BYRON, GIAUR
Kilka słów o autorze
George Gordon Byron (1788-1824) debiutował w 1807 r. tomikiem wierszy Godziny bezczynności. Tomik spotkał się z silnym atakiem krytyków, na co odpowiedzią był poemat Angielscy poeci i szkoccy recenzenci - satyra na współczesną literaturę angielską + program nowej poezji. Owocem 2-letniej wędrówki na Maltę, Albanię, Grecję i Konstantynopol był poemat Wędrówki Childe Harolda, który przyniósł sukces literacki Byronowi (1812). Powieści Byrona o tematyce orientalnej to: Giaur, Narzeczona z Abydos, Korsarza, Oblężenie Koryntu, Paryzana.
Zaangażowany politycznie (członek Izby Lordów, demokrata, przeciwnik feudalno-kapitalistycznego ucisku), żył w świecie pełnym napięć, konfliktów i wyzysku. Świat ten głęboko potępiał, czego dał wyraz w twórczości i życiu prywatnym - dobrowolna emigracja z Anglii (liberalizm poglądów, bezkompromisowość, ale też autokreacja, podtrzymywanie własnej legendy, częste szokowanie opinii publicznej).
GIAUR
Wyd. 1813 - dwa lata po podróży Byrona na Wschód. Tytuł: Giaurem nazwany jest główny bohater poematu. Samo słowo to potoczna muzułmańska nazwa niewiernych, zwłaszcza chrześcijan. Bohater: nazwany Giaurem, Wenecjanin, nic więcej o nim nie wiemy- podkreślenie wyobcowania i tajemniczości bohatera. Miejsce i czas akcji: Grecja, koniec XVIII wieku. Tłumacz: niejaki Adam Mickiewicz. Treść: historię z życia Giaura znamy z relacji różnych świadków i komentatorów, wyznań samego bohatera (spowiedź mnichowi w klasztorze), komentarzy narratora. Giaur pokochał brankę muzułmańską baszy Hassana - piękną Gruzinkę Leilę. Ta także zapałała miłością do Wenecjanina i zdradziła pana. Dowiedziawszy się o zdradzie i potępieńczej miłości (konflikt religii), Hassan ukarał Leilę zgodnie ze zwyczajem topiąc ją w rzece. Giaur nie zdołał zapobiec tragedii (uciec z Leilą), zaprzysiągł zemstę Hassanowi. Basza też cierpiał po stracie ukochanej, nie mógł zaznać spokoju, dręczyło go sumienie, nie cieszyły inne niewolnice, piękny pałac, ogrody. Wyruszył w podróż, by zapomnieć i znaleźć nową żonę. Giaur, który związał się bandą zbójców, zaczaił się na niego w górskim wąwozie, napadł i zabił Hassana wraz z całym jego orszakiem. Zostawił przy życiu jednego sługę, który zawiózł matce Hassana skrwawione szaty syna i tragiczne wieści. Po dopełnieniu zemsty Giaur udał się do klasztoru. Tu żył na uboczu, nie zdradzając się, nie przyjmując sakramentów, w aurze tajemnicy i wewnętrznej tragedii. Dopiero przed śmiercią opowiedział jednemu z mnichów historię swej tragicznej miłości i zemsty.
Cechy kompozycyjne:
- akcja jednowątkowa, ale widziana z różnych perspektyw, punktów widzenia, zarówno oczami muzułmanów (świadkowie, komentarze), jak i chrześcijan (klasztor, świadkowie), występuje więc kilku narratorów;
- bogate i nastrojowe opisy przeżyć bohaterów (Giaur, Hassan);
- inwersja czasowa, nieuporządkowanie chronologiczne wydarzeń, retrospekcja;
- przeplatanie opowieści lirycznymi dygresjami i nastrojowymi opisami krajobrazów, apel do Greków, by walczyli o wolność swojej ojczyzny;
- sam autor określa kompozycję Giaura jako „rozerwane ułomki poematu” - fragmentaryczność, zdarzenia poprzestawiane w czasie i przeplatane lirycznymi wstawkami.
Giaur jako powieść poetycka
Powieść poetycka to dłuższy utwór wierszowany, łączący elementy epickie z lirycznymi, ponieważ językiem poezji opisuje wydarzenia fabularne. Epicka jest narracja - utwór posiada fabułę, techniką przedstawiania zdarzeń i postaci jest opowiadanie i opis. Elementy liryczne zaś to silne zsubiektywizowanie narracji (podobieństwo z poetyckim ja mówiącym) oraz fragmentaryzm: brak czasowej ciągłości i następstwa zdarzeń, czasem brak pewności narratora co do faktów, luźna kompozycja. Zagadkowa fabuła obfituje w momenty dramatyczne, gdy nagle zmienia się akcja i nastrój utworu. Główny bohater jest indywidualistą, buntownikiem, outsiderem (neguje to, co powszechne, izoluje się, krytykuje zachowania społeczeństwa, jest np. zakochanym mordercą, korsarzem, tajemniczym samotnikiem). Jego skłócenie ze światem rozgrywa się w scenerii egzotycznej lub historycznej.
Powieść poetycka - wywodzi się z popularnej na terenie Szkocji i Anglii ballady. Pierwsze powieści poetyckie tworzył w początkach XIX w. Walter Scott, ojciec powieści historycznej (prozatorskiej). Powieści poetyckie Byrona to: Giaur, Lara, Korsarz.
Bajronizm to zatem zespół tendencji literackich i ideowych w twórczości romantyków, ukształtowany przez biografię i dzieła George'a Gordona Byrona. Wyrażał się w kreacji bohatera literackiego jako człowieka o nieprzeciętnej indywidualności, skłóconego z otoczeniem, zbuntowanego przeciw porządkowi społecznemu i normom moralnym. Bajronizm obejmuje również sięganie do formy powieści poetyckiej lub poematu dygresyjnego, jak i praktykowanie ironii romantycznej. W literaturze polskiej przejawiał się głównie w twórczości A. Mickiewicza, J. Słowackiego, A. Malczewskiego .
Bohater bajroniczny jest konstrukcją niejednolitą, przez to tajemniczą i zawsze wyjątkową. Łączy cechy zarówno człowieka uczuć, wędrowca bliskiego naturze, jak i dumnego egoisty, zbrodniarza, samotnika, który miota się w swym niepohamowanym buncie wobec otoczenia. Bohater ten ma skazę na sumieniu, dokonał w swym życiu czegoś okropnego, sprzeciwił się moralności, wyznawanym w epoce, w której żyje, zasadom. Odwraca się od świata, bo manifestuje swoją ogromną wrażliwość na fałsz, krzywdy, głupotę, brzydotę. Ale odwraca się, przekraczając granicę zła. Zostaje potem już tylko z bólem, z narastającym cierpieniem, tęsknotą i żalem. Mickiewicz we wstępie do tłumaczenia Giaura, pisze: „Ludzie Byrona mają sumienie”. Znają pojęcie dobra i zła. Są świadomi, gdy łamią prawo. „Człowiek z sercem musi uciec od świata”. I po takiej ucieczce bohater bajroniczny przeżywa dramat dźwigania wielkiego bólu w samotności, potęgowanego w sercu tak wrażliwej jednostki. Nie jest to wyrzut sumienia i gdybanie, co by się stało, jeśliby zbrodnia nie została popełniona. Nie, chodzi o ciągłe trwanie tego samego bólu, który doprowadził bohatera do drogi niemoralnej. Tak jak w utworze Byrona, tytułowy bohater nie trafia do klasztoru, aby żałować za grzechy. Jest tu, bo wciąż kocha swą wybrankę. Jego uczucie nie zmalało, mimo śmierci ukochanej. Jego ból niemożności połączenia się z kochanką z powodu okrutnych reguł świata - powiększył się o ból niezaspokojenia po akcie zemsty. Bohater odchodzi cierpiący, wciąż tajemniczy. Mimo że jego bunt przechodzi w inną formę. Przedtem - życie z rozmachem, gwałtowność w manifestowaniu protestu przeciw normom. Teraz - gdy zbliża się moment śmierci - bezemocyjne zamknięcie się we własnym bólu.
Byron, Giaur (2 strony)
2