Polskie rolnictwo, a wymogi Wspólnej Polityki Rolnej UE

Spis treści:

1. Wspólna Polityka Rolna UE

1. Cele i zasady

2. Instrumenty WPR

3. Skutki WPR

4. Finansowanie WPR

5. Reforma WPR

2. Obraz polskiego rolnictwa na tle UE

3. Szanse i zagrożenia dla polskiego rolnictwa wynikające z przystąpienia do UE

4. Podsumowanie

1. Wspólna Polityka Rolna UE

Doświadczenia wielu krajów pokazują, że rolnictwo jest sektorem bardzo wrażliwym i wymaga specjalnego traktowania, szczególnej ochrony i wsparcia. Wynika to z tego, że w rolnictwie nie następuje tak szybki zwrot kapitału jak w innych działach gospodarki, cały cykl produkcyjny jest dłuższy, a produkcja rolnicza często zależy od czynników niezależnych od człowieka, jak np. warunki pogodowe. Również ze względów społecznych rolnictwo pełni szczególną rolę, zapewnia miejsce pracy i kojarzy się, szczególnie w Europie , ze specjalnymi

wartościami życia wiejskiego i funkcją dostarczania żywności.

Wobec powyższego, tworząc Wspólnoty Europejskie, uznano, że sektor rolny powinien być traktowany w sposób szczególny.

Wspólna Polityka Rolna (WPR) to najlepiej rozwinięty i najbardziej kosztowny sektor polityki gospodarczej w Unii Europejskiej (UE). W przeciwieństwie do pozostałych sektorów gospodarki, które funkcjonują na zasadach rynkowych, rolnictwo jest szczególnie wspierane i chronione. Plany utworzenia w Europie wspólnego rynku rolnego istniały jeszcze przed utworzeniem Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG). Jednak podstawowe zasady Wspólnej Polityki Rolnej określone zostały dopiero w Traktacie ustanawiającym EWG. 25 marca 1957 r. w Rzymie Traktat ten podpisało sześć państw: Francja, Niemcy, Belgia, Holandia, Luksemburg i Włochy. Przyjęcie wspólnej polityki w dziedzinie rolnictwa miało przyczynić się do realizacji podstawowego celu Wspólnoty, jakim było popieranie harmonijnego rozwoju działalności gospodarczej, umacnianie stabilności, podnoszenie poziomu życia i ustanowienie ściślejszych stosunków pomiędzy państwami członkowskimi. Państwa tworzące EWG dążyły do zapewnienia stałej podaży żywności oraz poprawy poziomu życia ludności wiejskiej.

Traktat zakładał, że w celu zapewnienia sprawnego działania i rozwoju wspólnego rynku produktów rolnych, członkowie Wspólnoty ustalą wspólną politykę rolną i będą ją stopniowo rozwijać.

1.2 Cele i zasady WPR

W myśl postanowień Traktatu Rzymskiego ważniejsze cele WPR były następujące:

• podnoszenie produktywności rolnictwa poprzez wspieranie postępu technicznego, racjonalizację produkcji i optymalizację zastosowań czynników produkcji,

• zapewnienie ludności rolniczej godziwych warunków życia, głównie poprzez zwiększanie dochodów osób czynnych w rolnictwie,

• stabilizacja poszczególnych rynków

Ponieważ traktat podpisano w kilkanaście lat po II wojnie światowej, w okresie, kiedy Europa była jeszcze importerem netto artykułów rolno-spożywczych, dlatego też wśród zadań podstawowych zapisano również:

• zapewnienie odpowiedniego zaopatrzenia w produkty rolne,

• umożliwienie konsumentom kupna produktów rolnych po "rozsądnych" cenach.

W ramach Wspólnej Polityki Rolnej przyjęto trzy podstawowe zasady:

• zasada wspólnego rynku, która oznacza swobodny przepływ produktów rolnych między państwami członkowskimi (zapewniony poprzez likwidację ceł i innych ograniczeń związanych z ochroną rynków narodowych, a także poprzez wprowadzenie wspólnych cen i ujednoliconych zasad konkurencji oraz przyjęcie wspólnych reguł w handlu produktami rolnymi z krajami trzecimi),

• zasada preferencji Wspólnoty która oznacza pierwszeństwo zbytu na rynku Wspólnoty produktów rolnych wytwarzanych na jej terenie i ochronę rynku wewnętrznego przed tańszymi produktami pochodzącymi z importu,

• zasadę solidarności finansowej, która zobowiązuje wszystkie kraje członkowskie do solidarnego uczestnictwa w kosztach funkcjonowania polityki rolnej.

WPR można podzielić na dwie części. Są to:

• system organizacji rynków rolnych, mający na celu zapewnienie rolnikom odpowiedniego poziomu dochodów oraz ochronę rolnictwa wspólnotowego przed konkurencja światową;

• polityka strukturalna, której celem jest wspieranie przemian w rolnictwie prowadzących do wyrównania różnic w poziomie rozwoju regionów wiejskich, podniesienie produktywności rolnictwa, poprawa struktury agrarnej, przekształcanie gospodarstw nierentownych w nowoczesne i wydajne, optymalizacja zatrudnienia w sektorze rolnym, wdrażania postępu technicznego, zmiana w strukturze produkcji, podwyższenie jakości produktów rolnych, a także poprawa stanu środowiska naturalnego. Obejmuje ona również wspieranie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich, przede wszystkim poprzez rozwój leśnictwa, agroturystyki oraz różnego rodzaju usług.

Wspólny rynek rolny obejmuje rolnictwo i handel produktami rolnymi. Przez produkty rolne rozumie się produkty ziemi, hodowli i rybołówstwa oraz bezpośrednio z nimi związane produkty pierwszego stopnia przetworzenia.

Traktat przewidywał, że dla osiągnięcia celów WPR utworzona zostanie wspólna organizacja rynków rolnych, która może objąć wszystkie działania niezbędne do realizacji celów wspólnej polityki rolnej, w szczególności ustalać ceny, subwencje, rekompensaty, zasady składowania i dystrybucji oraz mechanizmy stabilizacji eksportu i importu. Wspólna organizacja rynków ma za zadanie wykluczyć wszelką dyskryminację między producentami lub konsumentami Wspólnoty. Tworzona wspólna polityka cen na rynku rolnym musi opierać się na wspólnych kryteriach i jednolitych metodach kalkulacji.

W zależności od rodzaju produktu wspólna organizacja rynku przyjąć miała jedną z następujących form:

• wspólne zasady w dziedzinie konkurencji;

• obowiązkowa koordynacja różnych krajowych organizacji rynków rolnych;

• europejska organizacja rynku.

W praktyce zrealizowano wariant trzeci. Stworzono jedną, wspólną dla wszystkich krajów członkowskich, organizację rynku rolnego. Ponieważ rynek rolny nie jest jednolity, lecz składa się z wielu branż, dla każdego rynku branżowego powstały odrębne regulacje. Istnieje więc wiele wspólnych rynków branżowych, np.: rynek zbożowy, mleka i przetworów mlecznych, wołowiny i cielęciny, wieprzowiny, baraniny, jaj i mięsa drobiowego, wina, ziemniaków, cukru, warzyw i owoców, i inne.

Ze względu na specyfikę poszczególnych rynków branżowych powstały różne modele wspólnej organizacji rynków. Do podstawowych form należą:

• wspólna organizacja rynku w oparciu o interwencję na rynku wewnętrznym i zewnętrzną ochronę; obejmuje ona skup interwencyjny, gdy cena rynkowa spadnie poniżej ustalonej, minimalnej ceny gwarantowanej oraz ochronę przed tanim importem przez system wysokich ceł, opłat wyrównawczych i subsydiowanie eksportu rolnego (np. zboża, ryż, cukier, mleko i produkty mleczarskie, wołowina, wieprzowina, baranina, wino stołowe, niektóre owoce i warzywa);

• wspólna organizacja rynku w oparciu o zewnętrzną ochronę, lecz bez interwencji na rynku wewnętrznym; obejmuje ona ochronę przed tanim importem przez system ceł i opłat wyrównawczych oraz subsydiowanie eksportu nadwyżek produktów rolnych (np. jaja, drób, wina inne niż stołowe, wiele owoców i warzyw);

• wspólna organizacja rynku w oparciu o dopłaty na hektar upraw lub określoną ilość produkcji (np. len, konopie, chmiel, nasiona).

1.2 Instrumenty WPR

Osiągnięciu wspólnych celów służy wspólna organizacja rynków rolnych oraz pozostałe

środki wspólnej polityki rolnej.

Można wyróżnić cztery główne instrumenty wspierania rolnictwa w ramach WPR. Są to: podtrzymywanie cen rynkowych, ograniczenia ilościowe, bezpośrednie podtrzymywanie

dochodów oraz tzw. inne formy wspierania rolnictwa.

Podtrzymywanie cen rynkowych (market price suppart) prowadzi do kształtowania się cen unijnych na poziomie wyższym od cen światowych. Osiągane jest to poprzez:

• stosowanie instrumentów polityki handlowej (cła, kontyngenty, itp.)

• zakupy interwencyjne - skup płodów rolnych przez instytucje interwencyjne, w sytuacji gdy wysoka podaż artykułów rolnych zagraża spadkiem ceny rynkowej poniżej określonego poziomu; interwencja może być automatyczna lub uznaniowa;

• subsydiowanie eksportu rolnego (jeden ze sposobów pozbywania się nadwyżek produktów rolnych)- eksporter sprzedając produkty do krajów trzecich otrzymuje dopłatę w wysokości różnicy pomiędzy wyższą ceną na rynku Wspólnoty a niższą ceną na rynku światowym;

• zagospodarowywanie nadwyżek (dotowanie konsumpcji - mleko i masło, konwersja - przeznaczenie proszku mlecznego na pasze, niszczenie - owoce i warzywa).

Podtrzymywanie ceny rynkowej podnosi zarówno ceny płacone producentom krajowym, jak i ceny płacone przez konsumentów za żywność, powoduje wzrost produkcji oraz ogranicza konsumpcję.

Ograniczenia ilościowe (cukier, mleko, zboża i nasiona oleiste - warunkowo) stosowane są w połączeniu z podtrzymywaniem cen i/lub dotacjami wyrównawczymi. Polegają one na ograniczeniu produkcji (przy danym poziomie wsparcia cenowego) na poziomie niższym od tego, jaki miałby miejsce bez stosowania ograniczeń. Pozwala to na zmniejszenie "zakłóceń" w handlu oraz ogranicza wydatki budżetowe państwa na subsydiowanie eksportu.

Bezpośrednie podtrzymywanie dochodów rolniczych polega na tym, że producenci w UE o-trzymują pewną sumę pieniędzy ponadto, co uzyskują ze sprzedaży swych produktów na rynku (płatność na ha zbóż i nasiona oleiste i na szt. zwierząt - bydło i owce). Zwiększa ono dochody rolnicze, nie wpływając jednocześnie na ceny konsumenta czy producenta.

Inne formy wspierania rolnictwa można podzielić generalnie na dwie grupy:

• redukcję kosztów produkcji (instrumenty polityki kredytowej, dotacje do środków produkcji, polityka podatkowa),

• usługi ogólne, tj. działania, które na dłuższą metę redukują koszty w sektorze rolnym, a korzyści z których nie trafiają bezpośrednio do producentów rolnych (badania, doradztwo, inspekcja sanitarna, zwalczanie szkodników i chorób, działania w zakresie poprawy struktur rolnych i infrastruktury, marketingu i promocji itd.).

1.3 Skutki WPR

• samowystarczalność Wspólnoty w zakresie zaopatrzenia w większość artykułów żywnościowych,

• wzrost wydajności gospodarstw rolnych,

• stabilizacja cen artykułów rolnych,

• rosnące nadwyżki (zboża, mięsa, mleka, warzyw, owoców), których większość jest sprzedawana w państwach trzecich ale eksport ten jest subsydiowany

Oprócz pozytywnych skutków wspólnej polityki rolnej spotkać się można z zarzutami kierowanymi pod jej adresem, należą do nich m.in.:

• na wspólnej polityce rolnej zarobili przede wszystkim ci rolnicy, którzy produkowali najwięcej i posiadali wysoko uprzemysłowione gospodarstwa rolne,

• transfer dochodów od konsumentów do rolników,

• korzystniejszy wpływ na regiony północe (uprawa zbóż, hodowla bydła) niż na regiony południowe (produkcja warzyw, owoców i wina),

• degradacja środowiska naturalnego,

• zbyt wysokie ceny żywności

• przeciętne dochody rolników stanowią wciąż około połowy przeciętnych dochodów ludności nierolniczej

1. Finansowanie WPR

WPR finansowana jest z budżetu Wspólnoty. Wydatki na WPR należą do obowiązkowych wydatków budżetowych, wynikających bezpośrednio z postanowień Traktatu i aktów prawnych przyjętych na jego podstawie (wydatki obligatoryjne). Chociaż w wyniku reformy polityki rolnej ich udział w budżecie stopniowo spada, to ciągle dominują one w strukturze wydatków Wspólnoty (Tabela 1). Należy także podkreślić, że państwa członkowskie solidarnie ponoszą koszty prowadzenia WPR i nie ma korelacji pomiędzy wielkością środków z jakich korzysta rolnictwo danego państwa, a wkładem tego państwa do budżetu. Z tego powodu powstały dwie grupy państw: płatnicy netto i beneficjenci netto. Do głównych płatników netto w 1995 r. należeli: Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Szwecja, Austria i Finlandia. Najwięksi beneficjenci netto to Irlandia, Grecja, Portugalia, Hiszpania. Aby złagodzić istniejące między państwami problemy, spory i konflikty budżetowe, co kilka lat określana jest tzw. Perspektywa Finansowa, będąca średnioterminową strategią finansową w zakresie planowania i kontrolowania budżetu. Określa ona m.in. limity dochodów, wydatków oraz relacje pomiędzy nimi (Perspektywy Finansowe na lata 1988 - 1992, 1993 - 1999, 2000 - 2006). Przy uchwalaniu budżetu należy pamiętać, że musi być on spójny z obowiązującą Perspektywą Finansową.

Wydatki na rolnictwo są trudne do przewidzenia i planowania, co utrudnia sporządzanie budżetu. Zależą one bowiem od czynników stale ulęgających zmianie, takich jak:

• warunki naturalne (pogoda wpływająca na wysokość plonów),

• ceny na rynkach światowych,

• wahania kursów walutowych.

W 1964 r. w ramach budżetu Wspólnoty utworzono Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnictwa (FEOGA), który finansuje WPR. Środki FEOGA pochodzą zarówno z ogólnych wpływów budżetu, jak i z opłat wyrównawczych nakładanych na importowane produkty rolne, opłat cukrowych płaconych przez producentów cukru, umożliwiających zagospodarowanie nadwyżek cukru na rynku oraz z innych opłat istniejących w ramach regulacji na poszczególnych rynkach rolnych.

Fundusz Orientacji i Gwarancji składa się z dwóch sekcji:

• Sekcja Gwarancji - finansuje wydatki związane ze wspólną organizacją rynków;

• Sekcja Orientacji - finansuje wydatki związane z restrukturyzacją rolnictwa.

Sekcja Gwarancji FEOGA finansuje takie formy działalności jak:

• interwencje na rynku wewnętrznym Wspólnoty, które mają zapewnić ciągłość dostaw artykułów żywnościowych oraz odpowiedni poziom dochodów rolniczych,

• subsydia eksportowe, stosowane przy eksporcie artykułów rolno-spożywczych pokrywające różnicę między niższą ceną uzyskiwaną w eksporcie, a wyższą ceną na wspólnym rynku rolnym,

• kwoty kompensacyjne, które zapewniają jednolite ceny artykułów rolnych na wspólnym rynku.

Ponadto z Sekcji Gwarancji finansowane są:

• wydatki związane z ochroną środowiska i zachowaniem naturalnego krajobrazu wiejskiego, objęte Wspólna Polityką Rolną,

• wydatki związane z zalesianiem,

• koszty wcześniejszych emerytur dla rolników.

Sekcja Orientacji FEOGA finansuje działania prowadzące do restrukturyzacji i modernizacji rolnictwa Wspólnoty. Polityka strukturalna w rolnictwie opiera się na współfinansowaniu z funduszy Wspólnoty projektów rozwoju opracowanych na szczeblu regionalnym lub lokalnym.

Podział funduszy pomiędzy obie sekcje jest zróżnicowany. Wydatki w ramach Sekcji Gwarancji stanowią obecnie około 45 % środków budżetu i jest to odsetek znacznie niższy niż w poprzednich latach (w 1971 r było to 79,6 %). Środki finansowe przeznaczone na potrzeby polityki strukturalnej przez długi czas stanowiły tylko niewielki ułamek całości nakładów na finansowanie rolnictwa. W 1989 r. Sekcja Orientacji została włączona do Funduszy Strukturalnych, a jej udział w ogólnej sumie budżetu, podobnie jak pozostałych Funduszy Strukturalnych, systematycznie wzrastał.

Funduszem Orientacji i Gwarancji zarządza Komisja, corocznie przyznając każdemu państwu środki finansowe w ramach Sekcji Gwarancji. Środki finansowe Sekcji Orientacji przyznawane są doraźnie. Za bieżące administrowanie środkami Funduszu odpowiadają władze poszczególnych państw członkowskich, które w imieniu Wspólnoty gromadzą środki finansowe oraz regulują wszelkie zobowiązania związane z prowadzoną polityką rolną. Każde państwo ma obowiązek rozliczenia się ze zgodności poniesionych wydatków z przepisami Wspólnoty.

4. Reforma WPR

W 1997 r. Komisja Europejska przygotowała projekt radykalnej reformy WPR i związanych z nią funduszy pod nazwą Agenda 2000. Zakłada ona reformę Wspólnej Polityki Rolnej polegającą na zmniejszeniu zakresu gwarancji cenowych i zastępowaniu ich bezpośrednimi dotacjami bez względu na ilość produkcji.

Dokument ten, zwany także Pakietem Santera, określa strategię wzmocnienia UE, wzrostu konkurencyjności, zmodernizowania kluczowych polityk, rozszerzenia UE, reform instytucjonalnych UE, reformy Wspólnej Polityki Rolnej, wzrostu zatrudnienia i poziomu życia oraz finansowania działalności UE z budżetu wspólnotowego w latach 2000 - 2006, w tym wydatków na cele strukturalne. Druga część dokumentu omawia dokładnie stan przygotowań do członkostwa jedenastu państw kandydujących i rekomenduje przystąpienie do negocjacji z Węgrami, Polską, Estonią, Czechami, Słowenią i Cyprem.

Podstawowe założenia dokumentu Agenda 2000:

• W ramach polityki rynkowej:

• stopniowa redukcja cen gwarantowanych o 20% w sektorze produkcji wołowiny i o 15% w sektorze upraw i mleczarstwa,

• rezygnacja z podtrzymywania cen rynkowych na rzecz dotacji wyrównawczych,

• bezpośrednie płatności kompensujące rolnikom spadek dochodów w wyniku zmniejszenia produkcji i niższych cen.

• W ramach polityki rozwoju obszarów wiejskich:

• wspieranie restrukturyzacji regionów słabiej rozwiniętych oraz dotkniętych trudnymi problemami,

• promowanie rolnictwa konkurencyjnego i wielofunkcyjnego oraz modernizacji gospodarstw rolnych (każde państwo musi opracować własny program rozwoju wsi zgodny z wytycznymi Wspólnoty),

• poprawa struktury gospodarstw rolnych, przetwórstwa i sprzedaży produktów rolnych,

• promocja uzupełniających lub alternatywnych form działalności,

• wprowadzenie nowych technologii i poprawa jakości produktów;

• zachęty do gospodarowania pozwalającego na ochronę środowiska, poprawę jakości krajobrazu i zachowanie zasobów naturalnych (sankcje za nieprzestrzeganie wymogów ochrony środowiska),

• finansowe wsparcie dla gospodarstw rolnych położonych na terenach o niekorzystnych warunkach naturalnych,

• ułatwienie rozpoczęcia działalności młodym, wykwalifikowanym rolnikom w postaci jednorazowej premii lub dopłaty do spłaty odsetek kredytu,

• szkolenia zawodowe rolników,

• system wcześniejszych emerytur.

Zmianom wspólnej polityki rynkowej towarzyszyć ma nowa polityka rozwoju wsi oparta na zasadzie decentralizacji i elastyczności planowania. Nowe podejście zakłada, iż każde państwo powinno wypracować własne programy rozwoju wsi, zgodne z głównymi celami wytyczonymi przez Wspólnotę, jak: wzmocnienie sektorów rolnego i leśnego, podniesienie konkurencyjności regionów wiejskich, ochrona środowiska naturalnego, zachowanie zasobów naturalnych, krajobrazów wiejskich oraz dziedzictwa kulturowego wsi. W realizacji tych celów państwa otrzymają wsparcie finansowe ze wspólnego budżetu.

 Agenda 2000 zawiera najszerszy i najbardziej radykalny program reform WPR z dotychczas realizowanych. Polityka rolna większą uwagę przywiązuje do jakości produkcji rolnej, wielofunkcyjnego rozwoju wsi oraz ochrony środowiska. Wprowadzane reformy prowadzą do systematycznego obniżania cen produktów rolnych, a jednocześnie zwiększania dotacji bezpośrednich, które mają rekompensować rolnikom spadek cen. Rolnicy są w coraz większym stopniu wynagradzani nie za to, że produkują duże ilości towaru, lecz za to że są rolnikami, mieszkają na obszarach wiejskich, dbają o ochronę środowiska naturalnego i zachowanie krajobrazów wiejskich. W efekcie, pomimo spadku cen, poziom dochodów rolników pozostaje niezmieniony, a jednocześnie rośnie konkurencyjność produktów rolnych na rynkach światowych.

Agenda 2000 została przyjęta na szczycie Rady Europejskiej w Berlinie w marcu 1998 roku.

2. Obraz polskiego rolnictwa na tle UE.

W Polsce istnieje około 2 milionów gospodarstw rolnych, a użytki rolne zajmują ponad połowę terytorium kraju. Polskie rolnictwo jest bardzo zróżnicowane, gdyż jego model w dużym stopniu zależy od regionu kraju. Do powszechnie znanych kłopotów wsi zaliczyć można bezrobocie i upadanie małych gospodarstw, a z problemów środowiskowych usuwanie śmieci i ścieków w bliżej nieokreślone miejsca przez ok. połowę mieszkańców wsi oraz brak kanalizacji i szamb w 30 % gospodarstw. Istotnym problemem jest też zanieczyszczanie wód przez niewłaściwe stosowanie nawozów i pestycydów, choć jednocześnie wiadomo, że polskie rolnictwo charakteryzuje się niskim zużyciem nawozów sztucznych i środków ochrony roślin, a także jest o wiele bardziej ekstensywne niż rolnictwo krajów Unii Europejskiej.

Podkreśla się wysoką jakość przyrodniczą i krajobrazową polskiej wsi oraz duże szanse dla rozwoju rolnictwa ekologicznego i agroturystyki, ale nie ma to pokrycia w konkretnych działaniach państwa. "Strategia rozwoju rolnictwa", ogłoszona przez Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, ukierunkowana jest na intensyfikację i modernizację rolnictwa. Rolnictwo ekologiczne w Polsce pozostaje wciąż bardzo wąską dziedziną produkcji rolnej.

Powierzchnia użytków rolnych w Polsce wynosi 18,6 mln ha, czyli około 60 % powierzchni kraju. W UE większy od Polski obszar użytków rolnych mają tylko dwa państwa: Francja i Hiszpania. Liczba gospodarstw w ostatnich latach maleje, a średni areał rośnie. Jednak ciągle jeszcze średnia powierzchnia gospodarstwa jest nieduża i wnosi około 8 ha, a większość gospodarstw w Polsce to gospodarstwa małe, nie przekraczające 5 ha. Istnieje przy tym znaczne zróżnicowanie regionalne.

Przeciętna wielkość gospodarstwa na północnym zachodzie Polski jest znacznie wyższa niż na południu. Struktura obszarowa gospodarstw rolnych wpływa na niski stopień specjalizacji i towarowości produkcji rolnej. Duża część gospodarstw rolnych produkuje głównie na własne potrzeby, a powstałe nadwyżki sprzedaje na rynku. Na obszarach wiejskich zamieszkuje 38,1 % ogółu ludności. Spis rolny przeprowadzony w 1996 r. wykazał, że 50,9 % ludności Polski mieszkającej na obszarach wiejskich związana była z działalnością rolniczą. W Polsce około 20 % zatrudnionych pracuje w rolnictwie. Wskaźnik ten dla krajów Unii jest niższy, choć poszczególne kraje bardzo się różnią pod tym względem. Porównywalny do polskiego wskaźnik posiada Grecja, natomiast państwa takie jak Belgia, Luksemburg, Wielka Brytania czy Szwecja mają ośmiokrotnie niższy odsetek pracujących w sektorze rolnym.

Pomimo tak dużego odsetka ludności aktywnej zawodowo w rolnictwie efektywność polskiego rolnictwa nie jest zbyt wysoka. Polska osiąga plony z upraw kształtujące się na poziomie, jaki osiągały kraje Unii w latach siedemdziesiątych. Niezadowalający jest także poziom mechanizacji naszego rolnictwa. W 1997 r. w Polsce było 1311 tysięcy sztuk ciągników, a na jeden ciągnik przypadało 10,4 ha gruntów ornych. Duża część ciągników i maszyn rolniczych w polskich gospodarstwach jest już przestarzała i wymaga wymiany. Niestety tylko około 20 % gospodarstw jest zdolne do modernizacji sprzętu we własnym zakresie. Znaczenie gospodarcze rolnictwa jest nadal duże. Wymiernym wskaźnikiem, który to obrazuje jest udział rolnictwa w tworzeniu PKB. Udział polskiego sektora rolnego w tworzeniu PKB, pomimo tendencji spadkowej, jest nadal znaczący i wynosi około 5 %. W UE wskaźnik ten kształtuje się średnio na poziomie poniżej 2 %.

Różnice między rolnictwem polskim i unijnym w zakresie wielkości gospodarstw, ich produkcyjności, uzbrojenia pracy i jej wydajności, a także efektywności produkcji, poziomu i struktury jej kosztów są bardzo duże. Do tego dochodzą ogromne różnice w organizacji i sprawności funkcjonowania rynku, a także wielkości wsparcia udzielanego rolnictwu. Konsekwencją są różnice w wielkości uzyskiwanych dochodów rolniczych w przeliczeniu na gospodarstwo, jednostkę powierzchni lub jednego zatrudnionego. Jeśli jednak uwzględnić wielkość dochodów rolniczych oczyszczonych z subsydiów, uzyskane z 1 ha ziemi użytkowanej rolniczo są one prawie równe. Porównanie tych liczb wskazuje, co decyduje o przewagach i słabościach sektora rolniczego. Wskazuje także problemy, które należy rozwiązywać, aby zrównywać ekonomiczne warunki produkcji rolniczej w Polsce z unijnymi.

Polska musi dobrze przygotować swoje rolnictwo do członkostwa w UE. Tylko nowoczesne i efektywne gospodarstwa rolne będą w stanie konkurować na wspólnym europejskim rynku. Proces integracji oznacza konieczność modernizacji rolnictwa, która pozwoli zwiększyć wydajność produkcji, zmniejszyć zatrudnienie w rolnictwie, poprawić jakość wytwarzanych produktów, podnieść konkurencyjność polskich produktów rolno-spożywczych na rynku Unii oraz poprawić warunki życia ludności wiejskiej. Polskie regulacje dotyczące systemów prawno-ekonomicznych i organizacyjnych w sferze produkcji, rynku i administracji muszą zostać dostosowane do prawa obowiązującego w UE. Niezbędne jest stworzenie nowoczesnej infrastruktury rynku rolnego tj. rynków hurtowych, giełd, systemu promocji eksportu oraz sprawnie działającego systemu informacji rynkowej, przede wszystkim w zakresie cen, rozmiarów obrotu oraz wielkości zapasów produktów rolnych. Istotne znaczenie ma także większe zorganizowanie producentów rolnych. Organizacje branżowe, spółdzielnie, stowarzyszenia producentów rolnych odgrywają bowiem znaczącą rolę we Wspólnocie, a w Polsce są one słabe i rozproszone. Polskie organizacje pozarządowe powinny dobrze przygotować się do roli reprezentanta i obrońcy interesów rolników na forum Wspólnoty

Podstawowy instrument inwestycyjnego wsparcia dostosowań polskiego rolnictwa i obszarów wiejskich do członkostwa w UE stanowi Program SAPARD. W ramach Programu SAPARD państwa kandydujące do członkostwa w UE będą otrzymywały pomoc na wsparcie przedsięwzięć w dziedzinie rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich. Program ten będzie wdrażany w latach 2000 - 2006.

3. Szanse i zagrożenia dla polskiego rolnictwa wynikające z przystąpienia do UE.

1. Korzyści integracji z Unią Europejską.

Polskie rolnictwo dzięki integracji może uzyskać:

• możliwość korzystania z mechanizmów Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) wspierających rolników państw członkowskich;

• możliwości korzystania z subwencji eksportowych wynikających z WPR, co może stworzyć szansę większego eksportu na rynki krajów trzecich, w tym odzyskania rynku wschodniego;

• dodatkowe środki finansowe - pomoc finansowa udzielana Polsce z funduszy UE na modernizację rolnictwa i rozwój obszarów wiejskich;

• dostęp do rynku europejskiego - wzrost eksportu na rynki krajów członkowskich wielu produktów rolno-spożywczych. Wprawdzie pełne otwarcie rynku oznaczać może również utratę części rynku polskiego, jednakże poniesione straty powinny być znacznie mniejsze niż zyski;

• dopływ kapitału inwestycyjnego z krajów UE do polskiej gospodarki żywnościowej, w tym przede wszystkim do przemysłu rolno-spożywczego, a także pozyskanie nowych technologii niezbędnych do modernizacji niektórych branż;

• stabilizacja rynków rolnych, ograniczenie ryzyka handlowego producentów rolnych (większa stabilność cen), wzrost cen niektórych produktów - zbliżenie cen towarów rolno-spożywczych w Polsce do poziomu cen w UE;

• poprawę sytuacji dochodowej rolników. Możliwości takie wynikają przede wszystkim z wyższych w UE cen rolnych na wiele produktów oraz stosowanych tam dopłat bezpośrednich;

• integracja z UE przyspieszy proces restrukturyzacji polskiego rolnictwa i rozwoju nowoczesnej gospodarki żywnościowej;

• poprawa jakości wytwarzanych produktów, co zwiększy konkurencyjność międzynarodową polskich produktów rolno-spożywczych;

• rozwój infrastruktury gospodarczej na obszarach wiejskich (rozwój sieci wodociągowej, gazowej, kanalizacyjnej, telefonicznej itp.);

• wzrost liczby nowych miejsc pracy oraz powstanie pozarolniczych źródeł dochodów (agroturystyka, usługi, drobny przemysł, rzemiosło itp.).

1. Koszty integracji z Unią Europejską.

Integracja Polski z Unią Europejską oznacza dla naszego rolnictwa powstanie nie tylko nowych szans ale i zagrożeń. Po stronie kosztów należy wskazać:

• wysokie koszty dostosowania i modernizacji polskiego sektora żywnościowego, dostosowania systemów prawno-ekonomicznych i organizacyjnych, koszty dostosowania rynku i administracji do wymogów UE;

• utrata części rynku krajowego i wyeliminowanie części krajowych producentów na rzecz dostawców z Unii. Część polskich rolników i przedsiębiorstw przemysłu rolno-spożywczego może nie być w stanie konkurować pod względem ceny i jakości z produktami wytworzonymi w UE;

• konieczność przestrzegania norm i przepisów związanych z jakością żywności;

• trudności w dostosowywaniu polskiego prawa do przepisów UE oraz w tworzeniu jednostek administrujących funduszami Wspólnoty.

4) Podsumowanie.

Integracja Polski z Unią Europejską stwarza warunki do rozwoju gospodarczego, w tym rozwoju sektora rolnego. Stawia ona jednocześnie przed polskim rolnictwem nowe wyzwania i zmusza do przeprowadzania wielu zmian w polityce rolnej. Do członkostwa w UE będą musieli przygotować się nie tylko indywidualni rolnicy, lecz także sektor przetwórstwa rolnego, organizacje producentów rolnych, instytucje rolnicze oraz administracja państwowa i samorządowa.

Polska chcąc zostać członkiem UE musi dokonać znaczącej reorganizacji własnego rolnictwa i wprowadzić szereg przepisów prawnych umożliwiających partnerską współpracę z krajami Unii.

Literatura:

1. R. Brzezik, M. Ciepielewska, A. Kowalski, J. Rowiński, Z. Smoleński, R. Urban, M. Wigier, Stowarzyszenie Polski z Unia Europejską. Niezbędne procesy dostosowawcze polskiej gospodarki żywnościowej, Warszawa 1997 r.

2. C. Siekierski, Szanse i wyzwania dla polskiej wsi i rolnictwa, wynikające z integracji Polski z Unią Europejską, Warszawa 1997 r.

3. Unia Europejska, Informator dla rolników, wydanie II, Warszawa, 1998 r.

4. Zasoby stron WWW

---