Łódź dn. 18.06.2010

Projekt końcowy

z przedmiotu „SZKOLENIE BHP”

„SZCZEGÓŁOWY PROGRAM SZKOLENIA OKRESOWEGO

W ZAKRESIE BHP I PPOŻ.

PRACOWNIKÓW ZATRUDNIONYCH NA

STANOWISKACH ROBOTNICZYCH”

Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 180, z późn. zmianą), Kodeks Pracy(Dz. U z 1998r nr 21, poz.94, z późn. zmianą), Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 3 lutego 2006 roku w sprawie uzyskiwania i uzupełniania przez osoby dorosłe wiedzy ogólnej, umiejętności i kwalifikacji zawodowych w formach pozaszkolnych(Dz. U nr 31 poz.216)

Opracowali: Elżbieta Koluch

Robert Felczak

Wydział: Inżynierii Procesowej i Ochrony Środowiska

Kierunek: Inżynieria Bezpieczeństwa Pracy

Spis treści

1. Rozkład godzinowy i tematyczny szkolenia

2. Cel szkolenia

3. Sposób organizacji szkolenia

4. Uczestnicy

5. Czas trwania szkolenia

6. Dokumentacja szkolenia

7. Regulacja prawna

8. Zagrożenia czynnikami występującymi w procesach pracy oraz zasady i metody likwidacji lub ograniczenia oddziaływania tych czynników na pracowników

9. Zasady postępowania w razie wypadku w czasie pracy i w sytuacjach zagrożeń ( np. pożaru, awarii ), w tym zasady udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku

10. Okoliczności i przyczyny charakterystycznych dla wykonywanej pracy wypadków przy pracy oraz związana z nimi profilaktyka

1. Rozkład godzinowy i tematyczny szkolenia.

Lp.	Temat szkolenia	Liczba godzin^*)
1	2	3
1	Wybrane regulacje prawne z zakresu prawa pracy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, z uwzględnieniem:	3
	a) praw i obowiązków pracowników i pracodawców w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz odpowiedzialności za naruszenie przepisów i zasad bhp,
	b) ochrony pracy kobiet i młodocianych,
	c) wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz świadczeń z nimi związanych,
	d) profilaktycznej ochrony zdrowia pracowników
2	Postęp w zakresie oceny zagrożeń czynnikami występującymi w procesach pracy oraz w zakresie metod ochrony przed zagrożeniami dla zdrowia i życia pracowników	2
3	Postępowanie w razie wypadków i w sytuacjach zagrożeń (np. pożaru, awarii), w tym zasady udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku	3
	Razem:	8

*) godziny lekcyjne trwające po 45 min.

2. Cel szkolenia:

Celem szkolenia jest aktualizacja i uzupełnienie wiedzy i umiejętności z zakresu:

a) przepisów i zasad bhp, oraz związanych z wykonywaną pracą,

b) zagrożeń związanych z wykonywaną pracą, oraz metod ochrony przed tymi zagrożeniami,

c) postępowanie w razie wypadku w sytuacjach zagrożeń.

3. Uczestnicy szkolenia:

Uczestnikami szkolenia są osoby zatrudnione na stanowiskach, na których charakter pracy wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe, lub niebezpieczne.

4. Sposób organizacji szkolenia:

Szkolenie powinno być zorganizowane w formie instruktażu i realizowane zgodnie z niniejszym programem. Szkolenie powinno być przeprowadzone co 3 lata.

5. Czas trwania szkolenia:

8 godzin, w godzinach lekcyjnych trwających 45 minut.

6. Dokumentacja szkolenia:

Szkolenie powinno być zakończone egzaminem sprawdzającym przyswojenie przez uczestników wiadomości objętych programem szkolenia. Egzamin przeprowadza organizator szkolenia. Pozytywny wynik egzaminu stanowi podstawę do wydania pracownikowi zaświadczenia o ukończeniu szkolenia. Zaświadczenie o ukończeniu szkolenia wydaje

organizator szkolenia. Zaświadczenie przechowywane jest w aktach osobowych pracownika.

7. Regulacje prawne z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, z uwzględnieniem przepisów związanych z wykonywaną pracą:

Naczelnym aktem prawnym jest Konstytucja.

Art. 66.

1.Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sposób realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy określa ustawa.

2.Pracownik ma prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów; maksymalne normy czasu pracy określa ustawa.

Art. 67.

1.Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do
pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Zakres i formy zabezpieczenia społecznego określa ustawa.

2.Obywatel pozostający bez pracy nie z własnej woli i nie mający innych
środków utrzymania ma prawo do zabezpieczenia społecznego, którego zakres i
formy określa ustawa.

Art. 68.

1.Każdy ma prawo do ochrony zdrowia.

2.Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa.

3.Władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnych i osobom w podeszłym wieku.

4.Władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych i
zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska.

5.Władze publiczne popierają rozwój kultury fizycznej, zwłaszcza wśród dzieci i
młodzieży.

Źródła prawa pracy:

Zewnętrzne - pochodzące od państwa:

• Kodeks pracy,

• przepisy wykonawcze do Kodeksu pracy,

• przepisy związane z Kodeksem Pracy

7.1. Kodeks Pracy jest ustawą.

Reguluje wszelkie kwestie dotyczące zatrudnienia, prawa i obowiązki pracodawców i pracowników, zawiera katalog wykroczeń.

a) Podstawowe obowiązki pracodawców.

Pracodawca jest obowiązany w szczególności:

1) zaznajamiać pracowników podejmujących pracę z zakresem ich obowiązków, sposobem wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach oraz ich podstawowymi uprawnieniami,

2) organizować pracę w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu pracy, jak również osiąganie przez pracowników, przy wykorzystaniu ich uzdolnień i kwalifikacji, wysokiej wydajności i należytej jakości pracy,

2a) organizować pracę w sposób zapewniający zmniejszenie uciążliwości pracy, zwłaszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie,

3) przeciwdziałać dyskryminacji w zatrudnieniu, w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także ze względu na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy,

4) zapewniać bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz prowadzić systematyczne szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

5) terminowo i prawidłowo wypłacać wynagrodzenie,

6) ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych,

8) zaspokajać socjalne potrzeby pracowników,

9) stosować obiektywne i sprawiedliwe kryteria oceny pracowników oraz wyników ich pracy,

9a) prowadzić dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akta osobowe pracowników,

9b) przechowywać dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akta osobowe pracowników w warunkach nie grożących uszkodzeniem lub zniszczeniem,

10) wpływać na kształtowanie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.

11) Pracodawca udostępnia pracownikom tekst przepisów dotyczących równego traktowania w zatrudnieniu w formie pisemnej informacji rozpowszechnionej na terenie zakładu pracy lub zapewnia pracownikom dostęp do tych przepisów w inny sposób przyjęty u danego pracodawcy.

12) Pracodawca jest obowiązany informować pracowników w sposób przyjęty u danego pracodawcy o możliwości zatrudnienia w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy, a pracowników zatrudnionych na czas określony - o wolnych miejscach pracy.

13) Pracodawca jest obowiązany przeciwdziałać mobbingowi.

Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników.

Pracownik, u którego mobbing wywołał rozstrój zdrowia, może dochodzić od pracodawcy odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

Pracownik, który wskutek mobbingu rozwiązał umowę o pracę, ma prawo dochodzić od pracodawcy odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę, ustalane na podstawie odrębnych przepisów.

Oświadczenie pracownika o rozwiązaniu umowy o pracę powinno nastąpić na piśmie z podaniem przyczyny, o której mowa w § 2, uzasadniającej rozwiązanie umowy.

14) Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. Ponadto pracodawca obowiązany jest chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:

• organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki
  pracy,

• zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń,

• zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy,

• zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

b) Podstawowe obowiązki w zakresie bhp osób kierujących pracownikami.

• organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,

• dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,

• organizować, przygotowywać i prowadzić pracę, uwzględniając zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy,

• dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,

• egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad
  bezpieczeństwa i higieny pracy,

• zapewniać wykonywanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę
  zdrowotną nad pracownikami.

c) Prawa i obowiązki pracowników.

- Pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy:

-przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie,
-przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku,
-przestrzegać przepisów oraz zasad bhp, a także przepisów przeciwpożarowych,
-dbać o dobro zakładu, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy i informacje,których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę,
-przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach,
-przestrzegać w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.

- Podstawowym obowiązkiem każdego pracownika jest przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. W szczególności pracownik jest zobowiązany:

-znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy,

-brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,

-wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych,

-dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy,

-stosować środki ochrony zbiorowej,

-używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży

i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,

-poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

-niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożenia życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników,

a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,

-współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.

d) Odpowiedzialność za naruszenie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy:

Każdy pracodawca i pracownik ponosi odpowiedzialność za naruszenie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Można odróżnić trzy podstawowe rodzaje odpowiedzialności:

• porządkowa - art. 108 kodeksu pracy,

dotycząca wszystkich pracowników w zakładzie pracy, pracodawca może ukarać wszystkich pracowników za naruszenie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy karą: upomnienia, nagany, pieniężną.

• za wykroczenia przeciwko prawom pracownika - art. 283 kodeksu pracy.
dotycząca osób odpowiedzialnych za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy albo kierujących pracownikami w przypadku nieprzestrzegania przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

W sprawach o wykroczenia przeciwko prawom pracownika wszczynają postępowanie i orzekają karę grzywny inspektorzy pracy Państwowej Inspekcji Pracy.

• karna - art. 220 i 221 k. k.

dotycząca osób odpowiedzialnych w zakładzie pracy za stan bezpieczeństwa i higienę pracy, którzy nie dopełniają w tym zakresie swoich obowiązków, narażając przez to pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia. Osoby te podlegają karze pozbawienia wolności do lat 3 lub grzywnnie do 180 stawek dziennych albo ograniczenia wolności.

e) Ochrona pracy kobiet i młodocianych:

Ochrona pracy obejmuje wszystkich pracowników, jednak w sposób szczególny dotyczy to kobiet, pracowników młodocianych i niepełnosprawnych.

Kobiety w niektórych dziedzinach są dominującą grupą pracowniczą. Jednocześnie odgrywają w społeczeństwie ważną rolę ze względu na swoją funkcję macierzyńską i związaną z tym odmienność biologiczną. Powoduje to konieczność zapewnienia kobietom pracującym szczególnej ochrony zdrowia oraz warunków do wychowania dzieci. Dotyczy to w sposób szczególny okresu ciąży, porodu i macierzyństwa.

Prace wzbronione kobietom

Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie wykazu prac wzbronionych kobietom zabrania zatrudniania ich przy pracach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia. Są to prace:

• związane z wysiłkiem fizycznym i transportem ciężarów oraz wymuszoną pozycją ciała,

• w mikroklimacie zimnym, gorącym i zmiennym,

• w narażeniu na hałas i drgania,

• narażające na działanie pól elektromagnetycznych, promieniowania jonizującego i nadfioletowego,

• pod ziemią, poniżej poziomu gruntu i na wysokości,

• w podwyższonym lub obniżonym ciśnieniu,

• w kontakcie ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi,

• w narażeniu na działanie szkodliwych substancji chemicznych,

• grożące ciężkimi urazami fizycznymi i psychicznymi

Ochrona stosunku pracy kobiet w ciąży i w okresie urlopu macierzyńskiego

Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąży, a także w okresie urlopu macierzyńskiego pracownicy, chyba, że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez okresu wypowiedzenia z jej winy i reprezentująca pracownicę zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy. Przepisu tego nie stosuje się do pracownicy w okresie próbnym nie przekraczającym jednego miesiąca.

Umowa o pracę zawarta na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy albo na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, ulega przedłużeniu do dnia porodu. Przepisu tego nie stosuje się do umowy zawartej na czas określony w celu zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności.

Rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę za wypowiedzeniem w okresie ciąży lub urlopu macierzyńskiego może nastąpić tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji zakładu pracy, wypowiedzenia umowy o pracę przez kobietę, rozwiązania umowy na mocy porozumienia stron oraz z winy kobiety - z przyczyn przez nią zawinionych. W razie rozwiązania umowy o pracę z kobietą na jej wniosek lub na mocy porozumienia stron, musi istnieć pewność, że kobieta świadomie godzi się na rozwiązanie umowy, znając swój stan. Pracodawca jest obowiązany uzgodnić z reprezentującą pracownicę zakładową organizacją związkową termin rozwiązania umowy o pracę.

Uprawnienia kobiet w ciąży i opiekujących się małymi dziećmi

Stan ciąży powinien być stwierdzony świadectwem lekarskim. Kobiety w ciąży nie wolno zatrudniać w

godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej. Kobiety w ciąży nie wolno bez jej zgody delegować poza stałe miejsce pracy. Kobiety opiekującej się dzieckiem w wieku do czterech lat nie wolno bez jej zgody zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej, jak również delegować poza stałe miejsce pracy. Pracodawca jest obowiązany przenieść do innej pracy kobietę w ciąży zatrudnioną przy pracy wzbronionej kobietom w ciąży, w razie przedłożenia orzeczenia lekarskiego stwierdzającego, że ze względu na stan ciąży nie powinna wykony wać pracy dotychczasowej. Jeżeli przeniesienie do innej pracy powoduje obniżenie wynagrodzenia, pracownicy przysługuje dodatek wyrównawczy. Po ustaniu przyczyn uzasadniających przeniesienie do innej pracy pracodawca jest obowiązany zatrudnić kobietę przy pracy określonej w umowie o pracę.

Pracodawca jest obowiązany udzielać pracownicy ciężarnej zwolnień od pracy na zalecone przez lekarza badania lekarskie przeprowadzane w związku z ciążą, jeżeli badania te nie mogą być przeprowadzone poza godzinami pracy. Za czas nieobecności w pracy z tego powodu pracownica zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze:

• 16 tygodni przy pierwszym porodzie,

• 18 tygodni przy każdym następnym porodzie,

• 26 tygodni w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka w czasie tego samego porodu.

Pracownicy, która wychowuje dziecko przysposobione, przysługuje urlop macierzyński w wymiarze 18 tygodni również przy pierwszym porodzie. Co najmniej 2 tygodnie urlopu macierzyńskiego powinny przypadać przed przewidywaną datą porodu.

Po porodzie przysługuje urlop macierzyński nie wykorzystany przed porodem aż do wyczerpania okresu podanego wyżej. Na wniosek pracownicy pracodawca jest obowiązany udzielić jej urlopu wychowawczego w celu sprawowania opieki nad dzieckiem.

Pracownicy wychowującej przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku zwolnienie od pracy na 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Przepisy te stosuje się także do pracownika, z tym, że jeżeli oboje rodzice lub opiekunowie są zatrudnieni, z uprawnień określonych w tych przepisach może korzystać jedno z nich.

f) Warunki zatrudnienia młodocianych i obowiązki pracodawców w tym zakresie.

Młodocianym, w rozumieniu Kodeksu pracy, jest osoba, która ukończyła 16 lat, a nie przekroczyła 18 lat. Zabronione jest zatrudnianie osób, które nie ukończyły 16 lat. Wolno zatrudniać tylko tych młodocianych, którzy ukończyli, co najmniej gimnazjum i przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu. Młodociany nie posiadający kwalifikacji zawodowych może być zatrudniony tylko w celu przygotowania zawodowego.

Nie dotyczy to młodocianych zatrudnianych przy lekkich pracach w innym celu niż przygotowanie zawodowe.

Pracodawca jest obowiązany zapewnić młodocianym pracownikom opiekę i pomoc, niezbędną dla ich przystosowania się do właściwego wykonywania pracy oraz prowadzić ewidencję pracowników młodocianych. Umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego powinna określać rodzaj przygotowania zawodowego (nauka zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy), czas trwania i miejsce odbywania przygotowania zawodowego, sposób dokształcania teoretycznego oraz wysokość wynagrodzenia.

Rozwiązanie za wypowiedzeniem umowy o pracę zawartej w celu przygotowania zawodowego dopuszczalne jest tylko w razie:

• niewypełnienia przez młodocianego obowiązków wynikających z umowy o pracę lub obowiązku dokształcania

się, pomimo stosowania wobec niego środków wychowawczych,

• ogłoszenia upadłości lub likwidacji zakładu pracy,

• reorganizacji zakładu pracy uniemożliwiającej kontynuowanie przygotowania zawodowego,

• stwierdzenia nieprzydatności młodocianego do pracy, do której jest przygotowywany.

Pracownik młodociany jest obowiązany do dokształcania się w zakresie szkoły podstawowej i gimnazjum, jeżeli szkoły takiej nie ukończył, do dokształcania się w zakresie szkoły ponad gimnazjalnej lub w formach pozaszkolnych aż do chwili ukończenia 18 lat. Pracodawca jest obowiązany zwolnić młodocianego od pracy na czas potrzebny do wzięcia udziału w zajęciach szkoleniowych w związku z dokształcaniem się. Jeżeli młodociany nie ukończył przygotowania zawodowego przed osiągnięciem 18 lat, obowiązek dokształcania się, może być przedłużony do czasu ukończenia przy gotowania zawodowego. Minister pracy i polityki socjalnej w porozumieniu z ministrem edukacji narodowej może w drodze rozporządzenia określić przypadki, w których wyjątkowo jest dopuszczalne zwolnienie młodocianych od obowiązku dokształcania się.

Młodociany podlega wstępnym badaniom lekarskim przed przyjęciem do pracy oraz badaniom okresowym i kontrolnym w czasie zatrudnienia. Jeżeli lekarz orzeknie, że dana praca zagraża zdrowiu młodocianego, pracodawca jest obowiązany zmienić rodzaj pracy, a gdy nie ma takiej możliwości, niezwłocznie rozwiązać umowę o pracę i wypłacić odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. Pracodawca jest obowiązany przekazać informacje o ryzyku zawodowym, które wiąże się z pracą wykonywaną przez młodocianego oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami również przedstawicielowi ustawowemu młodocianego.

Czas pracy i urlopy pracowników młodocianych

Czas pracy młodocianego w wieku do 16 lat nie może przekraczać 6 godzin na dobę. Czas pracy młodocianego w wieku powyżej 16 lat nie może przekraczać 8 godzin na dobę. Do czasu pracy młodocianego wlicza się czas nauki w wymiarze wynikającym z obowiązkowego programu zajęć szkolnych, bez względu na to, czy odbywa się ona w godzinach pracy.

Jeżeli dobowy wymiar czasu pracy młodocianego jest dłuższy niż 4,5 godziny pracodawca jest obowiązany wprowadzić przerwę w pracy trwającą nieprzerwanie 30 minut. Młodocianego nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej. Przerwa w pracy młodocianego obejmująca porę nocną powinna trwać nieprzerwanie mniej niż 14 godzin. Nie wolno zatrudniać młodocianych przy pracach wzbronionych, których wykaz ustala w drodze rozporządzenia Rada Ministrów.

Młodociany uzyskuje z upływem 6 miesięcy od rozpoczęcia pierwszej pracy prawo do urlopu w wymiarze 12 dni roboczych. Z upływem roku pracy młodociany uzyskuje prawo do urlopu w wymiarze 26 dni roboczych. Jednakże w roku kalendarzowym, w którym kończy on 18 lat, ma prawo do urlopu w wymiarze 20 dni roboczych, jeżeli prawo do urlopu uzyskał przed ukończeniem 18 lat. Młodocianemu uczęszczającemu do szkoły należy udzielić urlopu w okresie ferii szkolnych. Pracodawca jest obowiązany na wniosek młodocianego, ucznia szkoły dla pracujących, udzielić mu

w okresie ferii szkolnych urlopu bezpłatnego w wymiarze nie przekraczającym łącznie z urlopem wypoczynkowym 2 miesięcy. Okres urlopu bezpłatnego wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

Młodociany może być zatrudniany w innym celu niż przygotowanie zawodowe na podstawie umowy o pracę przy wykonywaniu lekkich prac. Praca taka nie może powodować zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego młodocianego, a także nie może utrudniać młodocianemu wypełniania obowiązku szkolnego. Wykaz lekkich prac określa pracodawca po uzyskaniu zgody lekarza medycyny pracy i zatwierdzeniu przez właściwego inspektora pracy. Wykaz nie może zawierać prac wzbronionych młodocianym.

Pracodawca ustala wymiar i rozkład czasu pracy młodocianego zatrudnionego przy lekkiej pracy, uwzględniając tygodniową liczbę godzin nauki wynikającą z programu nauczania, a także rozkładu zajęć szkolnych. Tygodniowy wymiar czasu pracy młodocianego w okresie trwania zajęć szkolnych nie może przekraczać 12 godzin. W dniu uczestniczenia w zajęciach szkolnych wymiar czasu pracy nie może przekraczać 2 godzin. Wymiar czasu pracy młodocianych w okresie ferii szkolnych nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin w tygodniu. Dobowy wymiar czasu pracy młodocianych w wieku do 16 lat nie może przekraczać 6 godzin dziennie.

Wymiar czasu podany wyżej obowiązuje także w przypadkach, gdy młodociany jest zatrudniony u więcej niż jednego pracodawcy. Przed nawiązaniem stosunku pracy pracodawca ma obowiązek uzyskania od młodocianego oświadczenia o zatrudnieniu albo o nie pozostawaniu w zatrudnieniu u innego pracodawcy.

Prace wzbronione młodocianym:

Zabronione jest zatrudnianie młodocianych przy pracach określonych w wykazie prac wzbronionych młodocianym.

Wykaz ten obejmuje prace:

• związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym i transportem ciężarów oraz wymuszoną pozycją ciała,

• w obciążającym mikroklimacie środowiska pracy,

• przy nieodpowiednim oświetleniu,

• w narażeniu na hałas i drgania,

• w polach elektromagnetycznych, elektrostatycznych i narażających na promieniowanie jonizujące, laserowe, nadfioletowe i podczerwone,

• pod ziemią, poniżej poziomu gruntu i na wysokości,

• w podwyższonym lub obniżonym ciśnieniu,

• w narażeniu na szkodliwe działanie pyłów,

• w kontakcie ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi,

• w narażeniu na działanie szkodliwych substancji chemicznych,

• zagrażające prawidłowemu rozwojowi psychicznemu,

• stwarzające możliwość urazów u młodocianych i spowodowania zagrożeń dla innych osób.

7. Zagrożenia czynnikami występującymi w procesach pracy oraz zasady

i metody likwidacji lub ograniczenia oddziaływania tych czynników na pracowników - z uwzględnieniem zmian w technologii, organizacji pracy i stanowisk pracy, stosowania
środków ochrony zbiorowej i indywidualnej, wprowadzenia nowych urządzeń, sprzętu i narzędzi pracy:

a) Obowiązkiem pracodawcy jest eliminowanie i ograniczanie oddziaływania czynników szkodliwych, możliwie do najniższego poziomu, poprzez:

• doskonalenie technologii i modernizowanie urządzeń produkcyjnych,

• utrzymywanie w stałej sprawności urządzeń eliminujących lub ograniczających
  szkodliwe czynniki w środowisku pracy,

- środki organizacyjne (metody pracy, ograniczenie czasu ekspozycji, przerwy w
pracy itp.)

• strefy pracy zagrożone hałasem, w których pracownicy obowiązani są stosować
  ochronniki słuchu, powinny być oznakowane i odgrodzone, a dostęp do nich
  ograniczony.

• w otoczeniu źródeł pól elektromagnetycznych należy wyznaczyć i oznakować
  obszary występowania silnych pól elektromagnetycznych - trzy strefy ochronne
  (niebezpieczna, zagrożenia, pośrednia).

• strefy pracy, w których występuje narażenie na działanie pyłu azbestu należy
  oznakować znakami ostrzegawczymi i napisem "Uwaga- zagrożenie azbestem"
  oraz wydzielić i uniemożliwić dostęp osobom postronnym.

b) Akty prawne:

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r.

w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 73, poz. 645) pracodawca, u którego występują czynniki szkodliwe dla zdrowia ma obowiązek dokonywania badań i pomiarów tych czynników.

• Pomiarów czynników szkodliwych należy dokonywać z następującą częstotliwością:

• co najmniej 1 raz na 6 miesięcy - w przypadku przekroczenia wartości
  normatywów higienicznych (NDS; NDSCh; NDSP; NDN) czynników szkodliwych
  dla zdrowia oraz występowania czynników rakotwórczych, jeśli nie jest możliwe stałe monitorowanie;

• 1 raz w roku - przy stwierdzeniu od 0,5 do 1,0 wartości najwyższych
  dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych;

• co najmniej 1 raz na 2 lata - przy stwierdzeniu stężeń i natężeń czynników
  szkodliwych poniżej 0,5 wartości dopuszczalnych;

• co najmniej raz na trzy miesiące - w przypadku narażenia na pyły zawierające azbest;

• w każdym przypadku wprowadzenia zmian w warunkach stosowania czynników rakotwórczych.

• Badań i pomiarów czynnika szkodliwego dla zdrowia występującego w środowisku pracy nie przeprowadza się, jeżeli wyniki dwóch ostatnio przeprowadzonych badań i pomiarów nie przekroczyły 0,1 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia lub natężenia określonego w przepisach wydanych na podstawie art. 228 § 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy, a w procesie technologicznym lub w warunkach występowania danego czynnika nie dokonała się zmiana mogąca wpływać na wysokość stężenia lub natężenia czynnika szkodliwego dla zdrowia.

• Badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia, występujących w środowisku pracy, mogą być wykonywane przez laboratoria: Państwowej Inspekcji Sanitarnej,

jednostek badawczo-rozwojowych w dziedzinie medycyny pracy, Centralnego Instytutu Ochrony Pracy, upoważnione przez państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego, akredytowane zgodnie z przepisami o badaniach i certyfikacji.

• Rodzaje badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia określa w drodze decyzji

• właściwy państwowy inspektor sanitarny. Pierwsza decyzja jest wydawana po zawiadomieniu państwowego inspektora sanitarnego przez pracodawcę o rozpoczęciu działalności.

• Wyniki badań i pomiarów pracodawca przekazuje w terminie 14 dni: właściwemu państwowemu inspektorowi pracy, właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu,

lekarzowi sprawującemu profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami.
Jeżeli badania i pomiary wykażą przekroczenie wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń wówczas pracodawca: przekazuje ich wyniki niezwłocznie do wiadomości wyżej wymienionym jednostkom, zawiadamia niezwłocznie pracowników w sposób ustalony w danym zakładzie oraz umieszcza na odpowiednich stanowiskach pracy informacje o stwierdzonym narażeniu.

• Pracodawca obowiązany jest prowadzić rejestr wyników badań i pomiarów oraz kart czynników szkodliwych dla zdrowia wg wzorów zamieszczonych w załączniku do rozporządzenia.

• Rejestr i karty przechowane są przez 40 lat natomiast wyniki badań przez okres 3 lat. W przypadku likwidacji pracodawca przekazuje rejestr i karty właściwej terenowej stacji sanitarno - epidemiologicznej.

c) Podział czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych:
1) czynniki niebezpieczne ( urazowe):

• elementy ruchome i luźne,

• elementy ostre i wystające,

• przemieszczanie się ludzi,

• porażenie prądem elektrycznym,

• poparzenie,

• pożar lub/i wybuch

2) czynniki szkodliwe i uciążliwe:

a) czynniki fizyczne:

- oświetlenie,

- mikroklimat,

- wibracja (ogólna i oddziałująca na organizm człowieka prze4z kończyny górne)

- hałas ustalony i nieustalony, hałas infradźwiękowy, hałas ultradźwiękowy,

- promieniowanie optyczne (widzialne, podczerwone i ultrafioletowe),

- promieniowanie jonizujące,

- promieniowanie laserowe,
- pole elektromagnetyczne (niskiej i wysokiej częstotliwości),

- pole elektrostatyczne,
- pyły przemysłowe

Grupa pyłów:

A. Pyły o oddziaływaniu toksycznym, np. .związki ołowiu, arsenu, cynku, miedzi

B. Pyły o działaniu pylicotwórczym - głównie pyły zawierające niezwiązaną krystaliczną krzemionkę SiO₂ , np.: kwarc, krystobalit, trydymit oraz krzemiany(azbest, talk, kaolin, szpat polny, pył rud żelaznych i pył z kopalni węglowych)

C. pyły o działaniu uczulającym, np.: pyły pochodzenia chemicznego(leki, masa perłowa, puder ryżowy, kalafonia), pyły pochodzenia organicznego (z drewna, bawełny, lnu,
konopi), pyły pochodzenia zwierzęcego( wełna itp.)

D. Pyły o działaniu rakotwórczym lub mutagennym (np.: azbest, pyły tworzące się podczas rafinacji niklu i jego związków, pyły drewna twardego - dąb, buk.)

b) czynniki chemiczne:
Kryteria i klasyfikacja substancji i preparatów chemicznych:

Klasyfikacja na podstawie właściwości fizykochemicznych:
• substancje i preparaty wybuchowe (symbol zagrożenia - E),
• substancje i preparaty o właściwościach utleniających (O),
• substancje i preparaty skrajnie łatwopalne (F+), wysoce łatwopalne (F)
i łatwopalne,
• inne właściwości fizykochemiczne.

Klasyfikacja na podstawie toksyczności:
• substancje i preparaty bardzo toksyczne (T+) i toksyczne (T),
• substancje i preparaty szkodliwe (Xn),
• substancje i preparaty żrące ( C ),
• substancje i preparaty drażniące (Xi),
• substancje i preparaty uczulające (X_n lub Xi),
• inne właściwości toksyczne.

Klasyfikacja na podstawie analizy skutków specyficznych dla zdrowia
człowieka:
• substancje rakotwórcze,
• substancje mutagenne,(T lub Xn)
• substancje działające szkodliwie na rozrodczość

Klasyfikacja na podstawie analizy skutków działania na środowisko
- substancje i preparaty niebezpieczne dla środowiska (N).

Przypadki specjalne: preparaty gazowe, stopy metali, preparaty zawierające
polimery, nadtlenki organiczne (część 1 pkt 1 ust. 6 załącznika do rozp. O
klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych).
c) czynniki biologiczne

Wśród czynników biologicznych wyróżnić możemy:

• mikroorganizmy roślinne i zwierzęce (bakterie, wirusy, grzyby,
  pierwotniaki) i wytwarzane przez nie substancje (toksyny i alergeny),

• makroorganizmy roślinne i zwierzęce (rośliny, pajęczaki i owady,
  zwierzęta kręgowe oraz wytwarzane przez nie toksyny).

d) czynniki psychofizyczne w środowisku pracy
Czynnikami psychofizyczne w środowisku pracy mogą być:
• obciążenie fizyczne:

- statyczne (wywołane długotrwałym napięciem mięśni spowodowanym
utrzymywaniem przez dłuższy czas ciała lub przedmiotów w tej samej, a
zwłaszcza wymuszonej pozycji),

- dynamiczne (związane z aktywnością ruchową podczas pracy; miarą tego
obciążenia jest wartość wydatkowanej przez organizm w procesie pracy
energii),
• obciążenie nerwowo-psychiczne:
- obciążenie umysłu (nadmierna aktywność całej psychiki lub pewnej jej funkcji
przez dłuższy okres zmiany roboczej, wywołana najczęściej przez wadliwą
konstrukcję obsługiwanego urządzenia lub niewłaściwie zaprojektowany
proces technologiczny,

- niedociążenie lub przeciążenie percepcyjne (ograniczenie pracy człowieka
związane najczęściej z procesem automatyzacji maszyn, Urządzeń i procesów
technologicznych, powodujące osłabienie aktywności psychicznej przy
równoczesnej konieczności czuwania),

- obciążenie emocjonalne.

Każdy z tych czynników powinien być analizowany pod kątem oddziaływania na człowieka i możliwości jego eliminacji lub ograniczenia.

d) Podstawowe zasady likwidacji lub ograniczenia wpływu tych czynników na pracownika:

1. Eliminacja źródeł niebezpiecznych i szkodliwych czynników.
Realizowane jest to poprzez:
• dobór nieszkodliwych surowców (lub zastępowanie bardziej szkodliwych
mniej szkodliwymi surowcami), półfabrykatów i innych materiałów
stosowanych w procesach technologicznych,
• dobór procesów technologicznych oraz maszyn i urządzeń nie
stwarzających zagrożeń czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi,
• unieszkodliwianie odpadów

2. Ograniczenie oddziaływania tych czynników poprzez odsunięcie człowieka z obszaru ich oddziaływania.

Realizowane jest to poprzez:
• zastąpienie człowieka przez roboty,

• mechanizację, automatyzację (zdalne sterowanie i obserwowanie procesu),
• optymalne rozmieszczenie lub wydzielenie uciążliwych urządzeń,
• zapewnienie właściwego transportu surowców, półfabrykatów, wyrobów oraz
odpadów eliminujących zagrożenie fizyczne, chemiczne i biologiczne,

• stosowanie sygnalizatorów stanów niebezpiecznych lub uniemożliwienie
wejścia człowieka w strefę zagrożenia.

3. Ograniczenie oddziaływania na człowieka czynników niebezpiecznych i szkodliwych poprzez osłonięcie strefy narażenia.

Należy przy tym wziąć pod uwagę:
• stosowanie odpowiednich kubatur budynków czy pomieszczeń, stosowanie
środków ochrony przed przenikaniem emitowanych czynników (np. zabezpieczenie przed przenikaniem różnych postaci promieniowania, stosowanie materiałów dźwiękoizolacyjnych
• hermetyzację procesów produkcyjnych przed wydostawaniem się w
otoczenie człowieka gazów par cieczy, cieczy i ciał stałych (pyłów)

4. Ograniczenie wpływu tych czynników poprzez zastosowanie ochron osobistych:

Osiągniemy poprzez:
• dobór i właściwe stosowanie ochron osobistych, w zależności od istniejących zagrożeń

• odpowiednie przechowywanie i konserwację ochron osobistych
• zasady przydziału ochron osobistych
• stosowanie znaków nakazu stosowania ochron.

5. Ograniczenie zagrożenia człowieka czynnikami niebezpiecznymi i szkodliwymi przez dobór pracowników, właściwą organizację pracy oraz oddziaływanie na bezpieczne zachowanie pracowników:

Bierze się tutaj pod uwagę:
• przestrzeganie przeciwwskazań zdrowotnych do zatrudnienia na danym stanowisku,
• przestrzeganie obowiązku zatrudnienia pracowników o właściwych kwalifikacjach

zawodowych
• dobór psychologiczny,

• działania organizacyjne w procesie pracy (przerwy w pracy, rotacja, skrócony czas pracy)
• szkolenia, system kar i nagród, wpływ kierownictwa na bezpieczne zachowanie

pracowników
• ostrzeganie o zagrożeniach i zakazie wykonywania pewnych czynności
(sygnały bezpieczeństwa, znaki i barwy bezpieczeństwa).

e) Ocena ryzyka zawodowego i powiadamianie pracownika o ryzyku zawodowym.

Jedną z podstawowych zasad prawa pracy określających treść stosunku pracy jest spoczywający na pracodawcy obowiązek zapewnienia zatrudnianym pracownikom bezpiecznych dla zdrowia i życia warunków pracy (art. 15 k.p.). Obowiązek ten, obejmujący różne aspekty powinności pracodawców w tym zakresie, jest rozwijany i konkretyzowany zarówno przez przepisy kodeksu pracy, jak i inne przepisy prawa pracy regulujące wymogi, jakim powinny odpowiadać z punktu widzenia bezpieczeństwa i higieny pracy oferowane przez pracodawców warunki pracy. Jednym z istotnych elementów tego obowiązku jest zapobieganie w różnych formach wynikającym ze środowiska pracy zagrożeniom zdrowia i życia pracowników. Zapobieganie tym zagrożeniom powinno mieć miejsce zarówno przy nawiązywaniu stosunku pracy, jak i w czasie jego trwania. W obu tych sytuacjach pracodawca obowiązany jest bowiem informować pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą oraz o zasadach ochrony przed występującymi zagrożeniami.

Zmienione brzmienie art. 226 k.p. zobowiązuje pracodawcę nie tylko do informowania pracowników o ryzyku zawodowym związanym z wykonywaną pracą oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami, lecz także do uprzedniego dokonywania oceny i dokumentowania tego ryzyka oraz stosowania niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających ryzyko. Dotychczas obowiązek dokonywania oceny i dokumentowania ryzyka wynikał z rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bhp (Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 i zmiana tekst jednolity ogłoszony w 2007 r. Dz. U. Nr 49, poz. 330), jednak uznano, że właściwe do określenia tego obowiązku są przepisy ustawy - Kodeks pracy..

f) Obowiązkiem pracodawcy jest między innymi:

• znać obowiązujące normatywy higieniczne (najwyższe dopuszczalne
  stężenia i natężenia czynników szkodliwych),

• stale monitorować lub dokonywać okresowo na swój koszt badań i pomiarów stężeń i natężeń czynników szkodliwych występujących w środowisku pracy, ustalić czas oddziaływania czynników szkodliwych,

• dokonać oceny i udokumentować ryzyko zawodowe występujące przy pracach w narażeniu na czynniki szkodliwe,

• stosować środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko związane z narażeniem na czynniki szkodliwe,

• informować pracowników o zagrożeniach i sposobie postępowania w celu jego ograniczenia lub uniknięcia.

g) Zarządzanie ryzykiem zawodowym.

Celem systemu zarządzania bezpieczeństwem jest minimalizacja ryzyka. Być może lepszym określeniem byłaby optymalizacja ryzyka, gdyż celem nie jest minimalizacja poziomu ryzyka za wszelką cenę, ale obniżenie ryzyka do poziomu ekonomicznie uzasadnionego. Działanie zmierzające do osiągnięcia tego celu, to po prostu zarządzanie ryzykiem, które tak jak zawsze gdy mówimy o zarządzaniu, musi być oparte na pomiarze. To właśnie od dokładności pomiaru poziomu ryzyka zależeć będzie, czy decyzje dotyczące sposobów kontrolowania ryzyka są prawidłowe, czy środki ochrony są adekwatne do tego poziomu i czy są wystarczająco skuteczne. Co jeszcze bardziej istotne - od pomiaru zależeć będzie, czy dane ryzyko zostanie za akceptowalne, czy też nieakceptowalne i czy konieczne będzie poszukiwanie sposobów na jego obniżenie.

Oszacowanie ryzyka zawodowego		Dopuszczalność ryzyka zawodowego	Niezbędne działania
[ 5 ]	Bardzo duże ryzyko	niedopuszczalne (nieakceptowane)	Praca nie może być rozpoczęta ani kontynuowana do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu dopuszczalnego.
[ 4 ]	Duże ryzyko	niedopuszczalne (nieakceptowane)	Jeżeli ryzyko zawodowe jest związane z pracą już wykonywaną, działania w celu jego zmniejszenia trzeba podjąć natychmiast. Planowana praca nie może być rozpoczęta do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu dopuszczalnego.
[ 3 ]	Średnie ryzyko	dopuszczalne (akceptowalne)	Zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, których celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego.
[ 2 ]	Małe ryzyko	dopuszczalne (akceptowalne)	zaleca się rozważenie możliwości dalszego zmniejszania poziomu ryzyka zawodowego lub zapewnienie, że ryzyko zawodowe pozostaje najwyżej na tym samym poziomie.
[ 1 ]	Bardzo małe ryzyko	dopuszczalne (akceptowalne)	Nie jest konieczne prowadzenie jakichkolwiek działań.

h) Pojecie ryzyka zawodowego.

Pomimo, że pojęcie ryzyka zawodowego zostało wprowadzone przez kodeks pracy definicja nie została w nim podana. Mówiąc najprościej, ryzyko zawodowe oznacza prawdopodobieństwo, z jakim ktoś może zostać poszkodowany w związku z istniejącym zagrożeniem.

W zależności od wartości prawdopodobieństwa i stopnia utraty zdrowia przez osobę poszkodowaną (ciężkości następstw), ryzyko zawodowe może być:

• małe lub średnie - takie ryzyko można uznać za dopuszczalne

• duże - takie ryzyko jest niedopuszczalne.

Definicję ryzyka zawodowego znajdziemy również w polskich normach: PN-N-18001:2000 oraz PN-JM-18002, gdzie dodatkowo występują pojęcia ryzyka i oceny ryzyka zawodowego. Brzmią one następująco:

• Ocena ryzyka - proces analizowania i wyznaczania dopuszczalności ryzyka.

• Ryzyko - kombinacja częstości zdarzenia wywołującego zagrożenie i
  konsekwencji związanych z tym zdarzeniem.

• Ryzyko zawodowe - prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych
  zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych
  w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub
  sposobu wykonywania pracy.

• Ryzyko resztkowe - ryzyko pozostające po zastosowaniu środków bezpieczeństwa.

• Ocena ryzyka - całość procesu oceny wielkości ryzyka i podjęcia decyzji, czy
  może ono być tolerowane.

• Ryzyko tolerowane - ryzyko, które zostało obniżone do stopnia tolerowanego
  w organizacji, z punktu widzenia jej zobowiązań prawnych i własnej polityki
  bhp to po prostu ryzyko akceptowalne).

• Środki ochronne - środki ochrony zbiorowej, środki ochrony indywidualnej
  lub inne środki techniczne i organizacyjne, stosowane w celu zmniejszenia
  ryzyka zawodowego.

• Stanowisko pracy - przestrzeń pracy, wraz z wyposażeniem w środki i
  przedmioty pracy, w której pracownik lub zespół pracowników wykonuje pracę.

• Strefa zagrożenia - przestrzeń w otoczeniu urządzenia produkcyjnego, w
  której bezpieczeństwo lub zdrowie przebywających tam osób jest zagrożone.

• Szacowanie ryzyka - nadanie materialnej cechy elementom ryzyka;
  przyporządkowanie wartości parametrom ryzyka: ocenie prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia niebezpiecznego powodującego określone straty,

określenie stopnia możliwych skutków

Pracodawca powinien poinformować pracowników o:

• potencjalnym zagrożeniu utraty zdrowia - w wyniku narażenia na czynniki
  szkodliwe,

• każdorazowo o fakcie przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń i
  natężeń czynników szkodliwych na stanowiskach pracy,

• środkach podjętych przez zakład - w celu ograniczenia narażenia na czynniki
  szkodliwe,

• celowości stosowania środków ochrony indywidualnej, zmniejszających ryzyko
  utraty zdrowia,

• znaczeniu profilaktycznej opieki zdrowotnej pracujących, zapewnionej przez
  zakład,

• roli pracowników w minimalizacji skutków narażenia.

8. Zasady postępowania w razie wypadku w czasie pracy i w sytuacjach zagrożeń ( np. pożaru, awarii ), w tym zasady udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku:

8.1.Pojęcie wypadku reguluje ustawa z dnia 30 października 2002 r.o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1671 z późn. zm.)

1.Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;

• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;

• w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

2. Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w ustawie, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ:

• w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż określone w ust. 1, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań;

• podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony;

• przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.
  

Wszystkie wymienione wyżej elementy (nagłość, przyczyna zewnętrzna, związek z pracą powodujące uraz lub śmierć) muszą zaistnieć jednocześnie, aby zdarzenie, któremu uległ pracownik, mogło być zakwalifikowane jako wypadek przy pracy.

Brak choćby jednego z tych czynników uniemożliwia uznanie zdarzenia za wypadek przy pracy.

3. Za wypadek przy pracy uważa się również nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w okresie ubezpieczenia wypadkowego z danego tytułu podczas:

• uprawiania sportu w trakcie zawodów i treningów przez osobę pobierającą stypendium sportowe;

• wykonywania odpłatnie pracy na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania;

• pełnienia mandatu posła lub senatora, pobierającego uposażenie;

• sprawowania mandatu posła do Parlamentu Europejskiego wybranego w

Rzeczypospolitej Polskiej;

• odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy przez osobę pobierającą stypendium w okresie odbywania tego szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy na podstawie skierowania wydanego przez powiatowy urząd pracy;

• wykonywania przez członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych oraz przez inną osobę traktowaną na równi z członkiem spółdzielni w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych, pracy na rzecz tych spółdzielni;

• wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o

świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia;

• współpracy przy wykonywaniu pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia;

• wykonywania zwykłych czynności związanych z prowadzeniem działalności pozarolniczej w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych;

• wykonywania zwykłych czynności związanych ze współpracą przy prowadzeniu działalności pozarolniczej w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych

• wykonywania przez osobę duchowną czynności religijnych lub czynności związanych z powierzonymi funkcjami duszpasterskimi lub zakonnymi;

• odbywania służby zastępczej;

• nauki w Krajowej Szkole Administracji Publicznej przez słuchaczy pobierających stypendium;

• wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowa taka została zawarta z pracodawcą, z którym osoba pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje ona pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy;

• pełnienia przez funkcjonariusza celnego obowiązków służbowych.
  

4. Za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nie przekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku.
5. Za ciężki wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.
6. Za zbiorowy wypadek przy pracy uważa się wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby.

Ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku następuje z urzędu, a więc bez wniosku poszkodowanego. Podstawę do wszczęcia postępowania stanowi informacja o zaistnieniu wypadku przekazana przez poszkodowanego lub innego pracownika.

Po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku zespół powypadkowy sporządza - nie później niż w ciągu 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku - protokół powypadkowy.

Zespół powypadkowy, po sporządzeniu protokołu, jest obowiązany zapoznać poszkodowanego pracownika z treścią protokołu powypadkowego przed jego zatwierdzeniem i pouczyć go o prawie zgłaszania uwag i zastrzeżeń do ustaleń zawartych w protokole (uwagi lub zastrzeżenia poszkodowanego - lub członka rodziny - należy dołączyć do protokołu).

Poszkodowany ma prawo wglądu do akt sprawy oraz sporządzenia z nich notatek i odpisów oraz kopii.

Protokół powypadkowy zatwierdza pracodawca nie później niż w ciągu 5 dni od dnia jego sporządzenia. Pracodawca zwraca nie zatwierdzony protokół powypadkowy, w celu wyjaśnienia i uzupełnienia go przez zespół powypadkowy, jeżeli do treści protokółu zostały zgłoszone zastrzeżenia przez poszkodowanego lub członków rodziny zmarłego wskutek wypadku pracownika.

Zespół powypadkowy, po dokonaniu wyjaśnień i uzupełnień, o których mowa wyżej, sporządza, nie później niż w ciągu 5 dni, nowy protokół powypadkowy, do którego dołącza protokół nie zatwierdzony przez pracodawcą. Zatwierdzony protokół powypadkowy pracodawca niezwłocznie doręcza:

• poszkodowanemu pracownikowi, pouczając go o sposobie i trybie odwołania
  (oryginał protokołu), a w razie wypadku śmiertelnego - członkom rodziny,

• w przypadku wypadków śmiertelnych, zbiorowych i ciężkich właściwemu
  inspektorowi pracy.

Kopię protokółu powypadkowego wraz z załącznikami zakład pracy przechowuje przez okres 10 lat.

Pojęcie choroby zawodowej:

Za chorobę zawodową uważa się chorobę wymienioną w urzędowym wykazie chorób zawodowych, jeżeli została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia, występujących w środowisku pracy lub w związku ze sposobem wykonywania pracy. Nie ma elementu nagłości.

Problematykę chorób zawodowych reguluje rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzenia chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach, a także rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (Dz. U. nr 132, poz. 1115 oraz 1121), przy czym w pierwszym z wymienionych rozporządzeniu został zamieszczony (w postaci załącznika) wykaz chorób zawodowych.

Tryb zgłaszania podejrzenia o chorobę zawodową:

Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej oraz jej rozpoznanie może nastąpić u pracownika lub byłego pracownika w okresie jego zatrudnienia w narażeniu

zawodowym lub po zakończeniu pracy w takim narażeniu, nie później niż w okresie, który został określony w wykazie chorób zawodowych.

Zakres świadczeń: Świadczenia w razie choroby z ubezpieczenia wypadkowego obejmują: zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek wyrównawczy.

Zasiłek chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne przysługują wszystkim osobom objętym ubezpieczeniem wypadkowym, natomiast zasiłek wyrównawczy - wyłącznie ubezpieczonym będącym pracownikami.

jednorazowe odszkodowanie - pracownikowi, który wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu przysługuje jednorazowe odszkodowanie pieniężne. Odszkodowanie to przysługuje również członkom rodziny pracownika, który zmarł wskutek takiego wypadku lub choroby.

Odszkodowanie za przedmioty utracone lub uszkodzone wskutek wypadku przy pracy - pracownik, który wskutek wypadku przy pracy doznał uszczerbku na zdrowiu uzasadniającego prawo do świadczeń (lub rodzina uprawniona do jednorazowego odszkodowania - w razie śmierci pracownika) ma prawo do odszkodowania od zakładu pracy (pracodawcy) za szkody poniesione wskutek utraty lub uszkodzenia w związku z wypadkiem przedmiotów osobistego użytku oraz przedmiotów niezbędnych do wykonywania pracy. Odszkodowanie za przedmioty całkowicie zniszczone wskutek wypadku ustala się według ceny zakupu takich przedmiotów obowiązującej w czasie ustalania odszkodowania z uwzględnieniem stopnia ich zużycia;

Świadczenia wyrównawcze - są to świadczenia o charakterze przejściowym mające na celu wyrównanie zarobku pracownika w okresie adaptacji do nowych warunków wynikłych z doznanego uszczerbku na zdrowiu. Pracownikowi, który wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu co najmniej w 20% i nie pobiera renty z tego tytułu oraz osiąga wynagrodzenie zmniejszone co najmniej o 10%, przysługuje świadczenie wyrównawcze. Świadczenie to przysługuje od zakładu pracy (pracodawcy) i stanowi różnicę między wynagrodzeniem z okresu przed powstaniem uszczerbku na zdrowiu a wynagrodzeniem osiąganym po jego powstaniu i ma na celu ułatwienie pracownikowi rehabilitacji zawodowej. Przysługuje ono przez okres nie dłuższy niż 3 lata i nie może przekraczać 30% wynagrodzenia z okresu przed powstaniem uszczerbku na zdrowiu;

Świadczenia w okresie czasowej niezdolności do pracy - Prawo do zasiłku chorobowego z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej przysługuje niezależnie od okresu podlegania ubezpieczeniu wypadkowemu, tj. bez okresu wyczekiwania. Zgodnie z ustawą o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz art. 92 Kodeksu pracy w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2003 r., pracownik za czas niezdolności do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej nie zachowuje prawa do wynagrodzenia, o którym mowa w art. 92 Kodeksu pracy. Od pierwszego dnia niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową pracownikowi przysługuje zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego, o ile nie zachowuje on prawa do wynagrodzenia na podstawie odrębnych przepisów. Zatem w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem, zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego przysługuje, nawet jeżeli w danym roku kalendarzowym nie został wykorzystany okres wypłaty wynagrodzenia wynikający z art. 92 Kodeksu pracy. Okresu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, za który ubezpieczony otrzyma zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego, nie wlicza się do okresu 33 dni, o których mowa w art. 92 Kodeksu pracy.

Profilaktyczna opieka zdrowotna nad pracownikami.

Zgodnie z art. 229 Kodeksu pracy „Obowiązek objęcia profilaktyczną opieką medyczną pracownika spoczywa na pracodawcy".

Badania profilaktyczne mają na celu stwierdzenie, czy zatrudniony pracownik nie ma przeciwwskazań do wykonywania pracy na określonym stanowisku.

Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika, który nie przedstawił aktualnego orzeczenia lekarskiego o braku przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Dotyczy to badań wstępnych, okresowych i kontrolnych. Badania przeprowadzane są na koszt pracodawcy.

a)badania wstępne:
Badaniom wstępnym podlegają:

• osoby przyjmowane do pracy,

• pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni

• pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki

szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe.

b)badania okresowe:

Badania okresowe przeprowadzane są w miarę możliwości w godzinach pracy. Za czas niewykonywania pracy w związku z badaniami, pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, a ponadto w razie przejazdu do innej miejscowości przysługują mu należności na pokrycie kosztów przejazdu.

Pracodawca zatrudniający pracowników w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających jest obowiązany zapewnić tym pracownikom okresowe badania lekarskie także:

• po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami, czynnikami lub pyłami,

• po rozwiązaniu stosunku pracy, jeśli zainteresowana osoba zgłosi wniosek o

objęcie takimi badaniami

c)badania kontrolne:

Badania kontrolne przeprowadza się w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni. Celem ich jest ustalenie zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku pracy. Po przeprowadzeniu badania lekarz wydaje orzeczenie lekarskie, uwzględniając wyniki badania oraz ocenę zagrożeń występujących na stanowisku pracy. Orzeczenie lekarskie wydawane jest w formie zaświadczenia, które musi stwierdzić albo przeciwwskazania do pracy na określonym stanowisku albo ich brak.

8.2. Podstawowe zasady ochrony przeciwpożarowej oraz postępowania w razie pożaru:

Ogólne wiadomości o pożarach i wybuchach:

Zagrożeniem pożarowym nazywamy zespół czynników wpływających na powstanie i rozprzestrzenianie się pożaru - a przez to na bezpieczeństwo życia ludzi.

Zagrożeniem wybuchowym nazywamy możliwość tworzenia przez palne gazy, pary palnych cieczy, pyły lub włókna palnych ciał stałych, w różnych warunkach, mieszanin z powietrzem, które pod wpływem czynnika inicjującego zapłon wybuchają czyli ulegają gwałtownemu spalaniu połączonemu ze wzrostem ciśnienia. Pożar lub wybuch może powstać, gdy zaistnieje czasowa i przestrzenna zbieżność następujących elementów:

• materiału palnego,

• czynnika utleniającego,

• źródła zapłonu.

Nas będą interesowały przede wszystkim pożary i wybuchy, które mogą powstać w zakładzie pracy z uwagi na stosowanie tam często w dużych ilościach materiałów niebezpiecznych pożarowo. Materiały palne, które będą traktowane jako niebezpieczne pożarowo to:

• gazy palne, takie jak: acetylen, metan, etan, wodór, propan-butan, amoniak, gaz ziemny, miejski generatorowy itp.,
  

• ciecze, których pary z powietrzem tworzą mieszaniny palne i wybuchowe jak:

węglowodory ciekłe, alkohole, rozpuszczalniki ( aceton, benzyna itp. ) o temperaturze zapłonu poniżej 55 stopni C,

• ciała stałe wytwarzające w zetknięciu z wodą lub parą wodną, gazy palne,

zapalające się samorzutnie w powietrzu materiały wybuchowe i pirotechniczne,
pyły palne.

• czynniki utleniające- tlen z powietrza, tlen w związkach nadtlenkowych, związki zawierające grupy bogate w tlen ( azotanowe, azotynowe, nitrowe, chloranowe i inne), chlorowce (fluor, chlor, brom), siarka.

Źródła zapłonu - np. iskry elektryczne, mechaniczne, elektrostatyczne; gorące powierzchnie, iskry spawalnicze, łuk elektryczny, otwarty ogień.

Ogólne metody zapobiegania pożarom i wybuchom:

Ponieważ powstanie pożaru warunkuje obecność materiału palnego, czynnika utleniającego i źródła zapłonu - usunięcie jednego z nich wykluczy jego powstanie.

Poniżej podano przypadki, gdy usunięcie substancji palnej jest konieczne:
- odpylanie pomieszczeń zagrożonych wybuchem pyłów ( zawirowanie osiadłego

pyłu o grubości 1 mm może wypełnić pomieszczenie mieszaniną wybuchową),
- usuwanie odpadków szczególnie mających zdolności do samonagrzewania się
(np. zaolejone czyściwo),
- usuwanie trawy, liści itp. z najbliższego otoczenia zbiorników z gazami palnymi i

cieczami palnymi,
- czyszczenie z resztek substancji palnych aparatów i rurociągów oddawanych do

remontów związanych ze spawaniem,
- wentylowanie pomieszczeń zagrożonych wybuchem ( obniżanie stężenia
substancji palnych gazowych poniżej Dolnej Granicy Wybuchowości).

Usuwanie źródeł zapłonu ze strefy zagrożenia:
a) Otwarty płomień jest najczęstszą przyczyną pożarów. W związku z tym w obiektach oraz na terenach przyległych do nich nie jest zabronione wykonywanie czynności, które mogą spowodować pożar, jego rozprzestrzenianie się, utrudnienie prowadzenia ratowniczego lub ewakuacji, a w szczególności:

• używanie otwartego ognia i palenie tytoniu w strefach zagrożonych pożarem
  lub wybuchem,

• garażowanie pojazdów silnikowych w obiektach i pomieszczeniach nie

przeznaczonych do tego celu, jeśli nie opróżniono zbiornika paliwa pojazdu i
nie odłączono na stałe zasilania akumulatorowego pojazdu,

• rozgrzewanie za pomocą otwartego ognia, smoły i innych materiałów w

odległości mniejszej niż 5 m od obiektu, przyległego do niego składowiska lub placu składowego z materiałami palnymi ( przy czym jest dopuszczalne wykonywanie tych czynności na dachach o konstrukcji i pokryciu niepalnym w budowanych obiektach, a w pozostałych, jeżeli zostaną zastosowanie odpowiednio przeznaczone do tego celu podgrzewacze),

• wysypywanie gorącego popiołu i żużla lub spalanie śmieci i odpadków w

miejscu umożliwiającym zapalenie się sąsiednich obiektów lub materiałów palnych,

• przechowywanie materiałów palnych w odległości mniejszej niż 0,5 m od:

* urządzeń i instalacji, których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się do temperatury przekraczającej 100 ^oC,
* linii kablowych o napięciu powyżej 1 kV, przewodów uziemiających oraz przewodów odprowadzających instalacji odgromowej, jeżeli odrębne przepisy nie stanowią inaczej

• użytkowanie elektrycznych urządzeń ogrzewczych ustawionych

bezpośrednio na podłożu palnym, z wyjątkiem urządzeń eksploatowanych zgodnie z warunkami określonymi przez producenta,

• stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych, z wyjątkiem

materiałów trudnozapalnych, jeżeli zostaną umieszczone w odległości najmniej 0,05 m od żarówki,

• instalowanie opraw oświetleniowych oraz osprzętu instalacji elektrycznych

jak: wyłączniki, przełączniki, gniazda wtyczkowe, bezpośrednio na podłożu
palnym, jeżeli ich konstrukcja nie zabezpiecza podłoża przed zapaleniem.

• b)Ogrzane i rozżarzone powierzchnie

Zapoczątkowanie pożaru może nastąpić od ogrzanych powierzchni ogrzewczych, powierzchni aparatury, urządzeń elektrycznych i mechanicznych itp.

• c)Promieniowanie świetlne i cieplne

Zależnie od warunków atmosferycznych nasłonecznione powierzchnie mogą
osiągnąć temperaturę 80-100 stopni C, co jest wystarczające do
zapoczątkowania samonagrzewania się pyłów lub rozerwania butli z gazami
skroplonymi pod ciśnieniem.

• d)Iskry mechaniczne

Niebezpieczeństwo zapłonu mieszanin wybuchowych przez iskry mechaniczne ( wentylatory, wirówki, młyny, urządzenia sortujące itp.) w wyniku ich uszkodzenia, dostania się elementów metalowych itp.

Zdolność zapłonową iskier stalowych można znacznie ograniczyć lub wyeliminować przez pokrycie uderzanych powierzchni olejami mineralnymi, roztworami wodnymi środków zmniejszających napięcie powierzchniowe oraz roztworami kwasu fosforowego lub fosforanów .

Stosuje się też narzędzia nie iskrzące wyrabiane z brązów berylowych ( 1,5-2,5% Be, reszta Cu ), brązów manganowo-niklowych.

• e)Iskry elektryczne

Zdolność zapłonowa iskier elektrycznych jest dość duża i może spowodować wybuch praktycznie wszystkich mieszanin wybuchowych par i gazów palnych a także zawiesin pyłowo-powietrznych oraz zapoczątkować tlenie się pyłu osiadłego.

Zapobieganie zapłonom od iskier elektrycznych pochodzących z przewodów i urządzeń elektrycznych polega na odpowiednim doborze tych urządzeń.
f) Elektryczność statyczna

Wyładowania iskrowe spowodowane zjawiskiem elektryzowania się różnych materiałów były źródłem wielu pożarów i wybuchów, stanowiły też utrudnienie w wielu procesach technologicznych.

Dla zapobieżenia zapłonowi w pomieszczeniach zagrożonych wybuchem stosuje się:

- zmniejszenie prądu wytwarzania,

- instalacje uziemiające,

- zwiększenie względnej wilgotności powietrza,

- eliminatory radioizotopowe,

- nadmuchiwanie miejsc elektryzacji zjonizowanym powietrzem spoza stref

zagrożenia wybuchem.

Rozmieszczenie podręcznego sprzętu gaśniczego

- sprzęt powinien być umieszczony w miejscach łatwo dostępnych i widocznych,
przy wyjściach na zewnątrz pomieszczeń,
- w obiektach wielokondygnacyjnych sprzęt należy umieszczać w tych samych

miejscach na każdej kondygnacji, jeżeli warunki techniczne na to pozwalają,
- oznakowanie miejsc usytuowania sprzętu powinno być zgodne z Polskimi
Normami,
- do sprzętu powinien być dostęp o szerokości co najmniej 1 m,
- sprzęt należy umieszczać w miejscach nie narażonych na uszkodzenie

mechaniczne oraz działanie źródeł ciepła ( piece, grzejniki ),
- odległość dojścia do sprzętu nie powinna być większa niż 30 m.

Zasady postępowania pracowników na wypadek powstania pożaru

Zgodnie z art. 4 Ustawy z dnia 24 sierpnia 1991r. o ochronie przeciwpożarowej

(Dz. U. Nr 81, poz. 351 z późn. zm.) pracodawca jest zobowiązany do ustalenia w zakładzie sposobu postępowania na wypadek pożaru - w formie instrukcji bezpieczeństwa pożarowego. W celu zaznajomienia pracowników z zasadami postępowania na wypadek pożaru, pracodawca opracowuje ,, Instrukcję postępowania na wypadek pożaru ,,

umieszczonej w miejscach widocznych. Instrukcja ta powinna zawierać:
- organizację i warunki ewakuacji z uwzględnieniem środków i sposobów
ogłaszania alarmów o niebezpieczeństwie, warunków ewakuacji przy
wykorzystaniu dróg komunikacji ogólnej, sposobów prowadzenia ewakuacji
zorganizowanej i indywidualnej,
- zasady postępowania na wypadek pożaru, w tym:

• gaszenie pożaru do czasu przybycia jednostek ratowniczo - gaśniczych oraz
  współdziałanie z kierującym akcją gaśniczą,

• zasady postępowania dla innych osób korzystających z obiektu,

• wykaz telefonów alarmowych.

Postępowanie w przypadku ogłoszenia alarmu i zarządzenia ewakuacji

1. Przerwać pracę, zabezpieczyć ważne dokumenty i wyłączyć urządzenia elektryczne.
2. Pozamykać drzwi i okna, aby uniemożliwić rozszerzanie się ognia lub dymu.
3. Zachować spokój aby nie dopuścić do paniki, opuścić budynek korzystając z drogi ewakuacyjnej. Zbaczanie lub zawracanie z drogi ewakuacyjnej utrudnia sprawne prowadzenie ewakuacji i może spowodować panikę.
4. Ściśle stosować się do poleceń kierownictwa akcji.

Udzielenie pierwszej pomocy poszkodowanemu w wypadku należy do obowiązków pracodawcy. W związku z tym pracodawca powinien:

• posiadać odpowiednio wyposażoną apteczką pierwszej pomocy,

• zawartość apteczki winna być konsultowana z lekarzem,

• zapewnić poszkodowanemu odpowiedni transport do lekarza lub, jeśli sytuacja tego wymaga, sprowadzić lekarza do poszkodowanego,

• zaznajomić pracowników z telefonami alarmowymi.

Zasady udzielania pomocy przedlekarskiej w razie wypadku - definicja:

Pod pojęciem pierwszej pomocy rozumiemy szybkie, zorganizowane działanie prowadzone przez osoby (osobę) z otoczenia ofiary nieszczęśliwego wypadku.

Pierwszej pomocy zwykle udziela się na miejscu wypadku. Postępowanie osoby ratującej powinno wyglądać następująco:

-ocena zdarzenia, podjęcia działania,

-jak najszybsze usunięcie czynnika działającego na poszkodowanego,

-ocena zaistniałego zagrożenia dla życia poszkodowanego:

• sprawdzenie tętna,

• sprawdzenie oddechu oraz drożności dróg oddechowych,

• ocena stanu przytomności,

• ustalenie rodzaju urazu (rany, złamania itp.),

-zabezpieczenie chorego przed możliwością dodatkowego urazu lub innego zagrożenia,

-wezwanie pomocy fachowej (lekarza, Pogotowia Ratunkowego itd.),

-zorganizowanie transportu poszkodowanego (jeśli nie ma możliwości szybkiego
dotarcia lekarza).

Poniżej zostaną przedstawione podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy w niektórych stanach zagrożenia zdrowia lub życia spowodowanych przede wszystkim wypadkami przy pracy.

Zranienia:

Pierwszą czynnością jest:

-natychmiastowe zatrzymanie krwotoku;

-usunięcie z rany ciał obcych (tylko widocznych i których usunięcie nie sprawia trudności);

-zabezpieczenie rany przed zakażeniem poprzez oczyszczenie okolicy rany benzyną, eterem lub spirytusem w promieniu 4 - 5 cm począwszy od brzegów rany na zewnątrz (głębokich ran nie należy przemywać żadnymi płynami antyseptycznymi, ani wycierać a jedynie okryć jałowym opatrunkiem i zabandażować);

-w przypadku rany zanieczyszczonej spłukać obficie 3% roztworem wody utlenionej;

-miejsce zranione przykryć wyjałowioną gazą, nałożyć na nią ligninę lub watę;

-opatrunek umocować bandażem, przylepcem, chustą trójkątną - w zależności od wielkości zranienia;

-wszystkich chorych (zranionych) z poważniejszymi uszkodzeniami należy kierować natychmiast do szpitala. Właściwa pomoc lekarska powinna być udzielona od 6 do 8 godzin od chwili zranienia.

Krwotoki.

Krwotokiem nazywamy szybki i obfity wylew krwi z uszkodzonego naczynia krwionośnego- Wypływanie krwi wolne i skąpe nazywamy krwawieniem.

Upływ krwi z tętnic zatrzymuje się doraźnie przez:

• ucisk palcami krwawiącego naczynia

• tętnicę przyciska się do kości powyżej miejsca zranienia, a przy krwotokach z
  tętnicy szyjnej i skroniowej - poniżej miejsca zranienia;

• przy krwotoku z rany na kończynie, koniecznie unieść ją do góry;

• ucisnąć należy silnie kciukiem, czterema palcami lub pięścią;

• założenie opatrunku uciskowego

• doraźnie zatrzymać krwawienie (ucisk palcami),

• położyć opatrunek z jałowej gazy (kilkakrotnie złożony),

• mocno zabandażować.

Krwotoki wewnętrzne - mogą być następujące:

• choroby, np. gruźlicy, wrzodów żołądka, nowotworów płuc,

• upadku z wysokości,

• uderzenia,

• zgniecenia.

W przypadku krwotoków wewnętrznych należy jak najszybciej przekazać chorego w ręce lekarza.

Złamania (urazy kostne).

Złamaniem jest przerwanie ciągłości kości np. na skutek urazu mechanicznego.

Objawy złamania:

• znaczna bolesność w miejscu urazu nasilająca się przy dotykaniu i wszelkich
próbach ruchu,

• niemożność poruszania złamaną kończyną,

• zmiana zarysu kości, znaczna w złamaniach z przemieszczeniem kości;

• przy złamaniu kręgosłupa - dodatkowo czasem porażenie kończyn górnych
  i dolnych,

• przy złamaniach żeber ból przy każdym oddechu, a także kaszel lub ucisk
na klatkę piersiową,

• przy złamaniu miednicy ból przy siadaniu i przy każdej próbie wstania.

Pierwsza pomoc:

• założyć jałowy opatrunek na ranę (w przypadku złamania otwartego),

• unieruchomić złamaną kończynę stosując zasadę unieruchamiania dwóch
  sąsiadujących ze złamaniem stawów (np. przy złamaniu kości przedramienia:
  staw nadgarstkowy i staw łokciowy), do unieruchamiania kończyn należy
  stosować specjalne szyny druciane Kramera, a przy ich braku inne środki
  jak: deszczułki, chusty trójkątne, bandaże

• przy złamaniu kończyn górnych, podudzia i żeber, chorego można przenosić i
przewozić w pozycji siedzącej,

• przy złamaniu uda, miednicy i kręgosłupa tylko w pozycji leżącej,

• przy złamaniu kręgosłupa chory musi być ułożony na twardym podłożu (np. deski,
drzwi itp.),

• podać środki przeciwbólowe,

• zapewnić transport do lekarza.

Zwichnięcia.

Zwichnięciem nazywamy częściowe lub całkowite przemieszczenie się jednej lub kilku w obrębie stawu. Oprócz przemieszczenia dochodzi do uszkodzenia torebki stawowej i wiązadeł.

Pierwsza pomoc

• przyłożyć zimny okład na zwichnięty staw (np. z altacetu),

• unieruchomić go za pomocą szyny i opaski,

• podać środki przeciwbólowe,

• przewieźć chorego do lekarza (przy zwichnięciu stawów: kolanowego,
  biodrowego i skokowego - w pozycji leżącej).

Rany oparzeniowe.

Oparzenia - to uszkodzenia tkanek miękkich (skóry, błon śluzowych a w oparzeniach głębszych także tkanki podskórnej i mięśni) spowodowane działaniem energii:

- cieplnej (wysoka temperatura),

- chemicznej (żrące, parzące związki chemiczne),

- elektrycznej (działanie prądu elektrycznego,

- promieniowania (promieniowanie podczerwone, elektromagnetyczne wysokiej

częstotliwości, laserowe, jonizacyjne)

Rodzaje oparzeń i ich przyczyna:

- oparzenia suche - kontakt z gorącym przedmiotem - sprzęt domowy, papieros

- oparzenia wywołane czynnikami cieplnymi - para, ciecze gorące (rozgrzany tłuszcz,
kawa, herbata)

- oparzenia wywołane prądem elektrycznym - prąd o niskim napięciu (w obrębię
gospodarstwa domowego), wyładowania iskrowe prądu o wysokim napięciu,
uderzeniu pioruna,

- oparzenia chemiczne - środki chemiczne przeznaczone do użytku domowego, m.in.
rozpuszczalniki, środki używane do czyszczenia, substancje żrące, kwasy, chemikalia
przemysłowe, dymy drażniące, żrące gazy,

- oparzenia spowodowane promieniowaniem - oparzenia słoneczne, nadmierna
ekspozycja na promieniowanie nadfioletowe, np. lampa UV, działanie źródeł
radioaktywnych.

Pierwsza pomoc
-przerwanie kontaktu z czynnikami parzącymi,

-zmniejszyć występujący ból (przy poparzeniach I stopnia) przez polewanie czystą zimną wodą przez kilkanaście minut (oprócz zmniejszenia bólu woda zapobiega powstawaniu głębokich oparzeń) oraz przez podawanie środków przeciwbólowych. W przypadku oparzenia związkami chemicznymi należy je zmyć pod silnym strumieniem wody,

-zabezpieczyć oparzoną powierzchnię przed zakażeniem poprzez opatrunki (jałowa
gaza) przy oparzeniach I, II i III stopnia małych powierzchni ciała oraz przykrycie
czystymi prześcieradłami, serwetami, rozwiniętymi płatami gazy - przy
oparzeniach dużych powierzchni ciała,
-zapewnić poszkodowanemu możliwie szybko opiekę lekarską.

9. Okoliczności i przyczyny charakterystycznych dla wykonywanej pracy wypadków przy pracy oraz związana z nimi profilaktyka:

Najczęściej stosowaną metodą klasyfikacji przyczyn wypadków stosowaną przy ich badaniu jest systematyka TOL. Opiera się ona na podziale przyczyn wypadków tkwiących w:
• czynniku materialno-technicznym (T),
• organizacji pracy (O),
• czynniku ludzkim (L).

Przyczyny wypadków przy pracy w ramach czynników materialno-technicznych:

A. Niewłaściwy stan czynnika materialnego:
- wady konstrukcyjne maszyn i urządzeń technicznych oraz narzędzi,
- niewłaściwa struktura przestrzenna czynnika materialnego,

- nieodpowiednia stateczność, wytrzymałość czynnika materialnego,
- brak lub niewłaściwe urządzenia zabezpieczające,
- brak lub niewłaściwe środki ochrony zbiorowej,
- niewłaściwe elementy sterownicze,
- brak lub niewłaściwa sygnalizacja zagrożenia,
- niestosowanie czynnika materialnego do transportu, konserwacji lub napraw.

B. Niewłaściwe wykonanie czynnika materialnego (zastosowanie materiałów
zastępczych, niedotrzymanie wymaganych parametrów technicznych).

C. Wady materiałowe czynnika materialnego.

D. Niewłaściwa eksploatacja czynnika materialnego (zarówno nadmierna eksploatacja, jak i niedostateczna konserwacja, niewłaściwe naprawy, remonty).

Przyczyny wypadków przy pracy w ramach czynników organizacyjnych:

A. niewłaściwa organizacja pracy:
- nieprawidłowy podział pracy lub rozplanowanie zadań,
- nieprawidłowe polecenia przełożonych,
- brak nadzoru, niewłaściwa koordynacja prac zbiorowych,
- wykonywanie z polecenia osób nadzorujących prac niewchodzących w zakres
obowiązków pracownika,
- brak instrukcji posługiwania się czynnikiem materialnym,
- dopuszczenie do pracy czynnika materialnego bez wymaganej kontroli,
przeglądów,
- tolerowanie przez osoby nadzorujące odstępstw od zasad bezpieczeństwa i
higieny pracy,
- niedostateczne przygotowanie zawodowe pracownika,
- brak lub niewłaściwe przeszkolenie w zakresie bhp,
- tolerowanie przez osoby nadzorujące stosowania niewłaściwych technologii,
- dopuszczenie do pracy pracownika z przeciwwskazaniami lekarskimi lub bez
badań lekarskich,
- wykonywanie pracy w zbyt małej obsadzie osobowej,
- wykonywanie prac pomimo niewłaściwego zaopatrzenia w narzędzia i surowce,

Przyczyny wypadków przy pracy w ramach czynników ludzkich:

A. Brak lub niewłaściwe posługiwanie się czynnikiem materialnym przez pracownika:
- używanie nieodpowiedniego do danej pracy czynnika materialnego,
- wykonywanie prac ręcznie zamiast przy użyciu czynnika materialnego,
- użycie czynnika materialnego podczas przebywania osób w strefie zagrożenia,
- niewłaściwe zabezpieczenie czynnika materialnego,
- udostępnienie przez pracownika czynnika materialnego osobie nieupoważnionej,
- użycie czynnika materialnego niezgodnie z jego przeznaczeniem,
- niewłaściwe uchwycenie, trzymanie czynnika materialnego,
- wadliwe zainstalowanie, zamocowanie, zawieszenie czynnika materialnego przez
pracownika,

B. nie używanie sprzętu ochronnego przez pracowników (ochron indywiduwalnych,
środków ochrony zbiorowej lub urządzeń zabezpieczających).

C. niewłaściwe samowolne zachowanie się pracownika:
- wykonywanie pracy nie wchodzącej w zakres obowiązków pracownika,
- przechodzenie, przejeżdżanie lub przebywanie w miejscach niedozwolonych,
- wykonywanie czynności bez usunięcia zagrożenia,
- zbyt szybka jazda,
- niewłaściwe operowanie kończynami w strefie zagrożenia,
- nieprawidłowe zachowanie wynikające z żartów, zabaw itp.

D. stan psychofizyczny pracownika nie zapewniający bezpiecznego wykonania pracy
spowodowany nagłym zachorowaniem, niedyspozycją fizyczną, przewlekłą lub
ostrą chorobą, zmęczeniem, zdenerwowaniem, nadużyciem alkoholu.

E. nieprawidłowe zachowanie się pracownika spowodowane:
- nieznajomością lub lekceważeniem zagrożenia,
- nieznajomością zasad bezpiecznej pracy,
- lekceważeniem poleceń przełożonych,
- niedostateczną koncentracją uwagi na wykonywanej czynności,
- zaskoczeniem niespodziewanym zdarzeniem,
- niewłaściwym tempem pracy,
- brakiem doświadczenia.

Profilaktyka wypadkowa

Punktem wyjścia w profilaktyce wypadkowej jest przede wszystkim rozpoznanie okoliczności i przyczyn zagrożeń wypadkowych.

W profilaktyce wypadkowej stosuje się dwie podstawowe metody rozpoznawania zagrożeń:

a) metodę prospektywną,

b)metodę retrospektywną.

Metoda prospektywna polega na ukierunkowanej analizie wszystkich elementów składowych procesu technologicznego i pracy oraz ocenie możliwości powstania zagrożenia i wypadku, zanim on się wydarzy.

Metoda retrospektywna polega na odtworzeniu łańcucha okoliczności i przyczyn zagrożeń, które doprowadziły do wypadku lub zdarzenia potencjalnie wypadkowego.

Problemy dotyczące zapobiegania wypadkom analizujemy i oceniamy ze względu na występowanie zagrożenia oraz sposób i stopień ochrony przed wypadkiem ludzi wykonujących określone czynności lub obsługujących urządzenie lub osób, które mogą znaleźć się w zasięgu zagrożenia.

1. Zagrożenia związane z konstrukcją urządzeń technicznych, maszyn, ręcznych narzędzi, technologii, materiałów lub substancji, stosowanej energii, stanu urządzeń zabezpieczających itp.

2. Zagrożenia wynikające z organizacji pracy:

a) niewłaściwa ogólna organizacja pracy,

b) niewłaściwa organizacja stanowiska pracy.

3.Zagrożenia wynikające z błędnego zachowania się pracownika lub jego reagowania:

a) niewłaściwe zachowanie się pracownika,

b) niewłaściwe zachowanie się dozoru,

c) błędy projektowania, konstruowania, technologia i inne.

---