu , lecz z ruchu Ziemi.

Tak więc ruch samej Ziemi wystarcza do wyjaśnienia wielu pozornych ruchów na niebie. W swoich rozważaniach Mikołaj Kopernik posługuje się pojęciami stosowanymi przez XVI wiecznych astronomów, mówiąc o ruchach sfer zamiast o ruchach planet. Ziemi przypisuje ruch trojaki: obiegowy dokoła Słońca, obrotowy dokoła osi, oraz trzeci ruch który ma osobliwy charakter i w świetle nauki współczesnej jest zbędny.

W dalszych rozważaniach Kopernik zaznacza, że ruchy planet na niebie należy odnosić nie do punktu równonocy (bo jego położenie nie jest stałe), lecz do wybranych gwiazd. Mikołaj Kopernik aby wyznaczyć okres obiegu Ziemi dookoła Słońca wybrał gwiazdę Kłos Panny i wyznaczył długość roku gwiezdnego jako równą 365d 6h 10 m, a więc zaledwie o 1m więcej niż to przyjmuje się obecnie.

Swojej rozprawy Mikołaj Kopernik nie wydrukował gdyż planował napisanie obszerniejszej pracy. W tym celu jednak trzeba było wykonać wiele obserwacji Słońca, Księżyca i planet, oraz przeprowadzić wiele obliczeń.

Do swoich obserwacji Mikołaj Kopernik stosuje bardzo proste instrumenty, często własnej konstrukcji. Przy obserwacji planet wykorzystuje: kwadrant słoneczny (do obliczania szerokości geograficznej miejsca obserwacji), sferę armilarną (do wyznaczania kątów współrzędnych planety), triquetrum (do obserwacji Księżyca). Obliczenia wykonywał w systemie sześćdziesiątkowym, ponieważ w Europie ułamki dziesiętne nie były jeszcze znane. Dopiero wprowadził je 1585 roku holenderski astronom i matematyk Simon Stevin. Rachunki przeprowadzone przez Mikołaja Kopernika niewiele różnią się od rzeczywistych.

W swojej pracy Mikołaj Kopernik kładł duży nacisk na wyniki obserwacji, które weryfikowały słuszność teorii. Niezgodność obserwacji z teorią dyskwalifikowała teorię. Wyniki swoich rachunków zawarł w tabelach liczbowych, które miały ułatwiać obliczanie położeń Słońca, Księżyca i innych planet na niebie. Obserwował też Kopernik zaćmienia Słońca i Księżyca, stosując własną metodę zwaną ekranową, która stanowiła prototyp kamery fotograficznej. Przewidział fazy Wenus i Merkurego, co potwierdził potem Galileusz. Uważał że świat jest kulisty, a więc skończony. W innym miejscu księgi I "De Revolutionibus", rozstrzygnięcie problemu skończoności świata pozostawia filozofom przyrody.

Dzieło Mikołaja Kopernika dokonało przewrotu w poglądach na świat. W pojęciach przedkopernikańskich rozróżniano zniszczalny świat zjawisk ziemskich i niezniszczalny świat zjawisk niebieskich. Odmienne prawa rządziły czterema żywiołami: ziemią, wodą, powietrzem i ogniem. W świecie zniszczalnym naturalnymi ruchami były ruchy prostoliniowe, w dół do środka Wszechświata (czyli do środka Ziemi) dla żywiołów ciężkich czyli ziemi i wody, oraz ruch ku górze dla żywiołów lekkich – powietrza i ognia. Świat niezniszczalny zbudowany z odmiennej materii, doskonałej, trwał w wiecznym ruchu kołowym, i żadne zmiany nie były w nim możliwe. Słońce zostało stworzone aby ogrzewać i oświetlać Ziemię, Księżyc by rozświetlał mroki nocne, a cała przyroda po to by służyć człowiekowi.

Na tych założeniach opierały się wszystkie religie i wiara, że dusze ludzkie przybywały na Ziemię z ciał niebieskich, które to właśnie determinowały dalsze losy ludzi na Ziemi. Tak zrodziła się astrologia, bardzo rozpowszechniona za czasów Mikołaja Kopernika. Teoria Kopernika traktuje Ziemię jako jedną z wielu planet obiegających Słońce.

Zatem materia tworząca Ziemię powinna mieć takie same własności jak na innych planetach. Przypisanie jednakowych własności wszystkim ciałom niebieskim i ziemskim prowadzi do uogólnień o wielkim znaczeniu naukowym i filozoficznym. Stanowi to stwierdzenie jedności praw i jedności materii we Wszechświecie.

W latach 1539 – 1541 przebywa we Fromborku profesor matematyki wittemberskiego uniwersytetu Jerzy Joachim von Lauchen, zwany powszechnie Retykiem. Opuszczając Frombork zabrał ze sobą odpis De Rovolutionibus celem wydrukowania go w Norymberdze.

Dzieło Kopernika wydrukowane zostało w 1543 roku najprawdopodobniej w około 1000 egzemplarzy. Nosiło tytuł "De Revolutionibus", czyli Mikołaja Kopernika Toruńczyka o obrotach kręgów niebieskich ksiąg sześć i zawierało w przedmowie list dedykacyjny dla papieża Pawła III.

Mikołaj Kopernik był nowoczesnym uczonym i odważnym człowiekiem szukającym prawdy o Wszechświecie. Ogłoszone drukiem dzieło przyniosło światu nową ideę. Mikołaj Kopernik zakończył życie 24 maja 1543 roku na skutek wylewu krwi do mózgu. Mikołaj Kopernik został pochowany pod posadzką katedry fromborskiej.

19.II.1473	W Toruniu urodził się Mikołaj Kopernik
1483	Umiera ojciec Mikołaja Kopernika
1489	Łukasz Watzenrode, wuj i opiekun Mikołaja Kopernika, zostaje obrany biskupem warmińskim
1491	Mikołaj Kopernik kończy naukę w szkole przy kościele Św. Jana w Toruniu.
1491-1495	Studiuje na Uniwersytecie Krakowskim
1496	Rozpoczyna studia prawnicze w Bolonii
1497	Zostaje przyjęty do kapituły warmińskiej i za pośrednictwem pełnomocników obejmuje kanonikat fromborski. Zostaje wpisany do albumu korporacji studenckiej.
1500	Odbywa praktykę prawniczą w kancelarii papieskiej w Rzymie. Wygłasza publiczny wykład z zakresu matematyki.
1501	Kończy czwarty rok studiów, upływa mu zarazem statutowy okres trzech lat studiów od chwili przyjęcia do kapituły, co zobowiązuje go do osobistego stawienia się we Fromborku w celu ewentualnego przedłużenia nauki o dalsze dwa lata. Staje przed kapitułą i uzyskuje jej zgodę na dokończenie studiów. Rozpoczyna studia medyczyne w Padwie i kontynuuje prawnicze.
1503	Za pośrednictwem pełnomocników obejmuje drugi kanonikat - scholastykę kościoła Św. Krzyża we Wrocławiu. Uzyskuje dyplom doktora prawa kanonicznego w Ferrarze. Kończy drugi i zarazem ostatni rok studiów medycznych w Padwie, uzyskując prawo wykonywania praktyk lekarskich.
1504-1507	Uczestniczy wraz z wujem, biskupem warmińskim w zjazdach stanów Prus Królewskich w Malborku, Elblągu i Toruniu.
1507	Z nominacji kapituły fromborskiej zostaje osobistym lekarzem biskupa. Opracowuje "Komentarzyk" o teoriach ruchu ciał niebieskich, pierwszy zarys teorii heliocentrycznej i rozpowszechnia go poświecie w licznych odpisach.
1509-1510	Opuszcza dwór biskupa warmińskiego w Lidzbarku i przenosi się do kapituły we Fromborku
1510-1512	Sporządza mapę Warmii i zachodnich granic Prus Królewskich, przeznaczoną na zjazd rady królewskiej w Poznaniu. Pełni urzędy kanclerza i wizytatora kapituły. W 1511 r. pełni urząd przełożonego kasy aprowizacyjnej.
1512	Wraz z kapitułą fromborską składa przysięgę wierności królowi Polski Zygmuntowi I.
1512-1513	Pełni urząd kanclerza kapituły.
1513	Na apel soboru laterańskiego opracowuje i wysyła do Rzymu własny projekt reformy kalendarza.
1514-1516	Kapituła fromborska zwalnia Mikołaja Kopernika od pełnienia urzędów. Mikołaj Kopernik nabywa dom w miejscu dogodnym do obserwacji astronomicznych i na jego zapleczu buduje płytę obserwacyjną, sporządza instrumenty astronomiczne.
1516-1519	Pełni urząd administratora dóbr kapituły z siedzibą w Olsztynie.
1517	Dokonuje 29 wyjazdów lokacyjnych na wieś zasiedlając pustełany w dobrach kapituły.
1518	Dokonuje 16 wyjazdów lokacyjnych na wieś. Po kilkuletniej przerwie powraca do obserwacji planet.
1519	Sporządza mapę zachodniej części Zalewu Wiślanego. Opracowuje pierwszą redakcję traktatu o monecie i przedkłada ją stanom pruskim. Dokonuje 18 wyjazdów lokacyjnych na wieś. Składa urząd administratora i obejmuje urząd kanclerza kapituły we Fromborku.
1519-1520	Wybucha wojna polsko-krzyżacka.
1520	Mikołaj Kopernik bierze udział w poselstwie do wielkiego mistrza krzyżackiego w sprawie zwrotu zagarniętego przez Krzyżaków Braniewa. Ponownie zostaje administratorem dóbr kapituły. Organizuje obronę Olsztyna.
1521	Krzyżacy bezskutecznie szturmują mury miejskie Olsztyna. Mikołaj Kopernik zostaje obrany "Komisarzem Warmii" w celu rewindykacji zagrabionych przez Zakon posiadłości warmińskich; zwalnia urząd administratora. Przenosi się do Fromborka i otrzymuje urząd wizytatora.
1522	Na zjeździe stanów Prus Królewskich w Grudziądzu wygłasza traktat o monetach.
1523	Pełni urząd generalnego administratora biskupstwa.
1523-1524	Pełni urząd posła i kanclerza kapituły.
1524	W liście naukowym do Bernarda Wapowskiego polemizuje z wywodami astronoma noryberskiego Jana Wernera, zawartymi w traktacie "O ruchu ósmej sfery".
1524-1525	Pełni urząd kanclerza kapituły.
1525-1526	Pełni urząd posła kapituły.
1526	Współpracuje z Bernardem Wapowskim w opracowaniu mapy Królestwa Polskiego i Litwy.
1528	Opracowuje ostateczną wersję traktatu o monecie.
1528-1529	Pełni urząd kanclerza kapituły.
1530-1532	Pełni urząd opiekuna stołu kapituły fromborskiej.
1531-1537	Pełni urząd wizytatora kapituły.
1537	Zostaje zatwierdzony przez króla jako jeden z czterech kandytatów na biskupa warmińskiego.
1537-1538	Zostaje obrany urzędnikiem do spraw nadzoru nad uzbrojeniem warowni fromborskiej oraz urzędnikiem do spraw nadzoru nad egzekucją testamentów.
1538	Rezygnuje ze swego kanonikatu w kościele Św. Krzyża we Wrocławiu. Pełni urząd posła kapituły.
1538-1539	Biskup Jan Dantyszek posądza Mikołaja Kopernika o konkubinat, nakazuje mu zwolnić gospodynię i przygotowuje proces kanoniczny.
1539	Do Mikołaja Kopernika przybywa, aby poznać jego naukę, Jerzy Joachim von Lauchen zwany Retykiem, profesor matematyki z Wittenbergi.
1540	Pełni urząd przełożonego kasy budowlanej kapituły.
1541	Oddaje do druku rękopis "De Revolutionibus".
1542	W Wittenberdze wychodzi drukiem książka Mikołaja Kopernika o bokach i kątach trójkątów: "De lateribus et angelis triangulorum..."
1543	W Norymberdze wychodzi drukiem "De Revolutionibus".
21.V.1543	Mikołaj Kopernik umiera we Fromborku.

"De Revolutionibus". Księga I. Rozdział X. „Pierwszą i najważniejszą ze wszystkich jest sfera gwiazd stałych, obejmująca samą siebie oraz cały świat (...). Z kolei idzie pierwsza z planet, Saturn, który obiegu swego dopełnia w ciągu trzydziestu lat. Za nim Jowisz, dokonujący obiegu w dwunastu latach. Następnie Mars, który odbywa obieg w ciągu dwu lat. Czwarte miejsce w tym szeregu zajmuje sfera o rocznym obiegu, w której, jak powiedzieliśmy, mieści się Ziemia ze sferą Księżyca jakby małym epicyklem. Na piątym miejscu Wenus powraca do pierwotnego położenia co dziewięć miesięcy. Szóste wreszcie miejsce zajmuje Merkury, odbywający obieg w ciągu osiemdziesięciu dni. A wśrodku wszystkich ma swą siedzibę Słońce. Czyż bowiem w tej najpiękniejszej świątyni moglibyśmy umieścić ten znicz w innym albo lepszym miejscu niż w tym, z którego on może wszystko równocześnie oświetlać?"

1512	Początek cyklu obserwacji planet - obserwacja Marsa.
1514-1515	Początek spisywania Księgi I.
1515-1516	Obserwacja drogi Słońca, której rezultatem jest odkrycie, że punkt dzienny drogi Słońca przesunął się od czasów Ptolemeusza o przeszło 30 stopni; Mikołaj Kopernik dąży do ustalenia wielkości precesji i związanej z nią długości roku gwiezdnego.
1515	Odkrycia zmienności mimośrodu i ruchomości apogeum słonecznego.
1516	Wykrycie ruchomości apsyd Ziemi oraz niektórych zmian mimośrodu jej drogi.
1519-1520	Ostateczna redakcja Księgi I.
1523	Zakończenie spisywania Księgi II.
1524	Zakończenie prac badawczych nad teorią Księżyca.
1524-1525	Początek spisywania Księgi III.
1525-1526	Opracowanie teorii precesji (rozdziały 1-14 Księgi III).
1527	Ustalenie zmienności mimośrodów ruchomości apsyd Saturna.
1529	Ustalenie zmienności mimośrodów i ruchomości apsyd Jowisza.
1530	Ukończenie pracy nad spisywaniem Ksiąg IV-VI.
1532	Ustalenie zmienności mimośrodów i ruchomości apsyd Wenus.
1533	Poglądy Mikołaja Kopernika wyłożone w rękopisie jego dzieła referowane są papieżowi Klemensowi VII.
1536	Tiedeman Giese opracowuje traktat poświęcony obronie nauki Mikołaja Kopernika.
1539	Marcin Luter wyraża swój sąd o Mikołaju Koperniku: "Ten głupiec chce wywrócić całą sztukę astronomii!" Ale, jak wskazuje Pismo Św. Jozue kazał Słońcu zatrzymać się, a Ziemi nie!" Jerzy Joachim von Lauchen zwany Retykiem przybywa do Fromborka i rozpoczyna współpracę z Mikołajem Kopernikiem nad przygotowaniem rękopisu "De Revolutionibus" do druku; do Księgi II zostają dopisane rozdziały 1-13, do Księgi V rozdziały końcowe, Księgę VI uzupełniono rozdziałami 5-9.
1540	Ponowne obliczanie długości roku gwiezdnego. W Gdańsku wychodzi drukiem "Narratio prima" (Opowieść pierwsza) Jerzego Joachima Retyka propagujące teorie Mikołaja Kopernika. Drukarz norymberski, Jan Petreius ofiarowuje swe usługi związane z drukiem dzieła Mikołaja Kopernika.
1541	Teolog norymberski, Andrzej Osiander namawia Mikołaja Kopernika, aby w przedmowie do swego dzieła przedstawił je jako hipotezę,łagodząc w ten  sposób zbyt śmiałą jego wymowę. W Bazylei wychodzi drukiem drugie wydanie "Narratio prima" Mikołaj Kopernik dokonuje ostatniej w swym życiu obserwacji astronomicznej (zaćmienia Słońca). Jerzy Joachim Retyk opuszcza Frombork, zabierając do druku w Norymberdze rękopis "De Revolutionibus" Filip Melanchton, współpracownik Lutra, wypowiada swe zdanie o Mikołaju Koperniku: "Niektórzy sądzą, że to znakomite wypracować rzecz tak absurdalną, jak ów sarmacki astronom, który porusza Ziemię i zatrzymuje Słońce. Zaiste, mądrzy władcy powinniby powściągnąć utalentowaną lekkomyślność".
1542	Pierwsze dwa arkusze "De Revolutionibus" wychodzą spod prasy drukarskiej. Mikołaj Kopernik wysyła do Norymbergi napisaną przez siebie przedmowę dedykowaną papieżowi Pawłowi III.  Rozdziały 13 i 14 Księgi I ukazują się drukiem w Wittenberdze pod postacią osobnej książki "De lateribus et angulis triangulorum..." (O bokach i kątach trójkątów), z przedmową Jerzego Joachima Retyka. Astronom krakowski Albert z Bukowa z chlubą wymienia: "Mikołaja Kopernika, kanonika warmińskiego, niegdyś w tym mieście przebywającego, który  i to, co już podziwu godnego w przedmiotach matematycznych napisał i co jeszcze więcej wydać zamierza, z tego naszego uniwersytetu jakby zeźródła najprzód zaczerpnął; czemu nie tylko nie zaprzecza (...) ale i owszem wyznaje, że to wszystko zawdzięcza naszej Akademii".
1543	Dzieło "De Revolutionibus" wychodzi drukiem w Norymberdze.

Praca oraz działalność publiczna
W latach 1506-12 przebywał głównie w Lidzbarku Warmińskim, gdzie pracował jako lekarz i sekretarz wuja Watzenrodego. U jego boku brał udział w zjazdach stanów pruskich w Malborku i Elblągu (1504-07). W 1509 r. ogłosił swój łaciński przekład Listów bizantyńskiego historyka - Teofilakta Symokatty, a rok później został kanonikiem i zamieszkał we Fromborku, siedzibie kapituły warmińskiej. Prowadził tam obserwacje astronomiczne i pisał swe główne dzieło (1515-1530). Kopernik zajmował się także kartografią, opracowując m.in. mapę Warmii, Prus Królewskich i zalewu Wiślanego. W latach 1516-19 i w połowie 1521 r. był administratorem dóbr kapitularnych w Olsztynie. Podczas wojny polsko-krzyżackiej (1520-21) bronił zamku olsztyńskiego. Od roku 1521-23, kiedy to został wybrany generalnym administratorem diecezji warmińskiej, Kopernik piastował stanowisko komisarza Warmii. Działalność publiczna Kopernika stopniowo wprowadziła go w problematykę finansową. Wynikiem zainteresowań zagadnieniami ekonomicznymi był jego projekt reformy walutowej (1517). Memoriał w tej sprawie, przedłożony przez Kopernika na sejmiku w Toruniu (1519), został poszerzony i ujęty w formę traktatu pt. Rozprawa o biciu monety. Kopernik określił w nim zasady reformy monetarnej oparte na projekcie poprawy pieniądza i ujednolicenia monety polskiej i pruskiej. Sformułował prawo ekonomiczne, zgodnie z którym pieniądz gorszy wypiera pieniądz lepszy; nazwano je później prawem Greshama-Kopernika.

Działalność naukowa w dziedzinie astronomii
Pierwsze rezultaty naukowych poszukiwań Kopernik zasygnalizował już w trakcie pobytu we Włoszech. W 1500 r. wygłosił w Rzymie wykłady, w których wspomniał o odkryciu "nowej astronomii", będącej odzwierciedleniem jego odmiennych poglądów na budowę i ruch planet. Zarys teorii heliocentrycznej podał około roku 1510 w rozprawie znanej pt. Commentariolus (nie była ona drukowana, lecz krążyła po całej Europie w odpisach, z których dwa znaleziono dopiero w XIX wieku).

Główne dzieło
Pełne opracowanie heliocentrycznego modelu Układu Słonecznego, będące uwieńczeniem wieloletnich obserwacji astronomicznych, zajęło Kopernikowi blisko 20 lat. Dzieło to powstało we Fromborku i zawierało wykład astronomii na temat obroty Ziemi dookoła osi oraz jej obiegu wraz z innymi planetami dookoła słońca, po torach kolistych. Kopernik sam nie zdecydował się na ogłoszenie wyników swych dociekań naukowych. Skłonił go do tego Jerzy Joachim van Lauchen, zwany Retykiem (Rheticus), profesor matematyki uniwersytetu w Wittenberdze, który w 1539 r. przybył do Fromborka, aby zapoznać się z nową teorią. Sporządzony przez niego skrócony opis odkryć Kopernika, znany pod tytułem Narratio Prima, został wydany w Gdańsku w 1540 r. Rok później, dzieło w pełnej formie (składające się z sześciu ksiąg) Retyk oddał do druku w Norymberdze. Odpowiedzialny za redakcję tekstu wydawca - Andrzej Osiander, teolog i reformator, poczynił w dziele Kopernika istotne zmiany, mające na celu przekonać czytelnika o hipotetycznym charakterze teorii heliocentrycznej, której istnienie nie koliduje z dotychczasowym wyobrażeniem budowy świata. Wycofał bez wiedzy Kopernika jego przedmowę, a umieścił na jej miejsce własną (nie podpisaną), całkowicie niezgodną ze stanowiskiem autora, wyraźnie sformułowanym w Liście dedykacyjnym do papieża Pawła III, zawartym na początku książki. Dzieło ukazało się w 1543 r. pt. De revolutionibus orbium coelestium (O obrotach ciał niebieskich); nie wiadomo jaki tytuł nadał dziełu Kopernik, gdyż w oryginalnym rękopisie brak karty tytułowej. Prawdopodobnie pierwotny tytuł brzmiał O obrotach, wskazując na ruch wszystkich planet, łącznie z Ziemią. Kolejne wydania dzieła miały miejsce w: Basle (1566) przez Retyka; Amsterdamie (1617) przez Müllera z Göttingen; Warszawie (1854) (wydanie zawierające polskie tłumaczenie i opatrzone oryginalnym wstępem Kopernika); Toruniu (1873) przez Towarzystwo Kopernikańskie.

Dzieło Kopernika, sprzeczne z dotychczasowymi poglądami na budowę świata, zapoczątkowało liczne spory religijne i ideologiczne. Jeszcze za życia astronoma jego teoria spotkała się z ostrym sprzeciwem władz duchownych, głównie protestanckich. Kościół katolicki wyraził swoje stanowisko potępiając De revolutionibus... i każąc umieścić dzieło w indeksie ksiąg zakazanych (1616-1828). Od przełomu XVI i XVII wieku teoria Kopernika zyskiwała jednak coraz więcej zwolenników, a do jej ugruntowania najbardziej przyczynili się G. Bruno, J. Kepler i Galileusz. Doświadczalne potwierdzenie ruchu orbitalnego Ziemi dostarczyło odkrycie przez J. Bradleya (1728) abberacji światła. Przełom światopoglądowy, wywołany teorią heliocentryczną, doprowadził do zrewolucjonizowania wszystkich gałęzi ówczesnej nauki kładąc podwaliny pod rozwój nowoczesnej cywilizacji.

10

---