Alan Loy McGinnis

Sztuka miłości

Dedykacja

Przeciętnie raz na miesiąc jakiś pacjent kliniki, w której pracuję,

zadaje mi z gestem wyrażającym najwyższe zdumienie takie mniej więcej

pytanie: "Jak pan może słuchać całymi dniami naszych przygnębiających

opowieści? Czy nie ma pan czasem dość tych wszystkich chorych,

poplątanych ludzi?"

Nigdy nie wiem, co mam na to odpowiedzieć, bo ci, z którymi pracuję,

zwykle stają mi się bardzo bliscy i źle się czuję słysząc, że któryś z

nich mówi o sobie w taki sposób. Dla mnie nie są to ludzie "chorzy", a

współtowarzysze pielgrzymki zmagający się w dużej mierze z tymi samymi

problemami co ja; ludzie, którzy być może zrozumieją swoją sytuację

lepiej, jeśli przyjrzymy się jej wspólnie. Nie tylko zaszczycają mnie

swoją przyjaźnią, ale nieustannie uczą wrażliwości. Rozmawiając z nimi o

tym, co noszą w swoim wnętrzu, dowiaduję się bezcennych rzeczy o samym

sobie. To im właśnie chciałbym dedykować niniejszą książkę.

W celu ochrony prywatności moich pacjentów fakty z ich życia przytaczam

w dowolnych kombinacjach mieszając imiona, miejsca i szczegóły w sposób

uniemożliwiający identyfikację konkretnych osób. W niczym nie umniejsza

to jednak prawdziwości określonych przeżyć.

Podziękowania

Wiele osób pomogło mi w przygotowaniu tej książki do druku. Roy M.

Carlisle z wydawnictwa Harper and Row, utalentowany edytor, pracował

usilnie, by nadać całości logiczny kształt. Mike Somdal wykroczył

znacznie poza zakres obowiązków agenta autorskiego; jest on moim mądrym

krytykiem i bliskim przyjacielem. Niżej wymienieni byli uprzejmi

przeczytać rękopis (a niekiedy kilka jego wersji) i wyrazić o nim swoje

zdanie: dr James Hagelganz, Cherry Henricks, Don Henricks, dr Taz

Kinney, Tricia Kinney, dr Lee Kliewer, David Leek, Diane McGinnis, dr

Walter Ray, Kathy Scroggie, Linda Somdal, Dagny Svensson, Mark Svensson,

dr John Todd i Wendell Will. Jarre-Beth Fees i Rena Inman pomogły mi

bardzo w opracowaniu źródeł.

Następującym czasopismom wyrażam podziękowanie za zezwolenie na

przedruk tekstów:

"Farm Journal" za wyjątki z "My Last Wonderful Days" pióra Hazel Andre,

lipiec 1956, Dale E. Smith;

"Glamour" za wyjątki z "Romance vs. Sex Appeal. The Battle Women Lost"

pióra Harriet Van Horne, listopad 1961, The Conde Nast Publications,

Inc.;

"Atlantic Monthly" za wyjątki z "My Mother's Hands" pióra Roberta

Fontaine, marzec 1957, The Atlantic Monthly Co.

Przedmowa

Cieszy mnie fakt, że "Sztuka miłości" dobrze się sprzedaje. Cieszy

przed wszystkim przez wzgląd na tematykę książki - traktuje ona o

miłości i małżeństwie oraz pewnych pryncypiach, których zachowanie jest

nader istotne dla powodzenia w obu tych sferach.

Od czego więc zależy powodzenie związku? Z pewnością ważne jest, by

spotkać właściwą osobę. Tak samo, a może jeszcze ważniejsze, jest jednak

uświadomienie sobie, że udany związek to związek, którego strony nie

szczędzą czasu i energii na praktykowanie prostych zasad i technik

współżycia mających na celu umacnianie monogamicznej miłości.

Praca doradcy rodzinnego daje mi możliwość obserwacji wewnętrznego

funkcjonowania małżeństw i niestety aż nazbyt często bywam świadkiem

katastrof. Rozstający się małżonkowie mają ku temu tysiąc powodów,

niejednokrotnie wystarczających - niemniej jednak rozwód zwykle zostawia

po sobie w ich życiu ogromne spustoszenia.

Tymczasem na podstawie doświadczeń w pracy z setkami par małżeńskich

jestem coraz bardziej przekonany o tym, że każdy, kto chce przyciągnąć

do siebie partnera, może tego dokonać oraz że większość małżonków

zastanawiających się nad rozwodem potrafiłaby - jeśli chciałaby tego

wystarczająco mocno - odbudować związek i rozniecić w sobie na nowo

wzajemną miłość. W większości wypadków małżeństwa rozpadają się nie z

powodu różnic osobowościowych czy na skutek "przerośnięcia" jednego

partnera przez drugiego, a dlatego, że osoby bardzo w sobie niegdyś

zakochane ulegają po ślubie dziwnemu lenistwu i zaczynają zaniedbywać

wzajemne relacje. Zaczynają poświęcać więcej czasu i energii karierze

zawodowej, dzieciom, osobistym zainteresowaniom - czy w końcu flirtowi z

kimś trzecim. I pewnego dnia nie mają już do czego wrócić.

W niniejszej książce staram się dowieść, jak nieistotne dla szczęścia w

miłości są walory fizyczne i wskazać te atrybuty, którymi rozumni

kochankowie rzeczywiście się wzajemnie przyciągają. Czynię również kilka

sugestii na temat doboru towarzysza życia. Jest sprawą niezwykle

istotną, by wybierać go bardzo starannie - spory fragment książki

dotyczy zasadzek zagrażających romantycznej miłości z tej strony i ma na

celu uwrażliwić na dające o sobie znać sygnały ostrzegawcze, gdy mimo

wszystko ciągle odczuwamy słabość wobec określonego typu osób.

Rozciągający się na dziesięciolecia związek między mężczyzną a kobietą

nie raz i nie dwa wymaga wyrzeczeń. Cztery rozdziały poświęcam kwestii

zachowania osobistej niezależności bez popadania w egoizm oraz mówienia

o własnych potrzebach bez przyjmowania postaw cierpiętniczych czy

dyktatorskich.

Udzielam też pewnych wskazówek w zakresie umiejętnego wyrażania uczuć

negatywnych. Większość ludzi, niestety, wstępuje na nową drogę życia z

minimalną wiedzą na temat postępowania w sytuacjach konfliktowych.

Tymczasem nie ma mowy, byśmy mogli z drugim człowiekiem na co dzień żyć

lub pracować bez podstawowych umiejętności w tym zakresie. Jednym z

celów, jaki sobie stawiam w mojej pracy psychologa doradcy, jest pomoc

ludziom w wychodzeniu ze sporów małżeńskich z nieumniejszoną miłością do

partnera. Gniew i złość można wyrażać w sposób właściwy lub niewłaściwy

i sądzę, że swój sukces książka zawdzięcza między innymi szczegółowej

odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób nie zgadzać się z kimś, a jednak go

rozumieć.

Żyjemy na "padole łez" i tak wiele z nich zostało wylanych z powodu

niewierności współmałżonka. Dla niektórych ludzi nie może być w życiu

nic gorszego, niż odkrycie, że partner ma romans. Dlaczego miliony ludzi

lądują w cudzych łóżkach i co zrobić, by temu zapobiec? Książka

niniejsza porusza problematykę ludzkiej płciowości i na tej podstawie

sugeruje pewne działania zapobiegające niewierności. Można w niej

znaleźć też kilka uwag na temat odbudowy związku po zdradzie. Zdrada

małżonka nie musi być końcem świata - nie musi też być końcem

małżeństwa.

Wszyscy zetknęliśmy się kiedyś z małżeństwami o kilkudziesięcioletnim

stażu, w których obie strony są ciągle na siebie otwarte, gotowe sobie

pomagać i nieprzerwanie cieszą się nawzajem swoją obecnością. W

końcowych rozdziałach książki przedstawiam kilka modeli takich

wartościowych związków i zatrzymuję się dłużej nad bardzo zwyczajną

cnotą, która mogłaby przeobrazić wiele związków - nad myśleniem o drugim

człowieku.

Ludzie w Stanach nie rozwodzą się już dzisiaj tak ochoczo, jak za

czasów pierwszego wydania "Sztuki miłości". Są dane wskazujące na to, że

rozwodowy szczyt mamy już za sobą i że częstotliwość rozwodów zaczyna

się zmniejszać. Jest ich dzisiaj mniej na tysiąc małżeństw niż w roku

1974. Mam nadzieję, że wynika to ze wzrastającej świadomości szkód,

jakie na skutek rozpadu rodziny ponoszą dzieci, szkód, których skutki

rozciągają się niekiedy na całe dziesięciolecia. Być może też nasza

cywilizacja dochodzi na powrót do wniosku, że bez rezygnacji z

natychmiastowego zaspokajania swoich potrzeb i bez dawania siebie

drugiemu człowiekowi - przynajmniej od czasu do czasu - nie da się

uchronić żadnych wartości.

We wszystkich szczęśliwych związkach partnerzy prędzej czy później

dochodzili do tych prawd. Małżeństwo jest najbardziej wymagającą relacją

międzyosobową, jaką nawiązujemy w życiu, albowiem zdecydowanie

przewyższa wszelkie inne pod względem długości trwania i stopnia

intymności. Z rodzicami i dziećmi żyjemy pod jednym dachem znacznie

krócej niż z małżonkiem, a wszelkie relacje związane z pracą zawodową są

nadzwyczaj krótkotrwałe w porównaniu z tym, czego się oczekuje w wypadku

małżeństwa.

Ta w założeniu najtrwalsza i najgłębsza więź z drugim człowiekiem

zasługuje więc na najsolidniejszy wysiłek z naszej strony i na

uprzywilejowane miejsce w hierarchii poczynań. Niniejsza książka

proponuje pewne przemyślenia i techniki mające na celu wzmocnienie

romantycznej miłości w relacjach małżeńskich.. Zachęcam wszystkich, by

nie szczędzili czasu i energii na praktykowanie tych sprawdzonych metod;

mam nadzieję, że dzięki temu książka ta okaże się pożyteczna.

Motto:

W miłości mężczyzny i kobiety

kochających się z pasją, wyobraźnią i czułością

jest coś bezcennego i współczuć tylko można temu,

kto nigdy tego nie doświadczył.

Bertrand Russel, ur. 1872 r. - filozof i matematyk; laureat Nagrody

Nobla w 1950 r.

W obronie romantyczności

Im częściej stykałem się z ludźmi, którzy mieli problemy w małżeństwie,

z tym większą ostrością uświadamiałem sobie, jak niewiele wiem na temat

miłości mężczyzny i kobiety. Zacząłem więc szukać odpowiedzi na

następujące pytania:

Czy tradycyjna romantyczna miłość jest możliwa we współczesnej epoce

związków na jedną noc i błyskawicznych rozwodów? Czym jest owo poczucie

bliskości, które każe dwojgu ludziom rozmawiać ze sobą do świtu - to

uczucie, jakaś wyższa siła czy decyzja? Czy można je odzyskać, kiedy

wszystko zdaje się zamierać? Dlaczego uczucie wygasa? Czy można

nienawidzić kogoś, kogo się kiedyś kochało, czy może w takim wypadku

nigdy nie było mowy o prawdziwej miłości?

Aby znaleźć odpowiedź, przeczytałem setki książek i artykułów

napisanych przez osoby będące autorytetami w tej dziedzinie i

rozmawiałem z dziesiątkami wykształconych osób - z psychologami,

socjologami, psychiatrami, pracownikami socjalnymi i teologami. Potem,

ciągle w poczuciu niedosytu, kartkowałem książki biograficzne, pragnąc

zapoznać się z historiami słynnych małżeństw na przestrzeni dziejów.

W obliczu całej tej wiedzy ciągle pozostaję romantykiem. Z biegiem lat

jestem coraz bardziej przekonany, że uniesienia miłosne są czymś jak

najbardziej realnym, że człowiek ma na tę sferę odczuwania większy

wpływ, niż mu się wydaje, oraz że są one w zasięgu niemal każdego, kto

decyduje się postawić na wielką miłość.

Wszyscy słyszeliśmy o ekspertach w dziedzinie miłości, o ludziach,

którzy potrafią podtrzymywać żar uczuć i którzy posiedli sekret

przeżywania miłosnych uniesień bez względu na upływ czasu.

Celem tej książki jest ujawnienie tajemnicy trwałego szczęścia w

miłości. Jeżeli ciągle kochamy partnera, zastosowanie się do poniższych

wskazówek wzbogaci nasze życie i zabezpieczy przed rafami życia.

Jak stać się lepszym kochankiem

Przyjrzyjmy się zwycięzcom w tej grze. Czy mieli tylko szczęście do

partnerów? Czy o wygranej zadecydowało ich wykształcenie, wygląd

zewnętrzny, pieniądze? Zwykle wszystko to nie miało większego znaczenia.

Sukces związany był raczej z ich osobowością do budowania trwałych

więzi.

Nie są to cechy dziedziczne wybranych, wręcz przeciwnie, mogą one stać

się udziałem każdego. Nie chcę przez to powiedzieć, że w związku

mężczyzny i kobiety wszystko jest proste - przeciwnie jest to

rzeczywistość nad wyraz skomplikowana. Nie twierdzę też, że łatwo wejść

w posiadanie sekretu szczęśliwej miłości. Utrzymuję zaś, że znane

historii trwałe i szczęśliwe związki miłosne budowane były w oparciu o

pewne ogólnie obowiązujące zasady, które dają się sprecyzować i

przyswoić.

Miłość romantyczna jawi się niektórym jako rzecz wielce tajemnicza, coś

nad czym człowiek nie ma najmniejszej kontroli, tak jakby "zakochanie

się" było podobne do "uderzenia się" głową w zbyt niską futrynę.

Tymczasem, jak wyjaśnia znany filozof i psycholog Erich Fromm, zwrot

"zakochać się" (ang. to fall in love, dosłownie: "wpaść w miłość" -

przyp. tłum.) jest nielogiczny sam w sobie, ponieważ sugeruje bierność i

przypadkowość - jakby coś "się działo" samo i nie wiadomo dlaczego -

podczas gdy miłość jest w rzeczywistości postawą wymagającą szczególnie

intensywnej aktywności. (Por. Erich Fromm, Mieć czy być, przekł. Jan

Miziński, Warszawa, 1989, s. 46)

Miłość można obudzić

William Lederer, autor poruszający często tematykę miłości i

małżeństwa, pisze, że "miłość nie jest źródłem dobrych wzajemnych

odniesień, lecz ich konsekwencją". To bardzo istotna uwaga. Zwykle

przyjmuje się bowiem, że dopiero na gruncie danej w jakiś sposób miłości

kształtowane są wzajemne relacje. Tymczasem według Lederera jest akurat

odwrotnie. Początkowy pociąg wzajemny spełnia funkcję pierwszego

impulsu, ale o później wzbudzanych uczuciach decyduje jakość świadomie

kształtowanych relacji.

Dobrym przykładem na to, że miłość można świadomie wzbudzić, jest

historia Roberta Redforda i Loli Van Wagenen. Ona właśnie skończyła

gimnazjum, a on wrócił z samotnej podróży po Włoszech, gdzie, jak

powiedział, zaczął dużo pić i myśleć o sobie jako o "starym człowieku".

Redford wspomina:

"Lola była taka czuła i wrażliwa. Miałem jej tyle do powiedzenia, że po

prostu mówiłem, i to niekiedy całymi nocami. Ją naprawdę interesowało to

wszystko, a ja naprawdę potrzebowałem mówić. Spacerowaliśmy nocami

wzdłuż Hollywood Boulevard aż do Sunset, potem wzdłuż Sunset aż na

szczyty wzgórz, potem na drugą stronę do Hollywood Bowl i z powrotem,

żeby popatrzeć na świt - cały czas rozmawiając. Często powtarzałem, że

nie ożenię się przed ukończeniem trzydziestu pięciu lat, ale coś mi

mówiło, że to jest osoba, z którą chciałbym pójść przez życie".

Jakiś czas później Redford znalazł się w Nowym Jorku. Tęsknił za Lolą.

Pewnego dnia zadzwonił do niej z automatu i powiedział: "Mam tu

trzydzieści dwa dolary w dwudziestopięciocentówkach. Zadecydujmy, czy

się pobierzemy, czy nie".

Lola potrafiła wzniecić ogień z iskry początkowego zainteresowania.

Zamiast czekać na "przyjście" miłości, stworzyła relacje, których miłość

była naturalną konsekwencją. Są z Redfordem małżeństwem od 1958 roku.

Prawdziwa miłość nie ma więc nic wspólnego ze strzałą Amora - miłość

trzeba budować. Umiejętność budowania miłości należy do najważniejszych

ludzkich umiejętności.

Tajemnica i moc miłości

Miłość romantyczna jest czymś na tyle ulotnym - krytyk muzyczny Henry

Finck nazwał ją "splotem paradoksów" - że wielu ludzi nauki wyraża się o

niej dość sceptycznie. Pewna pani psycholog wtłoczywszy w komputer całe

morze danych doszła do niespecjalnie zaskakującego wniosku, że okres

romantyczny w relacjach damsko-męskich trwa nie dłużej niż osiemnaście

do trzydziestu sześciu miesięcy od momentu pierwszego przypływu uczucia.

Niektórzy naukowcy uważają nawet wielkie romantyczne miłości za swego

rodzaju "patologię" będącą wytworem europejskiej kultury wieków

średnich.

Ludzie kochali się jednak już znacznie wcześniej niż w dwunastym wieku

i nie tylko w Europie. Dla oczu Heleny wyruszyło na wojnę tysiąc

okrętów, Jakub musiał odsłużyć za rękę Racheli siedem lat i "(...)

wydały mu się one jak dni kilka, bo bardzo miłował Rachelę". (Rdz.

29,20) Płomień namiętnej miłości od niepamiętnych czasów jest siłą

napędową ludzkich poczynań.

Oczywiście taka miłość jest ulotna, o czym również od tysięcy lat

zaświadczają poeci. Odradza się jednak wiecznie jak zielona murawa i

świat zawdzięcza jej zbyt wiele ze swego piękna, zbyt wiele

zachwycających sonat i posągów, by można się było od niej odwrócić.

Zamiast odżegnywać się od namiętnej, romantycznej miłości z tego tylko

powodu, że jej nie rozumiemy, winniśmy z największą uwagą studiować

stany duszy, które mogły stać się inspiracją dla takich dokonań jak

poemat miłosny znany pod nazwą pieśni nad pieśniami:

"O jak piękna jesteś, jakże wdzięczna,

umiłowana, pełna rozkoszy!

Postać twoja wysmukła jak palma,

a piersi twe jak grona winne.

Rzekłem: wespnę się na palmę,

pochwycę gałązki jej owocem brzemienne".

(Pnp 7,7-9)

Uzdrawiająca moc miłości

W klinice psychiatrycznej, gdzie pracuję, mamy na co dzień do czynienia

z wieloma załamanymi ludźmi. Niekiedy są to osoby od tak dawna

"sparaliżowane" depresją, że czasem doprawdy nie wiem, co z nimi począć.

Zdarza się jednak, że w okresie leczenia ktoś taki spotyka się z

miłością i sam również gotów jest pokochać. Dla obserwującego taki

przebieg wydarzeń lekarza bywa to wręcz strofujące, bo okazuje się, że

miłość działa na podopiecznego znacznie skuteczniej niż wszystkie

aplikowane mu pastylki i terapie razem wzięte. Nigdy nie doradzam

żyjącym samotnie pacjentom wiązania się z kimś w celu poprawy

samopoczucia, uświadamiam im jednak ich potrzebę miłości, bo jak

powiedział antropolog Ashley Montagu, "w ludzkiej miłości drzemie

ogromna siła".

Słynnego poetę angielskiego Roberta Browninga zachwyciły swego czasu

"przedziwne, bujne rytmy", które odkrył w dwóch zielonych tomikach

poezji pióra nowej, nieznanej autorki. W liście do niej napisał:

"Naprawdę kocham te tomiki całym sercem - i panią razem z nimi".

Browning był wówczas krzepkim, tryskającym energią

trzydziestosześcioletnim mężczyzną. Elizabeth Barret miała lat

czterdzieści i była inwalidką; w czasie, gdy dostała list od roku nie

opuszczała pokoju na piętrze w domu swego ojca na Wimpole Street. Robert

i Elizabeth zakochali się w sobie - namiętnie i głęboko. Z biegiem czasu

ona zaczęła schodzić na dół, potem do ogrodu, by wreszcie - po

tygodniach spiskowania - wymknąć się wraz z nim do kaplicy St.

Marylebone, gdzie wzięli ślub.

Jeśli w tej miłości było coś patologicznego, to Bogu niech będą dzięki

za anomalię, która podniosła inwalidkę z łóżka i zainspirowała ją do

napisania tak cudownych wierszy miłosnych. Pewnego ranka we Włoszech

Elizabeth wsunęła Robertowi do ręki plik zapisanych kartek, których

treść opublikowano później jako Sonnets from the Portuguese (Sonety z

portugalskiego). Jeden z tych sonetów na pewno mógłby kandydować do

tytułu najsłynniejszego wiersza miłosnego wszystkich czasów:

"Jak ciebie kocham? Pozwól niech wyliczę.

Kocham głęboko, daleko, jak zbiec

Potrafi dusza, gdy nie musi wlec

Dawnych pęt, po kres bytu i łaski najwyższej...

Dopóki tchu w piersi,

Kocham łzą, śmiechem, życiem! A gdy zechce Bóg,

Będę jeszcze bardziej kochała po śmierci".

(Elizabeth Barret Browning, Poezje wybrane (sonet XLI), przekł.

Ludmiła Marjańska, Warszawa, 1987, s. 60)

Miłość stygnąca

Nie wszyscy jednak mają tyle szczęścia co Browningowie. Można wręcz

powiedzieć, że miłość to jedno z najpowszechniejszych i największych

rozczarowań w ludzkim życiu, być może największe. Ogromna większość

ludzi, którzy w tym roku się rozwiodą, gorąco się kiedyś kochała, a

teraz jest już tylko dowodem na to, że na miłości można się bardzo

zawieść. Przez różne poradnie przewijają się nieustannie - niegdyś

idealiści i kochankowie, dzisiaj ludzie, których nadzieje zostały

przekreślone. Nierzadko są zagniewani na siebie do tego stopnia, że mimo

niebagatelnych sum, jakie muszą płacić za każdą godzinę terapii,

niejedną z nich potrafią spędzić na wylewaniu swych żalów do partnera.

Jakże często poradnia pełni tylko funkcję przystanku w drodze do

adwokata.

Erich Fromm pisze:

"Nie ma chyba sprawy, którą byśmy podejmowali z takimi zawrotnymi

nadziejami i tak pełni oczekiwania, która by jednak zawodziła z taką

regularnością jak miłość".

(Erich Fromm, O sztuce miłości, przeł. Aleksander Bogdański, Warszawa,

1971, s. 18.)

Tymczasem to nie miłość zawodzi, lecz ludzie. I jednym z powodów, dla

którego tak często się to zdarza, jest fakt, że w dziki, niebezpieczny

świat damsko-męskich relacji wchodzimy bez odpowiedniej wiedzy i

przygotowania, pod presją środowiska, które zachęca do wstępowania w

związki nie oferując jednak niemal żadnej edukacji na temat więzi między

mężczyzną a kobietą. A przecież w żadnej innej sferze nasza ignorancja

nie powoduje tak dotkliwych skutków. Złamane serca, złamane życia,

samobójstwa, te wszystkie problemy, z którymi mam tak często do

czynienia, są w przeważającej mierze wynikiem dyletanckiego podejścia do

sytuacji konfliktowych w małżeństwie i nieliczenia się z zasadami

znanymi od wieków mądrym kochankom.

Zasady te są na tyle ważne, że powinny być wykładane w każdej szkole.

Można żyć bez znajomości zasad rozwiązywania równań, ale wiedza i

umiejętności w zakresie właściwych odniesień do płci przeciwnej są

absolutną koniecznością. Ogólne zadowolenie z życia, a nawet sukcesy

zawodowe człowieka w dużej mierze zależą od tego, czy potrafi stworzyć

szczęśliwy dom.

Znudzenie - wielki wróg miłości

W wielu małżeństwach rozwód brany jest pod uwagę nie dlatego, że

małżonkowie znienawidzili się po kilku czy kilkunastu latach życia

razem, a dlatego, że są po prostu sobą znudzeni.

Po dawnych uniesieniach nie ma już ani śladu i nawet seks przestał być

atrakcją. Nieformalna ankieta, którą New York Times przeprowadził wśród

seksuologów, ujawniła, że wiele małżeństw szuka pomocy nie tyle w

problemach fizjologicznych - takich jak impotencja czy niemożność

osiągnięcia orgazmu - lecz z powodu "zobojętnienia na te sprawy". Seks z

małżonkiem stał się nudny.

Tymczasem wcale tak być nie musi. Moja z górą siedemdziesięcioletnia

przyjaciółka zdumiała mnie wyznając, że po czterdziestu ośmiu latach

małżeństwa jej więź z mężem posiada ciągle "fascynujący seksualny

charakter". Wyjaśniła, że choć problemy zdrowotne odbiły się nieco na

częstotliwości stosunków, "przeżywamy je coraz intensywniej. Ilekroć to

robimy, wytwarza się jakby pole magnetyczne, które nas bardzo do siebie

zbliża". Inna kobieta po piętnastu latach małżeństwa napisała:

"Pobierając się kochaliśmy się do szaleństwa i miesiąc miodowy był jak

z bajki. Intensywność przeżyć z czasem oczywiście przygasła. Po jakimś

roku potrafiliśmy już na krótko się rozstawać, choć Frank do dzisiaj

dzwoni do mnie z biura po to tylko, żeby się dowiedzieć, jak się miewam.

Ja wolę jego niż kogokolwiek innego na świecie. Jeśli nawet nie kocham

go tak samo jak przez te pierwsze miesiące i lata, to na pewno nie

kocham go mniej. Jest to inna miłość, ale ciągle wielka. I nie wyobrażam

sobie, by kiedykolwiek mogła być mniejsza. Jesteśmy inni niż kiedyś, ale

ten rozwój posłużył tylko naszemu zbliżeniu".

Miłość rozniecana na nowo

Większość poradników małżeńskich wypowiada się w tym samym tonie co

wiele matek. Przestrzegają one mianowicie swoje córki, by nie

oczekiwały, że intensywne życie płciowe i ekstatyczne przeżycia będą

trwały wiecznie. Zgodnie z powyższym poglądem należy się z góry pogodzić

z tym, że relacja małżeńska stanie się z góry mniej frapująca, a na

pierwszy plan wysuną się inne sprawy - dzieci, zabezpieczenie bytu

rodziny, znajomi.

Jednak choć prawdą jest, że faza początkowej fascynacji nie trwa długo

(kto z nas mógłby wykonywać jakąkolwiek pracę, gdyby było inaczej?),

płomień miłości można rozniecić na nowo. Można też przedsięwziąć

konkretne kroki w celu podniesienia swojej atrakcyjności w oczach

partnera. W następnym rozdziale będziemy mówili więc o tym, jak niewielki

związek ze szczęściem w miłości ma wygląd zewnętrzny.

Alan Loy McGinnis

Sztuka miłości

czyli o sekretach

trwałego szczęścia

w małżeństwie

P.W.Z.N.

"Print 6"

Lublin 1995

Tytuł oryginału: "The Romance Factor"

Przekład: Andrzej Czarnocki

Przedruku dokonano z pozycji: "Sztuka miłości"

wydanej przez Oficynę Wydawniczą "Vocatio"

Warszawa 1994 za zgodąwydawnictwa.

Część 1: Cztery rady dla tych, którzy chcą kochać romantycznie

Motto:

Piękno, droga pani, syci tylko oczy,

słodycz usposobienia oczarowuje duszę.

Wolter

Jak być pięknym niezależnie od wyglądu

Wielu ludzi uważa, że ich szczęściu w życiu stoi na przeszkodzie

niemożność znalezienia właściwego partnera. Trawią więc mnóstwo czasu na

poszukiwaniu kogoś kto by ich uszczęśliwił.

Tymczasem rozwiązanie problemu polega nie tyle na tym, by znaleźć

właściwą osobę, co na tym, by się samemu nią stać. Moje małżeństwo

uważam za niezwykle udane. Diane zdaje się jednak pasować do wielu

mężczyzn i prawdopodobnie potrafiłaby stworzyć szczęśliwy związek z

niejednym spośród zazdroszczących mi mężczyzn. Z jednej strony

oczywiście jest mi przyjemnie, gdy myślę, że żaden z nich nie mógłby

zaoferować jej tego, co ja. Z drugiej jednak strony zdaję sobie sprawę,

że właściwa Diane zdolność do tworzenia szczęśliwych związków wynika

przede wszystkim z tego, jaka ona sama jest. Moja żona w każdą relację

wniosłaby umiejętność kochania i bycia kochaną, uszczęśliwiania i

cieszenia się każdą wspólną chwilą.

Takie zakwestionowanie przeznaczenia dwojga ludzi dla siebie i

dopuszczenie myśli o tym, że żona mogłaby być szczęśliwa z kimś innym,

brzmi pewnie dla niektórych z pewnością nieromantycznie. .. Chcę jednak

powiedzieć przez to tylko tyle, że powodzenie w miłości zależy w głównej

mierze od osobowości człowieka. Pociągająca powierzchowność i łut

szczęścia nigdy jeszcze nikomu nie zaszkodziły, ale wszyscy przecież

znamy owe nieustannie zdążające na randkę z "kimś cudownym" piękności,

którym wiecznie coś w miłości nie wychodzi. I znamy również zupełnie

przeciętnie wyglądające kobiety, za którymi zdaje się szaleć połowa

mężczyzn na tym świecie w dowolnym wieku. O takich kobietach mówi się -

jak o Joannie d'Arc - że "mają coś w sobie".

Kto obserwował, jak taka kobieta potrafi nie tylko oczarować mężczyznę,

lecz także utrzymać jego zainteresowanie, na pewno się ze mną zgodzi.

Sex-appeal

Choć w naszej epoce poświęca mu się mnóstwo uwagi, w gruncie rzeczy nie

bardzo wiadomo, dlaczego niektóre osoby tak przyciągają płeć przeciwną

albo dlaczego niektórzy partnerzy gustują tylko w sobie nawzajem i w

nikim innym. Co w danym typie damskiej sylwetki pociąga niektórych

mężczyzn nie robiąc na innych żadnego wrażenia? I co widzą kobiety w

dziwolągu, który ma większe powodzenie od niejednego znacznie

przystojniejszego mężczyzny? Odpowiedzi na tego typu pytania mają

praktyczne znaczenie zarówno dla osób od lat żyjących w małżeństwie, jak

i samotnych - wszystkim bowiem zależy na powodzeniu u płci przeciwnej.

W konsekwencji stajemy wobec pytania o wagę wyglądu zewnętrznego dla

wzajemnego doboru między osobami różnej płci. Spróbujmy odwrócić role i

zapytać samych siebie: "Na ile istotny w pierwszym kontakcie jest dla

mnie wygląd zewnętrzny mężczyzny (kobiety)? I na ile byłby on istotny

dla naszego wspólnego życia?" Zdecydowana większość na pierwsze pytanie

odpowie: "Bardzo istotny", na drugie zaś: "Nie bardzo".

Byłoby chyba hipokryzją powtarzać za naszymi matkami, że "liczy się

tylko to, co jest w środku". W pierwszym zetknięciu wygląd zewnętrzny

odgrywa ogromną rolę. Szałowej dziewczynie będzie się kłaniać na ulicy

mnóstwo mężczyzn, którzy mijaliby ją bez słowa, gdyby taką nie była.

Zwiększa to oczywiście jej szanse.

Zalety takiej sytuacji są jednak zwykle przeceniane. Pewna piękność

stwierdziła kiedyś: "Wyróżnianie się urodą ma swoje ujemne strony.

Człowiek styka się z mnóstwem facetów, którym chodzi wyłącznie o ciało".

Ponieważ więc wspaniali kochankowie rzadko wyglądają wspaniale, pierwsza

zasada dotycząca wzbudzania w drugim człowieku miłości brzmi:

Pracuj nad swoim pięknem wewnętrznym.

Choć rada ta może się wydać staroświecka i niewyszukana, zdolność

wzbudzenia namiętności w drugim człowieku zależy od wewnętrznych, a nie

zewnętrznych predyspozycji.

Byłem kiedyś umówiony jednego dnia na dwie rozmowy z kobietami. Miały

mniej więcej po tyle samo lat. Jedna została obdarzona wszelkimi

atrybutami naturalnego piękna; idealną figurą, intrygującym kolorem

oczu, regularnymi rysami i wspaniałymi włosami. Czy jednak była

atrakcyjna? Ani trochę. Włosy zwisały jej smutno, strój skutecznie

ukrywał zalety figury, a niedbały sposób siedzenia zdradzał niechęć do

własnego ciała.

Na tym samym krześle zasiadła później kobieta, która miała znacznie

mniejszy kapitał urody - za duży nos, wielkie stopy. .. Tymczasem jakże

odmienne wrażenie robiła na rozmówcy! Była to fantastyczna dziewczyna i

do tego bardzo atrakcyjna jako kobieta. Jej sposób siedzenia na krześle,

jej ubranie - niewątpliwie przemyślane pod kątem uwydatnienia walorów

powierzchowności (a ja, jak większość mężczyzn, nigdy jeszcze nie

spotkałem kobiety, która by ich w ogóle nie posiadała), słowem cała

otaczająca ją aura kobiecości robiły piorunujące wrażenie.

Różnicę między tymi kobietami potrafię podsumować tylko w ten sposób:

ta druga miała klasę, natomiast ta pierwsza jej nie miała. W kontekście

sex-appealu takie stwierdzenie może się wydać dziwne, ale sądzę, że

większość mężczyzn zrozumie, co mam na myśli. Od czasu do czasu

spotykamy kobiety, które emanują jakąś magnetyczną siłą. Przejawia się

ona w tym, jak mówią, jak się poruszają, w jaki sposób trzymają głowę,

jak patrzą, a nawet w tym, jak wiatr igra z ich włosami. ..

Idealna figura

Najlepszym świadectwem neurozy seksualnej. której ulega współczesny

zachodni świat jest praktyka punktowania za aparycję na zasadzie: "Tej

dziewczynie dałbym 3 punkty, tej 7 i pół, a tamtej 10". Przy przydziale

punktów brane są przypuszczalnie pod uwagę włosy, zęby, muskuły (u

mężczyzn), cera i grubość tkanki tłuszczowej w określonych miejscach -

tak jakby od tego w głównej mierze zależało erotyczne oddziaływanie na

drugą osobę, tak jakby seksualna atrakcyjność danego człowieka

ograniczała się tylko do czasu, w którym zachowuje on pewne cechy

fizyczne. Gdyby tak było, rację miałby Sokrates twierdząc, że "krótko

króluje piękno". (Por. Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy słynnych

filozofów, przeł. Irena Krońska, Warszawa 1982, s. 264)

Kobieta osiąga fizjologiczną kulminację seksualną w okresie, gdy

przeobraża się jej młodzieńcza sylwetka. Czy to oznacza, że później

nieubłaganie traci na atrakcyjności? Oczywiście nie! Niektóre kobiety

widząc na ulicy mężczyznę z dwadzieścia lat młodszą od niego osóbką,

najwyraźniej aktualną towarzyszką życia, aż kulą się w sobie ze strachu,

że również ich mężowi prędzej czy później zawróci w głowie jakaś

spotykana na basenie piękność. Kobiety te nie zdają sobie jednak sprawy

z siły, jaką dysponują w stosunku do męża. Właściwie wykorzystana wiedza

i doświadczenie są wystarczającą przeciwwagą dla każdej młodej

dyletantki. Dwudziestotrzyletniego Balzaka wprowadziła w świat

namiętności Laura de Berny, kobieta czterdziestopięcioletnia. Ich

związek przetrwał piętnaście lat. Maurice Gaudeket miał trzydzieści pięć

lat, kiedy zakochał się we francuskiej powieściopisarce Colette,

podówczas pani w wieku lat pięćdziesięciu dwóch. Goethe liczył sobie

dwadzieścia sześć lat, a Charlotte von Stein - trzydzieści trzy.

Rousseau miał dwadzieścia jeden, a pani de Warens - trzydzieści cztery.

Dr Samuel Johnson był tak związany ze swoją żoną Tetty, niezbyt

atrakcyjną i dużo od niego starszą, że będąc już wdowcem długo jeszcze

nie rozstawał się z jej obrączką. Mając sześćdziesiąt sześć lat Sara

Bernardt poznała o trzydzieści pięć lat młodszego Lou Tellegena. Ten

ostatni w swojej autobiografii nazwał spędzone z nią chwile

"najwspanialszymi czterema latami mojego życia".

Prawie dwa tysiące lat temu Plutarch powiedział: "W ciemności wszystkie

niewiasty są do siebie podobne". (Plutarch, Przestrogi małżeńskie,

przeł. H. Birnbaum, Antwerpia 1936, s. 110). W rzeczy samej - porywający

seks nie ma nic wspólnego z kształtem biustu czy długością penisa. Ważne

jest jedynie, jak człowiek potrafi wykorzystać kapitał, który posiada.

Mój znajomy, który ostatnio zakochał się i ożenił z kobietą raczej nie

podziwianą za urodę, po powrocie z podróży poślubnej zawołał zachwycony:

"Wierz mi - kiedy się kochamy, jest piękna! To niesamowite, co się z nią

dzieje, kiedy drzwi zamykają się za nami". Jeśli zbliżenie miłosne jest

dla nas czymś porywającym, jeśli potrafimy zauważyć, czego potrzebuje

partner, i nie żałujemy mu tego, następnego ranka nie będzie on miał

naszej aparycji nic do zarzucenia.

"Te zdjęcia w magazynach dla mężczyzn wywołują we mnie poczucie

niższości" - zwierzyła mi się kiedyś znajoma. "Mogłabym ćwiczyć osiem

godzin dziennie, a i tak nigdy nie będę miała takiego ciała". Również

mężczyźni dają wyraz podobnym odczuciom. Ilekroć mężczyzna nie śmie

zaproponować randki pięknej kobiecie, prawie zawsze podaje jako powód

własny wygląd zewnętrzny. Uważa, że nie jest dość przystojny. Nie

afirmując swojego ciała, rzeczywiście będzie robił wrażenie

nieatrakcyjnego.

Reakcje człowieka na pewne bodźce są w dużej mierze zdeterminowane tym.

co dr John Money w swojej książce Love and Love Sickness (Miłość i

tęsknota za miłością) nazywa "odciskiem" kulturowym. Nasze środowisko

kulturowe, bardziej niż jakiekolwiek inne w historii ludzkości, usiłuje

nas przekonać, że seksowność musi iść w parze z konkretnymi cechami

fizycznymi, na przykład z dużym biustem. Tymczasem, jak pisze Ernest

Becker w książce Angel in Armor (Anioł w zbroi), nie ma najmniejszego

powodu, by uważać duże piersi za bardziej seksowne od małych, dlatego

tylko, że są duże. Wszystko zależy od oceniającego. Szukając zachłannie

informacji o tym, co nas może wprawić w stan seksualnej ekstazy, gotowi

jesteśmy uznać za podniecającą każdą propagowaną aktualnie kombinację

cech. W jednej epoce będą to bujne kształty, w innej sylwetka

sportsmenki. W jednej kulturze istotne okażą się kolczyki, w innej kółko

w nosie. Piękno ma wiele imion, co nas zresztą winno tylko napełniać

zachwytem.

Kenneth Clark, historyk sztuki, przeprowadził badania nad wizerunkami

kobiecego piękna w różnych kręgach kulturowych i stwierdził minimalny

związek pomiędzy wyidealizowanym pięknem a sex-appealem:

"Męskie libido i pożądanie zostają poruszone przez swoistą kombinację

kobiecej żywotności, energii i zmysłowości. Libido może zupełnie nie

reagować mimo faktu, że mężczyzna jest doskonale świadomy piękna danej

kobiety".

Uwaga na temat żywotności i energii jest bardzo trafna. Choć początkowo

atrakcyjność drugiej strony może się wiązać z pewnymi cechami

fizycznymi, w dalszej perspektywie zdolność do utrzymania

zainteresowania partnera jest sprawą wnętrza.

Osoby atrakcyjne zewnętrznie a miłość

Można bronić tezy, że piękni mężczyźni i kobiety są przeważnie gorszymi

od innych partnerami. Rozwodzą się częściej, co w jakiejś mierze wiąże

się z faktem, że łatwiej im o nową znajomość, gdy dotychczasowa relacja

zaczyna być nużąca. Jest jednak jeszcze jeden, istotniejszy powód, dla

którego zawodzą w miłości. Człowiekowi, na którym skupia się uwaga

otoczenia tylko dlatego, że ma taką a nie inną budowę fizyczną, bardzo

trudno uniknąć postaw narcystycznych i egoistycznych. Pewna moja znajoma

ma bardzo zdecydowany i negatywny pogląd na temat miłosnych możliwości

przystojnych mężczyzn:

"Oni są zwykle całkowicie zaabsorbowani własną osobą. Jeden taki, z

którym się jakiś czas spotykałam zainteresowany był głównie tym, jak

wygląda. Rozbierając się przed pójściem ze mną do łóżka, oglądał się w

lustrze! Ja potrzebuję mężczyzny, który zamiast myśleć bez przerwy o

swoim ciele nie posiada się z pożądania na mój widok!"

Mężczyznom marzy się czasem piękna żona, którą można się pochwalić

przed ludźmi, ale z całą pewnością żaden z nich nie chciałby się wiązać

z kobietą nieustannie znikającą gdzieś, by poprawić makijaż, i zajętą

głównie robieniem na wszystkich jak największego wrażenia. Innymi słowy

- piękno pociąga, ale idący z nim często w parze narcyzm - odpycha.

Wiara w siebie - najlepszy afrodyzjak

Każdy chyba zetknął się z tym zadziwiającym zjawiskiem: ludzie o

wielkich nosach i innych, zdawałoby się niewybaczalnych, defektach urody

- ale w pełni siebie afirmujący - szybko i bez słów przekonują

otoczenie, że nic im nie brakuje.

Grigorij Rasputin, rozwiązły mnich ze świty cara Mikołaja II, miał taką

władzę nad ludźmi i takie powodzenie u kobiet, że w jego

jasnoniebieskich oczach dopatrywano się hipnotyzerskiej mocy. której

płeć piękna nie potrafi się oprzeć. Brzydki jak noc pewnością siebie z

nawiązką nadrabiał brak urody.

Pisarka Judith Viorst regularnie publikująca swe teksty w magazynie

Redbook i uznawana za eksperta w tych sprawach pisze:

"Spotkałam ostatnio pewną grubą kobietę - nie pulchną, a właśnie grubą

- z rodzaju tych, które powinny zrzucić co najmniej trzydzieści kilo i

które zwykle ubierają się w przestronne, czarne szatki licząc jedynie na

to, że ich ciała pozostaną niezauważone. Tymczasem ta kobieta miała na

sobie coś niesamowicie kwiecistego i obcisłego, coś bardzo rzucającego

się w oczy i w pewnej chwili dotarło do mnie, że w swoim przekonaniu

wcale nie jest "wielka jak szafa", lecz raczej ... zmysłowa. Najbardziej

niesamowite było jednak to, że pod koniec wieczoru podzielałam tę

opinię, bo nosiła się z taką dumą i gracją, z tak autentyczną wiarą w

siebie, że słowo "gruba" przestało być w moim odczuciu adekwatnym

określeniem. Widziałam też inne kobiety przezwyciężające najróżniejsze

niedostatki urody mocą przeświadczenia o swojej atrakcyjności. Widziałam

kobiety znacznie starsze ode mnie, które wolne od przekonania, że

pociągający wygląd związany jest nierozerwalnie z miłością, potrafiły

zachować niewzruszoną wiarę w swoje zewnętrzne walory".

Często bywam zapraszany do wygłoszenia prelekcji na zjazdach osób

samotnych albo na spotkaniach parafialnych poświęconych zbliżeniu między

ludźmi. Omawiam wówczas szeroko sposoby przezwyciężania poczucia

niższości i nabieram szacunku do samego siebie. Im lepiej bowiem ktoś

myśli o sobie, tym lepiej układają się jego relacje z innymi ludźmi.

Elaine Walster w książce A New Look at Love (Nowe spojrzenie na miłość)

pisze:

"To, co myślimy o samych sobie - i o otaczającym nas świecie - jest

zaraźliwe. Ten, kto ma o sobie dobre zdanie i jest pewny swego

nieodpartego wdzięku, w przedziwny sposób również w innych wywołuje

takie przekonanie".

Powodzenie zależy od pewności siebie

Tym, co najczęściej psuje atmosferę wieczoru we dwoje jest niepokój i

napięcie któregoś z uczestników. Kobieta, która przed randką stroi się w

nieskończoność z coraz większą obawą o to, jak będzie wyglądała, nie

pokaże się ze swej najlepszej strony. Osoba zrelaksowana w kontaktach z

płcią przeciwną zawsze jest odbierana jako atrakcyjniejsza od osoby

pełnej napięcia czy skrępowania. Jak stwierdza psycholog George Harris,

badania socjopsychologiczne wykazały, iż wpływ aparycji, możliwości

finansowych czy rodzaju osobowości na notowania danej osoby na "rynku

miłości", choć niewątpliwy, pozostaje daleko w tyle za zrelaksowanym,

nieskrępowanym sposobem bycia.

Anais Nin, autorka, którą łączyły intymne więzi z kilkoma

najsłynniejszymi intelektualistami europejskimi napisała w swym

dzienniku:

"Niepokój jest największym wrogiem miłości. Człowiek jest wtedy jakby w

uścisku tonącego. Chce go ratować, lecz wie, że panika wciąga ich oboje

pod wodę".

Techniki stosowane przez akceptujących siebie kochanków.

Wewnętrzne piękno człowieka, jakim jest zdrowa pewność siebie, wyraża

się również w sposób fizyczny.

1. Akceptujący siebie kochankowie przyciągają wzrokiem. Wystarczy

przypatrzeć się w restauracji jakiejś zakochanej parze. Między tymi

ludźmi dochodzi do bliskiego związku za pośrednictwem samych tylko

spojrzeń. We wszystkich dyskusjach na temat stref erogennych i organów

płciowych zaniedbywany jest organ, w którym koncentruje się największa

siła - oczy. "(...) oczarowałaś me serce jednym spojrzeniem twych oczu

(...)" - śpiewał Salomon przed tysiącami lat (Pnp 4, 9). Ludziom, którzy

śledzą nas spojrzeniem i patrzą nam prosto w twarz, trudno się oprzeć.

Badania wykazują, że nawiązanie z kimś kontaktu wzrokowego na czas

przekraczający o dwie sekundy normalną długość trwania takiego kontaktu,

świadczy jednoznacznie o zainteresowaniu patrzącym.

Pisarka Marion Zola w książce All the Good Ones Are Married opowiada

historię kobiety imieniem Merry przybyłej w odwiedziny do przyjaciół na

Fire Island. Bohaterka spacerując samotnie wzdłuż wybrzeża patrzy w

słońce zawieszone nisko na jasnym nieboskłonie. Jest najcichsza godzina

dnia. Wszyscy są w domach czyniąc przygotowania do kolacji. W oddali

widać jadącego na rowerze w jej stronę mężczyznę. Nagle widzi rower tuż

przed sobą. Podnosi oczy i trafia na spojrzenie szczupłego, szpakowatego

mężczyzny o młodzieńczej, gładkiej twarzy. Mężczyzna mija ją pedałując z

chłopięcą determinacją. Merry idzie dalej. Znajoma ta twarz. .. Prawie

jak u Dawida Michała Anioła. To trwało tylko sekundę, ale coś się już

między nimi wydarzyło. Odwraca lekko głowę. Mężczyzna jest teraz o jedną

przecznicę dalej i też się odwrócił. Merry jest zakłopotana. Jeszcze

dwukrotnie spoglądają za sobą na wpół obróceni. Odległość rośnie. Merry

jest zdecydowana nie odwracać się więcej. Szpakowaty mężczyzna zawraca

rower. Dogania ją. "Czy mogę prosić o dziesięć minut z pani życia?

Popatrzylibyśmy na zachód słońca" - pyta.

W oczach jest jakaś siła.

2. Akceptujący siebie kochankowie potrafią zwiększać natężenie swojego

wewnętrznego oddziaływania. Ten sposób zna każdy, kto ma powodzenie u

płci przeciwnej. Pewna kobieta wyjaśniła mi go następująco: - Nie

popadam w tym oczywiście w przesadę, ale jeśli chcę wzbudzić

zainteresowanie mężczyzny, nie próbuję się przed nim popisywać czy

odprawiać rytuałów godowych, jak niektóre kobiety. Po prostu zwiększam

siłę jakby wewnętrznego oddziaływania. I koncentruję się na tym

mężczyźnie. Nie interesuje mnie, jak wypadnę w jego oczach. W ogóle

przestaję myśleć o sobie i skupiam się tylko na nim. Może docieram do

niego przez sposób, w jaki na niego patrzę albo z nim rozmawiam - nie

wiem. Wiem tylko, że to działa.

3. Akceptujący siebie kochankowie wykorzystują w pełni możliwości

dotyku. Napięcie seksualne można doskonale wyrażać za pośrednictwem

delikatnej pieszczoty czy muśnięcia włosów. Właściwe wykorzystanie

dotyku może stworzyć pełny zmysłowości nastrój. Zmysłowość polega bowiem

na wrażliwości, na otwieraniu się na cudowne odczucia dostępne ludzkiemu

ciału i nie ma nic wspólnego z zewnętrznym wyglądem człowieka. Często

słyszy się historie o olśniewających pięknościach, które w takim

bezpośrednim, dotykowym kontakcie okazywały się tylko posągami z lodu.

Słynny duet seksuologów z St. Louis - William Masters i Virginia Johnson

- ostrzega przed "popełnianiem fundamentalnego błędu polegającego na

upatrywaniu w dotyku wyłącznie środka do celu. Dotyk bowiem jest

pierwotną formą komunikacji, niesłyszalnym głosem, który unikając

niezręczności słów potrafi wyrazić nastrój chwili".

I tutaj, jak w wypadku oczu, cały sekret polega na intensywności

wymiany. Tej właśnie intensywności tak często brak partnerom żyjącym

wspólnie od wielu lat. Dotykać kogoś automatycznie i bez uczucia, jak

nadstawiającego grzbiet psa, to gorzej niż nie dotykać w ogóle. Wielu

mężów skarży się, że ich żony straciły już seksualny powab - gdyby

jednak na powrót uwrażliwili swe palce i zaczęli dotykać swe wybranki

jak za dawnych lat, przemieniliby je nie do poznania.

4. Akceptujący siebie kochankowie uwodzą słowami. Znałem kiedyś

mężczyznę, który nie tylko nie był przystojny, lecz który z powodu

dziwnie uformowanej twarzy mógł nawet uchodzić za szpetnego. Tymczasem

zawsze otaczały go piękne kobiety. Zapytałem go o to kiedyś, a on mi

powiedział:

"Jeśli uda mi się porozmawiać z kobietą choćby przez pięć do dziesięciu

minut, wiem, że mam realną szansę nawiązać z nią bliższą znajomość.

Zdaję sobie sprawę, że nie mogę polegać na mojej aparycji, a więc gotów

jestem sporo zaryzykować, żeby doprowadzić do takiej rozmowy".

Intelekt to zaiste niezwykle ważna strefa erogenna. I wcale nie trzeba

celować w dowcipie. Ludzie, którzy mogą poszczycić się osiągnięciami w

zabiegach o zainteresowanie pięknych nieznajomych, stwierdzają, że nic

nie jest tak ważne jak to, żeby mówić. Temat konwersacji nie odgrywa

takiej roli. Nie trzeba się przy tym silić na mądre uwagi. Wystarczy

zacząć najskromniej i najniewinniej, tak jak zaczyna się większość

rozmów: "Jak się pani bawi?" - na przyjęciu; albo w windzie: "Pracuje

pan w tym budynku?".

Kontakt werbalny staje się jeszcze ważniejszy w miarę dalszego,

wspólnego życia. W moim gabinecie podawane już były najróżniejsze powody

rozkładu wzajemnej więzi - niektóre zabawne, jak na przykład u kobiety,

której w miłosnym zbliżeniu ze starszym od niej mężem (ten życzył sobie,

by nie gasić w tych momentach światła) przeszkadzał widok jego sztucznej

szczęki na dnie szklanki z wodą na nocnym stoliku. Jednak powód

powracający najczęściej i najboleśniej odczuwany streszcza się w

słowach: "Nie rozmawiamy już ze sobą".

Zdaję sobie sprawę, że my, doradcy rodzinni, nawoływaliśmy do

porozumiewania się w małżeństwie tak często i usilnie, że pojęcie to

stało się już pewnym sloganem. Nie zmienia to jednak faktu, że pary,

którym udało się uchronić romantyczny charakter wzajemnych odniesień

zawsze dużo ze sobą rozmawiają. Bo właśnie rozmowa jest dla miłości tym,

czym krew dla organizmu. Bez niej małżeństwo obumiera.

Pewna żona, ciągle zakochana w swoim mężu, powiedziała:

"Zawdzięczamy to rozmowom. On uwielbia siadywać ze mną przy kawie i po

prostu rozmawiać. W większości małżeństw bywa inaczej - mężczyzna zwykle

pogrąża się w lekturze doniesień sportowych. A Hank opowiada mi o

wszystkim. Mówi o tym, co sam czuje, i chce wiedzieć, co się dzieje we

mnie. To bardzo dobrze mi robi. Kiedy wyjeżdża służbowo, dzwoni i

opowiada, jak ma już tego dosyć i jak bardzo chciałby wrócić do domu.

Kiedy jest mu naprawdę źle, przysyła kwiaty. Ale ja wolę, jak dzwoni.

Pięć minut rozmowy przed pójściem spać znaczy dla mnie więcej niż pięć

tysięcy róż".

Związek między ciałem a duchem

W Starym Testamencie jest napisane: "Spójrzcie na Niego, promieniejcie

radością (...)" (Ps 34, 6); to stara prawda, że istnieje związek

pomiędzy wnętrzem człowieka a jego postrzeganiem osoby Najwyższego.

Swego czasu znajomy opowiadał mi o pewnej czterdziestoletniej kobiecie,

którą zauroczone było całe miasteczko. "A na zdjęciu maturalnym -

zauważył - wyglądała gapowato i nieatrakcyjnie. Z cała pewnością

nauczyła się bardzo dbać o siebie, ale swój rozkwit zasadniczo

zawdzięcza wielkiemu sercu, uczciwości i inteligencji - oraz głębokiej

więzi z Bogiem. " Św. Paweł zauważył dwa tysiące lat temu, że zasadnicze

tworzywo piękna - miłość, radość, pokój, uprzejmość, dobroć, wierność -

jest "owocem ducha" (Ga 5, 22).

Stojąc jeszcze na czele Instytutu Relacji Międzyludzkich James Bender

przyjrzał się życiu sporej grupy wybitnych aktorek i odkrył, że żadna z

nich nie była piękna z natury. Helen Hayes, Ruth Gordon, Katharine

Cornell, Lynn Fontane, Barbara Streisand, choć dziś odznaczają się

czarującymi osobowościami i w sposób niekiedy bardzo zręczny stwarzają

wrażenie pięknych, "w wieku szkolnym bynajmniej nie uchodziły za ładne -

wszystkie musiały wyrównać braki urody walorami wewnętrznymi".

Co w takim razie powiemy o mężczyznach? do najprzystojniejszych

prezydentów Stanów Zjednoczonych należałoby zaliczyć Warrena G.

Hardinga, Jamesa Buchanana, Franklina Pierce'a i Chestera A. Arthura.

Niezbyt imponująca kompania. A najbrzydsi? Te nazwiska są zapewne lepiej

znane: Andrew Jackson, Theodore Roosevelt, Abraham Lincoln. Wygląd im w

niczym nie przeszkodził, bo byli wielcy w innym, wewnętrznym sensie.

Publikując na łamach magazynu Redbook ankietę na temat przeżywania

seksu przez kobiety redakcja nie spodziewała się tak żywej reakcji.

Ponad sto tysięcy mężatek (liczba bez precedensu w kontekście tego typu

badań) spontanicznie i uczciwie opisało swe odczucia. Jednym ze

zdumiewających rezultatów tej ankiety było uwidocznienie się wyraźnej

prawidłowości polegającej na tym, że im bardziej związana z religią

czuła się respondentka, tym bardziej była zadowolona ze swojego życia

płciowego i małżeństwa. Dotyczyło to kobiet we wszystkich grupach

wiekowych: poniżej dwudziestu pięciu lat, między dwudziestym piątym a

trzydziestym piątym rokiem życia oraz starszych. Respondentki o mocnych

przekonaniach religijnych uważały się ogólnie za szczęśliwsze od tych o

przekonaniach umiarkowanych, respondentki umiarkowanie religijne

natomiast - za szczęśliwsze od religijnie obojętnych. Najreligijniejsze

z kobiet zdecydowanie najczęściej były zadowolone z małżeństwa, życia

płciowego, częstotliwości stosunków, zdecydowanie najczęściej rozmawiały

swobodnie na te tematy z mężami, a nawet górowały nad innymi

respondentkami pod względem zdolności do przeżywania orgazmu. (Takie

przeprowadzane na zasadzie całkowitej dobrowolności ankiety mają swoje

oczywiste wady, ponieważ są reprezentatywne nie tyle dla ogółu

społeczeństwa, co dla specyficznego typu czytelnika danego czasopisma.

(przyp. aut.).)

Z moich obserwacji wynika, że na nabożeństwach można spotkać wiele

nadzwyczaj atrakcyjnych kobiet. Fakt, że chrześcijanie potrafią czerpać

więcej radości z seksu i są bardziej zaprzyjaźnieni ze swymi ciałami,

nie powinien dziwić, jako że bliskość Boga może dokonać w człowieku

wielu cudownych rzeczy. Brzydkie kaczątko w przedziwny sposób przemienia

się w łabędzia z chwilą, gdy uświadamia sobie, że można być pięknym bez

względu na to, jak się wygląda.

Wywód na temat wewnętrznego i zewnętrznego piękna człowieka chciałbym

zamknąć uściśleniem pewnych spraw.

Otóż przede wszystkim nie miałem zamiaru wywołać wrażenia, jakoby z

wartościami duchowymi szło w parze jakiekolwiek zanegowanie ludzkiego

ciała. Wręcz przeciwnie - Pismo Święte mówi o świętości ciała (jest ono

"świątynią Boga żywego") i każe czerpać z niego radość. W momencie, gdy

czytamy te słowa, nasze ciało pulsuje krwią przepompowywaną naczyniami

krwionośnymi o łącznej długości prawie stu tysięcy kilometrów, otrzymuje

i wysyła miliardy najróżniejszych sygnałów, jednocześnie oferując nam

całą gamę wspaniałych doznań. Większości z nas dobrze by zrobiło

wewnętrzne uwolnienie się od ciężaru codziennych trosk i uzmysłowienie

sobie - z podziwem i dumą - całej cudowności daru ciała.

Nikogo też nie zachęcam do zaniedbywania ciała. Niektórzy chrześcijanie

w dobrej wierze mniemają, że jest coś "duchowego" w zewnętrznym

niechlujstwie czy braku zainteresowania dla przybywających w talii

centymetrów. Są jednak w błędzie. Dbałość o kondycję, w jakiej znajduje

się ciało, może miłości wyjść tylko na dobre, ponieważ zadbany organizm

po pierwsze lepiej funkcjonuje, a po drugie samym wyglądem przysparza

więcej radości partnerowi. Zaniedbywanie ciała oznacza w praktyce, że

nie obchodzi nas nieprzyjemne wrażenie, jakie robimy na obcujących z

nami na co dzień ludziach. Tymczasem powinniśmy wykorzystywać wszystkie

środki pozostające do naszej dyspozycji - począwszy od diety, poprzez

wysiłek fizyczny, odpowiedni sposób ubierania się i profesjonalną poradę

- dla zwiększenia lub utrzymania swojej atrakcyjności w oczach partnera.

Taka motywacja nie jest próżnością czy skłonnością narcystyczną, jest

miłością.

Motto:

Pracuj nad swoim

pięknem wewnętrznym

Motto:

Trudno wzrastać w środowisku,

gdzie nie seks jest czymś wstydliwym, a uczucia.

May Sarton, ur. 1912 r. - pisarz i poeta amerykański.

Pielęgnowanie romantycznej strony osobowości

"Od osiemdziesięciu lat każdy dzień zaczynam tak samo - wyznaje

dziewięćdziesięciotrzyletni wiolonczelista Pablo Casals. I nie jest to

żadna mechaniczna rutyna, lecz nadzwyczaj ważny element mojej

codzienności. Siadam do pianina i gram dwa preludia i fugi Bacha... Jest

to coś w rodzaju porannego błogosławieństwa dla całego domu. Ale nie

tylko. Jest to także za każdym razem ponowne odkrywanie świata, którego

mam szczęście być cząstką. Napełnia mnie wtedy świadomość cudowności

życia, uczucie niewysłowionego zachwytu nad faktem bycia człowiekiem. Te

dźwięki nigdy nie brzmią dla mnie tak samo - nigdy. Każdy dzień jest

nowy, fantastyczny i niewiarygodny".

Nawet nie wiedząc nic więcej o Pablu Casalsie mielibyśmy podstawy

sądzić, że był wspaniałym kochankiem. Dlaczego? Ponieważ jego codzienny

poranny gest zdradza człowieka o niezwykłej głębi uczuć, człowieka o

gorącym sercu i pasji do odkrywania codziennych cudów. Gdy ktoś taki

skupia swą uwagę na kobiecie, ona z pewnością nie potrafi mu się oprzeć.

Rozmawiam niejednokrotnie z ludźmi, którzy nigdy nie przeżyli wielkiej

miłości. "Wszyscy mi mówią, że kiedy przyjdzie, nie będę miała żadnych

wątpliwości - oświadcza dwudziestosześcioletnia kobieta - ale ja już mam

dosyć czekania. " Tymczasem takie osoby często muszą najpierw rozszerzyć

swą zdolność odczuwania. Ich życie jest niekiedy tak ubogie i

powierzchowne pod względem emocjonalnym, że po prostu nie są gotowi na

przyjęcie miłości. Tak jak pływak zwiększa pojemność płuc przez

odpowiednie ćwiczenia, tak i my możemy zwiększać pojemność naszych serc.

Druga rada dla tych, którzy pragną romantycznej miłości brzmi więc:

"Postaraj się zwiększyć swoją zdolność odczuwania".

W obronie uczuć

G. K. Chesterton powiedział kiedyś, że najpodlejszym rodzajem strachu

jest strach przed "sentymentalizmem". Wielu z nas powzięło w jakimś

momencie przekonanie, że dojrzałość jest równoznaczna z racjonalnością i

tłumi uczucia okradając się tym samym z wielu najpiękniejszych momentów

życia.

Gdzie i w jaki sposób uczymy się tłumić emocje? W jednym z czasopism

przeczytałem kiedyś o takiej oto smutnej scenie, która rozegrała się na

tarasie wiejskiego domu:

"Tego pięknego czerwcowego wieczoru młodsi członkowie rodziny - same

nastolatki - zeszli się na bezalkoholowy koktajl przed pójściem na

tańce. Byli to mili, bardzo konwencjonalni młodzi ludzie - opaleni,

wymuskani i strasznie "przystosowani". Rozmawiali ze sobą o pływaniu,

tenisie i o tym, kto ma najszybszy samochód. Nagle w oddali, po drugiej

stronie trawnika, ukazała się zwiewna niczym duch, przepiękna dziewczyna

w białej sukni. Wszystko w niej - włosy, oczy, skóra - zdawało się

promieniować jakimś cudownym blaskiem. My, starsi, obserwowaliśmy, jak

się zbliża, z czułością i nie bez domieszki zazdrości. Jeden z chłopców,

najwyraźniej oszołomiony... podniósł się, by przywitać to nieziemskie

zjawisko. "Cała piękna idzie - jak noc" - zacytował. A wokół - niczym

dźwięk tłuczonego szkła - gromki śmiech! Chłopaka oblał pod opalenizną

ciemny rumieniec wstydu. "I tak dalej w tym niemożliwym stylu" -

wymamrotał".

To była bolesna chwila dla miłośników poezji. I nie mniej bolesna dla

miłośników miłości. Tak zwana grupa rówieśnicza w brutalny sposób

zawróciła chłopca z drogi uczucia i romantyzmu.

Mężczyzna a wielka namiętność

My, mężczyźni, zostaliśmy sromotnie oszukani. Wydaje nam się ciągle, że

kobiety szaleją za twardymi, pozbawionymi jakichkolwiek emocji typami w

rodzaju Johna Wayne'a lub Clinta Eastwooda. Tymczasem kobietom podobają

się dzisiaj tacy mężczyźni jak Michael Caine czy Dustin Hoffman. W

dodatku najbardziej pociąga je w nich wrażliwość i delikatność. Może

kiedyś płeć piękna szukała dających pewne oparcie "skał gibraltarskich",

dzisiaj jednak świetnie radzi sobie sama i dochodzi do wniosku, że skała

nie da się kochać. Słownik Webstera definiuje uczuciowość jako

wrażliwość. Ktokolwiek więc jest uczuciowy w tym znaczeniu, w żadnym

wypadku nie powinien tego skrywać przed kobietami.

Wbrew obiegowym opiniom badania wykazują, że mężczyźni zakochują się

łatwiej niż kobiety. Po przeprowadzeniu rozmów z 250 młodymi mężczyznami

i 429 kobietami z tej samej grupy wiekowej socjologowie z uniwersytetu

stanowego w Michigan stwierdzili, że 25 procent mężczyzn poważnie

angażowało się uczuciowo już po czwartym spotkaniu z wybranką, podczas

gdy odsetek poważnie zaangażowanych kobiet na tym etapie znajomości

wynosił zaledwie 15 procent. Okazało się nawet, że prawie połowa kobiet

wahała się jeszcze po dwudziestu randkach z mężczyzną, z którym się

ostatecznie związała.

Te rezultaty trzeba uznać za logiczne zważywszy na fakt, że mężczyzna

jest tradycyjnie stroną, która zabiega, zaprasza, zaleca się i

oświadcza, a kobieta jedynie obiektem starań. Rzadko dokonuje ona jawnie

czynnego wyboru. Stąd, jak pisze Elaine Walster:

"nie ma nic dziwnego w fakcie, że mężczyzna angażuje się całkowicie na

rzecz kobiety, której pragnie. Nie ma też nic dziwnego w tym, że kobieta

jest bardzo ostrożna w okazywaniu swych uczuć".

Jak to trafnie ujął pewien autor:

"Mężczyzna żeniąc się wybiera towarzyszkę życia, a niekiedy również

pomocnika, kobieta natomiast zarówno towarzysza, jak i stopę życiową.

Dlatego musi być interesowna".

Tak czy inaczej mężczyzna przeżywa relację miłosną w sposób nie mniej,

a może nawet bardziej intensywny uczuciowo od kobiety. W jednej z ankiet

pod hasłem: Czym jest dla ciebie miłość? 38 procent mężczyzn uznało

miłość za najważniejszą rzecz w życiu. Elaine Walster przytacza obszerną

dokumentację na poparcie tezy, że kobiety angażują się w związek jako

ostatnie i jako pierwsze gotowe są z niego zrezygnować; mężczyźni

odwrotnie - pierwsi "wchodzą", ostatni "wychodzą". Wiadomo też, że

pozbawionych szans związków najdłużej trzymają się właśnie mężczyźni i

oni też najboleśniej przeżywają ich ostateczne fiasko. Brzydsza część

ludzkości winna się więc raz na zawsze wyzbyć przekonania, że nie jest

rzeczą męską głęboko czuć, namiętnie kochać czy odkrywać swe serce.

Gdyby mężczyznom z większą łatwością przychodziło wyrażanie uczuć,

wiele żon nie zeszłoby na manowce. Od pewnej kobiety usłyszałem kiedyś:

- Mam stabilne małżeństwo, troje wspaniałych dzieci, pracę zawodową,

studiuję zaocznie - i mimo to od pięciu lat romansuję z pewnym

mężczyzną. Z mężem prawie nie rozmawiamy, natomiast z kochankiem jestem

całkowicie otwarta i szczera. Mąż nigdy nie pamięta ani o moich

urodzinach, ani o naszych rocznicach, ani o Dniu Matki - słowem o niczym

z wyjątkiem Bożego Narodzenia. Kochanek jest uczuciowym mężczyzną, który

nie zapomniałby o Dniu Łącznościowca, gdyby coś dla nas dwojga znaczył.

Przypuszczam, że mąż tej kobiety nie jest pozbawiony uczuć, a tylko

zabrnął w ślepą uliczkę blokując ich wyrażanie.

Powróć do ukrytego w tobie dziecka

Przeobrazić się w uczuciowo ciepłą osobę zdolną ciągle wnosić nowe

życie w trwający od lat związek nie jest wcale tak trudno. Jedna z metod

polega na odnowieniu w sobie wrażliwości z lat dzieciństwa i odtworzeniu

w sobie pewnych aspektów dawno zarzuconej uczuciowości dziecięcej. Jezus

wielokrotnie nawołuje, byśmy stali się bardziej jak dzieci. "Żadne

dziecko nie rodzi się z zimnym sercem" - napisał Lin Jutang. I choć z

czasem nauczyliśmy się zdmuchwiać płomień uczuć, w każdym z nas są

jeszcze ich rozżarzone węgle.

Najgorętsi kochankowie porzucają fasady i z zachwytem podobnym temu, z

jakim dziecko puszcza latawiec w wietrzny, marcowy dzień, puszczają

wodze namiętności. Thomasowi Harrisowi i jego książce I'm OK - You're OK

(Ja jestem OK - ty jesteś OK) zawdzięczamy popularyzację koncepcji,

zgodnie z którą w każdym człowieku istnieją jakby trzy osoby: dziecko,

dorosły i rodzic. W pewnym odczycie dla zawodowych psychiatrów Harris

powiedział, że kiedy mężczyzna i kobieta idą ze sobą do łóżka, powinni

rodzica zostawić pod drzwiami sypialni, a dorosłego poprosić o

dotrzymanie mu towarzystwa. Potem niech bawią się i szaleją jak dzieci

zapomniawszy o całym świecie.

Życie rozpłomienione namiętnością jest w ogromnej mierze kwestią wyboru

- decyzji odrzucenia ochronnych zabezpieczeń i praktykowania sztuki

miłości. I nie trzeba z tym wcale czekać na pojawienie się wymarzonej

osoby. Rozszerzać zdolność odczuwania można przez pogłębianie już

istniejących, a nie mających żadnego podłoża seksualnego relacji -

nawiązując na przykład bliższy związek emocjonalny ze współlokatorem czy

przyjacielem. Uczuciowy potencjał, który czyni człowieka atrakcyjnym w

oczach przyjaciela, jest tym samym potencjałem, który czyni go

atrakcyjnym dla płci przeciwnej.

Ubieranie uczuć w słowa

Umiejętność wyrażania uczuć i rozmawiania o nich jest wspólna wszystkim

dobrym kochankom, ponieważ ich wzajemna relacja polega w znacznie

większej mierze na kontaktach werbalnych niż seksualnych.

Pewna znana mi od lat kobieta, która zrzuciła dwadzieścia kilogramów w

nadziei, że zwiększy to jej szanse w miłości, ciągle nie osiągnęła

jeszcze upragnionego celu. Prezentuje się teraz całkiem nieźle, ale

najwyraźniej jeszcze nie rozwinęła w sobie czegoś istotnego dla tej

sfery życia. Dopytywałem się więc, jak się zachowuje wobec mężczyzny,

który jest w jej guście.

- Cóż, na pewno nigdy mu nie mówię, że mi się podoba - powiedziała. -

Zawsze taka byłam. Kiedy ktoś mi się podoba, robię wszystko, żeby to

przed nim ukryć.

- Ale dlaczego? - zapytałem zdumiony.

- Po części dlatego, że nie chcę go wystraszyć takim wyznaniem -

odpowiedziała. Po chwili dodała nieco zmieszana: - A po części dlatego,

że sama się boję. Boję się odrzucenia.

Z tych właśnie dwóch powodów wiele osób nie mówi o swoich uczuciach i

wiele związków w ogóle nie dochodzi do skutku: dwoje zainteresowanych

sobą ludzi milczy uparcie i z czasem rozchodzi na zawsze nie dowiadując

się nigdy, że byli o krok od czegoś niezwykłego.

Mojej znajomej trzeba częściowo przyznać rację w tym. że mężczyznę

łatwo można wystraszyć. Z moich obserwacji wynika jednak, że choć

wywołują w nim strach pytania w rodzaju: "Kiedy się znowu spotkamy?", są

absolutnie urzeczeni, gdy ich zapytać: "Czy wiesz, że dawno już nie

spotkałam kogoś tak interesującego jak ty?" W pierwszym pytaniu

wyczuwają presję, w drugim - wewnętrzne ciepło.

Ludzie zdolni obnażyć się w sensie okazania drugiemu swego

zainteresowania, zawsze działają na korzyść wzajemnych relacji, co z

drugiej strony nie oznacza oczywiście, że w każdym wypadku muszą spotkać

się z wzajemnością. Kto jednak przyjmie zasadę dawania wyrazu pozytywnym

uczuciom wybudzanym przez innych ludzi, będzie zdumiony, jak wiele sam w

zamian otrzyma miłości.

Nie rań tych, których najbardziej kochasz

Najdziwniejsze jest to, że skłonność do okazywania uczuć pozytywnych

zdaje się być odwrotnie proporcjonalna do czasu trwania związku.

Pomijając szczególne okazje rzadko wyrażamy bezpośrednio naszą miłość w

stosunku do osób, z którymi najwięcej nas łączy.

Nie tak dawno temu wybierałem się samolotem do Chicago. Mój syn Alan

studiujący w innym mieście był chwilowo w domu i miał mnie odwieźć na

lotnisko. Pomagał mi właśnie wkładać torby do bagażnika, kiedy na

deskorolce podjechał do nas mój drugi syn, Scott - dwunastolatek - i

zapytał:

- Wyjeżdżasz, tato?

- Niestety. Wracam jutro późnym wieczorem.

Scott zeskoczył z deskorolki, objął mnie w pasie i ściskając mocno

powiedział:

- Kocham cię, tato. Będzie mi smutno bez ciebie.

- Ja też cię kocham, synu - odpowiedziałem.

Po przyjeździe na lotnisko Alan powiedział:

- Mamy jeszcze czas. Zaczekaj tu - ja zaparkuję i pójdziemy na kawę.

Siedzieliśmy przy stoliku aż do momentu, kiedy pasażerowie zaczęli

wchodzić do samolotu. Podniosłem się z krzesła i wyciągając rękę do

Alana powiedziałem:

- Dziękuję za podwiezienie i kawę. - Chłopak odsunął moją dłoń i

objąwszy mnie swymi wielkimi ramionami powiedział:

- Ja też ciebie kocham, tato.

Siedząc już w samolocie pomyślałem: "McGinnis, co za gamoń z ciebie!

Dlaczego możesz przytulić dwunastolatka i powiedzieć mu, że go kochasz,

a dwudziestolatkowi ma wystarczyć uścisk twojej dłoni?" Komizmu całemu

zajściu dodawał fakt, że leciałem wygłosić odczyt pod tytułem: "Jak

wzbogacać relacje rodzinne".

Słowa: "Kocham cię" mają w sobie taką niezwykłą moc, że nasi bliscy

potrzebują je słyszeć nawet wtedy, gdy doskonale o tym wiedzą. Judith

Viorst napisała:

"Zwięzłość jest wspaniałym atrybutem rozumnej wypowiedzi, ale nie

wtedy, gdy się mówi kobiecie: "Kocham". Te słowa zawsze należy uzupełnić

mnóstwem szczegółów: Jak bardzo? Kiedy i gdzie zacząłem? Pochlebiające

porównania z innymi kiedykolwiek kochanymi kobietami są również mile

widziane. Nawet gdyby ktoś upierał się, że mógłby o swej miłości mówić

bez końca, nie żałowałabym czasu i pozwoliła mu spróbować".

Partnerzy, których uczucia nie stygną, mają zwyczaj dużo rozmawiać o

tym, jak rodziła się ich miłość, przypominać momenty największej

bliskości i dzielić się odczuciami i myślami.

Dobrym przykładem są sprawy seksu. Ten temat nie powinien być dla

małżonków w najmniejszej mierze krępujący. Tymczasem ze zdumieniem

stwierdzam, że bardzo często z wielką trudnością przychodzi im dzielić

się ze sobą tym, co czują podczas i po stosunku. A przecież kontynuacja

tych przeżyć na płaszczyźnie rozmowy może mieć nawet efekt przedłużenia

związanej z nimi przyjemności. Pewien promieniejący mężczyzna opowiadał

mi kiedyś o swoim małżeństwie:

- Wie pan, co mi się najbardziej podoba w intymnym współżyciu z żoną?

Zdziwi się pan, ale następny poranek, kiedy żona przy śniadaniu patrzy

na mnie zamglonymi jeszcze oczami i mówi: "Och, to było cudowne,

kochanie". To są najpiękniejsze słowa, jakie można w ogóle usłyszeć.

Słowa rzeczywiście mają uszczęśliwiającą moc i warto pracować nad

sztuką wyrażania przez nie tego, co czujemy.

Urealnianie oczekiwań

We wczesnym okresie związku temperaturę uczuć podnoszą różnorakie

przeszkody - sprzeciw rodziców, przymusowe rozstania, przeciągające się

załatwianie różnych spraw. Dwoje zakochanych wyczekuje ślubu jako

momentu, od kiedy będą "wreszcie szczęśliwi".

Nieuchronnie czeka ich zawód, bo w tym życiu nie można liczyć na niczym

niezmącone szczęście. Jest chyba raczej tak, że Bóg obdarza nas

szczęściem po trochu i przed każdym następnym obdarowaniem sprawdza, co

zrobiliśmy z poprzednią dawką.

Za młodych lat miałem "płaskowyżową" teorię szczęścia. Zawsze żyłem

nadzieją, że pokonawszy jeszcze jeden stromy stok (w rodzaju zaliczenia

egzaminu czy znalezienia pracy) wejdę na płaski, wysoko położony teren o

bezkresnych, otwartych horyzontach satysfakcji i spełnienia.

Konsekwencją takiej wizji rzeczywistości było nieustanne zapatrzenie w

przyszłość i czerpanie minimalnego zadowolenia z teraźniejszości.

Tymczasem kolejne osiągnięcia okazywały się wyzute z istotnej treści i

wcale nie wprowadzały mnie na płaskowyż szczęśliwości. Doskonale

pamiętam upalny wieczór, kiedy po wielu latach pracy miałem otrzymać

dyplom doktorski. Ceremonia ciągnęła się w nieskończoność, a ja czując

pot spływający do butów pytałem sam siebie: "I to ma być to?" Istotnie

nic się nie zmieniło, a życie doktora okazało się tak samo pełne

frustracji jak życie doktoranta.

Dzisiaj, bogatszy doświadczeniem, mam skromniejsze wymagania i jestem

świadom faktu, że prawdopodobnie nigdy nie będzie mi dane przeżyć dnia

wypełnionego niczym nie zmąconym szczęściem. Każda doba jest mieszaniną

radości i smutku, ekstazy i znużenia. Choć skład mieszanki bywa różny,

chcę chwytać za skrzydła - jak się pięknie wyraził poeta William Blake -

całą radość zsyłaną przez Boga.

Również w miłości wyznaczam sobie skromniejsze cele. Mam szczęście być

mężem wspaniałej kobiety, ale jesteśmy już z sobą na tyle długo, że

dobrze wiemy, co to jest falowanie uczuć. W niektóre dni miłość jest

silniejsza, w inne słabsza. Spływające na nas dwoje romantyczne odczucia

porównałbym raczej do strumyczków niż wodospadów, ale od czasu do czasu

zdarza się również susza. Nie wpadamy jednak wówczas w panikę i zawsze

staramy się doceniać nawet te najmniejsze, dostępne każdego dnia

uniesienia. Myślę na przykład o sobotnich śniadaniach na werandzie,

kiedy siedzimy jeszcze długo w słońcu rozmawiając, a żona przez stół

wyciąga do mnie rękę - albo o wieczorach przy kominku, kiedy nie mając

sobie wiele do powiedzenia cieszymy się po prostu swoją obecnością. G.

K. Chesterton powiedział, że prawdziwe zadowolenie pozwala człowiekowi

wykorzystać do końca każdą sytuację.

Mężom i żonom mówię w poradni zawsze, że romantyczna miłość w

małżeństwie to wspaniała oferta. Może nie aż tak wspaniała, jak im się

kiedyś wydawałam ale w zupełności zadowalająca. I jeśli będą na co dzień

cenić sobie miłość bez względu na dawki, w jakich do nich dociera,

przekonają się, że Bóg hojnie potrafi obdarowywać radością.

Ciesz się partnerem póki czas

W docenieniu miłości pomaga świadomość, że naszych ukochanych nie mamy

na zawsze. Kilka miesięcy przed śmiercią na raka Hazel Andre napisała

tekst zatytułowany My Last Wonderful Days (Moje ostatnie, cudowne dni).

Był on później wielokrotnie cytowany i doczekał się wielu przedruków na

całym świecie. Zdecydowałem się zamieścić spory jego fragment, ponieważ

duch, jakim tchnie, jest tym samym duchem, na którym buduje się piękną,

romantyczną miłość:

"Ponieważ wiedzieliśmy z mężem, że może mnie wkrótce zabraknąć, życie

stało się cenne. Podejmowaliśmy mnóstwo nadprogramowych przedsięwzięć,

które w innej sytuacji odłożylibyśmy na później, w rodzaju

dwutygodniowej włóczęgi z wędką i namiotem po Grand Tetons ... Mój umysł

i serce stały się czujne. Z całą ostrością odbierałam sens wielu

wypowiedzi, na przykład zasłyszanej na spotkaniu kobiecym opinii, że

miernikiem dokonań gospodyni domu jest suma szczęścia, jakie potrafi dać

rodzinie. Coś kazało mi się wymknąć z tego spotkania, tak że zdążyłam

dołączyć do męża, który właśnie wyjeżdżał na wieś ... Nie żałuję niczego

- moje życie było bogate i pełne, cieszyłam się każdym jego mementem.

Gdybym jednak mogła je przeżyć jeszcze raz, poświęciłabym więcej czasu

na rozkoszowanie się pięknem - wschodów słońca, odchylanych palcem

płatków róży, pokrytego patyną starego mosiężnego dzbanka do kawy,

wyrazu zaskoczenia i zachwytu w oczach małej dziewczynki trzymającej po

raz pierwszy na rękach puszystego kotka ... Szybciej zbliżałabym się do

ludzi. O ile więcej byłoby na świecie chrześcijańskiej miłości, gdyby

ludzie nie czekali do śmierci z przezwyciężaniem rezerwy wobec innych.

Każdy dzień przeżywałabym jako ostatni - tak jak to robię teraz".

Ciesz się światem widzianym oczami innych

Uczyć się otwarcia na drobne codzienne uniesienia można także przez

obserwację ludzi, którzy są do nich zdolni, oraz za pośrednictwem

wielkiej literatury. Powieści to nie tylko rozrywka czy źródło

informacji. Dobra lektura pozwala także rozszerzyć skalę doznań,

wyostrza wrażliwość i pomaga zrozumieć ludzi.

Psycholog Abraham Maslow przebadał tysiące osób w celu określenia ich

zdolności do przeżywania tak zwanych doświadczeń szczytowych i doszedł

do przekonania, że korzystnie jest pozostawać w bliskości tych, którzy

są pod tym względem szczególnie utalentowani. W kontakcie z ludźmi

wrażliwymi, doświadczającymi życia w sposób głębszy i pełniejszy uczymy

się czuć podobnie.

Nauczyłem się bardziej cieszyć światem patrząc na niego oczami mojej

żony. Ona nigdy nie omieszka roześmiać się nad czymś zabawnym czy

ucieszyć czymś radosnym. Wczoraj wieczór wyszliśmy na spacer. Było

chłodno. a ona natychmiast zaczęła mówić o tym, jak jej się podoba taka

aura. "Kiedy marzę o lecie" - powiedziała wsuwając mi rękę pod ramię -

"zawsze sobie wyobrażam taki wieczór. "

Dzięki asystowaniu w jej drobnych uniesieniach rozszerza się moja

własna zdolność odczuwania drobnych radości. Żona potrafi dołączyć swój

głos do każdej melodii, która aktualnie płynie przez wszechświat, a ja

obserwując ją również zaczynam się otwierać na tę muzykę. Chesterton

powiada:

"Świat nie jest głodny rzeczy urzekających - świat jest głodny

urzeczenia".

Trzy miesiące temu mój syn, Scott przyniósł do domu kalekie pisklę

gołębia. Prawdopodobnie zostało jako chore wyrzucone z gniazda.

Odradzałem Scottowi opiekę nad maluchem, bo wszystkie do tej pory

pielęgnowane przez niego i Diane dzikie ptaki wkrótce zdychały.

Niewydarzone pisklę zostało jednak w domu i kiedy Scott był w szkole,

zajmowała się nim moja żona. Umieściła je w pudełku na poduszce

elektrycznej, wpychała mu do gardziołka ziarno, a nawet znalazła

właściwą witaminę na wzmocnienie słabych skrzydeł. I tym razem udało im

się. Ptak opierzył się i nabrał zdrowego, pięknego wyglądu.

Kiedy z pisklęciem było jeszcze bardzo źle, Scott zapytał kiedyś:

- A jeśli umrze, mamusiu, będziesz płakała?

Żona kiwnęła głową. Scott powiedział wtedy bardzo poważnie:

- Tak też myślałem, bo masz w sobie dużo miłości.

Skąd w rozdziale o miłości romantycznej opowieść o żonie i

pielęgnowanym przez nią ptaku? Stąd, że kochana przeze mnie kobieta

stwarza mi możliwość rozwrzenia mojej skali odczuwania. Kto chce

otworzyć się na radość, powinien przestawać z ludźmi, którzy są na nią

otwarci. I najlepiej, jeśli zakochamy się w takiej osobie.

Motto:

Postaraj się zwiększyć

swoją zdolność odczuwania

Motto:

Ekstatycznych przeżyć, tak jak muzyki,

nie da się opisać słowami.

Mark Twain

Stwarzanie warunków dla romantycznych uniesień

"To był najwspanialszy okres mojego życia - powiedziała Donna o swojej

wielkiej młodzieńczej miłości. - Spotkaliśmy się na przyjęciu. Byliśmy w

różnych grupach koleżeńskich, ale oczy Deana nieustannie szukały moich.

On nie tylko patrzył, on zdawał się pochłaniać mnie całą oczami. Udało

nam się wyjść razem i żadne z nas nie spało tej nocy. Szybko

zauważyliśmy, że oboje jesteśmy z natury dość uduchowieni, i Dean

powiedział: "Zjedzmy razem agapę". Chyba wtedy spostrzegłam, że jest

inny niż wszyscy. Ten szaleniec pognał do sklepu nocnego i wrócił z

jakimś sokiem i ciastem. Potem zjedliśmy to wszystko na wilgotnej trawie

w parku. Rozmawialiśmy i rozmawialiśmy, a w końcu poszliśmy na

śniadanie. Miałam wrażenie, że więcej dowiedziałam się o nim przez tę

noc niż o wielu chłopakach przez cały okres znajomości. Kręciło mi się w

głowie. Pobraliśmy się w przeciągu dwóch tygodni. Nigdy nie zapomnę

naszego miodowego miesiąca. Może dlatego, że Dean miał jechać do

Wietnamu - w każdym razie obywaliśmy się niemal bez snu. W dzień było

cudownie robić wspólnie zwykłe rzeczy - na przykład trzymać się za ręce

w aptece. Jeśli trzeba było kupić wieczorem benzynę, jechaliśmy razem.

Zaliczyliśmy wtedy mnóstwo koncertów. Chodziliśmy na spacery na La

Cienega zaglądając do różnych galerii albo jeździliśmy na plażę

posłuchać bicia fal. Kochaliśmy się w dzień raz czy dwa razy, potem w

nocy przytulaliśmy się do siebie i niepostrzeżenie zaczynaliśmy znowu.

Żyliśmy jak w ekstazie. Czułam się, jakbym zakochała się po raz

pierwszy, i nigdy od tamtej pory już taka zakochana nie byłam".

Dean nie wrócił z Wietnamu. Kolega, któremu powtórzyłem tę historię,

stwierdził cynicznie:

- Całe szczęście, że nie wrócił, bo oboje przeżyliby wielkie

rozczarowanie. - Wypuścił z fajki parę kłębów dymu i dodał

protekcjonalnym tonem: - Najprawdopodobniej wyidealizowała sobie te

sześć tygodni. Męczenników zawsze wynosimy na piedestał.

Ten cyniczny psycholog dał mi jednym słowem do zrozumienia, że nie

wierzy w uniesienia i ekstazy. "Doświadczenia szczytowe" to zaiste

śliski temat i nie ulega najmniejszej wątpliwości, że przeżycia Donny i

Deana miały tymczasowy charakter. Z drugiej jednak strony wyniki

nadzwyczaj interesujących badań psychologicznych w tej dziedzinie zdają

się wskazywać na to, że człowiek może aktywnie przyczynić się do

rozbudzenia w sobie i w drugim miłości romantycznej lub przywrócenia

żaru i blasku dawniejszej relacji. Trzecia moja rada brzmi w związku z

tym: "Stwarzaj warunki dla romantycznych uniesień".

Różne są opinie na temat wpływu, jaki człowiek może wywierać na tę

sferę doznań. Niektórzy uważają, że "doświadczenia szczytowe" mają

charakter chwilowych olśnień, których niezbędnym warunkiem jest, jak w

wypadku C. S. Lewisa, "zaskoczenie radością". Inni - na przykład Abraham

Maslov - utrzymują, że przeżycia ekstatyczne są bardziej powszechne niż

się zwykle przyjmuje, a choć nie zależą bezpośrednio od woli człowieka,

można pracować nad tworzeniem sprzyjającego im środowiska.

Badania naukowe dowodzą, że przeżycia ekstatyczne wymagają odpowiednich

uwarunkowań. W swej doskonałej książce o tej sferze ludzkich doznań

Marghanita Laski, która zresztą - co ciekawe - nie jest psychologiem, a

pisarką i krytykiem literackim, nazywa owe uwarunkowania "wyzwalaczami

ekstazy". (Autorka wymienia także "antywyzwalacze", takie jak obecność

tłumu, komercyjna atmosfera, brud, racjonalizm, brutalność, wojna,

brzydota. (przyp. aut.)) Okoliczności tych nie należy mylić z samym

doświadczeniem ekstazy, ponieważ ich wystąpienie w bardzo wielu

wypadkach nie pociąga za sobą skutku w postaci szczególnego stanu

świadomości. Jednak towarzyszą one "doświadczeniom szczytowym" na tyle

często, że warto im się przyjrzeć bliżej. Najbardziej rozpowszechnionymi

"wyzwalaczami" są: sztuka (zwłaszcza muzyka), krajobraz naturalny, gra w

coś lub poruszanie się w rytmie, otwarcie się na nową świadomość

religijną lub nową wiedzę, praca twórca, piękno, poród oraz fizyczny akt

miłości.

Niewątpliwie daje do myślenia fakt, że dwoje ludzi bardzo często

zakochuje się w sobie przy zbiegu kilku wymienionych wyżej okoliczności.

Dean i Donna nie działali świadomie, ale zauważmy, ile "wyzwalaczy"

zdołali zmieścić w ciągu owych krótkich sześciu tygodni przed wyjazdem

Deana do Wietnamu. Jeździli na koncerty i zwiedzali galerie (sztuka),

spędzali czas w parkach i na plaży (natura), grali ze sobą i tańczyli

(rytmiczny ruch), mieli swoją agapę w parku (religia), poświęcali

mnóstwo czasu testowaniu się nawzajem i okrywaniu się przed drugim (nowa

wiedza), no i oczywiście zbliżali się do siebie w sensie fizycznym.

Wrażliwi kochankowie instynktownie wykorzystują takie okoliczności dla

podniesienia jakości przeżyć. Oznacza to, że ekstatyczna przyjemność nie

sprowadza się wyłącznie do obecności partnera, ale że można ją zwiększyć

przez wykorzystanie całej gamy innych czynników.

Wnioski są oczywiste. Większość z nas doskonale wie, w jaki sposób

sprawić przyjemność drugiemu. Był czas - na początku znajomości z

partnerem - gdy nie szczędziliśmy wysiłku, by łączyć ze sobą maksymalnie

wiele szczęściodajnych elementów. Z upływem lat popadliśmy jednak w

zastraszające niedbalstwo w sferze świadomych działań podtrzymujących

poczucie szczęścia.

Miłość jako wiedza

Przyjrzyjmy się dwóm wyzwalaczom i ich życiodajnej dla romantycznej

miłości roli: odkrywaniu nowej wiedzy i współżyciu płciowemu.

Marghanita Laski wyodrębnia całą grupę ekstatycznych doświadczeń pod

nazwą "ekstazy wiedzy". Są to chwile intelektualnego olśnienia i

otwierania się nowych perspektyw. Doświadczyła ich większość ludzi.

Nigdy nie zapomnę pewnego letniego popołudnia na pierwszym roku studiów.

Siedziałem nad książką na trzecim piętrze opustoszałego akademika. Nagle

z całą wyrazistością dotarł do mnie sens tekstu Johna Deweya, który

jeszcze poprzedniego wieczoru czytałem bez zrozumienia. Coś we mnie

"zaskoczyło". W głowie pojawiły się nieznane dotąd myśli, spostrzeżenia,

refleksje.

Kiedy dwoje ludzi zakochuje się w sobie, zaczynają się nawzajem

odkrywać - tak jak Dean i Donna. Stopniowo nabierają do siebie zaufania,

które pozwala im na odsłonięcie się przed drugim w takim stopniu, w

jakim tego do tej pory nigdy przed nikim nie uczynili. Być zaproszonym

do takiej bliskości to jedno z najbardziej oszałamiających doświadczeń

dostępnych człowiekowi. Jak pisze Erich Fromm, cudowność pierwszych

chwil miłości polega na "nagłym opadnięciu barier" - na przenikaniu

wewnętrznych zapór partnera. (Erich Fromm, O sztuce miłości, s. 66)

Przezwyciężenie czyjejś wewnętrznej bariery - bariery mającej na celu

zabezpieczenie przed drugim człowiekiem - jest za każdym razem bardzo

pochlebiające dla osoby dopuszczonej do intymności.

Równie, a może jeszcze bardziej ekstatyczny charakter ma doświadczenie

bycia poznawanym. Świadomość, że ktoś, kto bardzo chce wiedzieć jaki

(jaka) jestem, ktoś nadzwyczaj zainteresowany wszystkim tym, co chcę mu

o sobie powiedzieć, to potężny bodziec pozytywny nie pozbawiony

seksualnych odniesień. Nic dziwnego, że w sytuacji takiej intensywnej

obustronnej penetracji kochający się ludzie spędzają całe noce

rozmawiając i dotykając się nawzajem. Również nam, psychoterapeutom,

znana jest stymulacja płynąca z faktu odsłonięcia się drugiego

człowieka, ponieważ ludzie często mówią nam rzeczy, których nie

wyjawiają nikomu innemu. Czasami - jeśli dana osoba była już na kilku

spotkaniach i mówi o sprawach dobrze znanych z kontaktów z innymi

osobami - psychoterapeuta jest narażony na pokusę dekoncentracji. Aby

tego uniknąć, musi ciągle zadawać sobie pytanie: "Co odróżnia tego

człowieka od innych? Czy zmienił się od ostatniej wizyty? Czy da się w

nim zauważyć coś, co można byłoby wykorzystać, aby mu pomóc?"

Zawsze należy zakładać, że takie możliwości istnieją. Niestety w

małżeństwie, po latach wspólnego życia bardzo łatwo o zaprzestanie

poszukiwań w przeświadczeniu, że niczego nowego już się nie dowiemy. Po

tysiącach wspólnych posiłków i nocy ludzie zaczynają być leniwi.

Tymczasem ten, komu starczy cierpliwości i koncentracji, zawsze będzie

odkrywać w drugim coś nowego. Często słyszę od kobiet: "Mąż opowiada

wszystkim, że zna mnie na wylot, podczas gdy nie zna mnie wcale. Byłam

tu u pana zaledwie kilka razy, a pan już wie więcej od niego".

Najsmutniejsze jest to, że mąż mógłby poznać tę kobietę daleko lepiej

ode mnie - gdyby tylko chciał.

Pewien pastor poprosił żonę o udział w tygodniowych rekolekcjach,

których uczestnicy przez kilka godzin dziennie mieli się otwierać przed

sobą w małych grupach. Po powrocie żona oświadczyła:

- Rozmawiałam przez cały tydzień z jednym człowiekiem w mojej grupce.

Nie chciałabym cię zranić, ale staliśmy się przez to sobie bardzo

bliscy. Nie poszliśmy ze sobą do łóżka, ale pomijając te sprawy uważam,

że zna mnie znacznie lepiej od ciebie.

Pastor był wstrząśnięty, ale nie uniósł się honorem, tylko poprosił ją,

by również przed nim zechciała się otworzyć. Obiecał, że będzie jej

słuchał, jak nikogo innego na świecie. W ciągu następnych kilku miesięcy

przegadali ze sobą setki godzin i dzisiaj są sobie bardzo bliscy.

Oczywiście niekiedy łatwiej jest otworzyć się przed psychoterapeutą lub

kimś zupełnie obcym niż przed małżonkiem, bo ten ostatni ma możliwość

wykorzystania uzyskanych informacji w raniący sposób. Wzajemne

otwieranie się przed sobą i poznawanie przepastnych głębi duszy partnera

nie musi być wcale łatwe w wypadku osób żyjących ze sobą latami. Na

pewno jednak warto zapłacić za to każdą konieczną cenę. Wszyscy bez

wyjątku tęsknimy do tego, by poznać kogoś i zostać przez niego poznanym.

Zaspokojenie tej tęsknoty należy do samej istoty miłosnej ekstazy.

Seks jako podpora romantycznej miłości

Jak tego należałoby oczekiwać, najczęściej przywoływanym "wyzwalaczem

ekstazy" jest akt seksualny. Nie ulega żadnej wątpliwości, że

intensywność doznań i radość zakochania w ogromnej mierze zawdzięczamy

pociągowi seksualnemu. Logiczne byłoby w takim razie, by partnerzy

pragnący zachować coś z początkowych uniesień na dalsze lata poświęcali

wiele uwagi i wysiłku wzbogacaniu i urozmaicaniu swego życia płciowego.

Tymczasem ilekroć staje przede mną przeżywająca kryzys para małżeńska,

niemal zawsze okazuje się, że więź seksualna zamiera.

Doradcy rodzinni często mówią wówczas, że wynika to z głębszych

małżeńskich problemów. Jeśli uda się je rozwiązać, więź seksualna wróci

do normy. Tymczasem seks jest zbyt istotnym elementem małżeńskiej

rzeczywistości, by można go było sprowadzić tylko do rangi symptomu i

oczekiwać samoistnej poprawy. Seks należy do podstawowych budulców

szczęśliwego związku. Stabilna, mocna więź seksualna może być podporą

dla małżeństwa wykazującego wiele niedostatków. Natomiast pozornie

uładzona, lecz pozbawiona napięcia seksualnego relacja może nagle runąć

w gruzy.

Techniki, które proponuje Marabel Morgan w kursie pod nazwą Total Woman

(Kobieta z krwi i kości), bywają określane mianem staroświeckich i

manipulatorskich, ale mnie idea "superseksu małżeńskiego" bardzo

przypadła do gustu. Choć niektórzy zaśmieją się na sugestię, by żona

witała męża ubrana tylko w kusą koszulkę i buty na wysokim obcasie,

nigdy jeszcze nie rozmawiałem z mężczyzną, który uważałby ten pomysł za

zupełnie chybiony (pod warunkiem, że dzieci zostaną najpierw umieszczone

w bezpiecznym miejscu). Nigdy też nie miałem do czynienia z mężczyzną,

który miałby coś przeciw "pracy domowej" zadawanej żonom na drugim

wykładzie, a polegającej na zainicjowaniu i prowadzeniu gry miłosnej

przez siedem kolejnych nocy.

Jedna z kobiet zareagowała na to pytając półgłosem:

- za kogo oni mnie mają, za maniaka seksualnego?

Druga podjęła wyzwanie i po tygodniu wyznała:

- Starałam się, ale nie wytrzymałam do końca. Dałam radę sześć razy, w

poniedziałek byłam już zbyt zmęczona. Prowadzący postawił jej czwórkę,

ale od męża z pewnością dostała piątkę!

Pewna pani opowiedziała, że po siedmiu sumiennie i bez względu na

wszelkie przeszkody wykorzystanych nocach mąż powiedział z omdlewającym

uśmiechem: "Nie wiem, co ci się stało, kochanie, ale to mi się bardzo

podoba".

Potrzebujemy rozluźnionego, radosnego, pełnego seksu. Wielką przykrość

sprawia mi widok par zablokowanych seksualnie na skutek zranień w innej

sferze. Seksu nigdy nie wolno używać jako broni. Swego czasu rozmawiałem

z kobietą rozgniewaną z kilku powodów na męża.

- Jak długo już nie współżyjecie ze sobą - zapytałem

- Kilka miesięcy.

- I nie ma pani na to ochoty?

- Owszem, mam, ale nie chcę, żeby pomyślał, że wszystko już między nami

w porządku.

- A więc obywa się pani bez współżycia z mężem?

- Tak i dużo się onanizuję.

Smutna historia. Oto dwoje spragnionych siebie ludzi, którzy

przedkładają honor czy może wręcz chęć odwetu nad zaspokojeniem

istotnych obustronnych potrzeb. Tymczasem ich i tak krucha relacja ulega

postępującemu rozkładowi.

Codzienny stres i zmęczenie

Tak jak w wypadku innych "wyzwalaczy ekstazy" wykorzystanie

więziotwórczych właściwości seksu jest kwestią poświęcenia mu

niezbędnego czasu i uwagi. Małżonkowie widują się o najgorszych porach -

rano, kiedy czas nagli, i wieczorem, kiedy rozdrażnieni i zmęczeni

niewiele już mają sobie do zaoferowania.

"Nic tak nieuchronnie nie podkopuje małżeństwa - twierdzi znany autor

dr James Dobson - jak nadmiar obowiązków i zwykłe przemęczenie. Tempo

życia bardzo utrudnia wzajemną komunikację".

Pewna szczęśliwa obecnie kobieta w taki sposób określiła różnicę

pomiędzy swym aktualnym związkiem a tym, który rozpadł się parę lat

temu:

"Moje pierwsze małżeństwo było praktycznie pozbawione seksu. Nie w tym

znaczeniu, że rzadko ze sobą współżyliśmy, bo dochodziło do tego dość

często - po prostu mąż był tak zajęty robieniem kariery, że nie

poświęcał mi nawet połowy tej uwagi, na jaką zasługiwał najgorszy

klient. Wyjąwszy te piętnaście minut dwa lub trzy razy w tygodniu

zachowywaliśmy się jak istoty bezpłciowe. Teraz seksu jest mnóstwo w

dotknięciach i rozmowach, a mój drugi mąż często jakby czuwa nad

przebiegiem całego wieczoru. Przynosi mi jakiś romantyczny drobiazg albo

różę kupioną w kwiaciarni. Czasem całuje mnie w szyję lub pieści mi

piersi bez zamiaru kontynuowania gry miłosnej - jako taki seksualny

środek wyrazu. Nieważne, że niekiedy nie kochamy się wcale takiej nocy -

ja uwielbiam być w ten sposób traktowana".

Niech to wyznanie będzie dla nas, mężczyzn, lekcją, bo choć doskonale

wiemy, jak skumulować działanie kilku "wyzwalaczy", zapewne od dawna już

nie postaraliśmy się o zorganizowanie czułego "sam na sam" z żoną.

Wyniki jednej z ankiet wskazują na kobiety, a nie mężczyzn, jako stronę

uskarżającą się na zbyt małą częstotliwość współżycia. Otóż okazuje się,

że tylko 4 procent mężatek uważa, że współżyje za często, podczas gdy 38

procent, czyli niemal cztery żony na dziesięć, życzyłoby sobie

częstszych zbliżeń.

Dzielenie radości

Miłość polega nie tylko na odczuwaniu, ale przede wszystkim na

działaniu. Jeśli więc dwoje ludzi mających za sobą wspólne, piękne

chwile nie pomyśli, jak je sobie zapewnić w przyszłości, problemy nie

dadzą na siebie długo czekać.

Calvin i Toni to jedno z typowych małżeństw, z jakim psychoterapeuci

mają do czynienia. Mieszkali razem nadzwyczaj szczęśliwi przez prawie

trzy lata. Kiedy się wreszcie pobrali, z miejsca wpadli w tarapaty, i to

do tego stopnia, że w osiem miesięcy po ślubie Calvin miał już kochankę.

- Zupełnie tego nie rozumiem - rozpaczała podczas wizyty Toni. -

Byliśmy w naszym mieszkanku tacy szczęśliwi. Tak jakby małżeństwo było

jakimś przekleństwem. Ona jest nawet brzydsza ode mnie.

Cząstkowe informacje złożyły się w końcu na następującą opowieść.

Poznali się wkrótce po rozwodzie Calvina i z początku poczuli się jak

beztroskie dzieci. Po latach malowania i remontowania tynków swoich

kolejnych domów Cavin był nareszcie wolny. Wprowadzając się do wspólnego

mieszkania nie mieli praktycznie nic. Musieli pożyczyć nawet sprzęty

domowe. Wszystkie obowiązki Calvina sprowadzały się do mycia i

polerowania samochodu. Jeździli więc często na plażę, robili dalsze

wypady w weekendy, chodzili do opery (na punkcie której oboje mają

bzika) i zawsze zostawało im jeszcze mnóstwo czasu na to, by się kochać

i wspólnie gotować.

Ostatecznie postanowili się ustatkować - kupili dom, pobrali się i

zainwestowali w sklep z antykami, który miała prowadzić Toni. Szczęście

rozwiało się szybko. Weekendy trzeba było spędzać w sklepie, który

uparcie nie chciał przynosić zysków. Lista zaległych napraw

obciążających Calvina wydłużała się zamiast skracać. Nagle zaczęli się

kłócić i zdarzało się to coraz częściej. W przerwach między kłótniami

martwili się o sklep.

Zapytałem Calvina o nową znajomą.

- Ona nie znaczy dla mnie wiele - powiedział smutnym głosem. - Po

prostu przez tę parę godzin jestem wolny od trosk i możemy się pobawić.

Tak jak kiedyś z Toni.

To nie małżeństwo było więc problemem, lecz fakt, że dali się bez

reszty wciągnąć w kierat obowiązków i zapomnieli zadbać na co dzień

również o przyjemną stronę życia.

Małżonkowie często pytają: "Skąd na Boga mieliśmy przed ślubem czas i

pieniądze na to, żeby włóczyć się po kawiarniach i fundować sobie tyle

atrakcji? Dzisiaj nie stać nas nawet na hamburgera w barze". Odpowiedź

jest prosta: przed ślubem sprawianie sobie przyjemności uważali za rzecz

ważną. I wielu z nich wyszłoby na dobre, gdyby w jakiejś mierze

powrócili do tej postawy.

Proponuję sporządzić listę przedsięwzięć, które mogłyby przywrócić

odrobinę romantycznego ciepła i blasku naszej wzajemnej relacji. Mogą to

być zarówno rzeczy tradycyjnie kojarzące się z takimi przeżyciami, jak i

rzeczy bardzo indywidualne. Znajdą się ludzie, dla których

romantyczniejsze od dancingu w dobrej restauracji będzie zagrać w ringo

na łące. Należy się spodziewać, że wiele z tego, co znajdzie się na

takiej liście, będzie korespondowało z "wyzwalaczami" Marghanity Laski i

nie pociągnie za sobą żadnych wydatków. Miałem kiedyś do czynienia z

kobietą rozczarowaną małżeństwem dlatego, że oboje z mężem stali się

"strasznie poważni" i od kiedy przyszły na świat dzieci element zabawy w

ogóle zniknął z ich życia. Mąż bronił się twierdząc, że nie stać go na

drogie imprezy. Poprosiłem ich więc o spisanie tego, co sprawiało im

największą przyjemność w czasach narzeczeństwa. Okazało się, że były to:

wycieczki rowerowe, przytulanie się do siebie kiedy za oknem pada

deszcz, pikniki, snucie szczęśliwych wspomnień, "zakupy" przez szyby

wystawowe, a wieczorem uroczyste kolacje przy świecach.

Małe rzeczy mają również ogromne znaczenie, a często nie kosztują nic

poza poświęceniem im odrobiny czasu i uwagi.

Motto:

Stwarzaj warunki dla romantycznych uniesień

Motto:

Bardzo zwracam uwagę na sposób,

w jaki mężczyzna mówi o kobietach.

Lubię tych, którzy z ciepłem i prostotą

wyrażają się o matce lub żonie.

Elizabeth Bowen

Wojna płci

Po trzech tygodniach spotkań z pewnym adwokatem i jego żoną

zdecydowałem się w końcu porozmawiać sam na sam z męską stroną

konfliktu. Wzajemna relacja w tym małżeństwie była bardzo nadwerężona, a

ja ciągle nie mogłem dociec, dlaczego. Rozmowa w cztery oczy z mężczyzną

szybko uzmysłowiła mi problem.

- Jeśli wspomni pan o tym komukolwiek, nigdy się nie przyznam, że to

powiedziałem, ale dla mnie kobieta to coś gorszego. Żona jest zresztą

tego najlepszym dowodem. Gdyby nie to, że bardzo chciałem mieć syna,

nigdy bym się nie ożenił. W rzeczy samej - skoro tylko dzieci się

usamodzielnią, sam również gotów jestem odejść. Prawdopodobnie będzie mi

potrzebna jakaś kobieta dla zaspokajania potrzeb seksualnych, ale z

pewnością się nie ożenię. Jeśli chodzi o wszystkie inne rzeczy,

zdecydowanie wolę męskie towarzystwo.

Jednym z wymogów mojej profesji jest zachowanie w takich sytuacjach

zimnej krwi i dociekanie przyczyn. Tym razem jednak nie zdołałem się

opanować.

- Litość bierze słuchając pana - powiedziałem. Połowa przyjemności,

jaką można mieć z życia, przechodzi panu koło nosa. Kobiety to najlepszy

pomysł Pana Boga!

Podczas następnych spotkań wypowiadałem się już w sposób mniej

emocjonalny, a mojemu pacjentowi udało się z czasem wykrzesać z siebie

nieco szacunku dla płci odmiennej. Spojrzał inaczej na żonę, a z chwilą,

gdy w nim nastąpiła przemiana ona również zaczęła się zmieniać.

Mężczyzna nastawiony do kobiet negatywnie - z góry zakładający ich

niższość, braki i oczekujący odrzucenia - przeważnie otrzymuje to, czego

się spodziewa. I odwrotnie - kto im ufa i oczekuje sympatii, rzadko bywa

zawiedziony. W związku z tym czwarta rada brzmi:

"Postaraj się mieć jak najlepsze zdanie o płci przeciwnej".

Innego mojego rozmówcę nie stać było na tak brutalną szczerość; po raz

drugi żonaty miał na koncie wiele romansów, również z mężatkami. Na

początku każdej znajomości zwykle nie posiadał się z zachwytu i

powtarzał bez ustanku zarówno wybrance, jak i wszystkim dookoła, że

spotkał nareszcie "tę jedyną, wymarzoną". Z czasem jednak jego entuzjazm

przygasał i coś zaczynało się psuć.

Zapytałem go o matkę. Okazało się, że była nieszczęśliwą, smutną

kobietą. Faworyzowała drugiego syna, z innego małżeństwa, a jego samego

traktowała tak, że opuścił dom w wieku piętnastu lat.

- To może pan nie lubi kobiet? - spytałem.

- Bzdura, doktorku - odpowiedział. - Gorzej pan nie mógł trafić.

Pedałem nie jestem. Kobiety naprawdę na mnie działają. Gdybym mógł, to z

co drugą szedłbym do łóżka. Akurat kobiety to ja lubię.

Zwróciłem mu uwagę, że chodziło mi o kobiety a nie o seks. Zapytałem,

czy potrafi cieszyć się ich towarzystwem tak samo jak ich ciałem.

- Ma pan kobiety-przyjaciół? Jaki jest pański stosunek na przykład do

koleżanek z pracy?

Wobec tych pytań mężczyzna najpierw zamilkł, a w końcu powiedział:

- Może ma pan rację, nie czuję się najlepiej w ich towarzystwie i to są

chyba pozostałości po relacji z mamą.

W okresie dzieciństwa większość ludzi przeżywa swego rodzaju stan

zauroczenia rodzicem odmiennej płci. Jest to zjawisko zdrowe i normalne.

Mężczyzna, którego łączyła z matką silna, serdeczna więź i który w

odpowiednim czasie potrafił się od matki oderwać, ma ogromne szanse być

wzorowym partnerem w małżeństwie. Zawsze powtarzam moim dorastającym

córkom, że najlepsze nadzieje na dobrego męża rokuje chłopak, który

naprawdę kocha swoją matkę (i, dodajmy, mieszka pięćset kilometrów od

niej).

Zaburzenia podstawowych, nawiązywanych w dzieciństwie relacji wywierają

bardzo negatywny wpływ na późniejszą więź z partnerem odmiennej płci. W

praktyce psychoterapeutycznej wiele uwagi i wysiłku poświęca się

rodzicom pacjenta, jak również pytaniu o to, jak kochać rodziców i

pozostać wolnym.

Elvis i Edyp

Trudno o lepszą ilustrację komplikacji wynikających z doświadczeń

dzieciństwa niż tragiczne życie "króla rocka", Elvisa Presleya.

Wszystkie jego związki z kobietami kończyły się absolutnym fiaskiem.

Jako dziecko był rozpuszczony, a jednocześnie w jakiś sposób

przytłoczony przez matkę, która prawdopodobnie na nim właśnie

skoncentrowała swoje libido. Albert Goldman nazwał ją w swej

kontrowersyjnej i ciętej biografii Presleya "prowincjonalną Kasandrą".

Do jedenastego roku życia Elvis spał ze swoją "Satnin" (jego dziecinne

określenie matki) w jednym łóżku. Jeszcze w dziewiątej klasie

odprowadzała go do szkoły. Nic więc dziwnego, że i w życiu seksualnym

nie zdołał się nigdy oderwać od matczynej spódnicy. Głaskał zresztą

matkę aż do jej śmierci, a kiedy na pogrzebie otwarto trumnę plótł coś

jak małe dziecko pochylony do jej "sooties" (tak nazywały się w ich

wspólnym języku stopy). Później, coraz bardziej uzależniony od

narkotyków, potrafił niekiedy zasnąć tylko wówczas, gdy jego ówczesna

towarzyszka, Linda Tompson, przemawiała do niego jak do

rozhisteryzowanego brzdąca.

Urodzenie dziecka pozbawiało w jego oczach kobietę wszelkiej

atrakcyjności, stając się matką przestawała być kochanką. Jak pisze

Goldman, z chwilą, gdy Priscilla - żona Presleya - urodziła dziecko,

Elvis zaprzestał z nią jakichkolwiek kontaktów seksualnych i zaniedbał

ją do tego stopnia, że ostatecznie związała się z kimś innym.

W miarę jak całe życie Elvisa ulegało postępującemu rozkładowi, jego

szamotanina na polu męsko-damskich odniesień stawała się coraz

żałośniejsza. Chwalił się, że miał tysiąc kobiet, ale był to wątpliwy

wyczyn zważywszy na fakt, że sam ich nigdy nie zdobywał. Rekrutowano je

i przyprowadzano do niego, mogły mieć co najwyżej osiemnaście lat i nie

więcej niż metr sześćdziesiąt pięć wzrostu, a do tego musiały szaleć na

jego punkcie. Niektóre dziewczęta zgadzały się wystąpić w trójkę i

walczyły między sobą w intymnej bieliźnie o względy "króla", podczas gdy

ten, podniecony, a przy tym ciężki i wzdęty od cheeseburgerów,

przyglądał im się z łóżka. W okresach szczególnego nadużywania

narkotyków Elvis nie potrafił na czas zdążyć do ubikacji, więc zakładano

mu wówczas ogromne pieluchy z ręczników.

Był to w sumie tragiczny przypadek człowieka, który choć materialnie

mógł sobie pozwolić na wszystko (podobno w wieku czterdziestu dwóch lat

miał na koncie miliard dolarów), nie potrafił nawiązać prawidłowej

relacji miłosnej. Przyczyn nie należałoby upraszczać, ale przynajmniej

po części wiązały się one z zaburzoną relacją z matką. Kompleks Edypa

nie jest współczesnym wymysłem: napisaną pięć wieków przed Chrystusem

sztukę Sofoklesa życie odgrywa po dzień dzisiejszy.

Przezwyciężanie przeszłości

Człowiek nie musi jednak do końca życia cierpieć z powodu tkwiących w

jego przeszłości problemów. Jeśli stosunki z rodzicami pozostawiały w

dzieciństwie sporo do życzenia, należy właściwie zrozumieć te przeżycia

i ustalić, w jaki sposób doprowadziły do powstania i utrwalenia się

niewłaściwych postaw. Nie można ani na chwilę zapomnieć, że celem takiej

refleksji nie może być postawienie kogokolwiek w stan oskarżenia -

rodzice przeważnie działają w najlepszych intencjach. Chodzi o

uświadomienie sobie emocji pogrzebanych w podświadomości i ciągle w

ukryty sposób oddziałujących na psychikę. Zdrowa psychoterapia opiera

się na przekonaniu, że dokuczliwy demon z chwilą jego zdemaskowania i

nazwania traci wiele ze swojej mocy.

Dostosowując wizję rzeczywistości do poznania samego siebie człowiek

zaczyna realistyczniej postrzegać osoby, które obecnie podświadomie

kojarzą mu się z dzieciństwem. Zamiast ich idealizować lub mylić z

negatywnymi bohaterami przeszłości stopniowo staje się zdolny lubić ich

(lub nie lubić) z powodu tego, jacy naprawdę są, Nie musimy być

więźniami własnej przeszłości - tu właśnie Freud się pomylił.

W poradniach takich jak nasza sporą część klienteli stanowią mężczyźni,

którzy przy próbach kontaktów z kobietami z góry zakładają klęskę.

Spodziewają się zawsze kosza i wyjątkowo często ich przeczucia się

sprawdzają. Takich mężczyzn namawiam zawsze, by zebrali się na odwagę i

możliwie najdłużej przestawali w damskim towarzystwie. Czasami mogą

liczyć na przyjaźń jakiejś starszej kobiety w typie babci i przy jej

pomocy bez żadnego ryzyka odkrywać walory kobiecości. U tych mężczyzn

najmniejsze nawet sukcesy w sferze męsko-damskich kontaktów mają

magiczny wpływ na poczucie własnej wartości.

Kiedy Martin przyszedł do mnie po raz pierwszy, nie mógł ze skrępowania

usiedzieć na krześle. Nieśmiało próbował rozmowy na różne obojętne

tematy, a w końcu zamilkł. Wśród tej niezręcznej ciszy podziwiałem przez

chwilę jego aparycję - szeroki w barach, o rumianej cerze i błękitnych

oczach Paula Newmana. Byłem przekonany, że wiele jego rówieśniczek na

uniwersytecie z największą ochotą umówiłoby się z nim na randkę, Z tym

większym zdumieniem usłyszałem z jego ust następujące słowa:

- Głupio mi o tym mówić, ale właściwie nigdy nie miałem dziewczyny.

Opowiedział mi o swym pierwszym doświadczeniu seksualnym na kanapie

jakiegoś mikrobusu:

- To był ten jedyny raz, a ja byłem wtedy po paru piwach. Nie miało to

wiele wspólnego z tym, co człowiek sobie wyobraża. Chciałbym czegoś o

wiele więcej. Widzę na uczelni, jak pary chodzą ze sobą trzymając się za

ręce; wyglądają tak, jakby było między nimi coś wielkiego. A ja jestem

bardzo nieśmiały, Kiedy rozmawiam z dziewczyną, to się tak przejmuję, że

aż dostaję mdłości. To nie jest warte tego stresu.

Czy to możliwe, by mężczyzna był tak bezradny w sprawach miłości i tak

niepewny w stosunkach z kobietami? Owszem, i zdarza się to częściej, niż

nam się zdaje.

Nieśmiałość jako atut

Z badań przeprowadzonych przez Philipa Zimbardo z uniwersytetu w

Stanford wynika, że około 40 procent dorosłych Amerykanów uważa się za

ludzi nieśmiałych. W większości wypadków nieśmiałość nie paraliżuje

ludzi do tego stopnia i nie izoluje ich tak od płci przeciwnej, jak to

było w przypadku Martina. Nie brak jednak i osób jego pokroju. Nieśmiały

mężczyzna potrafi kochać kobietę z daleka, niekiedy wręcz obsesyjnie -

poświęcając jej większość swych myśli. Nierzadko podoba się swej

wybrance, która chętnie by go poznała - i tak żyją w nieświadomości nie

przeczuwając tęsknoty drugiego.

Pocieszające dla tych ludzi niech będzie to, że nieśmiałość może być

atutem i że wewnętrzna niepewność jest do przezwyciężenia. Martin nigdy

nie miał okazji zaobserwować prawidłowych odniesień miłosnych. Chłopiec

uczy się kochać kobietę głównie na przykładzie ojca. Tymczasem stosunki

między rodzicami Martina pozostawiały pod tym względem wiele do

życzenia. Po uwielbianym przez siebie ojcu Martin odziedziczył strach

przed kobietami.

Wspólnie z kolegami staraliśmy się wytłumaczyć Martinowi, że

informacje, na których zasadza się jego niepewność, są nieprawdziwe i że

dziewczęta, z którymi nawiąże kontakt, z pewnością okażą się dużo

łagodniejsze i wcale nie takie straszne, jak on to sobie wyobraża. W

takich wypadkach użyteczne bywają spotkania w grupie, które spełniają

funkcję laboratorium międzyludzkich odniesień. Bezpieczne środowisko

grupy terapeutycznej pozwala na eksperymenty w nawiązywaniu relacji z

kobietami. Jeśli jakaś metoda zawodzi, można bez negatywnych

konsekwencji zastosować inną. Martin przez ponad rok przychodził co

tydzień na terapię grupową i stopniowo nauczył się być sobą w kontaktach

z kobietami. Odkrył, że płeć piękna nie jest ani taka straszna, ani taka

tajemnicza, jak mu się wcześniej wydawało.

Martin jest nadal nieśmiały, ale ma już na swym koncie kilka

wspaniałych przyjaźni z dziewczętami. W zeszłym roku wpadł do nas na

kawę w towarzystwie jakiejś piękności, która oczu wprost nie mogła od

niego oderwać.

Destrukcyjne oddziaływanie feminizmu

Jeszcze przed dwudziestu laty mieliśmy w poradniach powszechnie do

czynienia z mężczyznami usiłującymi wyrwać się z pęt małżeństwa.

Najczęściej o coś się na partnerki gniewali, a nierzadko mieli wyraźną

ochotę zamienić starą żonę na nową. W drzwiach poradni stawała więc

najczęściej zrozpaczona, szukająca pomocy, zapłakana kobieta i gniewny

mężczyzna. Dziś bardzo często spotykamy się z odwrotną sytuacją.

Rozgniewana jest żona a załamany - mężczyzna w średnim wieku. Takie

kobiety rzadko odchodzą do innych mężczyzn, natomiast bardzo

zdecydowanie dążą do zmiany swej sytuacji, nawet kosztem samotnego życia

w jakimś wynajętym mieszkaniu.

Najczęściej trudno jest nawet dyskutować z zarzutami, które kierują pod

adresem męża. Zwykle mają już za sobą kilka lat małżeństwa, w trakcie

których mężczyzna dowiódł, że jest nieczułym zarozumialcem i tyranem. W

kobiecie skumulowało się przez ten czas tyle agresji i frustracji, że

absolutnie nie dopuszcza do intymnych zbliżeń, ze wstrętem odnosi się do

mężowskich przyzwyczajeń czy powiedzonek i za wszelką cenę dąży do

wolności.

To mąż musiał ją namówić, żeby przyszła do poradni, i to on prosi o

pomoc. Nareszcie świadom zagrożenia dwoi się i troi usiłując naprawić

sytuację. Kobieta mówi niekiedy:

- Rzeczywiście próbuje się zmienić, ale jest już za późno. Nie sądzę,

bym mogła się jeszcze zdobyć wobec niego na uczucia, bez których

małżeństwo nie ma dla mnie sensu.

Ruch feministyczny posunął uwidaczniającą się w takich sytuacjach

nieufność wobec mężczyzn do prawdziwej nienawiści. Być może zwolennicy

równouprawnienia kobiet (ja zresztą uważam się za jednego z nich) uznali

pewne przejaskrawienia za konieczne. Ostatecznie jest to czynnik często

doprowadzający do przemiany społeczeństw. Z drugiej jednak strony

ukazywanie relacji damsko-męskich w kategoriach konfliktu i walki nie

może wyjść na dobre żadnej ze stron. Posłużę się przykładem pisarki

Marilyn French. Jej wrogość w stosunku do tradycyjnej męskiej postawy

zdobywcy jest w pełni uzasadniona, ale nie sposób zaakceptować tego, co

proponuje w zamian. Przygnębiające wrażenie robią na mnie nawoływania w

rodzaju: "Zapomnij o mężczyznach. Uwolnij się, zamieszkaj sama albo z

siostrami. Mężczyzna może być przydatny do seksu. ale niczego więcej po

nim się nie spodziewaj".

Nie mam nic przeciwko siostrzanym więziom, ale odrzucać całe

niewypowiedziane bogactwo i tajemnicę relacji damsko-męskiej to odrzucać

bardzo wiele z radości i szczęścia dostępnego na tym świecie. Mężczyzna

i kobieta nie są naturalnymi wrogami. Bóg stworzył oboje na swoje

podobieństwo i, zgodnie z jakże ciepłym opisem dzieła stworzenia w

Księdze Rodzaju, przeznaczył sobie nawzajem.

Problematyki męsko-damskiej nie da się sprowadzić do równego

wynagrodzenia za pracę i zamienności ról. Wypowiadając wojnę drugiej

płci występujemy przeciw jednemu z fundamentalnych źródeł ludzkiego

spełnienia - przeciw szczęściu płynącemu z miłości. Życzę kobietom, aby

nie zaprzestały walki aż do momentu, kiedy z naszego środowiska

kulturowego zostanie wyplenione wszystko, co sprzeciwia się

równouprawnieniu. Życzę im, aby nie przestawały demaskować u mężczyzn

dyskryminacyjnych postaw, aż do czasu, kiedy ci do końca ich poniechają.

Nie można się jednak domagać, byśmy się bez siebie nawzajem obywali. Ani

jedna, ani druga strona nie będzie wówczas mogła wykorzystać całego

swego osobowego potencjału.

W swym opublikowanym w 1963 roku feministycznym manifeście Feminine

Mystique (Mistyka kobiecości) Betty Friedan poruszyła wiele ważnych

kwestii. Było to bez wątpienia wymogiem ówczesnej epoki. Co jednak mówi

Friedan dzisiaj? Otóż uważa, że ruch feministyczny winien wkroczyć w

nową fazę charakteryzującą się bardziej wyważonym stosunkiem do

małżeństwa, macierzyństwa i wychowania dzieci. Rozwiedziona i od lat

samotnie mieszkająca na Manhattanie Friedan powiada o sobie, że "z

największą przyjemnością weszłaby w dobry, poważny związek z mężczyzną".

Zapewne nie ma sensu obawiać się o to, że kobiety odwrócą się od

wszystkich mężczyzn z powodu krzywd, których sprawcami byli tylko

niektórzy z nich. Nie wydaje się również prawdopodobne, by feminizm mógł

wyrugować romantyczną miłość. Większość moich znajomych feministek, w

tym także bardzo zapalonych, nie pragnie rozdziału płci. Osobiste

szczęście jest im ciągle droższe od rewolucyjnych ideałów.

Jak to trafnie ujął pewien anonimowy mędrzec: "Miłość jest znacznym

postępem w stosunku do innych metod walki".

Motto:

Postaraj się mieć jak najlepsze

zdanie o płci przeciwnej

Część 2: Wybór właściwego partnera

Motto:

Kluczem do trwałego, dającego spełnienie związku

jest umiejętność doboru partnera.

Dla szczęścia człowieka największe znaczenie ma fakt,

kogo wybrał sobie na towarzysza życia.

Myron Brenton

Jak uniknąć pułapek romantycznej miłości

- Jak ja mogłam kochać - dziwi się pewna kobieta. - Po roku małżeństwa

nie potrafię go nawet tolerować!

Decydując się na wielkie uczucie musimy liczyć się z kilkoma poważnymi

niebezpieczeństwami. W jedną z pułapek wpadła wspomniana pani. W

przeświadczeniu, że idzie za głosem serca, związała się z nadzwyczaj

podłym typem.

Nierzadko jednak serce bywa oskarżane o to, czemu w istocie winne są

nasze własne idealizujące rzeczywistość zabiegi i projekcje. To nie

szaleństwo miłości wciąga nas wówczas w matnię, lecz błędny wybór

partnera dokonywany pod wpływem bardzo ryzykownej skłonności, by

"stronić drugiego w barwy swoich tęsknot". W okresach głęboko odczuwanej

samotności czy przygnębienia człowiek szczególnie chętnie się zakochuje

i jakikolwiek, choćby w przybliżeniu stosowny obiekt może się stać celem

jego psychicznych projekcji. Niestety, bardzo często kończy się to

poważnymi problemami.

Niewłaściwy obiekt

Są ludzie, którzy zdają się wręcz pełnić funkcję piorunochronów dla

zawiedzionych w miłości bliźnich. Oto kilka uwag na temat pociągu do

niewłaściwych osób i ewentualnych środków zaradczych.

Po pierwsze trzeba powiedzieć, że uczucie i obiektywnie trafny wybór to

dwie różne sprawy. Fakt, iż ktoś nas bardzo pociąga czy wywołuje swym

widokiem burzę namiętności, absolutnie nie oznacza jeszcze, że jest

dobrym kandydatem na małżonka. Zakochać się bardzo łatwo. Dla niektórych

to tak jak kichnąć. Ludzie kochliwi muszą jednak przejść kilka miłości,

zanim odkryją kogoś, z kim będą mogli spędzić szczęśliwie resztę życia.

Są też osoby odpowiednie, które nas jednak nie pociągają. Właściwym

rozwiązaniem jest dopiero ktoś, kto spełnia oba warunki.

Po drugie zalecałbym ostrożność w wypadku występowania u drugiej strony

cech, które co prawda wydają się bardzo pociągające, ale stanowią

absolutną odwrotność naszej osobowości. Zakochiwanie się w osobach o

zupełnie odmiennej konstrukcji psychicznej jest typowym zjawiskiem u

dorastającej młodzieży. Czasami na widok takiej pary zastanawiamy się:

"Cóż oni mogą mieć ze sobą wspólnego?" Rzeczywiście, wspólnego mają ze

sobą bardzo niewiele, ale na tym właśnie polega mechanizm takiego

przyciągania. Człowiek z siebie niezadowolony (a to można powiedzieć o

większości dorastających młodych ludzi) zakłada podświadomie, że

uszczęśliwić go może tylko ktoś wywodzący się z zupełnie innego

środowiska i reprezentujący zupełnie inny system wartości. Powabne staje

się to, co egzotyczne. Chłopak sąsiadów czy przyjaciele z dzieciństwa

nie budzą najmniejszego zainteresowania. Tacy ludzie nie nadają się

przecież na bohaterów fantastycznych marzeń. W odróżnieniu od nich ktoś

pod wieloma względami różny i obcy może być obiektem niezliczonych

zabiegów idealizacyjnych.

Dr Don Tweedie, znany psycholog, opowiada, że w przyszłej żonie

pociągnęła go swoboda i lekkość. W jej rodzinie wszyscy byli bardzo

beztroscy - śmiechom i zabawom nie było końca. U niego w domu nacisk

położony był na pracę i odpowiedzialność.

"Cudownie było spędzić u niej weekend w towarzystwie tych ludzi. Całe

dwa dni graliśmy w cokolwiek i śmieliśmy się do rozpuku. Byłem

przeświadczony, że potrzeba mi właśnie kogoś takiego jak ona. Po ślubie

okazało się jednak, że to, co było przedtem takie zachwycające, teraz

doprowadza mnie do pasji. Przekonałem się na przykład, że dom prowadzi z

taką beztroską, jakby oddawała się zabawie. Szuflady były zawsze

powysuwane, z niedokręconych kranów kapała woda, a na słoikach brakowało

zakrętek".

Ostatecznie państwo Tweedie stworzyli wspaniałe małżeństwo, ale nie

obyło się bez rocznej separacji i bardzo poważnej korekty postaw obu

stron.

Na jakiej więc zasadzie dobierać sobie partnera? Czy wiązać się z kimś

bardzo podobnym, czy z kimś bardzo różnym od siebie? Otóż tak jak w

większości spraw najlepiej trzymać się środka. Na pewno dobrze jest, gdy

partner ma także odbiegające od naszych zainteresowania i cechy. W innym

wypadku wybieralibyśmy własne odbicie. Jeśli jednak nie ma żadnych

zbieżnych zainteresowań i wartości, nie ma też na czym budować wspólnego

losu. Przez jakiś czas po ukazaniu się bestsellera Niny i George'a

O'Neillów zatytułowanego Open Marriage (Otwarte małżeństwo) od wielu

osób słyszałem, że życzyłyby sobie związku, w którym każdy z małżonków

mógłby iść własną drogą. Niejedna z nich musiała się niestety przekonać,

że małżeństwa, w którym obie strony zawsze chodziły własnymi drogami, w

ogóle nie było sensu zawierać.

Po trzecie trzeba umieć odróżnić miłość od zależności. Zły to znak,

jeśli któraś ze stron chce mieć przy sobie kogoś silnego, "kto się nią

zaopiekuje" lub "na kim będzie mogła się oprzeć". Kto kocha drugiego

głównie z myślą o tym, co może mu on zapewnić, w istocie nie kocha, a

tylko jest zależny.

W praktyce terapeutycznej często mamy do czynienia z osobami (są to

głównie młode kobiety) szukającymi schronienia u silniejszego partnera -

guru, duchowego mistrza czy po prostu doświadczonego kochanka, który

zdaje się zawsze panować nad sytuacją. Kobiety te najwyraźniej liczą na

to, że udzieli im się pewność siebie i samodzielność drugiej strony.

Nigdy tak się jednak nie dzieje.

Ślub z osobą posiadającą potrzebne nam samym cechy w niczym nas do tych

cech nie przybliża. Małżeństwo z abstynentem nie uleczy alkoholika, tak

jak małżeństwo z muzykiem pozostanie bez wpływu na muzyczny słuch u

osoby, której, jak to się mówi, słoń nadepnął na ucho.

Po czwarte należy się strzec fascynacji złem. Mężczyzna w stylu

Casanovy, na przykład, zdobywa jedną kobietę za drugą, mimo iż większość

z nich doskonale wie, że ma do czynienia z łajdakiem, który potrafi być

słodki jak miód, ale też absolutnie bezwzględny. Zdobycz - tak samo w

literaturze jak w życiu - jest zafascynowana ciemną stroną osobowości

zdobywcy.

Czemu więc często lgniemy do osób, które nas obrażają i krzywdzą?

Wyjaśnienie po części polega na tym, że człowiek potrafi znajdować

przyjemność w bólu. Jest to jednak problematyka na tyle głęboka i

skomplikowana, że nie będę jej w tym miejscu rozwijał. W każdym razie są

powody ku temu, by historie typu Samsona i Dalili czy Edypa i Jokasty

powracały również we współczesnej literaturze. Są one odzwierciedleniem

pewnej wrodzonej człowiekowi rzeczywistości wewnętrznej. Ze spotkania

mężczyzny i kobiety może wyniknąć zarówno dobro, jak i zło. Szkoda

tylko, że podczas, gdy zło zawsze wzbudza pewne zainteresowanie, dobrem

często człowiek bywa znudzony.

Po piąte trzeba szukać kogoś szczęśliwego i zadowolonego z życia.

Najpewniejsza recepta na małżeńską klęskę to występować w roli

misjonarza i poślubić jakiegoś nieszczęśnika z zamiarem odmiany jego

losu. Strzec się należy osób, dla których jesteśmy jedyną radością w

życiu. Dobrze jest czuć się wybawcą, a słyszeć, że kobieta na czas

spotkań zapomina o wszystkich swoich troskach to wielki bodziec

pozytywny dla męskiego poczucia własnej wartości - jednak szczęście w

małżeństwie wymaga z reguły, by obie strony stały pewnie na własnych

nogach.

Po szóste wreszcie należy mieć się na baczności przed kuszącym

wyzwaniem nowości i niezwykłości. Zupełna inność danej osoby na tle

wszystkich ludzi, których do tej pory znaliśmy czy kochaliśmy, może być

potężnym środkiem dopingującym do zbliżenia i zdobycia jej dla siebie.

Jak już o tym była mowa, cudowność pierwszych chwil miłości polega w

dużej mierze na przezwyciężaniu wewnętrznych barier u partnera. Takie

bariery u dwojga nieznanych sobie ludzi są rzeczą naturalną. Pojawia się

pragnienie pokonania przeszkód i dopóki to nie nastąpi, znajomość jest

wielce frapująca. Na tej właśnie zasadzie niektórzy tracą serce do

partnera po pierwszych kontaktach seksualnych. Chodziło im tylko o

sprawdzenie się i teraz nie mają już o co walczyć.

Dlaczego bańka mydlana pęka

Jest oczywistym faktem, że nasi życiowi towarzysze tracą z czasem w

naszych oczach na atrakcyjności. Powodów nie tak trudno dociec. Po

pierwsze we wstępnym okresie znajomości ludzie starają się pokazać z

najlepszej strony. Nie ma tu rzecz jasna mowy o świadomym wprowadzaniu

drugiej osoby w błąd - po prostu każdy instynktownie usiłuje sprzedać

się jak najlepiej. Dbamy o powierzchowność, doraźnie rezygnujemy ze

złych nawyków i w ogóle robimy wszystko, co może nam przydać blasku. I

nie ma w tym nic zdrożnego - tyle że to tylko tymczasowe zabiegi.

Z drugiej strony sami bardzo chcemy, by wybrana przez nas osoba

podobała się nam i jeśli nie przebywamy z tą osobą na co dzień, mamy

pełne pole do popisu. Kobieta, która pragnie łagodnego, wrażliwego

partnera, może go zawsze mieć, o ile tylko czasowe rozłąki każdorazowo

umożliwią jej życzeniową rekonstrukcję wyobrażeń o tym człowieku. Kiedy

dziewczyna pisze z uniwersytetu o "cudownym chłopaku jeżdżącym

volkswagenem w kolorze moich marzeń", albo gdy młody żonkoś chwali się

wszem i wobec, jak genialna jest jego żona(podczas gdy w rzeczywistości

jej intelekt nie wyrasta ponad przeciętność), wiadomo, że wierzą oni w

coś, ponieważ jest im z tym dobrze. Nawet krótki okres wspólnego życia

dający możliwość zaobserwowania partnera w sytuacjach stresu i zmęczenia

doprowadzi do weryfikacji tych przekonań.

Bańka pęka jednak również z innego powodu. Tak jak jesteśmy skłonni do

idealizowania kogoś nowo poznanego, tak też poznawszy daną osobę bliżej

często ulegamy tendencjom odwrotnym. Oto typowy przykład: młodzieniec,

któremu w okresie narzeczeństwa widok wybranki zapierał dech w

piersiach, w miesiąc po ślubie zastanawia się, gdzie się podział cały

jej sex-appeal. Dlaczego? Otóż z chwilą, gdy stała się częścią domowego

otoczenia, mimowolnie zaczął przeprowadzać różnorodne skojarzenia między

nią a własną przeszłością. Nagle żona wydała mu się pod wieloma

względami podobna do matki. Poprzednio nie dostrzegał tego wcale, ale

teraz widzi żonę w sytuacjach znanych z dzieciństwa - pochyloną nad

zlewem, robiącą pranie, pracującą w ogródku. Być może małżonka reaguje w

sposób przypominający matkę. Podświadomość wysyła sygnał ostrzegawczy:

"Kazirodztwo!" i żona traci w oczach młodego człowieka cały seksualny

powab.

Trzeci powód, dla którego bańka pęka, wiąże się z idealizowaniem samej

miłości. Po prostu niekiedy zbyt wiele się po niej spodziewamy.

Ktoś mi kiedyś powiedział: "Dobre małżeństwa w moim otoczeniu mogę

policzyć na palcach jednej ręki. Ja się angażuję dopiero mając pewność,

że to właściwa osoba, dopiero wtedy, kiedy między nami dzieje się coś

niesamowitego". Taka celowość działań i idealistyczne spojrzenie na

związek dwóch osób zasługuje z jednej strony na pochwałę, z drugiej

jednak budzi pewne obawy. Bez względu bowiem na staranność w doborze

partnera codzienne życie małżeńskie niemal zawsze wiąże się z pewnymi

rozczarowaniami. A rozczarowani idealiści mają tendencję pochopnie i

przedwcześnie decydować się na rozwód.

Choć z racji mojej pracy kontaktuję się przede wszystkim z małżeństwami

przeżywającymi trudności, jednocześnie znam setki bardzo udanych

związków. Niekoniecznie idealnych czy żyjących w stanie permanentne

ekstazy, ale dobrych i z perspektywami na przyszłość. Ilekroć więc ktoś

uskarża się na absolutny brak szczęśliwych małżeństw, podejrzewam go o

stosowanie nierealistycznych kryteriów.

Nasze środowisko kulturowe - filmy i piosenki - przyzwyczaiły nas do

upatrywania w miłości między kobietą a mężczyzną jednorazowego

rozwiązania wszelkich problemów. Miłość ma być legendarnym Graalem,

którego odnalezienie zapewnia ostateczne szczęście.

Ten tok rozumowania wiedzie wprost do katastrofy, ponieważ łączy z

romantyczną miłością oczekiwania, które może zaspokoić tylko zbawienie.

Miłość między dwojgiem ludzi może się najwyżej załamać pod ciężarem

takich wymagań.

Oto paradoks: romantyczna miłość jest szczęściodajna tylko pod

warunkiem, że nie wiążemy z nią zbyt wielkich oczekiwań. Najlepiej z

niej korzystamy akceptując jej ograniczenia.

Jak ustrzec się przegranej w miłości

Skoro wiele związków załamuje się z powodu złego doboru partnera, warto

się w tej delikatnej materii kierować zasadami sprzyjającymi prymatowi

głowy nad sercem. Oto one:

1. Staranny dobór środowiska kontaktów z płcią odmienną. Ktoś, kogo

spotykamy w podejrzanej spelunie, najprawdopodobniej nie stroni od

alkoholu. Osoba spotkana w kaplicy z reguły jest religijna. Niby to

oczywiste, ale ja jestem niezmiennie zdumiony minimalnym udziałem

intelektu w doborze miejsc, w których ludzie szukają sobie partnera.

2. Wyczulanie na wyraźne sygnały ostrzegawcze takie jak:

nieodpowiedzialność, zachowanie podrywacza, drobne, niby niewinne

kłamstewka. Często lekceważymy te sygnały, bo za bardzo zależy nam na

tym, żeby to był właśnie "on" lub "ona".

3. Unikanie jak ognia żonatych mężczyzn i zamężnych kobiet. Jeśli

sądzić na podstawie moich doświadczeń terapeutycznych, można powiedzieć,

że większą skłonność do wchodzenia w trójkąty mają kobiety. Powód nie

jest tajemnicą - rozpoczynając związek z żonatym mężczyzną kobieta mniej

ryzykuje, bo nie musi się angażować. Kochanka nie jest narażona na

odrzucenie i nie musi podejmować poważnych decyzji. Okazuje się jednak,

że tylko teoretycznie. Setki razy rozmawiałem z kobietami, które nie

chciały się angażować, a potem przepadały z kretesem. Niemal wszyscy są

zgodni co do tego, że rola "drugiej kobiety" nie jest do

pozazdroszczenia, że smutne są jej samotne weekendy i że ostatecznie

niemal zawsze przegrywa.

4. Wiedza o przeszłości. Wiele istotnych informacji dostarczą nam

dotychczasowe losy partnera. Przezwyciężenie trudnych doświadczeń w

rodzaju zaburzonego życia rodzinnego w dzieciństwie czy bolesnego

rozwodu wymaga dania mu pewnego kredytu zaufania, niemniej jednak uważne

przyjrzenie się przeszłości potencjalnie najbliższej osoby jest ze

wszech miar pożądane. Czy to nam się podoba, czy nie - i bez względu na

to, jak bardzo ktoś chciałby zerwać z dotychczasowym życiem - każdy jest

poniekąd sumą własnych doświadczeń. Kot może zacząć chadzać innymi

ścieżkami, ale zdarza się to znacznie rzadziej, niż sądzą idealiści.

Powróćmy do kobiety zakochującej się w żonatym mężczyźnie w nadziei, że

jej wybranek zdobędzie się na rzecz nieprawdopodobną - na rozwód z żoną

i ślub z kochanką. Rozsądek nakazuje dopuścić myśl o tym, że po kilku

latach mężczyzna zacznie szukać szczęścia z następną kobietą, a druga

żona podzieli los pierwszej. W moim gabinecie wielekroć padały już z ust

kobiet słowa: "Jak mam mu zaufać? Kiedy zaczął się ze mną spotykać, też

był już przecież żonaty!"

Komunałem jest już powiedzenie, że ci, którzy nie wyciągają wniosków z

przeszłości, zasługują na to, by powtórzyła się ich kosztem. Nie chcę

być dla nikogo złym prorokiem, ale tak właśnie często bywa. Nieszczęść

czyhających w wiadomych miejscach naprawdę wypada unikać.

Miłość jako decyzja

Ciągle jeszcze nie brakuje ludzi, którzy wierzą, że miłość zapisana

jest w gwiazdach - że przeznaczeni dla siebie mężczyzna i kobieta

odnajdą swój wzrok nawet w tłumie i nieodwołalnie muszą się ze sobą

połączyć, wszelki zaś opór wobec tych odwiecznych wyroków oznacza

ucieczkę przed własnym losem, przeznaczeniem, Kupidynem czy "precyzyjnym

planem Bożym".

Tymczasem jest to oczywisty absurd. Choć mocno wierzę w

uszczęśliwiającą moc miłości, absolutnie nie zgadzam się z poglądem, że

człowiek jest zdany na łaskę i niełaskę tajemniczych sił lub

determinowany przez Najwyższego. Wręcz przeciwnie - dochodzę do wniosku,

że niemal zawsze do niego należy zarówno decyzja o zakochaniu się, jak i

wybór momentu, w którym ono następuje.

Pewien lekarz zwierzył mi się:

- Byłem zakochany siedem czy osiem razy w życiu i teraz z perspektywy

czasu widzę, że za każdym razem sam tego chciałem. Swego czasu poczułem

wielką namiętność do pewnej kobiety pracującej w naszym biurowcu i byłem

przekonany, że to ona tak na mnie działa. Teraz jednak uzmysławiam

sobie, że byłem po prostu znudzony i szukałem rozrywki, a w dodatku

miałem nawet pewną tego świadomość. Wystarczyłby mi zupełnie przeciętny

obiekt.

Chodzi o to, że choć miłość może dać wiele szczęścia, serce człowieka w

dużym stopniu podległe jest jego woli. Miłością nie rządzi przypadek. W

ogromnej mierze jesteśmy kowalami własnego losu.

Zaznaczam, że nie mówię o samym pociągu seksualnym. Pod tym względem

oddziałuje na nas bardzo wiele osób w bardzo różnych sytuacjach. Jednak

człowiek o pewnym stopniu samoświadomości nie pozwala, by rządziły nim

hormony. Ma wybór pomiędzy zduszeniem pożądania w zarodku a nadaniem mu

dalszego biegu.

Pewien boleśnie zraniony rozwodem cieśla powiedział mi:

- To się może wyda panu mało romantyczne, ale ja zrobiłem sobie listę

cech, którymi musi się charakteryzować moja przyszła żona, i choćby nie

wiem co, nie zakocham się w kobiecie, która nie będzie spełniała

przynajmniej większości tych warunków. Pod względem seksualnym

oddziałuje na mnie oczywiście mnóstwo kobiet. W paru z nich mógłbym się

z pewnością zakochać, ale do tego nie dopuszczę. Za to zobaczy pan, co

się będzie działo, kiedy spotkam kogoś, kto spełni wymogi z mojej listy

...

Niegłupie podejście. I wcale nie wykluczające romantyzmu w relacji z

wybranką. Ten człowiek uznaje walory miłości romantycznej nie

zapominając o jej ograniczeniach. Chce z niej czerpać szczęście, a nie

stać się jej ofiarą.

Część 3: Cztery zasady tworzenia więzi intymnych

Motto:

Rzadko kto uważa, że ma prawo

do sukcesu w jakiejś dziedzinie,

ale za to niemal każdy oczekuje

takiego sukcesu w małżeństwie.

Sydney J. Harris

Miłość a zaspokajanie potrzeb

Przedmiotem niniejszego i kilku następnych rozdziałów będzie odpowiedź

na pytanie, dlaczego miłość wygasa. Aby odpowiedzieć na to pytanie,

sformułujemy najpierw następny warunek udanego związku:

"Określ jasno potrzeby, których zaspokojenia oczekujesz w małżeństwie".

Zaobserwowałem, że ludzie cieszący się stabilną, owocną więzią z

partnerem mają z reguły bardzo jasne pojęcie o swoich potrzebach i

zakładają, że większość ich mogą zaspokoić.

Idealne zaspokojenie potrzeb

Na przykład Lisa jest szczęśliwą żoną operatora dźwigu. Żyje z Brianem

od wielu, wielu lat i należałoby oczekiwać, że o jakimkolwiek

romantyzmie nie może już być między nimi mowy. Z wyglądu naprawdę nie

przypominają rozmarzonej młodej pary. A jednak są ze sobą nadzwyczaj

silnie związani. Lisa mówi:

"Cóż, Brian nie jest może najprzystojniejszym facetem w mieście, i

chyba nie zrobią go już dyrektorem, ale jego śmierć przeżyłabym bardzo

ciężko. I wcale nie dlatego, że nie potrafiłabym wrócić do pracy i

zarobić na życie. Nie o to chodzi. Brian przestudiował mnie dokładnie i

wie, czego mi trzeba do szczęścia. Na przykład bardzo ważna jest dla

mnie muzyka, więc on, choć wcale nie przepada za utworami symfonicznymi,

chodzi ze mną na koncerty z wielką ochotą. I jest szczęśliwy przynosząc

mi w prezencie nową płytę, o której wie, że mi się spodoba. Myślę, że

jego szczęście wynika ze świadomości, jak wielką mi robi przyjemność.

Albo seks ... Tyle kobiet skarży mi się na niezdarność czy gruboskórność

mężów. Brian jest zupełnie inny. Zna moje ciało, tak jak muzyk zna swój

instrument i potrafi wydobyć ze mnie wszystko. Nigdy się nie spieszy,

uwodzi mnie, bawi się ze mną, drażni. Czasami mnie pozostawia

inicjatywę. Naprawdę nie mogę sobie wyobrazić większego spełnienia w tej

sferze. To samo dotyczy zresztą innych spraw. Chcę pewnych rzeczy z

życia, a Brian potrafi zapewnić mi większość z nich. Nie wszystkie. Ale

więcej z pewnością od nikogo nie dostanę".

Czy szczęście Lisy płynie z faktu, że ma za męża wspaniałego faceta?

Owszem, ale tylko po części. Znam bowiem mnóstwo żon wspaniałych

facetów, które wcale nie czują się szczęśliwe. Skąd więc to szczęście

Lisy? W dużej mierze stąd, że zupełnie świadomie związała się z Brianem

mając na względzie zaspokojenie pewnych swoich potrzeb. (Co oczywiście

nie oznacza, że jest z nim po to tylko, by brać - tym tematem zajmę się

jednak w innym miejscu. ) Lisa dobrze zna swoją wewnętrzną konstrukcję i

potrafiła przekazać tę wiedzę mężowi.

Mów o swoich potrzebach

W odróżnieniu od rozwiązania wypracowanego przez Lisę i Briana nader

wiele osób wstępuje w związek małżeński z niemałymi oczekiwaniami - po

części nierealistycznymi, po części sprzecznymi z oczekiwaniami

partnera, a nade wszystko prawie nigdy głośno nie wyrażanymi.

Joan, na przykład, zawsze widziała się wyłącznie w tradycyjnej roli

żony i matki. Sama mówi o sobie, że była niepoprawną romantyczką, bo

jaka kobieta marzy dzisiaj o małym domku i czekaniu z dziećmi na męża

wracającego wieczorem z pracy. Moim zdaniem zawinił nie tyle jej

romantyzm, co bezpodstawne założenie, że Gordon ma taką samą wizję

małżeństwa. Jak na ironię okazał się swego rodzaju feministą. O

dzieciach jeszcze nie myślał, a na pewno nie chciał ich mieć od razu.

Natomiast usilnie nakłaniał Joan do podjęcia pracy zawodowej.

Nie było nic złego ani w jednej, ani w drugiej wizji życia. Problem

polegał na tym, że zarówno Gordon, jak i Joan czekali z ujawnieniem

swych potrzeb aż do czasu, kiedy już oboje czuli się niezrozumiani i w

jakiś sposób odepchnięci przez drugą stroną. Zdążyli zadać sobie tyle

ran, że ich więź nie wytrzymała. Ze smutkiem obserwowałem ich rozstanie,

ponieważ to małżeństwo można było uratować.

Powinieneś wiedzieć, czego chcesz

Jednym z istotnych powodów, dla którego przemilczamy wobec partnera

nasze oczekiwania, jest to, że sami nie zawsze dobrze wiemy, czego nam

potrzeba do szczęścia.

Od trzydziestu lat słucham ludzi zwierzających się ze swoich problemów.

Strawiłem na tym około dwudziestu pięciu tysięcy godzin. I coraz

bardziej jestem przekonany, że ludzie mają z reguły niejasne pojęcie o

tym, co może ich uszczęśliwić. Dla niewiadomych powodów mało kto chce

wniknąć w swoją konstrukcję psychiczną i związane z nią specyficzne

potrzeby. Cóż zresztą możemy powiedzieć o tym, co nas uszczęśliwi w

przyszłości, skoro z reguły nie pamiętamy nawet, z jakich powodów

niegdyś bywaliśmy szczęśliwi.

Często odsyłam ludzi do domu z czystą kartką papieru opatrzoną

nagłówkiem: " Dwadzieścia rzeczy, które lubię robić". Wypisanie tych

rzeczy jest pracą domową na najbliższy tydzień. Zawsze zaznaczam, że nie

chodzi wcale o wielkie przedsięwzięcia. Wystarczą zwykłe codzienne

zdarzenia w rodzaju zanurzenia się w wannie pełnej gorącej, pokrytej

pianą wody.

Wiele osób pojawia się po tygodniu z sześcioma lub siedmioma zaledwie

pozycjami, co jednoznacznie dowodzi braku kontaktu z najgłębszymi i

najbardziej spontanicznymi obszarami osobowości. Skądinąd wiadomo, że

nie są to ludzie szczęśliwi - i nic dziwnego, skoro nie wiedzą nawet, w

jaki sposób sprawić sobie przyjemność.

Kto więc pragnie dobrego i efektywnego porozumiewania się z partnerem,

powinien najpierw poznać własne potrzeby. Drugi krok polega na ich

wyartykułowaniu. Musi po prostu powiedzieć mężowi lub żonie, czego mu

trzeba do szczęścia.

Różnica między komunikowaniem a presją

Zasada mówienia o swoich potrzebach, jak większość słusznych zasad,

jest podatna na wypaczenia. Dochodzi do nich wtedy, gdy komunikowanie

przechodzi w naleganie. Niektórzy mężczyźni bez końca klarują żonie,

jakiej postawy od niej oczekują, tak jakby nie wierzyli, by mogła

kiedykolwiek zachować się właściwie.

Jak mówić o swoich potrzebach bez wywierania presji na partnera? Na

początek dobrze jest powiedzieć o tym, kiedy czujemy się z nim

szczęśliwi. Nieustanne uskarżanie się na monotonię wspólnego życia wcale

nie posuwa sprawy do przodu, natomiast niezwykle korzystny efekt może

mieć wskazanie na szczęściodajne cechy i zachowania partnera. Afirmacja

zachowań pozytywnych nigdy jeszcze nikomu nie zaszkodziła.

"Zamiast krytykować to, czego nie lubisz - stwierdza psychiatra i

seksuolog Avodah K. Offit - skoncentruj się na tym, co ci się podoba.

Znacznie lepszy skutek osiągniesz mówiąc: "Lubię słuchać z tobą muzyki.

To mnie bardzo nastraja do pieszczot" niż zgłaszając pretensję w

rodzaju: "Czy naprawdę nie stać cię na nic lepszego na zachętę niż ten

stary, sprośny dowcip?""

Niejednokrotnie trzeba będzie powiedzieć partnerowi również o rzeczach

przykrych. Należy jednak przystąpić do tego z całą delikatnością i

otwartością na jego punkt widzenia. I od razu na początku zastrzec, że

nie chodzi o szukanie winnego. Lepiej mówić o świadomości jakiegoś braku

czy niezrozumienia, którą chcielibyśmy się podzielić.

Paradoks polega na tym, że ujawnienie swoich potrzeb bez pretensji i

agresji z reguły bardzo zjednuje partnera. Nie ma nic trudniejszego niż

kochać kogoś, kto stwarza wrażenie samowystarczalności. - On mnie nie

potrzebuje - usłyszałem ostatnio od pewnej zupełnie zbitej z tropu

kobiety. - On nikogo nie potrzebuje. Równie dobrze mógłby żyć zupełnie

sam.

Przypadkiem znam tego człowieka i wiem, że absolutnie nie dałby sobie

rady bez żony. Tyle, że nie potrafi jej tego powiedzieć.

Odrobina zdrowego egoizmu?

Jednym z powodów, dla którego mamy opory przed komunikowaniem drugiej

stronie naszych potrzeb, jest obawa, że to zbyt egoistyczne. A miłość z

natury rzeczy nie może być egoistyczna. Myślimy więc, że w relacji

miłosnej winniśmy jakoby uwolnić się od biologicznego instynktu szukania

przyjemności i unikania bólu poświęcając wszystko dla szczęścia

ukochanej osoby.

Rodowodu tych wzniosłych założeń należy doszukiwać się głównie w

tekstach autorów typu biskupa Andersa Nygrena. W swym klasycznym

traktacie teologicznym biskup Nygren ustanowił hierarchię postaw, w

której miłość-agape zajmuje najwyższe, a miłość erotyczna

najpośledniejsze miejsce. Eros (który oznacza nie tylko seks) wyraża się

w postawie: "Kocham cię, bo cię potrzebuję" i jest dla autora zawsze

czymś niskim. Przeciwne miejsce w skali ocen zajmuje agape - całkowicie

bezinteresowna miłość, którą darzy nas Bóg.

Osoby, które zwracają się do mnie o pomoc i radę, jeśli nie odnajdują w

sobie tak rozwiniętej zdolności do poświęcenia się zaspokajaniu potrzeb

małżonka, zaczynają mieć poczucie winy. Altruistyczną pozę udaje im się

przybrać tylko na krótki czas, po którym następuje nawrót

normalniejszych, interesownych postaw. Na domiar złego zauważają, że

druga strona również nie jest specjalnie skłonna do poświęceń.

Poczucie winy jest jednak w tym kontekście przeważnie bezzasadne.

Niektórzy teologowie bez złej intencji zbyt ostro rozgraniczają agape od

erosa w konsekwencji zniekształcając nawet obraz Bożej miłości do

człowieka.

Ten, kto przedstawia Boga jako łagodnego autokratę, który kocha

człowieka niczego od niego w zamian nie wymagając, najwidoczniej nie

wniknął dostatecznie głęboko w treść zarówno Starego, jak i Nowego

Testamentu. Biblia ukazuje bowiem Boga jako współczującego wrażliwego

Ojca, który raduje się miłością swoich dzieci. On, który pierwszy kocha,

i to zanim jeszcze się nawrócimy, choć cierpliwy i wytrwały, oczekuje

naszej odpowiedzi. Jeśli jej zabraknie, może się od nas odwrócić.

Teologowie z dawien dawna roztrząsają mroczną kwestię grzechu, który nie

może być dopuszczony i wielu nie może się do końca zgodzić, na czym on

polega. Na pewno wiadomo jednak, że wiąże się ze świadomym i upartym

odrzucaniem Boga, co jest dla Niego szczególnie bolesne. Nawet Bóg

oczekuje pewnej wzajemności.

Matka Teresa z Kalkuty zdobywa się na niebosiężne wyrzeczenia dla

głodnych i cierpiących bliźnich. Dlaczego? Przede wszystkim czyni to dla

Boga, lecz podejrzewam, że nieobojętne jest jej również pełne

wdzięczności spojrzenie jakiegoś dziecka, któremu ulżyła w niedoli.

Nigdy nie otrzyma tyle, ile ofiarowała, ale ważny jest dla niej sam fakt

wzajemności. Z odwzajemnionej miłości czerpie energię do dalszego

działania. I odwrotnie - nawet najwięksi święci nie przedłużają w

nieskończoność aktów miłosierdzia w stosunku do osób, które odpłacają im

przekleństwem. Zbyt wielu jest innych cierpiących, którzy przyjmą

miłosierdzie z wdzięcznością.

Pytanie, przed którym stajemy, brzmi: "Czy można kochać nie oczekując

żadnej wzajemności?" Z moich obserwacji wynika, że żadna relacja nie

jest wolna od oczekiwania wzajemności. Jeśli można taką tezę sformułować

w odniesieniu do miłości, którą Bóg kocha ludzi, to tym bardziej w

odniesieniu do miłości, którą ludzie kochają Boga. Człowiek zwraca się

do Boga, ponieważ Go potrzebuje. Miłość człowieka do Boga zawiera pewien

element uwielbienia i wdzięczności (co nazywamy oddawaniem czci Bogu),

zwłaszcza, kiedy człowiek zda już sobie sprawę, że Bóg kochał go zawsze.

Niemniej jednak, jak powiedział św. Augustyn, to nasz wewnętrzny

niepokój jest pierwszym impulsem na drodze do Boga. Współczesny teolog

Lewis Smedes uważa, że: "Wszyscy szukamy Boga, ponieważ wszyscy

potrzebujemy, aby nas napełnił". Jeśli niepokój i tęsknota serca

sprawia, że kierujemy wzrok ku Bogu, nie ma niczego nagannego w podobnym

niepokoju i tęsknocie pomiędzy mężczyzną a kobietą.

Nie chciałbym być źle zrozumiany: nie propaguję egoizmu. Ukazuję tylko

miłość jako splot zachwytu nad ukochaną osobą i tęsknoty za osobistym

spełnieniem.

Kilka słów w obronie erosa

Chciałbym teraz zabrać głos w obronie erosa, który w wielu środowiskach

traktowany jest nazbyt szorstko. Powodem takiego traktowania jest, jak

już powiedziano, upatrywanie w erosie "miłości-potrzeby" o egoistycznym

podłożu. Szczególnie krytyczny wobec erosa jest pisarz C. S. Lewis. W

zaciekłym ataku na Wenus w Czterech miłościach potępia miłość

romantyczną w ogóle, a miłość erotyczną w szczególności (C. S. Lewis,

Cztery miłości, tłum. Maria Wańkowiczowa, Warszawa, 1962), co łączę z

faktem, że bardzo późno się ożenił. Gdyby wcześniej poznał tajniki

małżeńskiego łoża, być może nie byłby tak kategoryczny w swych

twierdzeniach.

Literatura chrześcijańska w negatywny z reguły sposób odnosi się do

namiętności seksualnej w czystej postaci. Zarzuca jej hedonizm,

jednocześnie wskazując na to, że seks winien być wyrazem czegoś

większego i głębszego. Trudno nie zgodzić się z tym, że miłość erotyczna

dostarcza człowiekowi ogromnej przyjemności, ale czy pociąg seksualny

jest sam w sobie czymś złym? Przypatrzmy się erosowi na jego najbardziej

podstawowym poziomie, jako zwykłemu pragnieniu spółkowania. To

pragnienie nie tylko bardzo głęboko w nas tkwi - ono pochodzi od Boga. A

skoro w akcie spółkowania Bóg skoncentrował tyle przyjemności, należy

zakładać, że chciał, byśmy ją odczuwali, Czy więc pragnienie spółkowania

może być samo w sobie grzeszne?

Wyobraźmy sobie brygadzistę wracającego późnym wieczorem z pracy. Jest

bardzo zmęczony i, jak to wówczas bywa, jego myśli krążą uparcie wokół

wiadomych spraw. Już wjeżdżając do garażu oczyma wyobraźni widzi żonę.

Wie, że zastanie ją w łóżku z książką w ręku i że będzie prawdopodobnie

naga. Wchodząc pod kołdrę czuje okrągłości jej ciała i natychmiast jest

gotowy do zbliżenia. W tym momencie jest skoncentrowany głównie na

swoich potrzebach. Nadzwyczajniej w świecie pożąda swojej żony.

Czy taka "zwierzęca" namiętność jest grzechem? Niektórzy twierdzą, że

tak. W jednej z poradni małżeńskich nazwano takie zachowanie

"wykorzystywaniem drugiego człowieka dla własnej przyjemności", z czego

automatycznie miało wynikać, że pożądanie seksualne naznaczone jest

wielkim złem.

Tymczasem większość kobiet tego zła nie dostrzega;. Wręcz przeciwnie -

nigdy nie zdarzyło mi się spotkać takiej, której przykrość sprawiałby

fakt, że jej ciało jest przedmiotem pożądania. Kobiety przyznają, że

czasami idą z tym w parze pewne problemy, bo mężowie działają zbyt

szybko, ale o potępieniu nie ma mowy.

Zgódźmy się więc co do tego, że czerpanie cielesnej przyjemności ze

współżycia z kochaną osobą jest czymś zasadniczo dobrym, a nie złym.

Eros staje się niegodziwą manipulacją dopiero wtedy, gdy czerpiemy

przyjemność kosztem partnera. Do tego dość istotnego problemu będziemy

musieli jeszcze powrócić.

Powyższe rozważania wprowadzają nas w temat, który parokrotnie

przewinął się już w dotychczasowych wywodach, a którym teraz chciałbym

zająć się szczegółowo - tematykę wzajemnej relacji pomiędzy własną

tożsamością a intymną więzią z drugą osobą.

Motto:

Określ jasno potrzeby,

których zaspokojenia

oczekujesz w małżeństwie

Motto:

O losie człowieka decyduje to,

za kogo sam się uważa.

Henry David Thoreau (1817-1862), amerykański filozof, moralista i

pisarz)

Znaczenie niezależności

W opinii wielu osób złe zdanie na swój temat jest uroczą, może nieco

staroświecką, ale bardzo użyteczną cechą we wspólnym pożyciu. Tymczasem

okazuje się, że dobrzy kochankowie wcale nie są pariasami, a z reguły

pewnymi siebie i pełnymi inicjatywy ludźmi, którzy potrafią czerpać

satysfakcję z różnych źródeł, są otwarci na cudowności otaczającego ich

świata i gotowi dzielić się ze współmałżonkami przeżywanym przez siebie

bogactwem.

Ostatnio miałem okazję rozmawiać z pewną atrakcyjną wdową, której

małżeński układ polegał na pełnym i bardzo twórczym partnerstwie. Jest

to kobieta czynna zawodowo, która nie potrzebuje mężczyzny ze względów

finansowych. Nie brakuje jej też przyjaciół.

- Owszem - powiedziała - mam nadzieję, że Bóg ześle mi jakiegoś

mężczyznę, ale nie w tym rzecz, bym była zrozpaczona czy potrzebowała

pomocy. Doskonale potrafię poradzić sobie z cieknącą rurą czy zepsutym

samochodem. Moje życie jest pełne, tyle że chciałabym mieć z kim się nim

podzielić. Chodzi mi o stojącego na własnych nogach mężczyznę, z którym

spotykałabym się wieczorami. Po całym dniu użerania się z klientami

dobrze jest mieć świadomość, że w domu będzie można porozmawiać z

człowiekiem, który z zainteresowaniem o tym posłucha. Jednocześnie sama

chcę mu dać to samo.

Z taką wizją miłości kobieta ta stworzy zapewne bardzo harmonijny

związek, a jej wybrańcowi będzie można tylko pozazdrościć. Nic bowiem

tak dobrze nie rokuje małżeństwu jak fakt, że obie strony stoją mocno na

własnych nogach, że same sobie dają radę w życiu i w najistotniejszych

sprawach nie są od nikogo zależne, a dodatkowo chcą jeszcze dzielić swe

osobiste zadowolenie z kimś innym.

Druga zasada obowiązująca tych, którzy pragną przeciwdziałać umieraniu

miłości brzmi więc:

"Pielęgnuj własną niezależność".

Erik Erickson jest jedną z barwniejszych postaci współczesnej

psychologii. Kursuje nieustannie pomiędzy Europą a Ameryką, zajmuje się

sztuką oraz psychologią, a choć nigdy nie zadbał o formalne

wykształcenie, jest uznawany za jeden z najbardziej wszechstronnych i

płodnych umysłów zajmujących się problematyką tożsamości człowieka.

Erickson reprezentuje pogląd, że wszelka intymność między dwojgiem osób

możliwa jest dopiero na gruncie w pełni ukształtowanej tożsamości.

Dopiero człowiek, który dorastając odrywa się ostatecznie od rodziców,

osiąga etap rozwoju wewnętrznego umożliwiający "pokonanie strachu przed

utratą własnego ego w sytuacjach wymagających zapomnienia o sobie.

Na ten nieodzowny dla budowania intymnej więzi warunek wskazywano

oczywiście znacznie wcześniej. Przede wszystkim mówił o nim sam Chrystus

nakazując nam kochać bliźnich jak samych siebie.

Rozwijanie własnej indywidualności

Z Chrystusowego przykazania miłości wynika, że aby kochać bliźniego,

musimy sami się poznać. Stwarzając nas tak różnymi - ludzkie osobowości

są tak samo niepowtarzalne jak linie papilarne - Bóg z cała pewnością

pragnął, byśmy tę wyjątkowość rozwijali i by każdy coraz bardziej stawał

się zamierzoną przez Niego indywidualnością, Za swej kadencji na

stanowisku dyrektora Federalnej Komisji do Spraw Porozumiewania się

Nicholas Johnson podzielił się na łamach Saturday Review kilkoma bardzo

trafnymi uwagami na temat rozwijania tożsamości:

"Musisz odkryć, kim naprawdę jesteś; co sam uważasz za słuszne i

najlepsze. Masz nie tylko maszerować w rytmie jakiegoś werbla, ale sam

być doboszem. Sam musisz ustalić swój rytm. Musisz wejrzeć w swą duszę i

przekonać się, co tam jest. Dobrze byłoby pobyć w tym celu jakiś czas

samemu w lesie. Ale wyjazd z namiotem - z różnych zrozumiałych powodów -

może nie być w twoim wypadku najwłaściwszym rozwiązaniem. Rzecz nie w

namiocie ... Chodzi o to, byś odszukał swoją duszę, kopnął ją, dźgnął

kijem, przekonał się, czy jeszcze żyje i zobaczył, w którą pójdzie

stronę".

Trzeba mieć swoje zasady

Oczywiście nie nakłaniam nikogo do ekscentryzmu czy izolowania się od

ludzi. (Choć łatwiej zapewne pokochać pogodnego ekscentryka niż kogoś,

kto za wszelką cenę pragnie się wszystkim podobać. ) Każdy związek

wymaga rozsądnych kompromisów i pewnej elastyczności. Ale z

elastycznością też można przesadzić.

W kiepskich powieściach niejednokrotnie padają deklaracje typu:

"Zrobiłbym dla niej wszystko. Mógłbym oszukać, zabić..." Brzmi to może

efektownie, ale wystarczy chwila zastanowienia, by zauważyć, że takie

ślepe przywiązanie zdradza człowieka pozbawionego jakiejkolwiek

tożsamości. W cenie są raczej ludzie z poczuciem własnej wartości,

którzy nigdy nie przekroczą pewnych granic. Jaki jest dokładny przebieg

linii wyznaczającej tę nienaruszalną wewnętrzną sferę, nie zawsze

wiadomo. Bywa różny u różnych osób i przeważnie podlega ciągłym zmianom.

Zdarzają się jednak sytuacje, które ujawniają niezłomność pewnych zasad

i przekonań.

W znakomitej książce Identity and Intimacy (Tożsamość a bliskość)

William Kilpatrick ukazuje życie Tomasza More'a jako dobitny przykład

takiej wewnętrznej autonomii. Kwestionując małżeństwo króla Henryka VIII

z Anną Boleyn, More świadomie ryzykował życie. Nie był przy tym naiwnym

idealistą, lecz doświadczonym prawnikiem doskonale obeznanym ze sztuką

kompromisu. Uznanie małżeństwa króla wymagałoby jednak od niego

krzywoprzysięstwa, zaświadczenia o czymś, co uważał za sprzeczne z Bożym

prawem.

W sztuce Roberta Bolta zatytułowanej A Man for All Seasons (Człowiek na

każdą pogodę) jest scena, w której Tomasza odwiedza w więzieniu rodzina

rozpaczliwie błagając, by ustąpił królowi. Tomasz odpowiada córce:

Kiedy człowiek składa przysięgę. Meg, to tak jakby brał samego siebie w

dłonie. Jak wodę. (Składa ręce.) Jeśli wówczas rozsunie palce, nie może

oczekiwać, że się jeszcze kiedykolwiek odnajdzie.

Dalszy ciąg tej historii jest zapewne wszystkim dobrze znany. More

stanął przed sądem i został stracony. W przedmowie do swej sztuki Bolt w

pięknych słowach mówi o opisywanym przez siebie bohaterze i duszy

ludzkiej, która może być niczym twierdza:

"Wiedział, od czego zaczynał, i w czym tylko mógł, ustąpił swoim wrogom

i swoim bliskim. W obu wypadkach były to znaczące obszary, bo odczuwał

zasadny strach i wiele rzeczy było mu drogich ... W końcu jednak

zażądano od niego, by ustąpił z tego skrawka, na którym ulokował swą

duszę. I wówczas ten giętki, pełen poczucia humoru, bezpretensjonalny, a

zarazem subtelny człowiek poddaje się jakiemuś zupełnie pierwotnemu

rygorowi i tkwi niewzruszenie w miejscu niczym skała.

Nie można poświęcić wszystkiego dla rodziny. Potrzebujemy kogoś, kto

jak Tomasz More nigdy nie przekroczy pewnej granicy. Nie chcę żony,

która jest gotowa zrobić dla mnie "wszystko". Nie zawsze mogę na sobie

polegać i w takich momentach potrzebna mi jest jej wierność czemuś

wyższemu niż moja zmienna wizja rzeczywistości. To przywraca mi

trzeźwość sądu.

Domowa degradacja

Rozwinięta tożsamość i indywidualność potrzebna jest partnerom nie

tylko w momencie nawiązywania relacji miłosnej, ale przez cały okres jej

trwania. Z reguły łatwiej przychodzi to mężczyznom, gdyż od kobiety

oczekuje się w naszym środowisku kulturowym zależności. Choćby nawet

kiedyś - na przykład w okresie studiów - funkcjonowała jako osoba

samodzielna i niezależna, po ślubie często "zostaje zdegradowana" do

roli gospodyni domowej.

Tradycjonaliści wynoszą pod niebiosa cnoty strażniczki ogniska

rodzinnego, żony i matki (i słusznie, bo to pod wieloma względami

rzeczywiście chwalebna rola), ale zdecydowanie zbyt wiele

"zdegradowanych" kobiet szuka pomocy psychoterapeutycznej, by można było

poprzestać na konserwatywnym punkcie widzenia. Alice Rossi w artykule

Transition to Parenthood (Przejście na etap rodzicielstwa) pisze, że u

wielu kobiet w okresie łączącym wczesne lata dojrzałości z wiekiem

średnim obserwuje się zanik dynamiki rozwoju osobowego i poczucia

własnej wartości, podczas gdy u mężczyzn - w tym samym czasie

konkurujących między sobą i odnoszących sukcesy w świecie pracy -

występuje zjawisko odwrotne. Nie są rzadkością kobiety, które - w

wystarczającym stopniu niezależne przed ślubem - po piętnastu,

dwudziestu latach małżeństwa muszą się od nowa uczyć samodzielności.

Psychiatra Genevieve Knupfer przytacza przypadek

pięćdziesięciopięcioletniej wdowy, która przed ślubem kilkakrotnie

wyjeżdżała sama za granicę, a po śmierci męża nie potrafiła sobie

poradzić z załatwieniem paszportu.

Nie jest prawdą, że każda kobieta musi dla swego spełnienia i rozwoju

pracować zawodowo. Jednak każda powinna pielęgnować jakieś indywidualne

zainteresowania regularnie odrywające ją od zajęć domowych.

Niebezpieczna stagnacja

Innymi słowy mamy tak wobec partnera, jak i samych siebie obowiązek

niedopuszczenia do wewnętrznego zastoju. Nie jest dobrze, jeśli nasz

małżonek budząc się pewnego ranka po dwudziestu latach wspólnego życia

skonstatuje, że przybyło nam tylko zmarszczek, a poza tym jesteśmy tacy,

jak zawsze. Wielki angielski kaznodzieja Benjamin Jowett powiedział

kiedyś:

"To bardzo smutne spotkać się z kimś po dziesięciu latach przerwy i

zauważyć, że tkwi dokładnie w tym samym punkcie co kiedyś - nie jest ani

łagodniejszy, ani bystrzejszy, ani jakby niczego nowego nie doświadczył,

a tylko zesztywniał".

Wzajemna bliskość winna zawsze iść w parze z rozwiniętą i rozwijaną u

obu stron indywidualnością, ponieważ partner ma prawo oczekiwać, byśmy

byli twórczy i ciekawi. Kobiety w biurze często tylko dlatego wydają się

mężczyznom bardziej interesujące od żony, że są na bieżąco w różnych

sprawach, rozwijają swe talenty, przebywają w stymulującym rozwój

otoczeniu, stają wobec różnorodnych wyzwań, podczas gdy żony ulegają

intelektualnemu lenistwu poprzestając na lekturze romansideł i śledzeniu

wątpliwej jakości seriali.

Znałem kiedyś pewnego wykładowcę uniwersyteckiego, którego - choć

chodził w dżinsach i kolorowych swetrach, a do tego zawsze był obiektem

adoracji ze strony sporej grupki swych słuchaczek - cechowała niezwykła

lojalność wobec żony i wierność tradycyjnym wartościom. I nagle po wielu

latach przykładnego życia okazało się, że ma zawrotny romans ze

studentką. Zjawił się u mnie w momencie, kiedy zdecydował się podjąć

walkę i odbudować zrujnowane małżeństwo.

Ten człowiek regularnie biegał, grał w piłkę ręczną, uczył się rzeźbić

i stale podwyższał kwalifikacje zawodowe. Był czynny i w pełni korzystał

z życia. Żona wręcz przeciwnie - przybyło jej dziesięć kilogramów i

przestała dbać o swój wygląd. Od kiedy dzieci usamodzielniły się,

zabrakło jej jakichkolwiek bodźców do rozwoju.

Wieść o romansie męża była dla niej straszliwym wstrząsem. Początkowo

odizolowała się jeszcze bardziej, obraziła na cały świat i całymi dniami

płakała. Podczas pierwszej rozmowy ze mną była w okropnym stanie.

Tego samego wieczoru spotkałem się z jej mężem. Pytałem, czy

rzeczywiście studentka ma taką przewagę nad żoną.

- Cóż, właściwie nie - odpowiedział. - Obydwie są atrakcyjne, choć

różne - jedna blondynka, druga brunetka. Jill jest oczywiście młodsza,

ale obie mi się bardzo podobają. Mogę się uważać za szczęściarza -

interesują się mną dwie fantastyczne kobiety. Jedyna różnica między nimi

polega na tym, że w Jill jest jakby więcej życia. Żona też miała kiedyś

otwartą głowę i robiła mnóstwo rzeczy. Jest inteligentna i ja ją

naprawdę ciągle kocham. Tylko, że tak się ostatnio zaniedbała:

intelektualnie, fizycznie i w ogóle. Codziennie wypija dwie, trzy lampki

wina i jest właściwie zamroczona przez resztę wieczoru.

Zadziwiające, do jakiej mobilizacji zdolni są ludzie w sytuacji

realnego zagrożenia. W dwa tygodnie później żona wykładowcy była kimś

zupełnie innym. Wyszczuplała, zrobiła sobie nową fryzurę. Powiedziała

mi:

- Zrozumiałam, że jeśli chcę być atrakcyjna dla Billa, muszę się

rozwijać. Nie wiem, jak do tego doszło, ale ja przespałam te dwa

ostatnie lata. Nie przestałam kochać Billa, natomiast przestałam

szanować samą siebie! A przecież świat jest taki wielki i wspaniały.

Tyle w nim do zobaczenia i do zrobienia.

Jak widać, żona, która na powrót zaczyna interesować się życiem, sama

przez to staje się bardziej interesująca. Mój znajomy wykładowca

zakochał się powtórnie we własnej małżonce, zerwał ze studentką i jest

teraz bardzo szczęśliwy.

Potrzeba tworzenia

Nie jest więc prawdą, że odrębne sfery zainteresowań małżonków szkodzą

ich wzajemnej więzi. Odkrycie i rozwijanie swoich talentów i

preferowanych aktywności - oczywiście przy zachowaniu odpowiednich

proporcji - może być wielkim darem dla partnera. Bóg zaszczepił w nas

potrzebę. tworzenia. Erik Erickson nazywa to "produktywnością"

człowieka. Matki wychowujące małe dzieci mają aż nadto sposobności ku

temu, by tę potrzebę zaspokoić. Gdy jednak dzieci dorastają, powstaje

pustka, która domaga się wypełnienia. Dr Neil Warren, dyrektor Fuller

Graduate School of Psychology powiedział kiedyś:

"Moja żona najbardziej podoba mi się w chwilach, kiedy coś sprawia jej

osobistą satysfakcję. Najszczęśliwszy jestem z nią wtedy, kiedy ona sama

jest szczęśliwa i zadowolona".

Zbyt wielka zażyłość

Ciekawe, że zbyt wielka zażyłość z partnerem może odbić się negatywnie

na poczuciu własnej wartości, a co za tym idzie również na więzi

partnerskiej.

- Nie pojmuję - skarżył mi się kiedyś pewien mąż. - Do najgorszych

kłótni dochodzi między nami po cudownych weekendach we dwoje. Dlaczego

po kilku dniach w jakimś pięknie położonym hotelu, po wspaniałych

zbliżeniach i mnóstwie wspólnych rozrywek kłócimy się do upadłego?

Powodów może być wiele, ale w takich konfliktach często dochodzi do

głosu potrzeba samotności. Jedna lub obie strony podświadomie domagają

się w ten sposób niezbędnej przestrzeni. I rzeczywiście. W tydzień

później usłyszałem od jego żony:

- Od ślubu jesteśmy jak papużki-nierozłączki. Ile razy zapowiadam, że

następnego dnia idę rano pobiegać, Bob nastawia sobie budzik, żeby pójść

ze mną. A ja czasem mam ochotę pobiegać sama!

Ta para nie uniknie kłopotów, jeśli nie zdoła dojść do porozumienia co

do właściwych proporcji pomiędzy wzajemną bliskością a zaspokajaniem

potrzeby samotności. Khalil Gibran powiada, że nie powinniśmy "narzucać

pęt swej miłości" pozwalając raczej, by "falujące morze powstało między

brzegami naszych dusz". (Khalil Gibran, Prorok, tłum. Teresa

Truszkowska, Kraków, 1981, s. 13.)

Małżeństwo nie oznacza ścisłej łączności we wszystkim i oddziaływania

na każdą sferę życia partnera. Niektórzy potrzebują przez pół godziny

posiedzieć rano samotnie nad filiżanką kawy. Lekarz Palu Tournier

uchodzi za mistrza małżeńskiej miłości, a jednak grubym murem oddziela

się od wszystkich na czas codziennego godzinnego spotkania z Bogiem.

Wydawałoby się, że prośba pacjenta czy rodziny powinna go od czasu do

czasu odwieść od tego czasu skupienia. Ale nie. Tournier twierdzi, że po

to, aby móc kochać, człowiek musi mieć czas na wyciszenie i sam na sam z

Bogiem.

Oczywiście i z samotnością nie wolno przesadzić. Wiele małżeństw

rozpadło się właściwie dlatego, że mąż i żona spędzali ze sobą za mało

czasu. Musimy szukać "złotego środka".

Jak to swego czasu podsumowała znana telewizyjna para: - Nie wiem, co

robić - skarży się płaczliwie Charlie. - Czasami czuję się straszliwie

samotny, a czasami chcę być zupełnie sam!

- Spróbuj połączyć jedno z drugim. I pięć centów za radę się należy -

odpowiada konkretna jak zawsze Lucy.

Krąg przyjaciół

Strategia ukierunkowana na wzmocnienie poczucia własnej wartości, a co

za tym idzie i wzajemnej więzi w małżeństwie, powinna więc polegać

między innymi na rozszerzaniu kręgu przyjaciół czy, jak się wyraził

Samuel Johnson, utrzymywaniu pozamałżeńskich przyjaźni "w stanie

używalności". I w tej sferze część działań należy podejmować

indywidualnie.

W sztuce przyjaźni (Alan Loy McGinnis, Sztuka przyjaźni, Warszawa,

"Vocatio", 1992) pisałem o tym, że bardzo często popełniamy fatalny błąd

polegający na porzuceniu starych przyjaciół u stóp ołtarza, tak jakby od

momentu ślubu mogły nas interesować wyłącznie znajomości z innymi parami

małżeńskimi. Tymczasem szanse na to, że w gronie czworga osób każdy

każdemu przypadnie do gustu nie są wcale duże, a fakt, że mąż czy żona

nienajlepiej dogaduje się z dotychczasowymi przyjaciółmi małżonka, nie

powinien być powodem do zerwania starych więzi. Każdą wspólną przyjaźnią

z inną parą małżeńską należy się oczywiście cieszyć, ale żadne z

małżonków nie powinno mieć wyrzutów sumienia w związku z utrzymywaniem

na własną rękę dawnych znajomości, jeśli kontakty te działają na niego

relaksująco i zaspokajają określone potrzeby.

Z pewną nieufnością podchodzę do wypowiedzi w rodzaju: "Żona jest moim

najlepszym przyjacielem. Mogę jej powiedzieć wszystko i dlatego nie

potrzebuję nikogo innego". Zgoda, małżonek powinien być najlepszym

przyjacielem, ale nie jedynym. Nie można w jednej tylko osobie szukać

zaspokojenia wszystkich potrzeb emocjonalnych, bo takie nierealistyczne

oczekiwania nadmiernie obciążają relacje małżeńskie. Przyjaźniąc się we

właściwy sposób z wieloma osobami człowiek rozszerza swoje horyzonty i

wraca do domu bardziej zadowolony. Znacznie łatwiej kochać żonę czy męża

w takim właśnie stanie ducha.

Wzajemne uzupełnianie się

Miłość możliwa jest między ludźmi bardzo różnymi wtedy, gdy wnoszą oni

do związku wzajemnie uzupełniające się cechy.

Ariel Durant zmarła po 68 latach małżeństwa ze słynnym dr Willem

Durantem. Ten ostatni miał wówczas 96 lat i przebywał na oddziale

intensywnej terapii w Cedars-Sinai Hospital. Podobno nie został

poinformowany o śmierci żony, ale Jack Smith spekulował na łamach jednej

z gazet, że prawdopodobnie wyczuł jej odejście i "był zdania, że nie

powinna bez niego udawać się w tak daleką drogę". W każdym razie zmarł w

dwa tygodnie później.

Poznaliśmy Durantów na przyjęciu z okazji ukazania się jakiejś książki.

Byli już oni wówczas bardzo znaną parą i niezwykle zależało mi na tym,

aby przyjrzeć im się z bliska i zobaczyć, jak się do siebie odnoszą.

Will okazał się zaskakująco niskim mężczyzną z pięknym siwym wąsem. Ona,

jeszcze mniejsza, wyglądała mu zza ramienia niczym wścibski ptaszek.

Wszystkim obecnym znana była opowieść o ich ślubie, na który pani Kurant

przyjechała z Haremu na wrotkach i ukazała się oczom narzeczonego

"czerwona i spocona, z rozdartą pończochą, stłuczonym kolanem" oraz

wrotkami zwisającymi z ramienia. On miał lat dwadzieścia siedem, ona

piętnaście.

Wiele osób twierdziło wówczas, że tak niedorzeczny związek nie ma

najmniejszych szans. Rzeczywiście bardzo się między sobą różnili tak

wiekiem, jak i temperamentem. On doktoryzował się właśnie na

uniwersytecie Columbia. Podczas wielkich uczelnianych uroczystości Arie

nie czuła się najlepiej występując w skromnym stroju wśród wymuskanych

absolwentów i ich strojnych, wykształconych sympatii. Will jednak zawsze

powtarzał jej, że jest tym, co go najlepszego mogło spotkać w życiu.

I nie pomylił się. Choć Arie nigdy nie zadbała o formalne

wykształcenie, w dniu, kiedy ją po raz pierwszy zobaczyłem, miała na

swym koncie cztery doktoraty honoris causa. Jej wkład badawczy i twórczy

był na tyle istotny, że figuruje jako współautorka pięciu ostatnich

tomów monumentalnego dzieła Willa Kuranta pt. The Story o Civilization

(Historia cywilizacji). Miło ich sobie wyobrazić - małżonków z

sześćdziesięcioletnim stażem - pracujących wspólnie w domowej bibliotece

nad jakimś wiekopomnym dziełem.

Jedna z tajemnic tej, jak się okazało, niezrównanej kombinacji

osobowości polegała na tym, że żadna ze stron nie zrezygnowała z własnej

indywidualności i na swój specyficzny sposób wzbogacała wspólny związek.

W niedługi czas po złotym weselu Durantowie rozpoczęli pracę nad swą

Dual Autobiography (Podwójną autobiografią). Ta książka, której kolejne

rozdziały pisała na przemian to jedna, to druga strona, jest dwugłosem

na temat wspólnego życia. Wspominając początkowy okres znajomości Arie

wyznaje, że często zastanawiała się, w jaki sposób ona "biedna, żydowska

dziewczyna nie mająca do zaoferowania nic poza własnym ciałem i chętnym,

lecz kiepsko wyposażonym w wiedzę umysłem" mogła wzbudzić

zainteresowanie wybitnego naukowca. Will odpowiada:

"Powiem ci, Arie. Zagrzebałem się w książkach, a ty przyszłaś do mnie

niczym powiew życia ... Zakochałem się w twoich krągłych ramionach,

zgrabniutkich nogach, potarganych włosach, w twoich roześmianych oczach

i podskakujących piersiach. Zakochałem się w twoim żywym i bystrym

umyśle tak spragniony, by się rozwijać, uczyć, rozumieć".

Patrząc na tych dwoje kruchych ludzi, widząc, jacy na przestrzeni

wspólnie przeżytych lat stali się niezależni, a jednocześnie, jak czule

się do siebie odnoszą, łatwo było uwierzyć, że miłość może trwać

wiecznie.

Motto:

Pielęgnuj

własną niezależność

Motto:

Drzwi do szczęścia otwierają się na zewnątrz.

Soren Kierkegaard

Niebezpieczeństwo bycia dla siebie najważniejszym

Miłość stygnie z upływem lat między innymi na skutek rosnącej

obojętności, której co gorsza często towarzyszy coraz większe

skoncentrowanie na samym sobie. Art Sueltz w książce Life at Close

Quarters (Samo życie) przedstawił ten powszechny małżeński problem w

parodystycznej ewolucji reakcji męża na przeziębienie żony:

"Rok po ślubie: Moja kruszynka pociąga nosem! Jedziemy do szpitala

porządnie się zbadać! To przez to kiepskie odżywianie, musimy jeść

więcej warzyw i owoców.

Dwa lata po ślubie: Nie podoba mi się ten twój kaszel, kochanie.

Wezwałem doktora Millera; zaraz tu będzie. A teraz zrób to dla mnie i

połóż się do łóżka.

Trzy lata po ślubie: Może byś się jednak położyła. To by ci dobrze

zrobiło. Przyniosę ci coś do jedzenia. Jest jakaś zupa?

Cztery lata po ślubie: Bądź rozsądna! Jak nakarmisz dzieci i pozmywasz,

kładź się natychmiast do łóżka!

Pięć lat po ślubie: Weźże aspirynę!

Sześć lat po ślubie: Nie mogłabyś sobie przepłukać czymś gardła zamiast

tak siedzieć i skrzypieć jak stara szafa?

Siedem lat po ślubie: Przestań z tym kichaniem! Chcesz mnie zarazić,

czy co?"

W poprzednim rozdziale mowa była o tym, że miłość zamiera, gdy

partnerzy zaniedbują swój indywidualny rozwój i tracą poczucie własnej

wartości. Obecnie przedmiotem naszego zainteresowania będzie druga

skrajność - karykaturalne zaabsorbowanie samym sobą charakterystyczne

dla ludzi stawiających swoje "ja" na piedestale. O ile brak

indywidualności istotnie upośledza zdolność kochania i bycia kochanym, o

tyle sytuacja ludzi zainteresowanych wyłącznie własną osobą jest jeszcze

gorsza.

Choć zabrzmi to jak truizm, wiele małżeństw rozpada się po prostu na

skutek egoizmu jednego lub dwojga partnerów. Jest nadzieja, że fala

skoncentrowania na sobie, jaka przetoczyła się przez społeczeństwo

Zachodu w ostatnim dziesięcioleciu, zacznie wreszcie opadać. Wokół

plącze się już bowiem zbyt wielu poranionych rozbitków, którzy nie tak

dawno jeszcze oświadczali swoim rodzinom i światu, że "teraz mają zamiar

dla odmiany zająć się sobą". Ludzie ci dość szybko przekonywali się

jednak, że taka orientacja życiowa kończy się wielkim osamotnieniem i że

sensu ludzkiej egzystencji nie da się sprowadzić do kontemplacji

własnego pępka.

Piewcami tego wykolejonego indywidualizmu byli psychologowie-populiści,

tacy jak Robert Ringer czy Fritz Perls. Tytuły książek Ringera - Looking

Out for Number One (Kto jest najważniejszy) i Winning Through

Intimidation (Zwycięstwo przez zastraszenie) - awansowały do rangi

kulturowych haseł współczesnej cywilizacji amerykańskiej. Wyzywające

credo Fritza Perlsa zdobi Ściany poczekalni setek amerykańskich poradni

psychoterapeutycznych uświadamiając pacjentom "prawdziwy" sens miłości:

"Ja mam swoje sprawy i ty masz swoje sprawy.

Ani ja nie jestem po to, aby spełnić twoje oczekiwania,

Ani ty nie jesteś po to, aby spełnić moje.

Ty to ty, a ja to ja.

I jeśli przypadkiem spotkamy się, będzie cudownie.

A jeśli nie, to nic się na to nie da poradzić".

Taki hołdujący wyłącznie własnym upodobaniom styl życia ma zapewne

swoje zalety, ale jego zwolennicy powinni powstrzymać się od małżeństwa

i wydawania na świat dzieci. Nie sądzę, by z filozofii dr Perlsa wynikło

wiele dobrego dla żony i dwojga dzieci, które gdzieś zostawił po drodze.

Arogancja nie da się pogodzić z miłością. Często jest interesująca -

Fritz Perls nigdy nie był nudny - ale w istotny sposób upośledza

zdolność kochania.

Problem pychy

Zapatrzenie w siebie określano kiedyś mianem pychy. Wydaje mi się, że

warto dzisiaj wrócić do tego pojęcia. W teologii pycha zawsze uważana

była za największy grzech i źródło wszelkich innych grzechów.

Przypatrując się w poradni ludziom, którzy rozstają się z małżonkiem w

imię "samorealizacji" siejąc przy tym wokół straszliwe spustoszenie,

dochodzę do wniosku, że dawniejsi teologowie mieli wiele racji. Już z

samej natury człowiek ma skłonność do zbytniego koncentrowania się na

sobie. Tak więc agitacja ze strony Ringera i Perlsa ukierunkowana na

wzmocnienie tej tendencji była całkowicie chybiona.

Przekraczanie samego siebie

Jedną rokującą nadzieję drogą jest przekraczanie samego siebie. Aby żyć

pełnią życia musimy zarazem zaakceptować, jak i przekroczyć siebie.

Viktor Frankl, żydowski psychiatra więziony podczas wojny w hitlerowskim

obozie koncentracyjnym, wyznaje, że siłę do życia w tych nieludzkich

warunkach dawał mu duchowy obraz żony, który był dla niego w jakiś

sposób realniejszy od obozowej rzeczywistości. Dlatego Frankl często

pyta borykających się z różnorakimi problemami pacjentów, dla kogo

dźwigają swe ciężary. Twierdzi, że dopiero wtedy, gdy zaczynają żyć nie

dla siebie, a dla kogoś innego, mają szansę odnaleźć szczęście.

Jezus, choć nigdzie nie każe gardzić samym sobą, nie nawołuje też - jak

to czynią niektórzy psychologowie nurtu humanistycznego - do uwielbiania

samego siebie. Mamy zawsze zwracać oczy duszy ku wyrazistej wizji Ojca

("Będziesz miłował Pana Boga swego całym swoim sercem, całą swoją duszą

i całym swoim umysłem") i przekraczać samych siebie poprzez umiłowanie

bliźniego ("Będziesz miłował swego bliźniego jak siebie samego" Mt 22,

37-39).

W jaki sposób te dwie zasady mogą nam praktycznie pomóc lepiej kochać

małżonka i zapobiec wygaśnięciu romantycznej miłości? Po prostu przez

fakt, że będziemy odnosić się do potrzeb partnera przynajmniej z takim

samym zainteresowaniem jak do własnych. Nie znam żadnego sprawdzającego

się w miłości człowieka, który nie miałby w sobie nadzwyczaj rozwiniętej

wrażliwości na potrzeby drugiej strony, regularnie ich nie odnotowywał i

nie wyciągał praktycznych wniosków ze swych obserwacji, również przy

wykorzystaniu własnej intencji.

Oto więc trzecia zasada dla tych, którzy nie chcą przeżyć śmierci

miłości:

"Staraj się, aby potrzeby twoje i współmałżonka, były równomiernie

zaspokajane".

Przyjaźnię się z małżeństwem dwojga wielkich indywidualistów, którzy od

trzydziestu dziewięciu lat z doskonałym skutkiem zabiegają wzajemnie o

swoje szczęście. Dr Dean Foster wykłada na uczelni wojskowej i jest

jednym z największych ekscentryków jakich zna świat. Robi skandaliczne

uwagi zupełnie obcym osobom i zawsze pracuje nad dziesięcioma projektami

badawczymi jednocześnie. Trudno o lepszy okaz niezależności i

samodzielności.

Tego typu ludzie, dniami i nocami przesiadujący w laboratoriach,

przeważnie nie sprawdzają się w małżeństwie. Jednak Dean i Maxine tworzą

niezwykle zgraną parę. Ogromna w tym zasługa posuniętej do granic

możliwości tolerancji, a jaką Maxine odnosi się do swego męża-geniusza.

Z drugiej strony Dean troszczy się o jej potrzeby tak jak o własne.

Maxine maluje i Dean na bieżąco śledzi u niej przypływy i odpływy

artystycznego natchnienia. Maxine może tygodniami nie brać pędzla do

ręki, ale ilekroć wraca jej chęć malowania, Dean wie o tym, choć często

nie pada na ten temat ani jedno słowo. Jest to czas, kiedy Maxine

wyjeżdża ze sztalugami w jakąś malowniczą okolicę. Kiedy ich bliźnięta

wymagały jeszcze opieki, Dean odstępował od swoich zawodowych planów i

cały dzień spędzał borykając się z dziećmi i pieluchami. Niejednokrotnie

widziałem, jak nie zwracając uwagi na protesty żony dosłownie wypychał

ją za drzwi z całym malarskim ekwipunkiem. Liczyło się tylko to, aby

Maxine mogła malować. Niekiedy wyjeżdżają razem, a wtedy Dean nosi za

żoną pudło z farbami i sztalugami albo przygląda się bacznie jej

artystycznym poczynaniom. Wybrałem się kiedyś z nimi na taką wyprawę i

Dean dał mi wtedy lekcję koncentracji. Był całkowicie zaabsorbowany

pracą żony - takim go sobie wyobrażam w laboratorium badawczym - i

najwyraźniej cieszył się każdym udanym pociągnięciem pędzla.

Dean jest przykładem zupełnie niezależnego, bardzo aktywnego życiowo

człowieka, który w kontaktach z żoną potrafi przekroczyć samego siebie i

z wielkim upodobaniem tańczyć pod jej dyktando. Dla Maxine to najlepsza

inspiracja.

Jak poznać potrzeby partnera

Dean ma dobroczynny wpływ na żonę, ponieważ doskonale zna jej potrzeby.

Poznawanie duszy swojej żony kosztowało go z pewnością nie mniej wysiłku

niż wnikanie w naukowe zawiłości, z którymi ma do czynienia w

laboratorium badawczym. Niestety, nie każdy chce zdobyć się na ten

wysiłek.

Swego czasu rozmawiałem z młodym człowiekiem, któremu coś się nie

układało z poślubioną niedawno kobietą. - Dobrze zna pan żonę? -

zapytałem. - A kto zna kobiety? - zapytał w odpowiedzi wzruszając

ramionami.

Poinformowałem go, że poznawanie kobiety nie różni się istotnie od

gromadzenia danych w jakiejkolwiek innej dziedzinie. Tak się złożyło, że

mój rozmówca zawodowo trudnił się wyceną nieruchomości. Ponieważ jego

praca polegała na zdobywaniu informacji, zachęciłem go, by te same

zasady zastosował w celu lepszego poznania żony.

W miesiąc później, podczas wspólnego lunchu z niejakim zdumieniem

zauważyłem, jak dosłownie potraktował tę sugestię. Najwyraźniej

uderzyłem we właściwą strunę, bo przystąpił do gromadzenia informacji o

żonie z takim entuzjazmem, jakby chodziło o wieżowiec. Rozmawiał z

rodziną o jej dzieciństwie: o środowisku, w którym wzrosła, i o tym, jak

była wychowywana. Dotarł do jej znajomych i przyjaciół wypytując o

preferencje żony, aby zapoznać się dokładnie z jej pracą w domu i przy

dziecku, a także aby posłuchać wykładów, na które uczęszcza na uczelni.

Wieczorami zwracał uwagę na to, co żona lubi czytać i oglądać w

telewizji. Jednym słowem chcąc zrozumieć najbliższego człowieka

całkowicie zanurzył się w jego życiu. Eksperyment przyniósł oczekiwane

rezultaty, a zainteresowanie męża sprawiło młodej małżonce ogromną

satysfakcję.

Uszczęśliwiaj kochaną osobę

Powyższe rozważania prowadzą oczywiście wprost do tego, co jest istotą

miłości - do pragnienia uszczęśliwienia kochanej osoby. O miłości

świadczy bowiem najpewniej fakt, że nasze myśli i plany koncentrują się

wokół tego, jak uszczęśliwić partnera. Doskonałą ilustracją takiej

postawy jest wypowiedź pewnego mojego znajomego, który zakochał się we

wspaniałej, emanującej energią i zmyśłowością kobiecie: - Kiedy myślę o

niej, nie chodzi mi zasadniczo o seks, choć i on odgrywa swoją rolę.

Przede wszystkim pragnę ją uszczęśliwiać. Wyobrażam sobie, jak w

jesienny dzień spracerujemy Piątą Aleją, jak kupuję jej gorącego

precelka u ulicznego sprzedawcy, a potem patrzę na błogi wyraz jej oczu,

kiedy go zjada ze smakiem. To właśnie znaczy dla mnie miłość - robić to,

co ją uszczęśliwia.

Kto kiedykolwiek prawdziwie kochał, prawdopodobnie zna owo przemożne

pragnienie uszczęśliwiania kochanej osoby nawet kosztem własnych

wyrzeczeń. Wyrzeczenia przestają być istotne, bo człowiek czerpie

szczęście ze świadomości, że sprawia drugiemu przyjemność. Ktokolwiek

przeżywa takie stany, doświadcza nie tylko jednego z największych

możliwych w tym życiu uniesień, lecz również w sposób doskonały

realizuje zasady etyki chrześcijańskiej, w imię miłości drugiego

przekracza samego siebie.

Dbaj o szczęście partnera

Zauważam, że ludzie cieszący się darem nie stygnącej miłości zwracają

bacznie uwagę na specyfikę potrzeb swojego partnera. Doskonale wiedzą,

co sprawia przyjemność kochanej osobie i są gotowi wiele zrobić, aby jej

tę przyjemność udostępnić, nawet wówczas, gdy nie wiąże się bezpośrednio

z ich własną osobą. Fakt, że żona przeżywa wspaniale seks z mężem, jest

również dla niego źródłem satysfakcji. Trochę inaczej jest jednak

wówczas, gdy żona czerpie przyjemność z aktywności nie związanej z osobą

męża.

Dr Edward Danks jest pastorem prezbiteriańskim w Darien w stanie

Connecticut, człowiekiem na wskroś racjonalnym, który nigdy nie działa i

nie mówi bez namysłu. Dlatego chyba między innymi jest prezbiterianinem.

Ze swoim poczuciem tego, co stosowne i sensowne, mógłby się ze względów

poznawczych zainteresować bardziej spontanicznym czy entuzjastycznym

przeżywaniem chrześcijaństwa, ale na pewno nie czułby się dobrze w roli

przywódcy wspólnoty charyzmatycznej.

Zapytałem go kiedyś, co myśli o ruchu zielonoświątkowym, oczekiwałem

starannie przemyślanej krytyki jego założeń, ale w zamian tego

usłyszałem: "Dla ruchu charyzmatycznego muszę być tolerancyjny, ponieważ

sypiam z charyzmatyczką". Potem opowiedział mi o doświadczeniu chrztu w

Duchu Świętym, jakie stało się udziałem jego żony, Barbary. Choć w

dalszym ciągu nie był przekonany do mówienia językami, cieszył się,

ilekroć widział żonę w tym szczęśliwą.

Pomyślałem, że w jego sytuacji, prawdopodobnie zareagowałbym tak, jak

większość mężów reaguje na aktualnego bzika żony - byłbym przeciw.

Tłumaczyłbym jej, że czeka ją niechybny zawód, kiedy z upływem czasu

mnie pierwsze oczarowanie. Odwodziłbym od angażowania się. W gruncie

rzeczy zaś byłbym po prostu niezadowolony, że znajduje szczęście poza

mną.

Ed zachował się inaczej. Choć entuzjazm charyzmatyków był dla niego

absolutną egzotyką, zachęcił żonę do zaangażowania. Nie tylko jej nie

odwodził od pełniejszego uczestnictwa w ruchu zielonoświątkowym, ale

nawet to aktywnie i skutecznie wspierał. Za jego namową Barbara wzięła

udział w ogólnokrajowym zjeździe charyzmatycznym. Potem oboje sprawowali

pieczę nad lokalną konferencją zielonoświątkowców, dla której otworzył

podwoje swojej kaplicy. Dlaczego? Ponieważ Edward kocha żonę i,

wszystko, co jej służy, uważa za rzecz wartą zachodu. Świadomie czy

nieświadomie realizuje w ten sposób zasadę psychologa Williama Jamesa:

"Pozwól drugiemu na jego własne szczęście, o ile tylko nie sprzeciwia

się ono stanowczo twojemu".

W ostatnich rozdziałach mowa była o dwóch zgubnych dla miłości

skrajnościach. Jedną określiliśmy jako brak nieodzownej indywidualności

prowadzący do neurotycznego uzależnienia. Druga polegała na aroganckim

zapatrzeniu w samego siebie. Między tymi postawami jest taka różnica jak

pomiędzy Woody Allenem z jego "Przepraszam, że żyję" a Mohammedem Ali

ryczącym: "Ja jestem królem!".

Gdzieś pomiędzy tymi dwoma biegunami leży złoty środek. Na ten właśnie

punkt równowagi zdaje się wskazywać pozornie tylko prosta odpowiedź

największego znawcy ludzkiej duszy, Jezusa, kiedy zapytano Go o

najważniejsze przykazanie. Jezus wymienił dwa: po pierwsze kochać Boga

nade wszystko, po drugie kochać bliźniego jak samego siebie. Idąc za

pierwszym przykazaniem postrzegamy własną osobę z prawidłowej

perspektywy. Człowiek wierzący nie może ani wynosić się nad innych, ani

czuć się od nich gorszy. Paradoks drugiego przykazania polega na tym, że

najpełniej odkrywamy samych siebie kochając innego człowieka.

Motto:

Staraj się,

aby potrzeby twoje

i współmałżonka były

równomiernie zaspokajane

Motto:

W najważniejszym

ze wszystkich świecie rodzinnych relacji

są słowa niemal tak magiczne

jak słynne "Kocham cię".

Brzmią one: "Może masz rację".

Oren Arnold

Kochać i negocjować

Wszystkim nam znane są przypadki rodzin całymi latami żyjących w stanie

stabilnej równowagi, w których ni stąd, ni zowąd wszystko ulega nagłemu

rozchwianiu, zaczyna się łamać i rozpadać jakby pod działaniem jakiejś

niezwykłej odśrodkowej siły. Później często okazuje się, że przyczyną

były szybkie zmiany w zakresie potrzeb psychicznych jednego z partnerów,

za którymi drugi zupełnie nie nadążał. Rozpatrzmy taką sytuację na

przykładzie małżeństwa, w którym mężczyzna pije nałogowo. Oczywiście

wzajemne relacje są w opłakanym stanie i wszyscy dziwią się, że ona z

nim jeszcze wytrzymuje. Zwykle jednak kobieta czerpie z całej sytuacji

jakąś satysfakcję. Niewątpliwie poświęca się, ale niekoniecznie i nie do

końca za darmo.

Załóżmy jednak, że mąż podejmuje skuteczną walkę z nałogiem. Przestaje

pić, a w związku z tym ona przestaje być męczennicą. W tym momencie, o

ironio!, nierzadko dochodzi do rozwodu. Powód? Wzajemna relacja nie

zdążyła się na czas zrównoważyć.

A oto inny przykład. Jedna ze stron - powiedzmy żona - ma zdecydowaną

nadwagę. Owa otyłość została swego czasu uwzględniona - być może

nieświadomie - jako element równowagi w związku. Kobieta taka w

przeświadczeniu, że powinna wyrównać mężowi niedostatki swej aparycji,

często próbuje zyskać sobie miłość przez uległość. Załóżmy jednak, że po

jakimś czasie udaje jej się schudnąć. Wygląda wspaniale. Strategia

streszczająca się w formule: "Siedź cicho, bo możesz go stracić"

przestaje być aktualna. W jej miejsce pojawia się poczucie własnej

wartości, świadomość swoich praw i gotowość do przemawiania własnym

głosem. Wzajemna relacja musi ulec daleko idącym przeobrażeniom. Nie

każda para wytrzymuje tempo tych zmian i w rezultacie często dochodzi do

rozstania.

Potrzeby się zmieniają

Większość związków zasadza się na obopólnym domniemaniu, że spełnione w

nim zostaną określone potrzeby stron. Dane na temat potrzeb partnera

tracą jednak z czasem na aktualności. Oczywistym błędem jest zakładać,

że dzisiaj potrzebuje on dokładnie tego samego, co przed dziesięciu

laty. Kobieta, której kiedyś w zupełności wystarczało prowadzenie domu i

wychowywanie dzieci, może mieć teraz zupełnie inne pragnienia. Podobnie

z typowego dla młodej męskiej psychiki kultu własnej siły może w średnim

wieku pozostać bardzo niewiele. Dojrzalszemu mężczyźnie nie będzie już

tak bardzo zależało na własnej niezależności i osiągnięciach. Wielu

psychiatrów wskazuje na fakt, że w niezwykle ważnym dla rozwoju

osobowego wieku średnim dochodzi niejako do krzyżowania się potrzeb

męskich i żeńskich: kobieta dojrzewa do penetracji zewnętrznego świata i

odciśnięcia na nim swego piętna, podczas gdy mężczyzna - zmęczony

współzawodnictwem i osiąganiem celów - ciąży ku domowi i pragnie

rozwijać opiekuńczy, bardziej kobiecy aspekt swej osobowości.

O "kryzysie wieku średniego" pisze się ostatnio chyba aż za wiele,

jednak z moich doświadczeń w pracy z małżeństwami wynika, że śledzenie

właściwych temu okresowi życia zmian u partnera jest sprawą

pierwszorzędnej wagi. Codzienne zajęcia, niegdyś wykonywane z lekkością,

zaczynają coraz bardziej ciążyć. Posłużmy się najprostszym przykładem

odpowiedzialności za uiszczanie rachunków. Swego czasu małżonkowie

ustalili, że należy to do obowiązków męża. Żonie było wszystko jedno, a

mąż czuł się dobrze w tej odpowiedzialnej roli i tak też zostało. Pięć

lat później jednak ilekroć ma usiąść do wypisania przekazów i czeków

jest najwyraźniej naburmuszony. Wydawałoby się, że sygnał jest

wystarczająco czytelny i czas zastanowić się nad nowym podziałem

obowiązków. Żona jednak - pewna, że doskonale zna męża - nie bierze tej

irytacji poważnie: mąż sam przecież chciał opłacać rachunki. Taka

sytuacja może doprowadzić do poważnego konfliktu, mimo iż żona chętnie

podjęłaby się tego obowiązku, gdyby wiedziała, jak uciążliwy stał się on

dla jej partnera. Winę za ewentualny konflikt ponoszą oboje. Żona za to,

że nie dociekała powodu zdenerwowania męża, mąż za to, że nie potrafił

powiedzieć: "Kochanie, mam już dość siedzenia nad książeczką czekową i

całej tej papierkowej roboty. Zdaje się, że stąd są te moje comiesięczne

pretensje o to, ile w tym domu wydaje się pieniędzy. Może dla odmiany ty

byś się tym teraz zajęła?"

Niewykluczone, że trzeba będzie odwzajemnić się przejęciem którejś z

czynności dotychczas zarezerwowanych dla żony. Pewne znane mi małżeństwo

było tak niezadowolone z podziału obowiązków, że zdecydowało się na

radykalne odwrócenie pewnych ról. Teraz on robi zakupy i gotuje, a ona

wykonuje prace gospodarcze i zmywa. Taki układ będzie dla wielu par nie

do przyjęcia, ale ważny jest nie tyle konkretny podział czynności, ile

fakt, że małżonkowie szczerze mówią, co lubią, a czego nie znoszą, i

dopuszczają możliwość zmian.

Oczywiście nie może być tak, że jedna strona robi to, co lubi, a druga

musi wziąć na siebie całą resztę. Codzienne życie z drugim człowiekiem

wymaga ciągłych kompromisów i nie znam dobrego małżeństwa, w którym

oboje partnerzy nie podejmowaliby ochoczo również tego, co im nie w

smak. Mój wywód miał tylko wskazać na to, że potrzeby małżonków

zmieniają się, w związku z czym należy na bieżąco negocjować układ

zapewniający jak najpełniejsze ich zaspokojenie.

Tym samym stajemy wobec zasady czwartej:

"Regularnie negocjuj z partnerem na temat obustronnych świadczeń".

Kojarzące się z transakcją pojęcie negocjacji może się wydać w

kontekście miłości nie na miejscu. Z mojego doświadczenia wynika jednak,

że dobrze do siebie nawzajem dostosowani partnerzy potrafią na bieżąco -

często bezwiednie i nieświadomie - korygować chwilowy brak równowagi w

związku. W momencie, gdy jedna strona zaczyna otrzymywać więcej niż

dawać, następuje automatyczna korekta.

Ludzie z reguły zakochują się w sobie dlatego, że druga osoba potrafi

wyjść naprzeciw ich zasadniczym potrzebom. I na początku jest im ze sobą

cudownie. Realizują swoje potrzeby seksualne i czują się szczęśliwi jak

nigdy przedtem.

Załóżmy jednak, że mają już za sobą osiem lat małżeństwa. On ciągle ją

kocha, ale nie jest do końca zadowolony z życia. Ciąży mu dotychczasowa

praca i chciałby przenieść się do Oregonu, gdzie mógłby dostać inną

posadę. Ona nie lubi tamtejszej dżdżystej pogody, a myśl o sprzedaniu

domu i postawieniu przyszłości na jedną kartę napawa ją przerażeniem.

Poza tym ciężko by jej było rozstać się z mieszkającymi opodal

rodzicami.

Oto dwa zestawy potrzeb na drodze ku nieuchronnej kolizji. Atmosfera

zagęści się jeszcze, gdy okaże się, że na razie nie stać ich na

powiększenie rodziny. Kiedy wynika sprawa przeprowadzki do Oregonu, ona

nie wspomina o dzieciach, ale jej niechęć do zmiany miejsca zamieszkania

w dużej mierze zasadza się na domniemaniu, że musiałaby na nie czekać

jeszcze dłużej. Przeprowadzka staje się jedną z tych spraw, o których

nie potrafią ze sobą rozmawiać.

Jego niechęć do aktualnej pracy rośnie. W drodze do domu coraz częściej

wstępuje do baru na kilka piw. W domu z reguły wypija jeszcze kilka i

zasypia rozłożony na podłodze przed telewizorem. Ona czasami go budzi, a

czasami zostawia w tym stanie i idzie do sypialni sama. Nie współżyją

już ze sobą tak często i namiętnie jak kiedyś. On utył i w tych

momentach wstydzi się trochę swego brzucha. Impas w życiu seksualnym

odbija się z kolei negatywnie na jej poczuciu własnej atrakcyjności.

Wzajemne relacje stopniowo ulegają rozkładowi.

Doradca małżeński powinien zidentyfikować problem przeprowadzki i

związanego z nim braku porozumienia jako zasadnicze źródło trudności i

uraz. Najbardziej zadziwiające jest to, że sprawa wyjazdu nigdy nie

została przedyskutowana w sposób umożliwiający choćby wybadanie, czy

kompromis jest możliwy. On mówił o tym zawsze półgębkiem nie dając jej

odczuć, jak bardzo uprzykrzyło mu się obecne zajęcie. Ona uśmiechała się

tylko i zmieniała temat. Wtedy on czuł się dotknięty i milknął. Ona żyła

dalej całkowicie nieświadoma tego, jak bardzo zależy mu na zmianie

posady. Kiedy jednak sprawa została poruszona podczas spotkania z

przyjaciółmi, on o dziwo zareagował bardzo nerwowo.

Jak sobie radzić z konfliktami? Tylko na drodze negocjacji i

kompromisu. W opisanej wyżej sytuacji żona nie oponowałaby pewnie aż tak

przeciw przeprowadzce, gdyby mąż zgodził się na to, aby zadomowiwszy się

trochę w Oregonie mieli zaraz dziecko. A może w ogóle zrezygnowałby z

wyjazdu, gdyby udało mu się na miejscu znaleźć inną pracę. O takim

rozwiązaniu nie wspomniał z obawy, że żona uzna go za słabeusza.

Nie ma prostej. ogólnej recepty na wszystkie sytuacje konfliktowe. Ich

pomyślne rozwiązywanie zawsze jednak wiąże się z regularnym dzieleniem

się z partnerem swymi marzeniami i frustracjami, uważnym śledzeniem

zachodzących w nim zmian i rzeczywistym wysiłkiem mającym na celu

maksymalne zbliżenie obu stanowisk.

Równość jako znamię miłości

Oto małżeństwo w wieku około czterdziestu pięciu lat. Za sprawą córki

stali się właśnie dziadkami. Piętnastoletni syn jest jeszcze w domu. W

pierwszych latach związku Martha udzielała się w organizacjach

dziecięcych i rodzicielskich, a Bob prowadził małą firmę hydrauliczną.

Kiedy dzieci były jeszcze małe, wykorzystywali każdą sposobność, aby

wybrać się gdzieś we dwoje - na przykład na piknik do lasu. Kiedyś

zajechali do motelu z torbą orzeszków w czekoladzie i na przemian

kochali się i raczyli słodyczami.

Kiedy dzieci poszły do szkoły, Martha zapisała się na uniwersytet.

Ukończyła czteroletnie studia i dwuletni kurs podyplomowy w zakresie

działalności socjalnej. Obowiązki domowe przejął na ten czas Bob i

dzieci. Wszyscy ogromnie się cieszyli z dyplomu Marthy. Teraz Martha

pracuje w agencji pomocy rodzinie i jest z tej pracy bardzo zadowolona.

We wspólnym życiu Marthy i Boba były okresy, kiedy żałowali, że się

spotkali, pobrali, a zwłaszcza że zdecydowali się na dzieci. Boba nie

raz i nie dwa wprawiły we wściekłość pożerające lwią część dochodów

opłaty za naukę. Niejeden też raz marzył o zagubionej wśród tropikalnych

mórz wysepce, gdzie jak za młodu mógłby do woli wylegiwać się i włóczyć

w przyjemnym towarzystwie. Martha wielekroć wymykała się gdzieś, aby w

samotności wypłakać swe żale. Niekiedy przez cały dzień lub weekend

potrafiła zupełnie bojkotować domowników ze wszystkimi ich potrzebami i

życzeniami.

We wzajemnej relacji Bob i Martha doświadczyli przejścia od dzikich

uniesień młodości do łagodnego ciepła rozświetlonego od czasu do czasu

jakimś żywszym promieniem. Oboje potrafią się śmiać z tej zmiany.

Poprzez wszystkie koleje losu zachowali poczucie humoru i gotowość do

wychodzenia naprzeciw zmieniającym się potrzebom partnera. Na przykład

Bob zapisał się ostatnio na uniwersytet, który ukończyła Martha i na

który uczęszcza teraz jego córka. Zadziwił też wszystkich sprawiając

sobie motocykl - w ten sposób oszczędza i czas, i benzynę. Ochoczo

wskakuje nań każdego ranka i rusza z kopyta na oczach skonsternowanych i

z całą pewnością nieco zazdrosnych sąsiadów. Martha cieszy się

dynamizmem męża i jest gotowa w znacznej mierze przejąć na czas jego

studiów ciężar utrzymania rodziny.

Żadne z nich nigdy nie zdradziło małżonka. Żadne też nie ma konkretnych

planów na następne lata. Obydwoje wiedzą tylko, że będą się starali

wychodzić naprzeciw potrzebom partnera. Oto przykład związku doskonale

zdającego egzamin ze stałego negocjowania układu małżeńskiego i z

wzajemnego przystosowania.

Motto:

Regularnie negocjuj z partnerem

na temat obustronnych świadczeń

Część 4: Szesnaście sposobów na to jak przetrwać sztorm i ocalić statek

Motto:

Ludzie potrafią być

niekiedy bardzo nietolerancyjni

w stosunku do łez, których sami są przyczyną.

Marcel Proust

Sztuka rozwiązywania konfliktów

Zajmiemy się teraz bliżej owymi burzliwymi okresami, przez które

prędzej czy później przejść musi większość małżeństw, kiedy o żadnej

równowadze nawet nie ma mowy, a partnerzy ścierają się ze sobą z taką

gwałtownością, że nie są zaspokajane niczyje potrzeby. Oto kilka

sugestii dotyczących postępowania w sytuacjach konfliktowych:

1. Zgódź się na krótkie okresy "niepoczytalności" partnera. Żadna

relacja międzyludzka, o ile tylko jest dostatecznie ścisła i trwa

dostatecznie długo nie obywa się bez napięć i burz. W dobrym małżeństwie

takie momenty niejako się zakłada. Kto z góry uznaje, że kochający

człowiek ma prawo od czasu do czasu odczuwać zazdrość,

zniecierpliwienie, znużenie, a nawet gniew, ten nie wpadnie w panikę,

kiedy stanie wobec takiej sytuacji.

Dość często zdarza mi się wygłaszać prelekcje dla managerów i osób

zajmujących się w firmach kontaktem z klientami na temat "wydobywania z

ludzi tego, co najlepsze". (Więcej na ten temat w książce tegoż autora

Sztuka motywacji, czyli jak wydobyć z ludzi to, co w nich najlepsze,

Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 1992) Jedna z moich sugestii

sprowadza się właśnie do tolerowania u kontrahentów czy klientów

krótkich okresów niepoczytalności. Wszyscy żyjemy na granicy

racjonalności i od czasu do czasu tę granicę przekraczamy. Z cała

pewnością mogę to powiedzieć o sobie. Na szczęście los obdarował mnie

wyjątkowo tolerancyjnym współpracownikiem. Kiedy na parę dni ogarnia

mnie "niż emocjonalny", Taz Kinney uśmiecha się tylko pobłażliwie. Wie,

że za kilka dni wrócę do siebie i że nadejdzie czas, kiedy role się

odwrócą i on z kolei będzie musiał więcej dostać niż dać.

Ta sama zasada obowiązuje w małżeństwie. Jeśli z góry zgodzimy się na

to, że podczas rejsu zdarzają się burze i nie będziemy próbowali w

panice opuścić statku, obędzie się bez rozwodu. Św. Paweł powiada, że

"Miłość cierpliwa jest (...)" (1 Kor 13, 4). Żona byłego prezydenta

Stanów Zjednoczonych, Betty Ford, nazywa to "sztuką wielkodusznego

kompromisu". Okazuje się, że przed ślubem dużo rozmawiali z Geraldem o

tym, czego nawzajem od siebie oczekują. "Określiliśmy nasze cele w

sposób bardzo konkretny" - opowiada pani Ford. "Ustaliliśmy na przykład,

ile będziemy mieć dzieci. Zgodziliśmy się też, że dobre małżeństwo

rzadko realizuje w praktyce teoretycznie słuszny układ 50 na 50.

Założyliśmy układ 75 na 25. To 75 miało czasem przychodzić ode mnie, a

czasem być wkładem Geralda. "

2. Uznaj gniew za emocję taką samą jak każda inna. Choć gniew nie jest

łatwy do przyjęcia, można nauczyć się go traktować - u siebie i u

partnera - jako normalny środek wyrazu.

Niekiedy człowiek wynosi z dzieciństwa irracjonalny strach przed

negatywnymi emocjami. Swego czasu trafił do mnie mężczyzna, który miał

już za sobą trzy małżeństwa. Zdecydowaliśmy się dotrzeć do sedna jego

problemów z kobietami. Któregoś dnia przyjechał do mnie po lunchu z

przyjaciółką i z niekłamanym entuzjazmem opowiedział o sprzeczce, do

jakiej doszło podczas posiłku:

- To było coś wspaniałego. Po raz pierwszy w życiu wściekłem się na

kobietę i udało nam się rozwiązać problem. Kończąc jedzenie znowu

byliśmy przyjaciółmi. W przeszłości ilekroć okazywałem niezadowolenie -

a nie działo się to znowu tak często - kobiety tylko się na mnie

obrażały.

Pytałem dalej, bo nie chciało mi się wierzyć, by wszystkie kobiety w

tak niewłaściwy sposób reagowały na jego gniew:

- Czy w dzieciństwie pozwalano się panu złościć?

- W każdym razie drogo za to musiałem płacić. Mama obrażała się i

milkła. Czułem się wtedy bardzo winny.

Przez chwilę błądził myślami w przeszłości.

- Pamiętam, że szedłem do mojego pokoju i myślałem sobie: "Muszę być

naprawdę bardzo zły, skoro mamie jest tak strasznie przykro".

W tym momencie było już jasne, dlaczego bał się własnego gniewu i

dlaczego w postawie kobiet bezzasadnie dopatrywał się aż tak wielkiego

odrzucenia.

Są jeszcze inne powody, dla których w sytuacjach agresji i napięcia

wpadamy w neuzasadnioną panikę. Być może nasi rodzice kłócili się ponad

miarę i w jakimś momencie postanowiliśmy, że we własnym małżeństwie nie

dopuścimy do ujawniania się takich uczuć. Niekiedy nieodzowną dla

zdrowej relacji tolerancję dla agresji upośledzają doświadczenia

wyniesione z poprzedniego związku.

Cokolwiek jednak skłaniałoby nas do tłumienia gniewu, trzeba się z tym

uporać, ponieważ odczuwane, a nie uzewnętrzniane uczucia wrogości

odbijają się ujemnie na współżyciu seksualnym i mogą prowadzić do

związków pozamałżeńskich oraz wielu innych z pozoru niewytłumaczalnych

zachowań. Kiedy mężczyzna mówi mi: "Moja żona jest wspaniałą kobietą,

ale zamierzam się rozwieść, bo już jej nie kocham", albo kiedy kobieta

wyznaje" "Nie wiem, co się ze mną dzieje, ale ostatnio nie znoszę, jak

mąż mnie dotyka", przede wszystkim pytam, o co się gniewają na partnera.

3. Przyjmuj najkorzystniejszą dla partnera interpretację zdarzeń. W

sygnałach płynących z zachowania partnera trudno się niekiedy

zorientować i dlatego rozsądniej jest przyjąć lepszą niż gorszą

ewentualność. Dopóki nie mamy całkowitej pewności, że jest inaczej,

dopóty należy upatrywać przyczyny konfliktu w nieporozumieniu i trzymać

się jak najdalej od myśli o premedytacji czy celowym działaniu na naszą

szkodę.

Oto dwoje ludzi krótko po ślubie. Już kilka razy po udaniu się na

spoczynek powtórzyła się rozmowa o tym, czy wszystkie drzwi są zamknięte

na klucz.

- Pozamykałaś drzwi?

- Nie. Myślałam, że ty to zrobiłeś.

Znowu któreś wstaje z westchnieniem, by posprawdzać zamki. Jest to

tylko drobna uciążliwość, ale powodowana nią irytacja z czasem narasta,

aż pewnego wieczoru dochodzi do kłótni. Obydwoje oskarżają się o

wygodnictwo i wysługiwanie się partnerem. Dopiero przy śniadaniu, kiedy

emocje nieco opadają, młodzi dochodzą do sedna problemu. U niej w domu

drzwi na noc zawsze zamykał ojciec, u niego zaś matka. Obydwojgu

wydawało się, że druga strona świadomie uchyla się od swego obowiązku.

Ten błahy przykład pokazuje, w jaki sposób drobne urazy doprowadzają do

wybuchu. Małżonkowie wychodzą z błędnych założeń, a gdy dochodzi do

konfliktu posądzają się wzajemnie o najgorszą motywację. Tymczasem

powinni przyjmować interpretację najkorzystniejszą dla partnera i

wytrwale szukać w zniekształconych sygnałach prawdziwej treści.

4. Zastanów się, czy agresja współmałżonka nie ma swego źródła w

dawnych urazach. Gniew i ból objawiają się niekiedy bardzo podobnie.

Zraniony pies często wita pomocną dłoń warczeniem i to nie dlatego, że

jest zły na życzliwego mu człowieka, ale dlatego że odczuwa ból i boi

się, by go nieopatrznie jeszcze bardziej nie skrzywdzono.

Z dużym prawdopodobieństwem można zakładać, że przyczyną złego nastroju

partnera jest raczej uraza niż zła wola. Im szybciej małżonkowie nauczą

się zastępować warczenie słowami "Czuję się podle", "Smutno mi" itp.,

tym lepiej kształtować się będą ich wzajemne relacje. Tymczasem zaś

zamiast warczeć dobrze jest zastanowić się nad tym, co tak naprawdę nas

boli.

5. Nie musisz czuć się odpowiedzialny za każdy zły nastrój partnera.

Zamiast doszukiwać się w każdej trudniejszej sytuacji małżeńskiego

kryzysu, trzeba najpierw ustalić jej przyczyny.

Nie jest najmądrzejszym wyjściem irytować się tym, że partner jest

zdenerwowany. Wiadomo - nie życzymy sobie, by zakłócał nasz błogi

spokój. Chcielibyśmy mieć naokoło same uśmiechnięte twarze. Ten

chwalebny dezyderat ma jednak zasadniczą wadę - nazbyt często rozmija

się z rzeczywistością. Trzeba zrozumieć, że partner może okresowo

przeżywać indywidualne problemy. Może ma kłopoty z szefem, może ktoś mu

dokucza, może boli go brzuch. W takich sytuacjach nie będzie go stać na

mnóstwo czułości i anielski spokój. Druga strona powinna mieć jednak

świadomość, że w niczym nie zawiniła. Wszystko co może zrobić, to

zapytać, czy nie jest powodem zdenerwowania. Jeśli odpowiedź brzmi:

"Nie", pozostaje jej tylko upewnić się, czy nie mogłaby w czymś pomóc.

Jeśli i tym razem partner zaprzeczy, można i trzeba zostawić go w

spokoju. Przyznanie komuś prawa do bycia od czasu do czasu w kiepskim

nastroju jest też nieocenionym darem.

6. Nie popadaj w przesadę broniąc własnych interesów. Na kartach

niniejszej książki wielokrotnie twierdziłem już, że nie ma nic

niewłaściwego w tym, by oczekiwać od małżeństwa zaspokojenia pewnych

potrzeb i zgłaszać żonie czy mężowi swoje pragnienia. W tym miejscu

chciałbym jednak równocześnie zaznaczyć, że dbałość o własny interes nie

może iść za daleko. Niektórzy tak boją się uronić czegokolwiek z tego,

co im się należy, że całą energię skupiają na obronie własnych praw. Nie

jest to zachowanie sprzyjające miłości. Ludzie silni nie upatrują w

każdym nieporozumieniu sposobności do "postawienia na swoim" i obrony

własnych pozycji. Potrafią pójść na kompromis i ustąpić nie tracąc

panowania nad sobą. Tym samym występują wobec innych z pozycji pewności,

a nie słabości i poczucia zagrożenia.

7. Przyznaj drugiej osobie prawo do niekonsekwentnego zachowania.

Często pojmujemy miłość w sposób nazbyt uproszczony i domagamy się od

partnera bardzo konsekwentnych zachowań i wypowiedzi. Młody żonkoś,

który nieustannie zadaje sobie pytanie: "Czy ona naprawdę mnie kocha?"

słysząc pewnego dnia wypowiedziane w przypływie złości słowa: "Wcale cię

nie kocham!", gotów jest wyrywać sobie włosy z głowy i uznać, że

pozostaje mu tylko założyć sprawę rozwodową.

Tymczasem ludzkie uczucia rzadko bywają absolutnie jednoznaczne. Stany

emocjonalne są raczej zlepkiem wielu uczuć. W dodatku w różne dni

dominują różne emocje. Fakt, że mąż nie czuje akurat wzbierającej fali

miłości do żony, wcale nie oznacza, jakoby się definitywnie "odkochał".

Może jest na nią zły za to, że zapomniała odwołać wizytę u dentysty i

wszystko przesłania mu chwilowo perspektywa utraty dwudziestu pięciu

dolarów. Już jutro może być jednak ciepły i czuły.

Innymi słowy statyczna czy jednowymiarowa wizja uczuciowości partnera

jest poważnym błędem. Znany południowoafrykański pisarz, Alan Paton,

bardzo trafnie oddaje zawiłości ludzkiego wnętrza:

"Z odkryciem złożoności natury ludzkiej szło w parze inne - odkrycie

złożoności i irracjonalności ludzkich motywacji, odkrycie tego, że można

jednocześnie kochać i nienawidzić, być uczciwym i sprzedajnym,

aroganckim i pokornym, mieścić w sobie dwa przeciwstawne i uznawane za

wzajemnie wykluczające się stany. Nie wszystkim, jak sądzę, jest to

wiadome i dla wielu nie byłoby zrozumiałe. Pisarze oczywiście zawsze o

tym wiedzieli. Jest to zresztą bardziej niepokojąca rzecz dla tych,

którzy nie trudnią się pisaniem, ludzie pióra bowiem zawsze z niej

korzystali w swojej twórczości".

8. Zmieniaj utarte wzorce wzajemnych odniesień. Jednym z największych

osiąnięć naukowych ostatnich lat w zakresie badań nad rodziną było

zastosowanie do życia rodzinnego ogólnej teorii systemów. Zgodnie z tą

teorią zawierając małżeństwo dwoje ludzi tworzy większą systemową

całość. Ów system zaczyna żyć własnym życiem, co sprawia, że jego części

składowe funkcjonują razem inaczej niż funkcjonowałaby ich prosta suma.

Terapeuci na co dzień obserwują, jak teoria systemów sprawdza się w

małżeństwie. Dobrze znany ze spotkań indywidualnych pacjent przychodzi

na pierwszą wspólną sesję z żoną i nagle okazuje się kimś zupełnie

innym. Tę prawidłowość odkryje każdy, kto bacznie przyjrzy się danej

parze małżeńskiej. Kobieta inaczej mówi i zachowuje się, dopóki w

pomieszczeniu jest mąż, a inaczej gdy go już nie ma. I nie jest to z jej

strony żadna nieuczciwość. Tak potężnie wpływa na nią relacja z mężem.

W ciągu kilku lat wspólnego życia tworzy się między małżonkami mnóstwo

powiązań - wspomnienia przeszłych problemów i ich rozstrzygnięć, modele

komunikacji, hierarchiczne układy kompetencyjne, przesłanki ocen

moralnych - słowem cała baza danych, z której system nieustannie

korzysta przy podejmowaniu decyzji i działań. Często dla małżonków baza

ta okazuje się ciężarem, nie pomocą.

W takiej sytuacji dobrze jest niekiedy zwrócić się do profesjonalnego

terapeuty. W małżeństwie, które nie funkcjonuje prawidłowo. przyczyna

może leżeć w systemie. Ten bowiem, tak jak silnik samochodowy, wymaga od

czasu do czasu regulacji. Żadnej z części niczego nie brakuje - chodzi

tylko o ich wzajemne ustawienie.

9. Nigdy nie posługuj się dziećmi w rozwiązywaniu konfliktów. Jedna z

obiegowych prawd głosi, że dziecko zbliża małżonków. Praktyka życia

jednoznacznie dowodzi jednak, że jest przeciwnie. Badania wykazują, że

pojawienie się dzieci niejednokrotnie nadwyręża, a czasami nawet zrywa

centralną dla wszystkich rodzinnych odniesień relację między małżonkami.

Małżonkowie powszechnie twierdzą, że najszczęśliwsze okresy we wzajemnej

relacji przeżywają przed przyjściem na świat dzieci i po ich

usamodzielnieniu się.

W ankiecie (Podanych rezultatów nie należy brać zbyt dosłownie,

ponieważ większość bezdzietnych małżonków, jeśli nie są ze sobą

szczęśliwi, szybko się rozwodzi. Niemniej jednak wskazują one dość

jednoznacznie na to, że obecność dzieci wpływa raczej negatywnie niż

pozytywnie na romantyczny aspekt więźi małżeńskiej. (przyp. autora))

przeprowadzonej przez "Ladies Journal" jako zadowolone z małżeństwa

określiło się 72 procent kobiet bezdzietnych, podczas gdy tego samego

zdania było tylko 57 procent kobiet mających dzieci. Żony-matki w

odróżnieniu od żon bezdzietnych okazały się również.

* mniej zadowolone z życia w ogóle (55 procent w porównaniu z 65

procentami bezdzietnych);

* mniej zadowolone z życia płciowego (16 procent w porównaniu z 26

procentami);

* mniej odporne na zmęczenie (43 procent w porównaniu z 49 procentami);

* mniej odporne na zdenerwowanie (31 procent w porównaniu z 41

procent).

Ja należę oczywiście do zwolenników rodzicielstwa. Satysfakcja, jaką

można czerpać z wychowywania dzieci, rekompensuje wszelkie związane z

tym niedogodności, oczywiście jeżeli więź pomiędzy małżonkami jest

dostatecznie mocna, a oni sami przygotowani na stres. Przytoczone dane

jednoznacznie świadczą jednak o tym, że dziecko nie jest lekarstwem na

problemy małżeńskie. Kto próbuje uciekać się do takich metod, przeważnie

nie tylko nie pozbywa się problemów, ale dodaje do nich następny.

10. Nie wspominaj o rozwodzie, dopóki nie bierzesz go poważnie pod

uwagę. Dość często zdarza się, że w sytuacji napięcia i konfliktu jedno

z małżonków szermuje gołosłownie hasłem rozwodu, w gruncie rzeczy po to

tylko, by uświadomić drugiej stronie powagę sytuacji. Niebezpieczna to

broń. Człowiek, który czuje się niesłyszany i nierozumiany, ma zawsze

prawo o tym powiedzieć. Jeśli jednak ucieka się w rozmowie do terapii

wstrząsowej, musi liczyć się z tym, że partner nie tylko się nie

otworzy, ale zareaguje jeszcze większym zamknięciem. Zadziwiające, jak

krótki czas dzieli zwykle pierwsze wzmianki o rozwodzie od wyprowadzenia

się jednego z partnerów. Tragedia polega na tym, że takie pogróżki

często nie są wyrazem poważnej intencji a wołaniem o miłość.

Znam pewne małżeństwo z pięćdziesięcioletnim stażem. Ten związek

przechodził bardzo burzliwe koleje losu. Theodore pił przez prawie

dziesięć lat. Nie ustrzegli się nawet zdrad. Od tego czasu minęło już

jednak dwadzieścia lat i teraz oboje przeżywają jakiś cudowny renesans

swej miłości.

- Miłe chwile przychodziły i odchodziły - zwierzyła mi się ostatnio

Sarah - ale nigdy nie było najmniejszej wątpliwości, że się kochamy. I

nawet wtedy, kiedy oboje poważnie wykroczyliśmy przeciw złożonym sobie

nawzajem przyrzeczeniom, nigdy nie myśleliśmy o rozwodzie i nigdy w

kłótni nie poruszaliśmy tego tematu. Chcieliśmy być ze sobą i póki to

było oczywiste, wiedzieliśmy, że jakimś cudem wybrniemy z bagna, w jakie

się sami wpakowaliśmy.

Motto:

Jeśli sam nie możesz stać się takim,

jakim chcesz być,

jakże zdołasz drugich przemienić

według swego upodobania.

Tomasz a Kempis

Pojednanie

Twierdziłem wcześniej, że pewna doza konfliktów to rzecz normalna w

zdrowych relacjach małżeńskich. Zjawiska te nie mogą jednak wymknąć się

spod kontroli, gdyż wtedy dają początek niebezpiecznej spirali agresji.

Złość i gniew zaczynają żyć własnym, autonomicznym życiem i związek jest

poważnie zagrożony. Oto kilka sugestii dotyczących zatrzymania spirali

agresji:

1. Opieraj się pokusie rezygnacji. Wiele par małżeńskich traktuje

wizyty w naszej poradni jako ostatnią deskę ratunku. Kiedy zgłaszają

się, wzajemna więź jest już właściwie zniszczona. Choć dwoje głęboko

zranionych ludzi teoretycznie nie powinno mieć ochoty i sił do dalszej

walki, często okazuje się, że małżonkowie są ze sobą zwarci jakby w

śmiertelnym boju.

Często też gotowi są poświęcić swój związek i wielu terapeutów nie

usiłuje ich nawet od tego odwodzić. Praca ze skłóconymi małżonkami jest

tak bardzo wyczerpująca, że część moich kolegów po fachu po prostu nie

czuje się na siłach stawić czoła wyzwaniu. Nie chcąc samemu wikłać się w

walkę doradca małżeński może oświadczyć klientom, że powinni się

bardziej kontrolować. Może też załatwić problem mówiąc: "Obydwoje

potrzebujecie pomocy i z chęcią będę rozmawiał z każdym z was

indywidualnie, ale co do przyszłości waszego związku niczego nie

obiecuję. O tym, czy zostaniecie ze sobą, czy się rozwiedziecie,

będziecie musieli zadecydować sami". Cóż, tak jest łatwiej.

Nie mam najmniejszego zamiaru potępiać moich kolegów, bo żaden z nas

nie jest wyposażony w nieograniczoną odporność na trudne, konfliktowe

sytuacje. Z uwagi jednak na osobiste przekonania na temat małżeństwa

usiłuję ratować każdy związek, jeżeli tylko małżonkowie zwracają się do

mnie o pomoc. Oczywiście nie zawsze mi się to udaje i niektóre osoby

decydują się na rozstanie, ale małżeństwo jest dla mnie rzeczą zbyt

świętą. bym mógł komukolwiek doradzać jego rozwiązanie - nawet w

najtrudniejszych okolicznościach. W większości wypadków aktualny związek

jest dla małżonków najlepszym z możliwych. Uważam też, że każde

małżeństwo, choćby było przyczyną wielkiego bólu, da się uratować, o ile

tylko strony wykażą dostateczną dozę dobrej woli. Jeśli dwoje ludzi

rzeczywiście chce odbudować to, co uległo zniszczeniu, jeśli

wystarczająco mocno pragnie znowu obdarzać się miłością, wszystko jest w

zasięgu ich możliwości.

Najłatwiej oczywiście poddać się i szukać zastępczego spełnienia w

nowym związku. Początkowo będzie się nawet wydawało, że druga osoba jest

wyposażona we wszystko, czego brakowało pierwszej. "Rozmawiamy ze sobą"

- powie zachwycony mężczyzna o nowej przyjaciółce. "Czuję się z nią

wspaniale. Możemy rozmawiać o rzeczach, o których nigdy nie dało się

rozmawiać z moją żoną."

Czy jednak ów mężczyzna zdaje sobie sprawę, dlaczego z taką łatwością

przychodzi mu rozmawiać z przyjaciółką o rzeczach, których nigdy nie

powiedziałby żonie? Przecież to bardzo proste: dlatego, że między nim a

przyjaciółką nie ma jeszcze żadnej przeszłości. "Jesteśmy skłonni

wierzyć nieznajomym z tego tylko powodu, że nigdy nie mieli nas okazji

oszukać" - powiedział Samuel Johnson. Na kontaktach z nową osobą nie

ciążą minione kaprysy. Żadna ze stron nie nauczyła się jeszcze omijać

pewnych tematów. Innymi słowy konta na razie są czyste i stąd owa

łatwość rozmowy, która jednak nie oznacza wcale, że nowa kobieta jest

wyposażona w coś, czego brakowało żonie. W gruncie rzeczy ma do

zaoferowania tylko to czyste konto.

Wiele osób jest przeciwnych rozwodom z pobudek religijnych. Po ich

stronie, i to ze względów czysto praktycznych, opowiada się jednak coraz

większa liczba ekspertów mających doświadczenie w pracy z ludźmi, którzy

zawarli nowy związek małżeński. Zmiana partnera najzwyczajniej w świecie

nie rozwiązuje problemu. Dr Irene Kassorla, najdalsza od wszelkiej

moralistyki autorka książki Nice Girls Do, wypowiada się na temat

rozwodów w sposób jednoznacznie negatywny. Jest matką dwóch córek i sama

ma za sobą rozwód, niemniej jednak uważa:

"Jestem głęboko przekonana, że małżeństwo to idealny stan dla

człowieka, a rozwód jest tylko stratą czasu. Człowiek wymienia tylko

twarz dawnemu partnerowi".

Każdy, kto zawodowo trudni się terapią małżeńską, ma do czynienia z

setkami klientów borykających się z trudnościami w nowym związku, którzy

jednogłośnie oświadczają: "Gdybym wtedy wiedział to, co wiem teraz,

bardziej bym dbał o pierwsze małżeństwo. Teraz widzę, że wcale nie było

takie złe".

2. Nie trać nadziei na poprawę. W słynnym Hymnie o miłości św. Pawła

jest zawarta następująca myśl: "Miłość (...) we wszystkim pokłada

nadzieję (...)" (1 Kor 13, 4-7). Od lat zauważam, że tych, którym dobrze

się wiedzie w miłości, cechuje jakiś wielki optymizm w odniesieniu do

wspólnej przyszłości. Nawet wówczas, gdy coś się nie układa, potrafią

wracać do wspaniałych, przeżytych razem chwil i wytrwale wierzą w

nadejście lepszych czasów. Każda miłość ma coś z tańca, w którym

partnerzy pozostają w nieustannym ruchu, to zbliżając się do siebie, to

oddalając. Niekiedy oddalenie może być znaczne, z czego jednak wcale nie

wynika, że taniec dobiegł końca. Jeśli tylko zdobędą się na cierpliwość,

z pewnością znowu wzajemnie się zbliżą.

Swego czasu zjawili się u pewnego pastora bardzo skłóceni małżonkowie.

Z miejsca oświadczyli, że zrobili już dla utrzymania związku wszystko,

co było w ich mocy. Z siedmiu przeżytych wspólnie lat przez ostatnie

cztery rozmawiali wyłącznie o córce. Ona była jedyną rzeczą, która ich

jeszcze łączyła.

- Zasadniczy problem polegał na tym - opowiada dr D. L. Dykes, pastor

Kościoła Metodystycznego w Shreveport w Luizjanie - że widzieli tylko

dwie drogi: albo kontynuację dotychczasowego, bardzo niezadowalającego

stanu rzeczy, albo rozwód. Na szczęście okazali się rozsądnymi,

otwartymi ludźmi i dali sobie wskazać trzecią drogę. Dali się przekonać,

że pewne rzeczy można zmienić.

Dzisiaj jest to bardzo szczęśliwa para. Mąż uwielbia nawiązywać do

biblijnej opowieści o synu marnotrawnym, którego ojciec, jak wiadomo,

radował się, że syn "(...) był umarły, a znów ożył (...)" (Łk 15, 24).

Tak samo ów mężczyzna przytulając z uśmiechem żonę powtarza teraz

wszystkim: "Nasza miłość umarła i znowu ożyła!"

Można mu zapewne zarzucić, że wyrywa cytat z kontekstu, ale to przecież

w tym przypadku bez znaczenia. Historia jego małżeństwa raz jeszcze

dowodzi, że miłość może powrócić i że autentyczna wola odbudowy związku

przynosi realne owoce.

Jest więc poważnym błędem żywić fatalistyczne przeświadczenie, jakoby

partner był niereformowalny, a związek z nim skazany na bylejakość.

Wszystko, co żyje, podlega zmianom. Zmieniają się ludzie i zmieniają się

ich wzajemne odniesienia.

Powyższe spostrzeżenia prowadzą nas wprost do następnej sugestii

dotyczącej zatrzymania spirali agresji.

3. Zmieniaj się nie czekając na przemianę partnera. Wiele par

małżeńskich tkwi w nieskończoność w patologicznych sytuacjach

powtarzając bez końca zachowania, które ani na milimetr nie posuwają

sprawy do przodu. Doradca próbuje wówczas niejako siłą wyrwać małżonków

z prowadzących donikąd kolein. Nierzadko mogliby się oni jednak obejść

bez pomocy z zewnątrz, gdyby przynajmniej jedna strona gotowa była

zaryzykować i spróbować czegoś nowego.

W tym jednak właśnie tkwi trudność. Nikt chętnie nie zmienia własnych

poglądów i zachowań, i tylko z największym oporem daje się ruszyć z

miejsca. Ten brak elastyczności bywa również nazywany pychą. Zmiana jest

przecież równoznaczna z przyznaniem, że nie mieliśmy racji. Z drugiej

strony uświadamiamy sobie, że gdybyśmy w różnych sprawach zaczęli jakby

od zera i pod pewnymi względami zupełnie inaczej, we wzajemnej relacji

mógłby wreszcie dokonać się wyczekiwany przełom.

Pewnego razu po prelekcji na temat pojednania zgłosiła się do Bruce'a

Larsona pewna kobieta i zapytała:

- Czy Bóg może uzdrowić związek, który nie tyle jest zrujnowany, co

właściwie w ogóle nie istnieje?

Kiedy Larson zaczął dopytywać się o szczegóły, powiedziała:

- My z mężem nigdy się nie kłócimy ani nie denerwujemy. Po przyjściu z

pracy mąż je kolację, ogląda telewizję, czyta gazetę, a potem idzie

spać. Nieco później ja także czytam gazetę, oglądam telewizję i idę

spać.

- Czy tak jest zawsze? - zapytał Larson.

- Od lat.

- Czy oboje jesteście wierzący?

- Nie. Ja tak, ale mąż nie.

- Czy pani go kocha?

- Tak - powiedziała, a w jej smutnych oczach zabłysły łzy. - Bardzo go

kocham.

- Jak pani myśli: czy on panią kocha?

- Nie. Na pewno nie. Inaczej nie byłby taki zimny i obojętny.

- Cóż, jako osoba wierząca pani musi ponieść ryzyko związane z

dociekaniem prawdy o rzeczywistych uczuciach męża. On musi panią kochać,

gdyż inaczej nie wracałby co wieczór do domu, aby powtórzyć ten sam

przeraźliwie nudny rytuał. Poszedłby pograć w kręgle, napić się, czy w

ogóle zrobiłby coś choć odrobinę bardziej twórczego od tego, co robi w

domu. Może ciągle wierzy, że pewnego dnia zdarzy się cud i znowu

będziecie się kochać jak dawniej.

- Ale co ja mogę zrobić? - zapytała kobieta.

- A co teraz pani robi, żeby coś zmienić?

- Proszę go ciągle, żeby przyszedł na spotkanie grupy modlitewnej i

rozkładam wszędzie książki i broszury w nadziei, że do nich zajrzy.

- Czy to odnosi jakiś skutek? - zapytał Larson.

- Nie.

- To może należałoby spróbować czegoś znacznie bardziej radykalnego, co

również panią będzie znacznie więcej kosztowało. Na tym polega tajemnica

krzyża. Musi się pani poświęcić, tak jak Chrystus poświęcał się dla pani

na krzyżu.

- Co mogłabym na przykład zrobić?

Larson opowiada, że przez chwilę szukał w myślach czegoś, co wprawiłoby

męża w prawdziwe osłupienie.

- Któregoś wieczoru, kiedy będzie oglądał telewizję, niech pani założy

najcieńszą nocną koszulę, skropi się najlepszymi perfumami, usiądzie mu

na kolanach, włoży rękę we włosy i powie, że go pani bardzo kocha, - tak

jak zawsze go pani kochała. Jak się pani wydaje, co on na to odpowie?

- Wolałabym się nie domyślać - uśmiechnęła się kobieta.

- Ale co się może wtedy zdarzyć najgorszego?

- Może mnie wyśmiać. - Owszem. Czy to panią zaboli?

- Nie potrafię sobie wyobrazić większego bólu.

Kilka dni później Bruce otrzymał od niej list zaczynający się słowami:

"Drogi panie Larson! Zrobiłam, jak mi pan poradził i niech pan zgadnie,

co się stało ... Nie śmiał się!"

Ten moment zapoczątkował prawdziwy przełom w ich małżeństwie.

Oczywiście mogło być również inaczej. Podejmowanie ryzyka w miłości

rzadko owocuje tak dramatyczną przemianą. ale zawsze robi na drugiej

stronie ogromne wrażenie. Chyba nie znam małżeństwa, które nie mogłoby

bardzo zmienić się na lepsze, gdyby jedno z partnerów odrzuciło swą

pychę i pozwoliło działać miłości.

Następna rada ściśle wiąże się z poprzednią.

4. Rozwijaj w sobie postawę pokory. "Miłość (...) nie szuka swego

(...)" - czytamy w Pierwszym Liście do Koryntian (13, 4-5). Niektórym

małżonkom tak bardzo zależy na własnej racji, że w wypadku różnicy zdań

gotowi są niemal unicestwić partnera. Taka zupełnie nieproporcjonalna do

bodźca reakcja może u niektórych ludzi wynikać ze strachu przed utratą

kontroli nad rzeczywistością. Inni boją się, by nie wyszło na jaw, że są

w błędzie. Wszystkie takie obawy trzeba dusić w zarodku, bo ten, kto nie

potrafi nie mieć racji, pozbawia miłość szansy na przetrwanie.

Podczas uroczystej kolacji siedzący naprzeciw swej żony Winston

Churchill raz po raz maszerował po stole zgiętymi wpół palcami. Celem

tego marszu wydawała się być pani Churchill. W końcu ktoś obserwujący tę

scenę zadał jej pytanie:

- Dlaczego Sir Winston spogląda na panią tak melancholijnie i co

wyprawia z tą ręką na stole?

- To bardzo proste - odpowiedziała dama. - Mieliśmy w domu małą

sprzeczkę. Winston przyznaje, że zawinił i błaga mnie na kolanach o

przebaczenie.

Reżyserom filmowym udało się przekonać wielu widzów, że dwoje

kochających się ludzi nigdy nie ma powodu się przepraszać, ale ja

jeszcze nie zetknąłem się z udanym małżeństwem, w którym partnerzy

wychodziliby z takiego założenia. Kochający się ludzie bardzo często

muszą się przepraszać. I nie jest to bynajmniej oznaką jakichś

nieprawidłowości. Niemożliwe, by dwoje ludzi żyjących tak blisko siebie

nigdy się nie urażało. Jeśli się jednak kochają, nie chcą drugiemu

świadomie sprawić nawet drobnej przykrości. Dlatego gdy do tego dojdzie,

przepraszają.

Robert Fontaine napisał kiedyś w Atlantic Monthly o wizytach, jakie

składał w małym mieszkanku swych podeszłych wiekiem rodziców. Rozmawiał

z ojcem o baseballu i popijał herbatę, którą niezmiennie witała go

matka. Egzystencja rodziców wydawała mu się strasznie ograniczona.

"Zadawałem sobie pytanie, o czym myślą. Czy zauważają się jeszcze

nawzajem? Czy stać ich w stosunku do siebie na jakieś silniejsze

uczucia? Chyba nie, skoro krew krąży w nich wolniej, ręce zesztywniały,

a wzrok się przyćmił... A jednak pewnego ranka trafiłem na kłótnię.

Mówili podniesionymi głosami złoszcząc się na siebie z jakiegoś

niejasnego powodu - czegoś, co miało związek z wydarzeniem sprzed około

ćwierćwiecza. Skutki tego wydarzenia oceniali zupełnie różnie i

atmosfera stawała się coraz bardziej napięta.

- Taka właśnie jesteś, zawsze pewna swego - powiedział ojciec.

- Jakże mam nie być pewna, skoro tam byłam.

- Ja też tam byłem.

- W takim razie nie pamiętasz.

- Moja pamięć jest bez zarzutu - krzyknął ojciec.

Przez jakiś kwadrans skakali sobie do oczu, w końcu ojciec chwycił

kapelusz i wybiegł z mieszkania trzaskając za sobą drzwiami.

- Niech idzie - powiedziała matka.

- I tak go nie zatrzymam. O co się pokłóciliście?

Matka wzruszyła ramionami.

- Już nie pamiętam. On jest taki uparty. Ciągle liczę na to, że z tego

wyrośnie.

- Jeśli do tej pory nie wyrósł, to chyba nie masz na co czekać.

- Dobrze by jednak było, gdyby się opamiętał. Powoli zaczynam mieć tego

dosyć.

Fontaine poszedł do domu. Wkrótce matka zadzwoniła powiadamiając go, że

ojciec jeszcze nie wrócił. Nie była już taka nieprzejednana.

- Mam nadzieję, że nie zrobi żadnego głupstwa - powiedziała. Nie jest

już przecież młokosem.

Fontaine pisze, że otworzył szeroko oczy ze zdumienia na widok ojca,

który w tym wieku potrafił być przygnębiony i dotknięty do żywego taką

drobnostką, oraz matki - smutnej i zagubionej niczym dziewczyna po

pierwszej sprzeczce z ukochanym.

"- W jakimś sensie byłem zbudowany. Nie podejrzewałem, że są jeszcze do

czegoś takiego zdolni. - Fontaine postanowił pójść do matki i dotrzymać

jej towarzystwa do czasu, aż wróci ojciec.

Zachowywała się w taki sposób, jakby wszystko między nimi było

skończone, a ojciec odszedł do innej kobiety. W końcu drzwi otworzyły

się i do środka wszedł cicho ojciec. W ręku trzymał niewielkie

zawiniątko. Nieśmiało uśmiechnął się na przywitanie.

- Gdzie byłeś? - zapytałem. Matka nie mogła zapanować nad uśmiechem.

Cieszyła się, że wrócił.

- Poszedłem do kina. Strasznie jaskrawe kolory. Oczy mnie rozbolały.

- Napijesz się herbaty? - zapytała matka. - Musisz być bardzo zmęczony

tymi kolorami.

Ojciec wręczył jej paczuszkę. Była to buteleczka płynu do rąk z rodzaju

tych, które sprawiają, że dłonie zachowują miękkość jedwabiu. Ojciec

spuścił głowę i zaczerwienił się. Był to naprawdę wzruszający moment.

Matka promieniała.

- Jaka śliczna buteleczka!

- Podobno dłonie są od tego miękkie jak aksamit - powiedział ojciec".

Problemy między dwojgiem ludzi nie świadczą jeszcze o totalnym fiasku

ich wzajemnej relacji. Natomiast brak pokory może przekształcić drobne

nieporozumienie w poważny konflikt.

5. Wykazuj dużo tolerancji. Widziałem kiedyś na murze klasztornym

następującą anonimową sentencję: "Miłość odnajdzie ten, kto potrafi

przyjąć ludzką naturę taką, jaka jest". Najwięcej szczęścia z miłości

czerpią ludzie akceptujący wady i dziwactwa partnera. Zapytany o swe

wieloletnie pożycie z Joanne Woodward Paul Newman powiedział:

"Nie uważam, by można było stracić cierpliwość do drugiego człowieka.

Wszyscy mamy wady. Trzeba tylko kochać na tyle, by nie rozpatrywać ich w

oderwaniu od całej reszty".

Niektóre spośród najlepszych znanych mi małżeństw to ludzie bardzo

różniący się między sobą, o indywidualizmie posuniętym niekiedy do

dziwaczności. Ludzie ci wykazują jednak ogromną wzajemną tolerancję.

Jeden z moich znajomych nigdy jeszcze nie współżył z żoną poza obrębem

czterech ścian własnej sypialni. Po prostu poza domem nie jest zdolny do

aktu płciowego.

- I to ci nie przeszkadza? - zapytałem nieco zbulwersowany jego żonę.

Uśmiechnęła się tylko pobłażliwie i powiedziała:

- Nie, właściwie nie. Jest wspaniałym mężczyzną i wspaniałym

kochankiem, a ponieważ bardzo się kochamy, gotowa jestem zaakceptować

jego upodobania i dziwactwa.

Uświadomiłem sobie, że trudno o lepsze rozwiązanie, i że - jak to

gdzieś napisał Dostojewski - człowiek jest nadzwyczaj pojętnym

zwierzęciem. Potrafi dostosować się do niemal każdych warunków - jeśli

tego chce.

A chcieć przechodzić do porządku dziennego nad tym, co irytuje,

koncentrując się w zamian na pozytywach partnera, to wybierać styl

życia, który daje najwięcej zadowolenia. Dr Carl Rogers, najbardziej

chyba znana w Stanach Zjednoczonych postać współczesnej psychologii,

powiada, że gdy idzie plażą podziwiając inny co wieczór zachód słońca,

nie wykrzykuje w kierunku linii horyzontu: "Może z prawej nieco więcej

oranżu" albo "Czemu tło jest takie purpurowe?" Raczej w milczeniu cieszy

oczy niepowtarzalnością i bogactwem podniebnych krajobrazów. Tak samo

trzeba patrzeć na ludzi, których kochamy.

6. Zamień zachowania destruktywne na twórcze. Małżeństwo, tak jak każdy

żywy organizm, jest w jakiejś mierze odporne na negatywne oddziaływania,

ale z drugiej strony potrzebuje też odpowiedniej pożywki i warunków do

wzrostu. Jest taki poziom destrukcyjnych oddziaływań, którego

przekroczenie grozi załamaniem się procesów życiowych. Małżonkowie

przeżywający kryzys powinni w jakimś momencie podjąć świadomą decyzję o

powstrzymaniu się od wszelkich destrukcyjnych zachowań i podjęciu

działań ukierunkowanych na wzmocnienie więzi.

Bill i Edie na tyle oddalili się od siebie, że każda rozmowa kończyła

się kłótnią.

- Kłóciliśmy się - opowiada Edie - trzy lub cztery razy w tygodniu. I

nie przebieraliśmy w słowach.

- W końcu - wtóruje jej Bill - chodziło już tylko o to, by zranić

drugiego. To było jak powracający co noc senny koszmar.

Edie opowiada, jak doszło do przełomu:

- To był jeden z tych dni, kiedy nic się nie układało, a my nie

kontrolując się zupełnie wyładowywaliśmy na sobie nawzajem własne

frustracje. Nagle w samym środku jakiejś tyrady Bill zamilkł raptownie i

spojrzał na mnie. Ja też spojrzałam na niego i oboje nagle

zrozumieliśmy, że mimo tego całego niebotycznego nonsensu coś nas jednak

łączy. Ja wybrałam jego, a on mnie i między naszymi duszami rozpięty

jest most. Tego wieczoru dzieci zjadły odgrzewaną zupę, a my zamówiliśmy

sobie pizzę i kochaliśmy się w salonie przy sygnale wiadomości

telewizyjnych.

Następne kilka tygodni przeżyli w całkowitym niemal milczeniu. - To był

nasz rozejm na honorowych warunkach - mówi Bill. - Postanowiliśmy już

więcej nie wysadzać w powietrze żadnych mostów.

W tym okresie małżeństwo Billa i Edie scalała tylko jedna wątła nić -

wspomnienie czasów, kiedy bez względu na okoliczności liczyło się tylko

to, że są razem. Dokonała się jednak rzecz najważniejsza: postanawiając

"nie wysadzać już w powietrze żadnych mostów" przerwali spiralę agresji.

Świadoma decyzja zapoczątkowała dalsze istotne przemiany. Skupili swoją

uwagę na tym, co ich łączy, i na czym można budować. Przyjaźń wróciła i

z czasem stała się coraz mocniejsza. To wszystko działo się przed kilku

laty. Teraz Bill i Edie twierdzą, że nigdy jeszcze nie byli sobie tak

bliscy.

Prawdziwe pojednanie jest możliwe. Dla odbudowania nadszarpniętej więzi

wystarczy cierpliwość i dobra wola. Jak już wielokrotnie powtarzałem, o

możliwości powrotu małżonków do siebie nawzajem rozstrzyga odpowiedź na

pytanie, czy obie strony dostatecznie mocno tego chcą. Uczucie nie musi

wrócić już jutro, ale istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo, że wróci.

a

Część 5: Jak uniknąć zdrady

Motto:

Zmienność

jest specyfiką kobiety

pozwalającą uniknąć brutalności

związanej z poligamią.

Kto ma jedną dobrą żonę,

ten jakby miał duchowy harem.

G. K. Chesterton

Dlaczego związek pozamałżeński jest taki kuszący

Naszą uwagę skupimy teraz na największym chyba wrogu trwałej więzi

miłosnej - niewierności. Na łamach tej książki prezentuję pogląd, że

możliwe jest połączenie romantycznej miłości z życiem w jednym, trwałym

związku. Niektórzy są zdania, że jest to koncepcja wewnętrznie

sprzeczna. Podobno kto nie odżegnuje się od namiętności i chce iść za

głosem serca, prędzej czy później musi zmienić obiekt swoich pragnień.

Statystyki niewierności

Okazuje się, że Amerykanie zmieniają partnerów coraz częściej.

Statystyki są zaskakujące. Wśród kilku tysięcy ankietowanych mężczyzn w

przybliżeniu połowa przyznaje się do związków pozamałżeńskich, a dwie

trzecie nie miałoby nic przeciwko takiemu związkowi w określonych

okolicznościach. Również wśród kobiet przypadki cudzołóstwa są coraz

częstsze. Według jednego z badań wynika, że 26 procent mężatek podejmuje

pozamałżeńskie relacje seksualne przed ukończeniem dwudziestego piątego

roku życia.

Legalizacja pozamałżeńskich związków seksualnych.

Zdaniem niektórych takie statystyki tylko potwierdzają fakt, że miłość

charakteryzująca się wyłącznością jest w epoce wolności seksualnej czymś

nierealistycznym. Nigdy nie brakowało ludzi, którzy dążyli do nadania

cudzołóstwu pozorów legalności i naturalności, i którzy próbowali

dowodzić dobra płynącego z seksualnego rozluźnienia. Na obydwu

oceanicznych wybrzeżach Stanów Zjednoczonych pozawiązywały się kluby pod

szyldem "Zamieńmy się żonami" (Wiliam Kilpatrick: "Niech no tylko

Amerykanie wezmą się za zorganizowanie cudzołóstwa... "), a wielu

psychologów i terapeutów małżeńskich zapewnia o dobroczynnym wpływie

odpowiednio dozowanej niewierności.

Stąd krok już tylko do religii nowego typu reprezentowanej przez

autorów w rodzaju Ronalda Mazura ze wspólnoty unitariańskiej. W jednej

ze swoich książek Mazur oświadcza, że "tradycyjna monogamia ze swym

sztywnym wymogiem wyłączności, choć kanonizowana mocą teologicznej

koncepcji wierności" jest "kulturowo uwarunkowaną zbiorową neurozą".

Instynkt wierności

Tymczasem to, co Mazur nazywa "zbiorową neurozą" - ludzki instynkt

tworzenia związków na zasadzie wyłączności - jest, mimo wszelkich prób

zdyskredytowania go jako dziwactwa, rzeczywistością głęboko zakorzenioną

niemal we wszystkich kulturach.

Chybiły wszelkie podejmowane w historii zamachy na romantyczną miłość

dwojga ludzi. W roku 1848 pewien zaciekły wróg monogamii - Jankes

nazwiskiem Noyes - założył społeczność o nazwie "Oneida", w której

wszystko, włącznie z aktem seksualnym, było wspólne. Ludzi młodych i

niedoświadczonych łączono ze starszymi, często w pomieszczeniach

określanych eufemistycznie jako "socjalne". Kiedy między kobietą a

mężczyzną pojawiały się zaczątki romantycznego uczucia, mobilizowano

przeciw ich miłości całą społeczność, bo Noyes miał monogamiczne związki

za "wykluczające i samolubne".

Eksperyment oczywiście nie powiódł się, bo ludzie dążą do intymnej

więzi na przekór wszelkim przeciwnościom. Należałoby stąd wnioskować, że

człowiek przeznaczony jest do czegoś więcej niż wyzutego z uczucia

seksu.

Podkreśla to ostry biblijny zakaz związków pozamałżeńskich, jak również

cała długa historia popierania przez Kościół monogamii. Pismo Święte

zajmuje w tej kwestii bardzo jednoznaczne stanowisko i zwalnia od

wdawania się w jakąkolwiek "etykę sytuacyjną". Związek pozamałżeński

jest zawsze złem. Jeśli nawet nie jest to grzech największy

(interesujące, że grzechy natury seksualnej wydają nam się z reguły

gorsze od innych), to z całą pewnością jest to grzech.

Niektórzy jęcząc pod ciężarem tego surowego prawa pytają niekiedy, czy

Bóg nie wymyślił przykazań po to tylko, by uprzykrzyć nam życie. A

przecież przykazania mają jedynie na celu nasze szczęście. Bóg, jako

Stwórca człowieka, najlepiej wie, co uszczęśliwi jego stworzenie. I jako

Stwórca twierdzi, że najlepiej jest ofiarować siebie wybranej osobie i

pozostać temu wyborowi wiernym.

Istnieje dość rozpowszechniony pogląd, że relacje seksualne z innymi

partnerami nie szkodzą małżeństwu o tyle, o ile się je odpowiednio

dawkuje. Wystarczy podobno utrzymać niezobowiązujący i doraźny charakter

tych kontaktów oraz zadbać o właściwe zrozumienie sytuacji przez

małżonka.

Tymczasem większość osób, które zwracają się do mnie o ratowanie ich

małżeństwa, nie zamierzała z niego rezygnować podejmując flirt czy

szukając nowych wrażeń seksualnych. Prześledźmy bardzo typowy przebieg

zdarzeń. Lila i Harold osiągnęli już chyba wszystko. On jest doskonale

zapowiadającym się adwokatem, ona założyła mały sklepik, który wspaniale

prosperuje, mimo iż ostatnio musiała przerwać pracę ze względu na

urodzenie dziecka. Nawiasem mówiąc w tym dziecku oboje są zakochani do

szaleństwa.

Lila przeżywa teraz dosyć trudny okres określany przez nią, z braku

odpowiedniej nazwy, mianem "kryzysu tożsamości". Harold jest

zaangażowany w bardzo zawiłą, lecz rokującą nadzieje na sukces sprawę, w

związku z którą często wyjeżdża. Współżyją rzadziej niż kiedyś. Ona

przypisuje to swej mniejszej atrakcyjności po ciąży i połogu, i w drodze

do domu niemal każdego popołudnia wstępuje na salę gimnastyczną. Kiedy

wraca, on jest już śpiący. Lila zaczyna się nudzić. Po raz pierwszy w

życiu nie czuje się adorowana.

W końcu niemal bez zastanowienia idzie do łóżka z przystojnym stałym

klientem. Po dwóch tygodniach i trzech dalszych seksualnych epizodach

zjawia się w moim biurze. Więź z mężem wydaje mi się mocna i jestem

pewny, że uda mi się wyperswadować jej romans, zanim sytuacja wymknie

się spod kontroli. Jednak Lila nie daje się tak łatwo przekonać.

Twierdzi, że z pewnością uda jej się wszystko wytłumaczyć Haroldowi.

Oboje są przecież ludźmi wyzwolonymi i racjonalnymi. Powie o wszystkim

mężowi i da mu prawo do takich samych przygód.

Harolda nie miałem okazji poznać osobiście jeszcze przez kilka

miesięcy, ale to, co mówi o nim Lila budzi we mnie w stosunku do niego

uczucia zarówno solidarności, jak i podziwu. Dowiedziawszy się o

zdradzie nie wpada we wściekłość ani nie wychodzi trzaskając drzwiami.

Uwagę skupia raczej na sobie i raczej po swojej stronie dopatruje się

winy. Uważa, że Lila go zdradziła, ponieważ ją zaniedbał. Znacznie

intensywniej zabiega teraz o żonę i planuje wyjazdy tak, aby jak

najwięcej być w domu i zająć się bardziej dzieckiem.

Domaga się od Lili, by zostawiła kochanka. Udaje się jej to na dwa

tygodnie, po czym pewnego dnia, kiedy znowu jest sama, a w sklepie coś

się nie układa, dzwoni do niego i wszystko zaczyna się od nowa. Coraz

więcej rozmawia z Haroldem o "otwartym małżeństwie". Podczas następnej

wizyty jest w euforystycznym nastroju. Harold nie wrócił na noc i chyba

ma przyjaciółkę. Lila może się teraz pozbyć poczucia winy i brać to co

najlepsze z obu światów.

Po kilku miesiącach znowu jest u mnie, tym razem daleka od euforii.

Wygląda mizernie, włosy ma w nieładzie, po dawnej żywotności nie

pozostał nawet ślad.

Harold domaga się rozwodu. Co się stało? Oczywiście zakochał się w

przyjaciółce. A kochanek? Ciągle się spotykają, ale zrobił się jakiś

dziwnie daleki. Lila nie jest już dla niego wyzwaniem. Co z dzieckiem?

Ten mały człowiek do końca życia będzie nosił w sobie coś z bólu

rodziców, którym wydawało się, że można zignorować doświadczenie tysięcy

pokoleń.

I tak w naszym, jak to się mówi, "rozwinięty" i "liberalnym"

społeczeństwie niewierność rozbija dobre, funkcjonujące związki

małżeńskie krzywdząc dzieci, przekreślając marzenia dorosłych, trwale

raniąc niewinnych ludzi. Rozbitkowie trafiają do mojego gabinetu. Są jak

dzieci, które nie zrobiły nikomu nic złego, które starały się postępować

zgodnie z najlepszymi zasadami, i które z winy rodziców lub małżonka

stoją teraz na zgliszczach własnego życia. Ci ludzie nie wywoływali

wojny ani nie prowokowali obstrzału. Po prostu mieli nieszczęście

należeć do rodziny, w której ktoś podłożył bombę.

Czy można kochać więcej niż jedną osobę?

Rozpatrując skomplikowane powody, dla których dajemy się sprowadzić na

manowce, przede wszystkim musimy uporać się z dwoma błędnymi poglądami.

Niektórzy żywią na przykład mylne przekonanie, że nie można czuć miłości

do więcej niż jednej osoby jednocześnie i że z chwilą, gdy zaczynamy

odczuwać miłość do kogoś innego, niemożliwe jest, byśmy czuli ją jeszcze

w stosunku do poprzedniego partnera. To nieprawda. Niemal codziennie

rozmawiam z ludźmi, u których zdarzające się od czasu do czasu

fascynacje jakąś nową osobą wcale nie umniejszają ciepłych, czułych

uczuć w stosunku do stałego partnera.

Często słyszy się też opinie typu: "Nie zrobiłaby tego, gdyby w ich

małżeństwie wszystko było w porządku". To również nieprawda. W

zakrojonym na szeroką skalę badaniu postaw seksualnych kobiet, 61

procent niewiernych żon określiło swą relację z mężem jako "dobrą" lub

"bardzo dobrą".

Biologia nie zna wyłączności

Czego w takim razie szukały? Z jakich powodów ludzie żyjący w

szczęśliwych związkach i znajdujący w nich seksualne spełnienie biorą

sobie na głowę problem (i to w dodatku nie byle jaki) prowadzenia

podwójnego życia?.

Po pierwsze z powodów biologicznych. Jedną z ciekawych sprzeczności

cechujących człowieka od czasu jego wypędzenia z Edenu jest rozdźwięk

pomiędzy mentalnym instynktem monogamii a biologiczną wrażliwością na

wdzięki niemal każdego przedstawiciela płci odmiennej. Każdy żywy

organizm podlega elementarnemu popędowi do rozmnażania. Na poziomie

czysto biologicznym popęd ten bierze górę nad wieloma innymi impulsami,

w związku z czym zdolność do spółkowania z więcej niż jedną osobą

zaznacza się tu bardzo wyraźnie.

Po drugie z powodu zwodzenia, jakiemu poddani są ludzie i ich wrodzonej

skłonności do grzechu.

Okresy zwiększonego ryzyka

Pewne okoliczności zwiększają podatność na pokusę niewierności. Są to z

reguły okresy zniechęcenia albo szczególnego zapotrzebowania na czułość.

Ryzyko jest jeszcze większe, jeśli dodatkowo w małżeństwie nie układa

się najlepiej. Dr Avodah Offit wskazuje w książce Night Thoughts:

Reflections of a Sex Therapist (Nocne przemyślenia. Refleksje

seksuologa) dziesięć sytuacji, z którymi idzie w parze zwiększone ryzyko

niewierności. Wspólnym elementem jest tu poczucie straty lub stres.

Ryzyko zwiększają więc zakłócające ustalony porządek i poczucie

bezpieczeństwa trudne sytuacje rodzinne takie jak:

* ciąża i poród:

* wczesny okres życia dzieci, kiedy wymagają one intensywnej opieki;

* wypadek dziecka albo choroba małżonka;

* śmierć i żałoba.

Dr Offit wskazuje też na inne kryzysowe sytuacje sprzyjające szukaniu

pociechy w nowych doznaniach seksualnych. Są to momenty, w których jedno

z małżonków:

* zmienia pracę;

* decyduje się rozpocząć lub rozpoczyna nową działalność zawodową;

* jest bardzo zaangażowane w pracę w związku z koniecznością rozwijania

interesu albo odnoszonymi sukcesami;

* dużo podróżuje;

* jest przygnębione niepowodzeniem;

* musi się rozstać z dziećmi podejmującymi studia z dala od rodzinnego

domu.

Smak zakazanego owocu

Sytuacja staje się jeszcze dramatyczniejsza i trudniejsza przez fakt,

że wszystkich nas fascynuje to, co zakazane. W klasycznym studium pt.

Love in the Western World (Miłość w świecie zachodnim) Denis de

Rougemont posuwa się nawet do twierdzenia, że wszelka miłość romantyczna

jest z zasady "nielegalna". De Rougemont reprezentuje pogląd, że miłość

romantyczna jest tworem dwunastowiecznych trubadurów, których zaiste

bardziej interesowały intrygi i machinacje związane z cudzołóstwem niż

monotonia małżeńskiego życia. Nie należę do zwolenników takiego ujęcia

historii miłości, a tym bardziej nie zgadzam się z tezą, jakoby miłość

romantyczna z natury była cudzołożna. Jest jednak pewna doza prawdy w

twierdzeniu, że miłość karmi się przeszkodami. Opór rodziców Romea i

Julii rozpalał tylko namiętność słynnych kochanków. Brak przeszkód

pozbawia uczucia dreszcza emocji. Gdyby doktor Żywago wpierw poślubił

Larę, na pewno potem kochałby się w Toni. Trawa u sąsiada wydaje się

zawsze bardziej zielona od naszej.

Potrzeba bycia potrzebnym

Pracowałem kiedyś z kobietą, która, zanim mąż się o tym dowiedział,

ponad trzy lata regularnie współżyła z sąsiadem z przeciwka.

- Ciągle nie rozumiem do końca, dlaczego to robiłam - wyznała. - Wiem,

że to mnie nie usprawiedliwia, ale ja po prostu chciałam być komuś

potrzebna, chciałam, żeby mnie ktoś pożądał. Denis jest dobrym mężem i

jeśli go zapytać, zawsze odpowie: "Jasne, że cię kocham". I ja nawet w

to nie wątpię, tylko jakoś za mało w tym było dla mnie ognia. Kiedy więc

ten mężczyzna zaczął do mnie przychodzić w ciągu dnia, pisać wiersze na

moją cześć i w ogóle zachowywać się tak, jakbym była szczytem jego

pragnień, uległam. Podobno Ann Landers, znana dziennikarka, powiedziała

kiedyś, że mężczyźni dają miłość, żeby dostać seks, a kobiety dają seks,

żeby dostać miłość. Tak chyba było ze mną. Współżycie było dla mnie

niemal dodatkiem. W gruncie rzeczy zależało mi na tym, żeby mnie ktoś

pożądał.

Tego typu pragnienia są typowe i często nie znajdują zaspokojenia w

tradycyjnych, trwających już wiele lat małżeństwach. Po tysiącach

stosunków we wszystkich możliwych pozycjach nie tylko partner dla nas,

ale i my dla partnera tracimy na atrakcyjności. A to drugie boli jeszcze

bardziej niż pierwsze.

Znudzenie

Ostatnim z tutaj omawianych i zapewne najpowszechniejszym powodem

niewierności jest znudzenie. Żaden trwający od lat związek nie jest tak

frapujący jak romans z kimś nowym. Tryskająca życiem, po raz drugi już

zamężna młoda kobieta mówi mi:

- Nie mam najmniejszego powodu, by czuć się nieszczęśliwa, a jednak

moje małżeństwo mnie nudzi i dostałam zupełnego bzika na punkcie pewnego

mężczyzny, którego spotykam w pracy. Czy coś jest ze mną nie tak?

To zależy pewnie w jakiej dziedzinie. Pomijając moralność, biologicznie

najprawdopodobniej wszystko jest w porządku. Po prostu uległa impulsowi,

który w okresach niżu emocjonalnego pojawia się u wielu ludzi. Z tym

impulsem musi zmagać się prawie każdy, kto dłuższy czas związany jest z

jedną osobą. Uważam, że powab romansu z kimś nowym nie wynika z natury

miłości romantycznej, a ze znudzenia stałym związkiem. Uważam też, że

poprzez pewne konkretne posunięcia można kontrolować własny niesforny

erotyzm lub powrócić do uporządkowanych relacji, jeśli błąd został już

popełniony.

Jak strzec swojej wierności

Z uwagi na seksualne uwarunkowanie natury ludzkiej oraz

ogromną ilość bodźców seksualnych, jakimi bombarduje nas na co

dzień współczesne środowisko kulturowe, obrona wierności małżeńskiej

wymaga świadomych i celowych działań. Oto kilka sugestii:

1. Zdecyduj się ostatecznie. Najlepiej jak najszybciej wiążąco określić

swój zasadniczy pogląd na więź seksualną ze współmałżonkiem, gdyż w

dłuższej perspektywie nasze postępowanie w znacznie większej mierze

zależy od przekonań niż uczuć. Pismo Święte domaga się wierności. Mamy

być wierni naszym wybranym w doli i niedoli, zarówno wówczas, gdy wydają

nam się bardzo pociągający, jak i wtedy, gdy się takimi nie wydają.

Nieprzyjęcie zdecydowanego stanowiska na rzecz monogamii (a wielu jej

nie przyjmuje) pociąga za sobą konsekwencje w postaci określonych

zachowań w konkretnych sytuacjach. I odwrotnie: kto podjął taką decyzję,

ma z góry przemyślany styl postępowania i działa w sposób zgodny ze

swymi przekonaniami. Najbardziej żałośni są ludzie błąkający się na

oślep w gąszczu seksualnych zasadzek dzisiejszego świata i dopasowujący

swe zachowanie do okoliczności. Tacy ludzie przeważnie o wiele za późno

uświadamiają sobie, że bez uprzedniego przemyślenia konsekwencji

narazili na szwank lub utracili swój największy skarb - rodzinę.

2. Zastanów się, czy nie jesteś znudzony raczej sobą niż partnerem.

Skoro do wielu pozamałżeńskich związków seksualnych dochodzi na skutek

zwykłego znudzenia, warto zbadać, czy to rzeczywiście partner przestał

być interesujący, czy też może jesteśmy nudni my sami albo nasze

dotychczasowe życie. Jeśli okaże się, że przyczyna leży po naszej

stronie, trzeba próbować coś zmienić. A zmieniać można niemal wszystko.

Można podjąć zupełnie inną pracę, zająć się akrobatyką spadochronową

albo rzeźbiarstwem. Temu, kto jest znudzony własnym życiem, nowy partner

nie pomoże na długo. Wkrótce i on będzie stary, ponieważ nie w partnerze

tkwi problem.

3. Zaprowadź ład w swych myślach i marzeniach. Pewna znana publicznie

(a również mnie osobiście) postać stała się bohaterem seksualnego

skandalu. Wszyscy byli zszokowani. Wszyscy poza naszym wspólnym

znajomym, który stwierdził, że to, co się stało, nie tylko go nie dziwi,

ale nawet jest zgodne z jego przewidywaniami. Zapytałem, na czym je

opierał.

- Widziałem, co on czyta - odpowiedział. - Wiem jakiego typu czasopisma

kupował sobie przed podróżą na lotnisku i jakie oglądał filmy. Musiał w

końcu sam zrobić coś takiego.

Kiedy Jezus oświadcza, że ilekroć pożądamy kobietę, już się z nią

dopuściliśmy cudzołóstwa, nie oznacza to jakobyśmy grzeszyli każdą

zabarwioną seksualnie pokusą, której przedmiotem nie jest nasza żona.

Gdyby tak było, większość mężczyzn popełniałaby codziennie wiele

grzechów. Czym innym jest sama pokusa, a czym innym jej uleganie. Moim

zdaniem Jezus mówi raczej, że każdy, kto świadomie pozwala sobie choćby

na myśli seksualne nie związane z osobą współmałżonka, nieuchronnie

zmierza do ich urzeczywistnienia. Innymi słowy mówi po prostu, że myśl

rodzi czyn i każdy, kto świadomie i akceptująco trwa myślą przy jakimś

grzechu jest w sytuacji, jakby już go popełnił, bo prędzej czy później

zgrzeszy.

Specjaliści od komputerów posługują się często powiedzonkiem:

"Wrzuciłeś śmieci, dostaniesz śmieci". To samo prawidło stosuje się do

ludzi. U tego, kto zaśmieca sobie głowę szmirowatą literaturą i

pornografią, zasady moralne prędzej czy później ulegną załamaniu pod

naporem silnych, destrukcyjnych bodźców. Kilka lat temu ktoś przyjrzał

się bliżej popularnemu serialowemu kiczowi General Hospital i obliczył,

że w gronie siedemnastu głównych postaci doszło do czterech rozwodów,

dwóch ciąży przedmałżeńskich, dwóch przypadków narkomanii i czterech

"nielegalnych" miłości. Żaden człowiek nie wychodzi bez szwanku spod

zmasowanego naporu tego typu pikantnych treści.

4. Pamiętaj, że wszystko ma swoje granice. Niektórzy są zdania, że z

uwagi na wszechobecność wzajemnych seksualnych oddziaływań między ludźmi

należy ograniczyć krąg znajomych do osób tej samej płci. Jednak takie

zubożenie kontaktów zuboża również małżeństwo. Mam wśród płci pięknej

wielu wspaniałych przyjaciół. To pomaga mi lepiej rozumieć i kochać

żonę. Zawarłem z Diane pakt, który przyznaje nam obojgu prawo przyjaźnić

się i spotykać na mieście z kimkolwiek chcemy bez konieczności uzyskania

zgody partnera. Obydwoje jednak wiemy, że wszystko ma swoje granice.

Ilekroć dochodzimy do wniosku, że zbliżamy się do strefy seksualnego

niebezpieczeństwa, czym prędzej zbieramy manatki i uciekamy. Żadna

przyjaźń nie znaczy dla nas tyle, byśmy chcieli dla niej ryzykować

małżeństwo.

5. Nie zapominaj o znaczeniu drobnych decyzji. Richard DeVoss, jeden z

założycieli sieci sprzedaży bezpośredniej "Amway", zaczynał praktycznie

od niczego, a teraz jest współwłaścicielem firmy, której roczny obrót

przekracza miliard dolarów.

"To zdumiewające - mówi DeVoss - w jak wielkim stopniu o naszym życiu

decydują nie wielkie, a małe, kumulujące się decyzje".

W początkach firmy wszystko zależało od momentów takich jak ten, kiedy

po długiej pracy w jakiejś piwnicy dwóch zmęczonych mężczyzn miało

zadecydować, czy zostać jeszcze pół godziny dłużej, czy pójść już do

domu. To były owe przełomowe chwile, których suma przeważyła szalę.

To samo prawo obowiązuje w świecie więzi międzyosobowych. Inaczej rzecz

ujmując o naszej wierności nie rozstrzygamy w momencie, gdy musimy

zadecydować, czy się rozbierzemy i odbędziemy stosunek płciowy. Wtedy

jest już o wiele za późno. Istotne są drobne, wcześniejsze decyzje w

rodzaju: "Czy do niej zadzwonić?", "Czy coś się stanie, jeśli napiszę do

niej jeszcze ten jeden raz?" Oto kluczowe momenty rozstrzygające o

naszych przyszłych losach. Wygrywajmy więc małe potyczki, aby wygrać

wojnę.

6. Pamiętaj, że seks to nie wszystko. Choć czytelnikom pism typu

Penthouse może się to wydać absolutnie nieprawdopodobne, to są na

świecie ludzie, którzy potrafią latami (i to całkiem dobrze) obywać się

bez współżycia płciowego. Nie jest to z mojej strony zachęta do życia w

celibacie; chciałbym raczej zwrócić uwagę na fakt, że poza seksem życie

oferuje także wiele innych cennych wartości. Na przykład doświadczenie

czyjejś dobroci czy bezinteresowności jest porównywalną satysfakcją.

Znam kobietę, której mąż poddany został dziesięć lat temu

skomplikowanej operacji i w rezultacie tego utracił zdolność do

normalnego współżycia. Kiedy następnego dnia dowiedział się o wszystkim,

był zupełnie zdruzgotany i zaczął układać mowę do żony o tym, że nie

będzie się sprzeciwiał rozwodowi. Żona znała go na tyle, że od razu

zorientowała się, do czego zmierza, i natychmiast ucięła szorstko:

- Jeśli chcesz się mnie pozbyć, to będziesz musiał poszukać lepszego

pretekstu. - Potem zmieniła zupełnie ton i powiedziała: - Wolałabym żyć

z połową ciebie niż z jakimkolwiek innym całym mężczyzną.

I nie mam powodów, by sądzić, że nie jest tym życiem w pełni

usatysfakcjonowana.

Motto:

Panie, kiedy błądzimy, daj nam chęć się zmienić,

a kiedy błądzą inni, nie pozwól,

byśmy się im zbytnio uprzykrzali.

Peter Marshall (1902-1949; duchowny, pastor)

Czym zastąpić zazdrość

Skoro żadne małżeństwo nie jest wolne od problemów i sytuacji, które

mogą ewentualnie prowadzić do zdrady, wypada zastanowić się nad tym, jak

jej zapobiegać, a także, w jaki sposób ocalić związek, kiedy niewierność

stała się już faktem.

Zazdrość - dobra czy zła?

Okazywanie zazdrości nie należy dzisiaj do dobrego tonu. I nie bez

racji. Dobrze jest zdać sobie sprawę, że zazdrość może powodować

zachowania patologiczne. Żona, która syczy jak użądlona, ilekroć mąż

obejrzy się za ładną dziewczyną albo serdecznie uściśnie zaprzyjaźnioną

kobietę, nie przyczynia się do wzrostu więzi małżeńskiej. Taka żona

powinna dociec rzeczywistych powodów swego irracjonalnego wzburzenia.

Możliwe są dwa wyjaśnienia: albo usiłuje "krótko trzymać" męża - co nie

jest zbyt sensowną postawą - albo czuje się zagrożona i w gruncie rzeczy

po prostu domaga się miłości. Przeżywając nieprzyjemny stan zwątpienia w

swoje osobiste walory czy atrakcyjność, ma najświętsze prawo do

szczególnych względów u męża, tyle tylko że póki domaga się ich w tak

pokrętny sposób, raczej oddala się, niż zbliża do celu. Ataki zazdrości

mają oskarżycielski wydźwięk i najczęściej prowadzą do konfliktów.

Z drugiej strony trzeba powiedzieć, że umiarkowana zazdrość może być

odczytana jako wyraz miłości. Wiele osób - nie wiadomo dokładnie,

dlaczego - wychodzi dzisiaj z założenia, że najwłaściwszą postawą wobec

kontaktów małżonka z osobami płci odmiennej jest zachowywanie pozorów

całkowitego spokoju, tak jakby w ogóle nie było istotne, czym się te

kontakty mogą skończyć. Taki jest stereotyp niezaborczej, wyzwolonej

miłości.

Tymczasem również obojętność nie jest więziotwórcza. Swego czasu

oglądałem z Diane program telewizyjny poświęcony niewiernym mężom. W

pewnym momencie pytano w nim kobiety, co by zrobiły dowiedziawszy się,

że mąż je zdradza. Moja zazwyczaj tak łagodna żona odwróciła się wówczas

w moją stronę i powiedziała: "Ja wiem, co bym zrobiła - walczyłabym o

ciebie!" Nie zamierzam sprawdzać, czy dotrzymałaby słowa, ale to

specyficzne wyznanie miłości sprawiło mi niewysłowioną przyjemność. Tak

samo zareagowaliby wszyscy inni znani mi mężczyźni. Zazdrość może być

więc również czymś pozytywnym.

Jak zapobiegać zdradzie

Oto kilka konstruktywnych działań zmniejszających ryzyko niewierności

ze strony małżonka:

1. Dbaj o życie płciowe. Wieść o tym, że mąż sypia z inną kobietą,

wywołuje u większości żon zdumiewającą reakcję. Wiele jest oczywiście

łez, gniewu i pretensji, ale w 99 procentach przypadków następuje także

intensyfikacja współżycia. Początkowo byłem bardzo zaskoczony tym

zjawiskiem. Wydawało mi się, że do głębi urażona kobieta przede

wszystkim odmówi mężowi współżycia, że postawi go wobec ultimatum: "Albo

śpisz z nią, albo ze mną". Przypuszczałem też, że czując się odrzucona

nie będzie chciała kontaktów seksualnych z obawy przed porównaniem z

rywalką.

Tymczasem po setkach rozmów z małżeństwami znajdującymi się w tej

dramatycznej sytuacji wiem już, że kobieta niemal zawsze reaguje

odwrotnie. Dochodzi u niej do dużego pobudzenia seksualnego, w związku z

czym staje się w łóżku daleko bardziej aktywna i agresywna. Po kilku

miesiącach często następuje spóźniona reakcja oziębłości, ale we

wczesnym stadium kryzysu kobieta ma zwiększone potrzeby seksualne.

Dlaczego? Po prostu instynktownie próbuje zatrzymać swego mężczyznę. Nie

są to zachowania przemyślane czy udawane i nie wchodzi tu w grę żadna

próba manipulacji. Popęd płciowy jest ciekawym fenomenem. Reaguje na

głębokie procesy psychiczne. Przychodzi samoczynnie na pomoc kobiecie,

która nawet nie jest świadoma, że jej seksualne walory są atutem w walce

o męża. I kobieta ta nagle staje się o wiele bardziej namiętna.

Piszę o tym w określonym celu: skoro żonę stać na taką aktywność

seksualną po to, by wydrzeć męża rywalce, czemu nie miałaby wcześniej

rozpalić w sobie tego ognia - dla zapobieżenia niewierności?

2. Powiedz współmałżonkowi, co myślisz na temat zdrady. Tak jak wokół

seksu w ogóle, tak myśli nasze krążą często wokół ewentualnej zdrady.

Tymczasem jest to temat nadzwyczaj rzadko poruszany w rozmowach nawet

między bardzo bliskimi sobie małżonkami. Potrafimy rozmawiać o tym z

przyjaciółmi - zastanawiać się nad prawdopodobieństwem i konsekwencjami

niewierności - ale nie z bezpośrednio zainteresowanym. Komu więc zależy

na wierności małżonka, powinien głośno o tym mówić. Niech druga strona

nie ma żadnych wątpliwości, jak wielkiego bólu byłaby przyczyną.

Nie wolno mówić: "Jeśli kiedykolwiek wdasz się w coś takiego, nie chcę

o tym wiedzieć". Partner ma prawo wtedy pomyśleć, że pewne rzeczy mogą

mu ujść na sucho. Można też wywołać wrażenie, jakoby zdrada nie była

niczym złym, a cała sztuka polegała wyłącznie na utrzymaniu jej w

tajemnicy. To najzupełniej zrozumiałe, że wielu z nas wolałoby nie

wiedzieć o niewierności małżonka, a niektórym ta nieświadomość wyszłaby

nawet na dobre, jednak mówić tego głośno nie należy.

Radziłbym uświadomić małżonkowi, jak wielką wagę przywiązujemy do jego

wierności, natomiast nie wdawać się w przypuszczenia na temat swej

ewentualnej reakcji na zdradę. Pogróżki w rodzaju: "Jeśli mnie zdradzisz

choć raz, to mnie więcej nie zobaczysz" nie są szczytem wyrafinowania. W

gruncie rzeczy nie potrafimy przewidzieć, jak się wówczas zachowamy.

3. Pamiętaj, że najlepszym środkiem zapobiegawczym są dowody własnej

wierności. Można powiedzieć partnerowi (bez wdawania się w szczegóły),

że sami nie skorzystaliśmy z okazji do zdrady - o ile tak rzeczywiście

było.

Jest to jednak materia bardzo delikatna. Mąż nie poczuje się pewniej

wysłuchując obszernych relacji żony o zabiegach biurowych zalotników.

Jeśli jednak małżonkowie świadomie i zdecydowanie chcą pozostać sobie

wierni i uznają to za istotny element wzajemnego układu, trzeźwe

świadectwa są jak najbardziej na miejscu. Małżonkowie o długim stażu

często zakładają, że partnerowi doskonale znana jest ich lojalność.

Jednak czynienie zbyt wielu założeń jest zawsze niebezpieczne. W dobrych

małżeństwach partnerzy nie szczędzą sobie informacji o tym, co czują i

myślą. Mówią, co się zmieniło, ale nie pomijają również milczeniem spraw

niezmiennych, takich jak stanowisko w kwestii cudzołóstwa.

4. Unikaj dłuższej rozłąki. Twierdzenie, jakoby rozłąka służyła miłości

niekoniecznie i nie zawsze jest prawdziwe. Wiele młodzieńczych związków

kończy się z chwilą, kiedy dziewczyna wyjeżdża na uniwersytet, a

chłopiec zostaje w rodzinnym mieście. Małżonkowie, z których jedno robi

karierę w Los Angeles, a drugie w Nowym Jorku, igrają z ogniem.

Oczywiście stosunkowo krótkie rozstanie rozpala wzajemne uczucia.

"Tęsknię niesamowicie" - pisuje do mnie Diane, kiedy wyjeżdżam z

odczytami. Nasza wspólnota życia zostaje przerwana i przebywając gdzieś

samotnie mam doskonałą okazję uświadomić sobie, jaka to dla mnie strata.

Nie śmiałbym jednak opuszczać żony na dłużej niż - powiedzmy - sześć

tygodni. Mogłaby się przyzwyczaić do życia beze mnie. Idealista powie,

że nasza miłość nie jest specjalnie głęboka i trwała, skoro istnieje

ryzyko, że przestaniemy za sobą tęsknić po upływie tak krótkiego czasu.

Jego stanowisko nie uwzględnia jednak działania kompensacyjnych

mechanizmów, do jakich ucieka się organizm w celu wyrównania straty.

Organizm ma ograniczoną tolerancję na ból i dąży do szybkiego

przystosowania się do zmienionych warunków. Dlatego nie chciałbym nigdy

przebywać z dala od żony na tyle długo, by zdążył ustać ból z powodu

rozłąki.

Większości kobiet, które wpadają w ramiona obcych mężczyzn z powodu

nieobecności zaliczającego nadgodziny męża, bardziej zależy na kontakcie

werbalnym niż cielesnym. Psychiatra David Reuben pisze:

"Borykając się od siódmej rano do zmroku z dziećmi, sprzątaniem,

zakupami, psami i kotami, domokrążnymi sprzedawcami i nieszczelną

pralką, a na koniec zjadłszy w samotności kolację kobieta zaczyna

cierpieć z powodu emocjonalnego niedożywienia".

Choćby minimalne wyjście męża naprzeciw tym potrzebom ma ogromne

znaczenie.

Dowodzi tego historia Jacka:

- Na wieść o tym, że Ellen mnie zdradza, zupełnie się załamałem.

Ostatecznie udałem się do znajomego duchownego poprosić go, aby miał oko

na dzieci, kiedy ja się wyprowadzę. Nie wiem, jak mu się to udało, ale w

końcu wytłumaczył mi, na czym polega problem. Powiedział, że niewierność

Ellen była w gruncie rzeczy rozpaczliwym wołaniem o pomoc. Powiedział,

że nie szukała innego mężczyzny, tylko po prostu nie miała tego, za

którego wyszła. Zrozumiałem - byłem tak zaabsorbowany pracą, że

miesiącami nocowałem w domu raz na dziesięć dni. Teraz znowu jesteśmy

razem i Ellen ma mnie, ile tylko zapragnie. Minęły już cztery lata i jak

do tej pory nie było żadnych problemów.

5. Stosuj bodźce pozytywne. Zgrabnym komplementem czy podziękowaniem

można więcej uzyskać od partnera niż niezliczoną liczbą gróźb i wymówek

pełnych zazdrości.

Kto ma za małżonka atrakcyjną osobę, która w pracy z pewnością spotyka

się z różnego rodzaju propozycjami, powinien wyraźnie powiedzieć, że

zdaje sobie z tego sprawę. Nic tak cudownie nie brzmi w uszach mężczyzny

jak poranne pożegnanie w rodzaju: "Świetnie wyglądasz. Panienki w biurze

będą pewnie omdlewać na twój widok, ale dziś wieczór należysz do mnie.

Zaraz jak wrócisz, zamierzam intensywnie zająć się tym pięknym ciałem".

Ważne też jest, by głośno doceniać wierność małżonka. Wielu z nas ma

szczęście żyć z ludźmi o wysokim poziomie moralnym, którzy gotowi są z

miłości oprzeć się nawet bardzo silnym pokusom. Kiedy jednak ostatnio

wyraziliśmy im za to naszą wdzięczność?

6. Ufaj partnerowi. Najpewniejszą metodą na wepchnięcie żony w ramiona

obcego mężczyzny jest podejrzewanie ją nieustannie o zdradę. Niepewność,

napięcie, podejrzliwość i ciągłe indagacje ze strony męża nie tylko nie

umacniają jej w wierności, ale z reguły wywołują odwrotny skutek. Nikt

nie lubi, by mu nie ufano, zwłaszcza wtedy, gdy nie daje ku temu powodu.

Oskarżycielski ton budzi w nas to, co najgorsze. Ufność odwrotnie -

prowokuje do jak najpozytywniejszej odpowiedzi. Żona, która nie śledzi

każdego kroku męża, i jest przekonana o jego uczciwości to wielki dar.

Spotykając się z takim zaufaniem zwykle staramy się zrobić wszystko, by

go nie zawieść. Stare przysłowie mówi: "Daj psu przyzwoite imię, a zrobi

wszystko, by na nie zasłużyć".

Kiedy małżonek zdradzi

- Ostatnio dowiedziałam się, że mąż mnie zdradza - mówi siedząca u mnie

w gabinecie młoda kobieta. - Zawsze żyłam w przekonaniu, że nasze

małżeństwo jest idealne. Łączyła nas taka wspaniała przyjaźń. Twierdził,

że jestem wspaniałą kochanką. Czuję się zdruzgotana. Ta kobieta jest

nawet brzydsza ode mnie.

Zdrada małżonka to straszne przeżycie, które zawsze wzbudza we mnie

najgłębsze współczucie dla poszkodowanego. W dzisiejszym świecie mnóstwo

ludzi staje wobec faktu, że ich mąż czy żona sypiała lub sypia z kimś

trzecim. Oto kilka sugestii, jak się odnaleźć w takiej sytuacji:

1. Pamiętaj, że to jeszcze nie koniec świata. Zdrada nie musi nawet

oznaczać końca małżeństwa, chyba że sami tego chcemy. Znam wiele bardzo

dobrych związków, w których w przeszłości wydarzyło się takie

"trzęsienie ziemi" i w których strona poszkodowana gratuluje dziś sobie,

że nie wpadła niepotrzebnie w panikę.

Najdotkliwszą konsekwencją niewierności małżeńskiej jest poczucie

odrzucenia doświadczane przez zdradzonego małżonka. Człowiek taki często

dochodzi do wniosku, że przestał być atrakcyjny i nie sprawdza się w

łóżku. Tymczasem wcale tak być nie musi. Jeśli romans miał dla

zdradzającego marginalne znaczenie, niewykluczone, że zdradzony jest w

dalszym ciągu obiektem jego miłości. Jeden z moich przyjaciół powiada:

- Dlaczego przywiązywać do stosunku płciowego taką wagę? Seks jest

często czymś incydentalnym. Gdyby moja żona przespała się z jakimś

mężczyzną (jak to się zresztą kiedyś, dawno już temu zdarzyło),

najprawdopodobniej potrafiłbym zapanować nad sytuacją. Kocham ją, wiem,

że ona mnie kocha, i nie pozwoliłbym, żeby taki epizod zrujnował to, co

nas łączy.

Trudno zgodzić się całkowicie z moim przyjacielem, ale doświadczenia

seksualne rzeczywiście miewają niekiedy charakter przelotnych i

stosunkowo mało znaczących epizodów.

Człowiekowi, którego żona podczas podróży służbowej spędza noc z obcym

mężczyzną, bardzo trudno uwierzyć, że nie wchodziło tu w grę uczucie i

że jego małżeństwo nie jest zagrożone. Zwykle przedstawia sobie sytuację

w najciemniejszych barwach. I to jest niekonsekwencja, ponieważ z

drugiej strony większość mężczyzn uważa, że krótki, powierzchowny romans

nie zaszkodziłby ani ich miłości do małżonki, ani samemu małżeństwu.

Jakże im jednak trudno dać taki sam kredyt zaufania drugiej stronie.

2. Staraj się nie tłumić emocji. Ból to w sytuacji zdrady

najnaturalniejsza reakcja i komu jest do płaczu, ten powinien płakać.

Często kobiety, które właśnie dowiedziały się o niewierności męża,

przychodząc do mnie po ratunek powiadają: "Muszę się wziąść w garść. Mój

płacz tylko go odstręczy". To nie tak. Trzeba wyrazić zarówno ból, jak i

gniew.

3. Nie mścij się i nie potępiaj. Niektórzy czerpią pewną satysfakcję z

cudzych błędów między innymi dlatego, że popełniony przeciw nim grzech

odwraca uwagę od ich własnych występków i stwarza możliwość wywierania

presji na winowajcę.

W przerażającym fragmencie swych autobiograficznych tekstów

zatytułowanych Bachelorhood: Tales of Metropolis (Kawalerskie lata.

Opowieści z metropolii) Philip Lopate opisuje, jak pewnego wieczoru jego

ojciec bił matkę za romans z niejakim Willym:

"Słyszeliśmy przez drzwi, jedno za drugim, jej spazmatyczne łkania

zakończone zawsze gorzkim, jakby pytającym skowytem, niczym u płaczącej

lalki naciskanej mocno w talii".

Po przeczytaniu takiego opisu człowiek bezwiednie i rozpaczliwie

powraca do przepojonej współczuciem sceny spotkania Chrystusa z

niewiastą przy studni czy z niewiastą schwytaną na cudzołóstwie. Nasz

Pan nie propagował moralnego relatywizmu. Jasno określił, co jest dobre,

a co złe. Znał jednak również niedoskonałość tego świata i wiedział, że

kto stara się sprostać trudnym ideałom - choćby czasem się potknął -

robi więcej niż ten, kto się nie stara.

Kilku autorów skrytykowało ostatnio z bardzo zasadniczych pozycji

powieści księdza Andrew Greeleya. Są to książki o ludzkiej chciwości,

rozwiązłości, o cudzołóstwie i o księżach, którzy niekiedy nie potrafią

sprostać wymogom celibatu. Greeley broni się jednak skutecznie w

"Osobistym posłowiu" do Thy Brother's Wife (Żona bliźniego twego): pisze

bowiem, że jest to powieść "o przyrzeczeniach dotrzymywanych w sposób

niedoskonały złożonych, ale przecież dotrzymywanych" oraz o Bogu, "który

rysuje wyraźnie nawet zwichrowanymi liniami, który łatwo i szybko

przebacza i który pragnie nas kochać z czułością matki".

Człowiek zraniony cudzym błędem nie potrafi zdobyć się na przebaczenie

podobne Bożemu, ale w takim przebaczeniu powinien upatrywać swojego

ideału. W każdym zaś razie żaden chrześcijanin nie może posługiwać się

cudzym grzechem w tym celu, aby jeszcze bardziej pognębić winowajcę.

4. Zbadaj okoliczności. Z jednej z przeprowadzonych wśród kobiet ankiet

wynika, że dowiedziawszy się o niewierności męża 9 procent respondentek

nie zareagowałoby w ogóle, 10 procent założyłoby sprawę rozwodową, a 70

procent uzależniło swoje zachowanie od powodów i okoliczności zdrady.

Ogromna większość pytanych kobiet wykazała więc rozsądek, ponieważ

konkretne okoliczności zdrady mogą być diametralnie różne. Nie jest na

przykład obojętne, czy niewierny małżonek sam szukał wrażeń, czy został

uwiedziony. Wyjaśnienie tej kwestii może nastręczyć sporo trudności, ale

nierzadkie są przecież wypadki bardzo świadomych działań, których ofiarą

padają z gruntu uczciwe osoby. Jeśli uwodzicielska akcja zbiega się z

kryzysowym okresem w życiu człowieka, trudno ręczyć nawet za samego

siebie. Za młodych lat odnosiłem się do osób winnych cudzołóstwa z

surowością i poczuciem wyższości. Jak jednak gdzieś napisał Goethe,

wystarczy trochę pożyć, aby złagodnieć w osądach. Wśród grzechów, które

popełniają moi bliźni, nie ma ani jednego, którego nie byłbym zdolny

popełnić sam.

5. Określ zakres własnej odpowiedzialności. Jeśli zdradzeni małżonkowie

mają w sobie choć odrobinę pokory, to zwykle słyszę od nich również

takie słowa: "I ja ponoszę winę. Popełniłem mnóstwo błędów". Prowadzone

w tym duchu rozmowy z głównym winowajcą mogą sprawić, że sytuacja

potencjalnie bardzo niebezpieczna posłuży wzajemnemu zbliżeniu.

6. Nie dociekaj szczegółów. Niektórym ludziom właściwa jest makabryczna

skłonność przypatrywania się z bliska wszystkim raniącym szczegółom

zdrady. Nie do końca rozumiem taką postawę, bo niekiedy zakrawa to na

masochizm. Jednocześnie podejrzewam tu często niskie motywy. Wypytywanie

partnera o treść rozmów, przebieg współżycia i towarzyszące temu

wszystkiemu odczucia utrzymuje go w poczuciu niższości. Domagać się od

winowajcy bolesnych wyznań i spychać go do roli bezsilnego świadka

kolejnej repetycji raniących wydarzeń to bardzo surowa kara dla obydwu

zaangażowanych stron.

7. Nie odpłacaj pięknym za nadobne. Natura podpowiada oczywiście, by

zafundować winowajcy tę samą, co on nam, przyjemność. Niekiedy nie jest

to zresztą odwet, lecz rozpaczliwa próba udowodnienia sobie i drugiej

stronie, że ciągle jeszcze możemy się komuś podobać. Ta dość zrozumiała

reakcja często jednak pociąga za sobą zgubne skutki. Nigdy nie

prowadziłem stosownej statystyki, ale moim zdaniem więcej małżeństw

rozpada się ostatecznie w sytuacji zdrady odwzajemnionej niż

nieodwzajemnionej. Ulec pokusie zemsty to najczęściej ostatni gwóźdź do

trumny dla, i tak już bardzo nadszarpniętego zaufania.

8. Przed podjęciem decyzji o rozstaniu sprawdź, czy zdrada była jedynie

potknięciem, czy rezultatem trwałej określonej postawy. Niektórzy ludzie

nigdy nie będą wierni, ponieważ w gruncie rzeczy takimi być nie chcą.

Wszystkim nam znane są małżeństwa, w których jedna strona - przeważnie

kobieta - całymi latami znosi kolejne "miłosne przygody" małżonka. Temu,

kto potrafi podołać takiej sytuacji i widzi w niej jakiś sens dla siebie

i dla dzieci, można tylko życzyć sił i szczęścia. Niech jednak ma

świadomość, że nie musi w niej trwać. Pismo Święte domaga się od

małżonka cierpliwości i wytrwałości, ale nie zamyka drogi wyjścia

nikomu, kto miał nieszczęście związać się z maniakiem seksualnym.

(Więcej na ten temat we wspaniałej książce dr Jamesa Dobsona Miłość

potrzebuje stanowczości, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 1993)

9. Nie trać poczucia własnej wartości. Są ludzie, którzy w obliczu

zdrady partnera samych siebie oskarżają o wady lub braki. Żona, która

nie może utrzymać męża przy sobie, często jest skłonna myśleć, że

przestała być atrakcyjna. Jednak nawet najgorszy możliwy scenariusz -

kiedy mąż zakochuje się w innej kobiecie, zupełnie traci serce do żony i

ocenia ją jednoznacznie negatywnie - nie jest jeszcze powodem, by tracić

wiarę w siebie. Choć trudno oczekiwać, by nie robiło to na żonie żadnego

wrażenia, fakt, iż ktoś negatywnie wyraża się na jej temat, nie oznacza

jeszcze, że ma rację.

Bardzo niedawno rozmawiałem ze wspaniałą matką trojga dzieci. Wpadła na

chwilę, aby opowiedzieć o swym przyjacielu i zbliżającym się ślubie.

- On jest cudowny - powiedziała. - Przechodzi nawet na drugą stronę,

żeby otworzyć mi drzwi, kiedy wysiadam z samochodu. Zakochałam się jak

nie przymierzając nastolatka.

Miło to było słyszeć po niezliczonych godzinach, które z nią

spędziliśmy w zupełnie innym okresie jej życia. Swego czasu jedno z jej

dzieci poważnie zachorowało, a ona - wyczerpana fizycznie - zaczęła pić.

Mąż zareagował tylko zwolnieniem się z pracy i przeprowadzką do sąsiadki

z tej samej ulicy. Kiedy siedziała wtedy z nami płacząc bez przerwy,

zastanawiałem się, czy sam podołałbym takiej sytuacji. Znalazł się

jednak wówczas "terapeuta", którego czuła troska przywróciła jej zdrowie

i poczucie własnej wartości.

Bardzo się ucieszyliśmy widząc ogrom zmian, jakie się w niej dokonały.

Rezultaty zabiegów zawodowych doradców nie zawsze są takie

spektakularne, ale przypadki w rodzaju powyższego dowodzą, że nie należy

tracić wiary w siebie z powodu jednej przegranej rundy w zaciętej grze,

której na imię życie.

Część 6: Jak budować trwały związek

Motto:

Miłość nie polega na wpatrywaniu się

w siebie nawzajem, lecz na tym, by razem patrzeć

w tym samym kierunku.

Antoine de Saint-Exupery

Miłość jako decyzja

Czy w naszym zmiennym świecie wyłączność i stałość jest możliwa? Na ile

sensowne jest ślubować wierność jednej osobie i przyrzekać jej dozgonną

miłość? Na powyższe pytania można odpowiedzieć pozytywnie tylko w

świetle takiego rozumienia miłości, jakie zaproponował Kierkegaard. Dla

niego miłość nie jest uczuciem jest aktem woli, decyzją, wyborem.

Kierkegaard powołuje się na słowa Chrystusa, które wielokrotnie już

powracały na łamach tej książki: "Będziesz miłował swego bliźniego jak

siebie samego" (Mt 22, 39). W Chrystusowym przykazaniu miłości podkreśla

fakt, że jest ono przykazaniem. Rzecz to jego zdaniem zdumiewająca, bo

przecież miłość z reguły pojmowana jest jako uczucie, czyli coś, na co

człowiek nie ma wpływu.

Jezus jednak, o dziwo, każe kochać ... Kierkegaard dochodzi do wniosku,

że w takim razie miłość to coś znacznie więcej niż uczucie. I

niewątpliwie trafia w sedno, choć być może przesadza nieco upatrując w

niej samego tylko wyboru. W gruncie rzeczy miłość łączy bowiem w sobie

oba elementy. Im więcej wiem o ludziach, którzy są długie lata

szczęśliwi w małżeństwie, tym bardziej świadom jestem faktu, jak wiele z

tego szczęścia zależało i zależy od ich woli. Miłość jest nie tylko

odczuwaniem, ale bywa też, że uczuć tych nie ma. Kto nie chce w

nieskończoność zmieniać partnerów, ten musi kochać czymś więcej niż

uczuciem. Do pewnego stopnia musi również kochać wolą.

Benjamin Disraeli, wielki angielski mąż stanu, przez piętnaście lat nie

mógł zagrzać miejsca przy żadnej kobiecie. Jako dwudziestojednoletni

mężczyzna związał się z Sarah Austen, żoną przyjaciela rodziny. Pani

Austen skłoniła męża do pożyczenia Disraelemu znacznych sum pieniężnych.

Następną kochanką była Clara Bolton, żona lekarza, w której domu

nieustannie odbywały się jakieś przyjęcia. Jej rozliczne kontakty

utorowały Disraelemu dostęp do kręgów literackich i politycznych. Nie

minął jednak rok, a już zamienił Clarę na oszałamiającą, choć cokolwiek

nadpobudliwą seksualnie matkę czworga dzieci, Lady Henriettę Stykes.

Powyższe perypetie poważnie nadszarpnęły reputację Disraelego. Kiedy

więc poprosił o rękę dwanaście lat starszą od siebie wdowę, Mary Ann

Evans, nikt, nie wyłączając wybranki, nie łudził się, że krok ten

powodowany jest miłością. Nie twierdził tego nawet sam Disraeli. Mary

Evans miała po prostu dom przy ekskluzywnej Park Lane, a do tego roczny

dochód w wysokości czterech tysięcy funtów. Nie była ani piękna, ani

szczególnie inteligentna. Ubierała się w sposób skandalicznie

odbiegający od aktualnej mody i nie próbowała nawet udawać, że dorównuje

mężowi intelektem. Mawiała podobno, że "zawsze się jej myli, kto był

pierwszy - Rzymianie czy Grecy".

Ten zdawałoby się z góry skazany na niepowodzenie związek okazał się

jednym z najbardziej udanych w kraju. Z rosnącym zachwytem Disraeli

zaczął postrzegać dom jako miejsce, gdzie znajdował prawdziwy odpoczynek

po swej wymagającej najwyższej intelektualnej mobilizacji pracy i gdzie

mógł się pławić w pełnej ciepła adoracji, jaką dawała mu żona. Każdego

wieczoru spieszył co tchu z Izby Gmin, aby opowiedzieć jej o

wydarzeniach dnia. Nawet wówczas, gdy zachowała się w sposób obraźliwy

dla wydelikaconego poczucia smaku ówczesnej angielskiej śmietanki

towarzyskiej, nigdy jej nie krytykował i jak lew bronił przed zarzutami.

Wyniesiony do godności lorda natychmiast udał się do domu, wziął żonę w

objęcia i powiedział: "Jesteś teraz, moja droga, Lady Beaconsfield".

Do dawnej rozwiązłości już nie wrócił - w każdym razie nic o tym nie

wiadomo. "Jest mi bardziej kochanką niż żoną" - powiedział kiedyś o Mary

Ann. Ona zaś po trzydziestu latach małżeństwa wyznała: "Dzięki jego

dobroci moje życie było jednym pasmem szczęścia". Dale Carnegie uważa,

że w stopniu zaiste niezrównanym posiadła najważniejszą umiejętność

zamężnej kobiety - sztukę postępowania z mężczyzną. Nigdy nawet nie

dopuszczała myśli, że może się zawieść na mężu i spędziła całe wspólne

życie chwaląc go i adorując. Z jakim skutkiem? "Jesteśmy ze sobą od

trzydziestu lat - powiedział Disraeli - i jeszcze ani razu się z nią nie

nudziłem". A tak wiele osób posądzało ją o głupotę z powodu braku wiedzy

historycznej!

Mieli oboje swój prywatny dowcip. "Wiesz przecież - mawiał Disraeli, że

ożeniłem się z tobą tylko dla pieniędzy. - Owszem - odpowiadała mu z

uśmiechem Mary Ann - ale gdybyś miał to zrobić powtórnie, chyba

ożeniłbyś się ze mną z miłości?

Disraeli przyznawał jej rację. I tak za sprawą małżeństwa

skoncentrowany na tym, co istotne, uskrzydlony miłością żony dwukrotnie

sięgnął po godność premiera i przeszedł do historii jako jeden z

największych mężów stanu.

Ta miłość nie była zbudowana na uczuciowym zawrocie głowy. U jej

podstaw legło świadome zaangażowanie i dopiero owa stałość dała wzrost

emocjom. (Dale Carnegie, Jak zdobywać przyjaciół i wpływać na ludzi,

Studio Emka, Warszawa 1993)

Wzrost miłości

Również C. S. Lewis jest głosicielem poglądu, że miłość to akt woli.

"Nie trać czasu niepokojąc się, czy "kochasz" swego bliźniego - pisze

Lewis - postępuj tak, jakbyś go miłował. Skoro to robimy, odkrywamy

jedną z wielkich tajemnic. Jeśli zachowujesz się względem kogoś tak,

jakbyś go kochał, niebawem będziesz go miłował".

Następnie Lewis wyjaśnia, że powyższa prawidłowość obowiązuje również w

odwrotnym kierunku:

"A jeśli skrzywdzisz kogoś, kogo nie lubisz, przekonasz się wkrótce, że

twoja nieżyczliwość do niego wzrośnie. Jeśli oddasz mu przysługę,

zobaczysz, że pozbędziesz się częściowo twojej niechęci". (C. S. Lewis,

O wierze i moralności chrześcijańskiej, tłum. Maria Ponińska, Warszawa,

1968, s. 119)

Ktoś mógłby w tym miejscu zawołać z oburzeniem, że przez całą książkę

mamiłem go ideałem namiętnej, ekstatycznej miłości, a teraz nagle

odrzucam wszelkie emocje i upatruję w miłości świadomych decyzji i

wyborów. Niczego takiego nie robię. Twierdzę tylko, że uczucia raz są,

raz ich nie ma, a przetrwanie trudnych okresów umożliwia jedynie

świadome zaangażowanie woli.

Współczesny model "plastycznej" egzystencji

Instynkt wierności zasadniczo odbiega od właściwego współczesności

pędu, by "zaznać wszystkiego", "dać się ponieść uczuciu" czy "żyć chwilą

obecną".

Współczesne tendencje w psychologii wnoszą minimalny wkład w budowanie

trwałych związków. Propagują typ nieokreślonej, bezwiednie dryfującej,

nie uznającej żadnych zewnętrznych ograniczeń osobowości. Sens życia

upatrywany jest raczej w samorealizacji niż w zaangażowaniu na rzecz

drugiego człowieka.

Głosi się, że cała sztuka polega na tym, by nie "skostnieć", by nie

utracić "plastyczności". W momencie, gdy relacja z drugą osobą przestaje

być ekscytująca, należy się z niej wycofać. I to bez specjalnego

poczucia winy, bo związki trwałe i wyłączne nie mają właściwie racji

bytu. Przecież wszyscy zmieniamy się nieustannie i co dnia jesteśmy kimś

innym.

Tymczasem przeciw takiemu kultowi spontaniczności i zmienności można

podnieść wiele zarzutów. Przeżywający kolejne miłości ludzie mogą się

pochwalić co najwyżej przejściową intensywnością, ale na pewno nie

głębią uczuć.

Miłość jako lojalność

W moim biurze zjawiła się pewnego razu siedemdziesięciosześcioletnia

kobieta z opowieścią o tym, jak trudno jej ostatnio wytrzymać z mężem. -

Związałam się z nim na dobre i na złe - powiada - ale nie zdawałam sobie

sprawy, że może być aż tak źle.

Mąż, od kilku lat na emeryturze, pewnego wieczoru zamiast spać zaczął

chodzić po całym domu i opowiadać niestworzone rzeczy. Demencja starcza

postępuje zwykle stopniowo, ale w jego wypadku zmiany dokonały się

błyskawicznie. W przeciągu jednej nocy ten spokojny, ułożony zawsze

człowiek zmienił się nie do poznania. Zaczął przeklinać, palić i pić bez

umiaru, a do tego chodzić krok w krok za żoną jak uwiązany na postronku.

Również w momencie, kiedy mi o tym opowiadała, maszerował tam i z

powrotem w przyległym pomieszczeniu.

Zapytałem, czy próbowała mu pomóc. Wymieniła całą listę lekarzy, u

których była z mężem. Mieli mężowi do zaproponowania jedynie dom

starców. Wydawało mi się, że moja rozmówczyni jest u kresu

wytrzymałości. Uznałem, że oczekuje ode mnie, bym w jakiś sposób wyraził

akceptację dla rozwiązania, które uwolniłoby ją od nieznośnego staruszka

- dla jakiejś formy separacji lub nawet dla rozwodu.

Jednak w momencie, gdy zacząłem o tym mówić, w jej oczach pojawił się

gniewny błysk. Natychmiast zorientowałem się, że nie przyszła po żadne

pozwolenie czy radę. Doskonale wiedziała, co ma robić. Pragnęła się

tylko rozładować, aby mieć siłę wrócić do domu i znowu ofiarować choremu

mężowi choć trochę miłości i czułości, przyszła wyartykułować negatywne

emocje i w ten sposób zmniejszyć wewnętrzne napięcie. Unosząc się z

krzesła po zakończeniu rozmowy ze słyszalnym niemal westchnieniem

przygotowała się do powrotu na linię frontu.

Kiedy znikła za drzwiami, przez dłuższą chwilę rozmyślałem nad tym, o

ile głębsza jest jej miłość od dzikich namiętności wstrząsających

poszukiwaczami nowych wrażeń. Ta kobieta jeśli drżała na widok męża, to

nie z zachwytu, a ze złości. W obecnym stanie umysłu był dla niej

odpychający. A jednak świadoma dobra, jakie jej świadczył pracując całe

swe małżeńskie życie i zaspokajając wszelkiego rodzaju potrzeby, była mu

teraz oddana wcale nie mniej niż w czasach, kiedy się "kochali"; jemu -

choremu, nieznośnemu, włóczącemu się za nią niczym psiak staremu

człowiekowi.

Decyzja wytrwania

Przyszła chyba pora na to, by padły słowa, które i tak paść muszą,

kiedy mowa o miłości w jej najgłębszym sensie: kto wybiera miłość na

całe życie, ten w jakiejś mierze wybiera zarazem cierpienie i ofiarę.

Mówiąc o Jezusie, nie możemy zapominać, że był to "(...) mąż boleści,

oswojony z cierpieniem (...)" (Iz 53, 3). Cierpienie jest nieodzownym

elementem każdej bliższej relacji. Jezus nadał mu sens i godność. Mógł

szukać w życiu przyjemności albo tak zachwalanego przez współczesną

psychologię nieograniczonego rozwoju w ramach "plastycznej" egzystencji,

a jednak zawsze przedkładał szczęście innych nad swoje własne, ponieważ

wybrał, by stać się dla wszystkich sprawcą zbawienia.

Choć na pewno należy się wystrzegać dramatyzowania własnej roli u boku

kochanej osoby, z drugiej strony można jednak zasadnie twierdzić, że w

jakimś zakresie jesteśmy dla niej narzędziem zbawienia. Przychodzi mi tu

na myśl przykład Helen, żony Carla Rogersa. W wieku czterdziestu kilku

lat Rogers przez ponad rok nie odczuwał żadnego popędu seksualnego - ani

do żony, ani do jakiejkolwiek innej osoby. Lekarze nie potrafili wskazać

przyczyny. Później Rogers napisał:

"Helen nie traciła pewności, że wrócą normalne impulsy i trwała przy

mnie przez cały ten trudny okres. Jej spokojna, niewzruszona miłość

znaczyła dla mnie bardzo wiele i była prawdopodobnie najlepszą terapią".

Wytrwałość Helen miała dla jej męża zbawczy skutek.

Bez zgody na pewną dozę cierpienia człowiek nie może być szczęśliwy w

małżeństwie. Nie może też odpowiednio wychować dzieci. Kto szuka nade

wszystko osobistej przyjemności i satysfakcji, nigdy nie stworzy

ciepłej, kochającej się rodziny. Są w życiu chwile wymagające męstwa i

wytrwania. Jak mówi apostoł Paweł:

"Miłość (...) Wszystko znosi,

wszystkiemu wierzy,

we wszystkim pokłada nadzieję,

wszystko przetrzyma".

(1 Kor 13, 4-7)

Kiedy jakiś sympatyczny mężczyzna, będący w dodatku najlepszym

przyjacielem męża, budzi w kobiecie jednoznaczne pragnienia, podczas gdy

jej mąż ma akurat nadwagę i jest chwilowo przygnębiony z powodu

kiepskich perspektyw zawodowych, kobieta owa, jeśli chce dotrzymać

małżeńskich przyrzeczeń, musi zgodzić się na pewne cierpienie.

Cierpieniem jest też jeździć przez trzy lata starym gratem, gdy

wszystkie wolne środki finansowe pochłaniają koszty za uczelnię, do

której uczęszczają dzieci.

Nikt nigdy nie twierdził, że upojne stany właściwe pierwszym miesiącom

znajomości są chlebem powszednim małżeństwa. Kto na tym tylko polega i

tego oczekuje, szybko będzie się musiał rozstać z małżonkiem. Kto jednak

buduje na złożonych sobie nawzajem przyrzeczeniach i na łączącej obie

strony wierze w sens małżeństwa i rodziny, ten wiele jeszcze razy zazna

powrotu fali radości. Trudno podejrzewać o sentymentalizm kogoś takiego

jak Harry Truman, i to w ostatnim okresie życia. A jednak były prezydent

Stanów Zjednoczonych potrafił o swojej żonie, Bess, napisać:

"Chodziliśmy razem do szkółki niedzielnej, potem od piątej klasy do

szkoły podstawowej i aż do końca gimnazjum. Ukończyliśmy je w tej samej

klasie, później razem przeszliśmy przez życie. Dla mnie ona jednak ma

ciągle te same niebieskie oczy i złote włosy, co za dawnych lat".

Kolejne pary stają co dzień przed ołtarzem ślubując sobie wierność "w

zdrowiu i chorobie, w dobrej i złej doli". W uszach "wyzwolonych" kobiet

i wyrafinowanych bywalców słowa te brzmią zapewne staroświecko i

nieżyciowo. A przecież wystarczy odrobina zdrowego rozsądku, by

uświadomić sobie, że wszyscy ci wyzwoleni i wyrafinowani ludzie pewnego

dnia będą słabi i chorzy. Wtedy będzie im bardzo potrzebny ktoś, kto

będzie chciał przy nich trwać, mimo iż przestali być atrakcyjni.

Wiele lat temu ktoś zadzwonił do mnie bardzo wcześnie rano. Przeprosił

za zakłócenie spokoju i powiedział, że jego chora żona pytała o mnie w

nocy. W związku z tym chciałby wiedzieć, czy nie wybrałbym się do niej

do szpitala. Ubrałem się i pojechałem natychmiast, bo dzwoniącym był

David Leek, jeden z moich najlepszych przyjaciół. Wiedziałem, że jeśli

nieśmiały z natury David zdobywa się na telefon o takiej porze, sprawa

jest poważna. Betty umierała na raka przez cały prawie okres mojej

czteroletniej znajomości z tą parą. Oboje byli z natury romantykami i

wielokrotnie miałem okazję przekonać się, jak wiele mieli dla siebie

nawzajem czułości. David zdobył Betty przed dwudziestu ośmiu laty, na

studiach, pokonując po drodze kilku bardzo przystojnych rywali.

Stworzyli wspaniałe małżeństwo.

Kiedy dotarłem do szpitala, Betty była już nieprzytomna. David trwał na

posterunku z krzesłem przysuniętym do samego łóżka. W dzień i w nocy

starał się jej pomagać. Pilnował, by nic złego jej się więcej nie

przytrafiło.

W drodze do domu myślałem o tym, o ile jest głębsza ich miłość od

jakiegoś efemerycznego zauroczenia i jak wiele obojgu przydaje godności.

On miał jeszcze na sobie garnitur, w którym poprzedniego dnia był w

pracy. Zadziwiające wydały mi się niewyczerpane zasoby energii, jakie

uruchamia w niektórych niedola ukochanej osoby. Skąd mają na to wszystko

siłę? Co sprawia, że człowiek może przesiedzieć w szpitalu całą noc? Co

sprawia, że żona potrafi czekać latami na wziętego podczas wojny do

niewoli męża? Co sprawia, że kobieta rok za rokiem jeździ w niedzielę na

widzenie z małżonkiem, który trafił do więzienia?

Bez wątpienia coś więcej niż ekstatyczne uniesienia, coś więcej niż

chwilowa fascynacja. To kwestia wytrwałości, lojalności i oddania. Takie

zachowania najczęściej nie wynikają z namiętności, ale z zaangażowania w

los ukochanego człowieka. Jest to prosta wierność danemu słowu, zwykła

uczciwość polegająca na tym, by nie uchylać się od podjętych zobowiązań

tylko dlatego, że brak dopingu w postaci własnej przyjemności.

Gdybym musiał wybierać między miłością ekstatyczną a miłością

zasadzającą się na świadomym wyborze i wzajemnym zobowiązaniu, wybrałbym

tę drugą. I jeśli kiedykolwiek los postawi mnie w takiej sytuacji,

pragnę kochać jak ten mężczyzna przy łóżku umierającej kobiety.

Motto:

Choćby małżeństwo

było wytworem niebios,

za konserwację i eksploatację

odpowiada człowiek.

John Graham

Zaniedbane cnoty: życzliwość, uprzejmość, zainteresowanie

We wszelkich dyskusjach panelowych ludzie mojej profesji pytani są

zawsze o przyczyny kruchości współczesnych małżeństw. Czy są to problemy

seksualne, czy finansowe, czy może fakt, że dzisiaj w rodzinach zamiast

rozmawiać ogląda się telewizję?

Z moich doświadczeń wynika, że w wymienionych zjawiskach można

upatrywać co najwyżej następstw, a nie przyczyn kryzysu małżeństwa.

Rzeczywista przyczyna jest tak prosta i oczywista, że mając ją wskazać

czuję się wręcz zażenowany.

Moim zdaniem większość małżeństw załamuje się z powodu niedbalstwa.

Zwykłego niedbalstwa. Nie wiadomo, gdzie i kiedy ktoś zaszczepił nam

przekonanie, że prawdziwa miłość najpierw sama się rozpala za sprawą

jakiejś tajemniczej reakcji chemicznej, a potem, gdy już zostanie

uwieńczona ślubem, płonie dalej samoistnie nie potrzebując żadnego

paliwa. Jak jednak starałem się dowieść w tej książce, miłość rzadko

bywa absolutnie spontaniczna. Najczęściej sami ją powołujemy do życia. A

jeśli potrafi płonąć latami, to tylko dlatego, że dwoje kochających się

ludzi bez przerwy podsyca ten płomień. Gdy przestają się interesować

swoją miłością, ta szybko wypala się i gaśnie. Ktoś napisał, że "nawet

miłość o najgłębszym korzeniu nie podlewana usycha".

Wydawałoby się rzeczą oczywistą, że sprawne funkcjonowanie

skomplikowanego, opartego na zasadzie współzależności systemu aktywnego

zaspokajania obustronnych potrzeb, jakim jest relacja miłości, musi

wymagać nieustannych i pracochłonnych zabiegów

konserwacyjno-ekspoloatacyjnych. Tymczasem ile to już razy mieliśmy

okazję usłyszeć, że "miłość nie ma nic wspólnego z wysilaniem się" albo

że "jeśli ludzie naprawdę się kochają, to wszystko i tak się ułoży".

Taka relaksowa wizja może się wydać ponętna, ale ja nie zetknąłem się

jeszcze w życiu z niczym, co przedstawiałoby jakąkolwiek wartość, a nie

wymagało czasu, uwagi i mnóstwa bieżących zabiegów.

Już od dwudziestu pięciu lat mieszkam we własnym domu i ciągle z

najwyższym zdumieniem zauważam, ile pracy potrzeba, aby raz postawiony

budynek po prostu się nie rozpadł. Siły natury - ciążenie i słońce -

niezmordowanie pracują nad tym, aby materia, z której powstał, wróciła

do stanu naturalnego bezładu. Wystarczy nasze przyzwolenie, a dom się

sam zawali. Kto się spóźni o miesiąc z naprawą rynny wymagającą godziny

pracy, ten poświęci cały weekend na wymianę przegniłych płyt ściennych.

Obowiązuje bowiem zasada, że im dłużej czekamy z naprawą, tym szybciej

postępuje zniszczenie.

W rodzinach obserwuję działanie tego samego prawa. Wielu małżonków

zjawiających się w moim gabinecie w końcowym stadium rozpadu związku nie

zaczynało w swych kłótniach od nierozwiązywalnych problemów.

Poważniejsze zaburzenia w funkcjonowaniu więzi pojawiły się dopiero po

całej serii drobniejszych usterek, z którymi można było sobie poradzić

na zasadzie drobnej regulacji czy dokręcenia obluzowanego elementu.

Małżonków jednak interesowały wówczas inne sprawy - dzieci, praca,

wymiana mebli, gra w tenisa. Destrukcja postępowała coraz szybciej i w

momencie, gdy przyszli do mnie, ich dom był już ruiną z powyrywanymi

drzwiami, poprzepalanymi bezpiecznikami, przeciążoną siecią elektryczną,

nadwątloną konstrukcją nośną.

Ogólnie jestem zdania, że większym niedbalstwem grzeszą mężczyźni niż

kobiety. Mężczyzna, przynajmniej tradycyjnie, największą wagę

przywiązuje do sukcesu zawodowego. Taki tradycyjny typ osobnika płci

męskiej żeniąc się oddycha z ulgą, bo oto teraz całą swoją energię może

skupić na "prawdziwych" osiągnięciach. Małżeństwo zapewnia mu bezpłatny

wikt i opierunek. Taka wizja związku jako zaplecza służącego

działalności wyższego rzędu to wielki i podstępny wróg trwałej więzi.

Nie wygląd więc ani intelekt stanowi o wartości mężczyzny jako

kochanka, lecz fakt, że potrafi całą swą uwagę skupić na kobiecie. Nie

ma takiej, która pozostałaby na to nieczuła.

Powiedzieliśmy już, że to właśnie ów żar roznieca pierwszy ogień

miłości. Srodze myli się jednak ten, kto dość prymitywnie zakłada, że

ogień raz rozpalony będzie płonął bez końca i że od tego momentu można

się już całkowicie poświęcić innym sprawom. Miłości trzeba dostarczać

paliwa, trzeba ją pielęgnować, popychać, wspomagać, a niekiedy nawet

przywrócić życie przez zastosowanie kuracji wstrząsowej. Uznanie

zależności miłości od wysiłku człowieka nie ma nic wspólnego z jej

deprecjonowaniem. Przeciwnie - dowodzi, jak wiele miłość dla nas znaczy,

skoro jesteśmy gotowi obserwować ją uważnie, zaradzać jej potrzebom i

podtrzymywać płomień uczucia bez względu na koszty.

W 1957 roku Arlene Weiss była na jakimś przyjęciu na Manhattanie. W

pewnej chwili ktoś przypadkiem strącił z lodówki ciasto rumowe. Pragnąc

oszczędzić gospodyni przykrości Arlene i jej towarzysz - niedawno

poznany początkujący aktor - przykucnęli i łyżeczkami zjedli ciasto z

podłogi.

- Tylko my jedliśmy z podłogi - wspomina Arlene - i to chyba

scementowało naszą przyjaźń. Taki uśmiech do świata bardzo nam pomagał

przez te całe dwadzieścia cztery lata.

Owym początkującym aktorem był Alan Alda. Są ze sobą już ponad ćwierć

wieku. Tak udane małżeństwo musiało się oczywiście stać przedmiotem

dziennikarskich dociekań. Wszyscy chcieli poznać sekret tego związku.

Okazało się, że Alan i Arlene nie mają żadnej gotowej recepty. Alan

pokusił się jednak o sformułowanie kilku ogólniejszych wniosków.

Miłość powraca falami - powiedział. - Falami szczenięcego zachwytu,

intensywniejszego nawet od porywów młodości. Potem z kolei ogarnia

człowieka niezadowolenie, ba nawet niechęć. To trzeba po prostu

przeczekać.

Według dziennikarzy Arlene nie prezentuje się porywająco. Sama się

czesze, nie maluje się prawie wcale i wygląda jak typowa gospodyni

domowa w średnim wieku. Jak udaje jej się utrzymać przy sobie

zarabiającego miliony dolarów gwiazdora, jednego z najpopularniejszych

mężczyzn Ameryki? "To chyba przede wszystkim jakaś specyfika naszej

relacji" - odpowiada. "Oboje mamy poczucie humoru, dużo ze sobą

rozmawiamy, gramy w różne rzeczy ... i czytamy sobie na głos". Ta

przyjaźń z całą pewnością zawiera pierwiastek romantyczności.

"Istotą bycia razem - powiada Alan - jest wyostrzona świadomość tego,

co się dzieje z otaczającymi nas ludźmi ... Jak się ubierają, co dziecko

dostało z klasówki, czy nie chodzi ciągle w tym samym ubraniu ... Mnie i

Arlene zawsze bardzo zależało na naszym małżeństwie i włożyliśmy wiele

energii w to, żeby stało się tym, czym jest".

"Wyostrzona świadomość", o której mówi Alda, jest wyłącznie kwestią

woli. To nie talent a decyzja. Każdy małżonek zauważa, że podczas gdy z

nim rozmawiamy sennie i bez cienia entuzjazmu, na wieść o jutrzejszej

grze w golfa nagle zaczynamy mówić zupełnie innym głosem.

- Powiem panu, w czym rzecz - oświadczyła mi pewna podenerwowana

rozmówczyni przesuwając się na sam brzeg krzesła. - Chcę być dla męża

tak samo ważna jak jego klienci. Kiedy rozmawiamy jadąc samochodem, mówi

do mnie tym samym zniechęconym, lekceważącym tonem, jakiego używa w

stosunku do dzieci. Ale niech ktoś zadzwoni, a natychmiast się ożywia i

odzyskuje humor.

Wszyscy oczywiście mamy prawo do tego, by w domu się rozluźnić, nieco

stępieć na bodźce i odreagować stres. W odróżnieniu od zewnętrznego

świata jest to miejsce, gdzie wolno nami nie być na najwyższych

obrotach. Kto jednak nawykowo odmawia domownikom swego zainteresowania,

szybko będzie zbierać gorzkie owoce.

Ed Goldfader jest właścicielem i dyrektorem Tracers Company of America

Inc., nowojorskiej agencji zajmującej się poszukiwaniem osób

zaginionych. Twierdzi, że coraz więcej żon ucieka od swych rodzin - nie

do innego mężczyzny, a w przekonaniu, że życie to coś więcej niż

obsługiwanie gburowatego męża. O tym, że uciekinierki mają prawo czuć

się niedowartościowane niech świadczy następujący fakt. Mężowie

poszukujący żon przez firmę Goldfadera odpowiadają na pytania dotyczące

życiorysu i wyglądu zewnętrznego małżonki. Otóż bardzo często nie

potrafią podać koloru jej oczu!

Wartość czasu

Ktoś powiedział, że o hierarchii wartości człowieka najlepiej świadczy

to, ile czasu poświęca poszczególnym zajęciom. Nie deklaracje są istotne

a rozkład dnia. Ludzie najlepiej sprawdzający się w miłości

niekoniecznie muszą wyróżniać się uczuciowością, natomiast zawsze

wyróżniają się pod względem czasu poświęcanego partnerowi. Ciągle

jeszcze bardzo często mam do czynienia z mężczyznami, którzy całymi

latami kolekcjonują nadgodziny i uważają, że sukces finansowy

uszczęśliwi żonę, podczas gdy ta wolałaby mieć mniej pieniędzy, ale za

to częściej męża w domu.

Znam kobietę, która wyszła za mąż w pierwszy weekend po studiach,

dziewięć miesięcy później urodziła pierwsze dziecko i przez następnych

trzydzieści lat była żoną dość sztywnego i nieprzystępnego pracoholika.

Całe jej życie ograniczało się do prac związanych z prowadzeniem domu.

Mąż nigdy nie miał dla niej zbyt wiele czasu. W końcu ku ogólnej

konsternacji rzuciła go dla dziesięć lat młodszego od siebie cieśli,

który parę posesji dalej restaurował stary dom. Cieśla ze swą brodą i

jeansami wyglądał jak nie przymierzając student. Zachodziłem w głowę, co

ją pchnęło do takiej decyzji, skąd wzięła odwagę, by zerwać z całym

dotychczasowym życiem, narazić się na pogardę ze strony dzieci i

dezaprobatę przyjaciół.

- On ma dla mnie czas - powiedziała. - Oczywiście pochlebia mi, że

interesuje się mną młodszy mężczyzna, ale nie to jest najważniejsze. On

jest gotów robić ze mną wszystkie te głupstwa, o których zawsze

marzyłam. Pracuje trzydzieści pięć godzin tygodniowo i ani minuty

dłużej. Chodzimy do ZOO, godzinami włóczymy się po sklepach,

przyrządzamy egzotyczne potrawy, a potem siadamy do kolacji przy

świecach.

Ta kobieta zapewne zrozumie kiedyś na czym polegał jej błąd, ale z tej

historii płynie ważna nauka. Największym darem dla kochanej osoby są

hojne porcje naszego czasu. Czas jest wart więcej niż najcenniejsza

zawartość obwiązanego wstążką pudełeczka.

Nick Stinnett, dziekan Wydziału Rozwoju Osobowego i Rodziny na

uniwersytecie stanowym w Nebrasce, postanowił przeprowadzić badania nad

zdrowymi, szczęśliwymi rodzinami, aby ustalić, czemu zawdzięczają swoją

siłę. Oto najistotniejsze cechy wspólne dla niemal wszystkich silnych

rodzin:

* Wysoki stopień motywacji religijnej. Nie wszystkie badane rodziny

należą do zorganizowanych struktur kościelnych, ale niemal wszystkie

uważają się za bardzo religijne.

* Afirmacja. Członkowie tych rodzin nie szczędzą sobie komplementów i

tego, co w psychologii bywa nazywane "głaskami".

* Wspólnie spędzany czas. Wszystkie sfery życia - posiłki, praca,

rekreacja - są organizowane z myślą o tym, aby rodzina przebywała razem.

W wielu rodzinach drogi małżonków rozchodzą się nie z powodu

niezgodności charakterów czy sprzecznych celów życiowych, lecz dlatego

tylko, że nie poświęca się czasu na budowanie wzajemnej więzi. A

przecież, jak powiedział pisarz i krytyk Andre Maurois, "małżeństwo to

budowla, którą trzeba odbudowywać każdego dnia".

Moja żona celuje w takim codziennym budowaniu więzi. Kiedy rano biorę

kąpiel, często przychodzi do łazienki z dwiema kawami - dla siebie i dla

mnie - po czym siada na posadzce, aby porozmawiać o czekającym nas dniu.

Są to dla mnie bardzo romantyczne chwile, choć ona w wałkach nie wygląda

wystrzałowo, a już na pewno nie można tego powiedzieć o nagusie w

wannie. Odczuwam wtedy jej szczególną bliskość, bo z wypchanego

zajęciami poranka potrafi wykroić czas na to, by usiąść i zamienić ze

mną kilka słów.

Charlie i Martha Sheddowie są naszymi dobrymi przyjaciółmi. Wychowali

pięcioro dzieci, przeżyli ze sobą ponad czterdzieści lat i nadal bardzo

się kochają. Im właśnie zawdzięczamy z Diane pomysł regularnych i ściśle

przestrzeganych spotkań we dwoje. Często odbywają się one po kolacji i

rozejściu się dzieci. W lecie wyciągamy się na leżakach w ogródku i

konkurujemy w wypatrywaniu pierwszej gwiazdy. Zimą przechodzimy z kawą

do salonu i rozpalamy ogień w kominku. Rozmowa nie zawsze dotyczy spraw

zasadniczych, niekoniecznie też szepczemy sobie do ucha czułości. W

gruncie rzeczy chodzi o spotkanie z partnerem w jego aktualnym,

niepowtarzalnym stanie ducha. Dzieci zdają się rozumieć wagę tego "sam

na sam".

Innym pomysłem zapożyczonym od Charliego i Marthy jest cotygodniowy,

zaplanowany małżeński posiłek na mieście. Ma to być szczególny czas dla

męża i żony, a więc posiłki w drodze do kina czy teatru, jak również

posiłki w towarzystwie dzieci lub gości nie załatwiają sprawy. Zwykle

jemy z Diane na mieście piątkowy lunch. Około południa kończę

przyjmowanie pacjentów i żegnam się z pracą na weekend. Potem spotykam

się z Diane w jakiejś restauracji i spędzamy tam dwie przyjemne godziny.

Reszta popołudnia również należy do nas. Niekiedy robimy coś niezwykłego

- idziemy do muzeum albo do parku - innym razem są to tylko rutynowe

zakupy w supermarkecie. Całe piątkowe popołudnie staramy się jednak być

razem. Te wspólne godziny stały się dla mnie tak ważne, że ilekroć muszę

wyjechać, robię wszystko, by w piątek w południe być z powrotem w domu.

Myślenie o partnerze

Ktoś powiedział mądrze, że "kto myśli o innym człowieku, jest o krok od

miłości". Istotnie - jednym z najważniejszych znamion miłości jest fakt,

że poświęcamy partnerowi tak wiele uwagi jak w najwcześniejszym okresie

związku. Miłość to życzliwe zainteresowanie drugim człowiekiem.

Swego czasu pytano "króliczki" z Playboya, czym najbardziej może

zabłysnąć mężczyzna. Jedna z dziewcząt opowiedziała o wielbicielu, który

chciał jej zaimponować wynajęciem helikoptera za 900 dolarów. Osiągnął

skutek odwrotny od zamierzonego. Dziewczyna bała się latania i uznała

jego gest za śmieszny.

- Ważne są drobne rzeczy - powiedziała. - Nie tyle wystawne kolacje i

szampan, co telefon nazajutrz po spotkaniu czy fakt, że chce podejść do

aparatu, kiedy dzwonię podczas ważnej narady.

Rytuały i gesty mają ogromne znaczenie dla podtrzymania temperatury

wzajemnych uczuć. Zachodzi tu zjawisko kumulacji wrażeń. W związku, w

którym obie strony świadczą sobie rozmaite przysługi i na różne drobne

sposoby okazują życzliwość i miłość, gromadzone latami pozytywne

doświadczenia pełnią funkcję spoiwa w sytuacjach kryzysowych.

Uwielbiam jeździć na nartach, a już całkiem szczególnie, gdy mogę to

robić w Snow Bird w stanie Utah. Pamiętam zimę rok po ślubie z Diane.

Śniegu było w naszej okolicy mało, a pieniędzy w portfelu mieliśmy

jeszcze mniej. Salon świecił pustkami, bo nie stać nas było na meble.

Pogodziłem się już z głodnym zimowym budżetem, który nie przewidywał

środków nie tylko na drogi pobyt w Snow Bird, ale i na jakikolwiek inny

wypoczynek.

Wśród moich bożonarodzeniowych prezentów od Diane znalazła się jednak

również mała koperta zawierająca książeczkę oszczędnościową z całym

szeregiem dokonywanych w ciągu ostatniego roku drobnych wpłat. Diane

"urywała" gdzieś skromne pięcio-, siedmiodolarowe kwoty i chomikowała w

banku. Przez cały rok w tajemnicy przede mną oszczędzała na zimowy

wyjazd i oto pod koniec grudnia mieliśmy do dyspozycji tysiąc dwieście

dolarów.

W styczniu opuściliśmy więc nasz pusty salon i spędziliśmy dziesięć

cudownych dni w Utah. Objadaliśmy się nieprzytomnie krewetkami i

pomykaliśmy na nartach w śnieżnym kurzu. Któregoś mroźnego wieczoru

wybraliśmy się do Salt Lake City na koncert mormońskiego chóru. Dużo się

śmieliśmy i kochaliśmy, przez cały czas w absolutnym zachwycie

wchłaniając ofiarowane nam na tydzień piękno. Salon mógł poczekać i

poczekał, a okazja, by razem cieszyć się śnieżycą, może się już w tej

formie więcej nie powtórzyć. Przez cały czas myślałem o

wielomiesięcznym, planowym wysiłku, jakiego wymagała od Diane nasza

zimowa eskapada - o wszystkich lunchach, których nie zjadła, i sklepach,

które omijała. Najważniejsze były dla mnie właśnie owe rozrzucone po

całym roku momenty koncentracji na tym, co jak się spodziewała, sprawi

mi ogromną przyjemność. Takiej dobroci się nie zapomina. Utrwala ona

przyjaźń niczym jedna z wielu warstw pięknej lakierowej powłoki.

Identycznie rzecz się ma z bardziej konwencjonalnymi prezentami.

Wystarczy wyobrazić sobie kochaną osobę przemierzającą hale sklepowe,

przebierającą w swetrach czy płaszczach - cały czas z myślą o nas, o

tym, co lubimy i co nam się podoba.

Sztuka romantycznego życia nie wymaga jakiejś specjalnej uczuciowości.

Wymaga myślenia o drugiej osobie. Romantyczne jest wszystko, co wynika z

podstawowej decyzji na rzecz miłości. Kiedy mąż wracając z pracy

przynosi żonie piękną różę, kiedy dziewczyna robi swemu chłopakowi

cytrynowe ciasto dokładnie takie, jakie on uznaje za najlepsze, kiedy

żona organizuje dla męża udział w myśliwskiej wyprawie, która była dla

niego zawsze mrocznym i nazbyt kosztownym przedmiotem pożądania, nie

mamy do czynienia z rozemocjonowaniem, a z konkretnymi, konsekwentnymi

decyzjami i działaniami. Te zaś są naprawdę mocnym spoiwem dla związku.

Na ścianie ogrodowego pomieszczenia, w którym siedzę nad maszyną do

pisania, wisi krzyż wycięty z surowego drewna mirtowego. Krzyż ten wiele

dla mnie znaczy nie tylko jako określony symbol, lecz również z uwagi na

to, w jaki sposób stał się moją własnością. Mark Svensson jest od wielu

lat moim najlepszym przyjacielem. Swego czasu przechodził ciągnący się

miesiącami kryzys psychiczny, a ja również nie byłem w tym okresie w

najlepszym nastroju. Spotykaliśmy się nadal na cotygodniowym lunchu, ale

rozmowa nie kleiła się i mieliśmy sobie wiele do zaoferowania. Myślę, że

Mark, tak jak ja, zastanawiał się wtedy, czy nasza przyjaźń, która w

przeszłości wielokrotnie już przechodziła burzliwe koleje losu, przetrwa

ten czas wyjątkowego napięcia i skrępowania.

Pewnego dnia ktoś powiesił w mojej altanie piękny krzyż sklejony z

dwóch kawałków drewna mirtowego artystycznie i zgrzebnie zarazem

wyciętych na pile mechanicznej. Od razu się domyśliłem, że to Mark.

Zadzwoniłem do niego, a on powiedział:

- Och, po prostu chciałem ci coś podarować, a nie miałem czasu dłużej

na ciebie czekać. Poszedłem raz do warsztatu, włączyłem piłę i ten krzyż

sam się prawie zrobił. To trwało nie dłużej niż dwadzieścia minut, więc

nie ma o czym mówić.

Dla mnie jednak to nie była drobnostka. Choć między nami nie układało

się najlepiej, Mark pragnął mi okazać przyjaźń. I dzisiaj ów krzyż,

ilekroć nań spojrzę znad kartki maszynopisu, uświadamia mi, że ten, komu

zależy na trwałym związku z drugą osobą, musi kosztem swego czasu

zdobywać się na czułe gesty, gdyż te lepiej świadczą o miłości czy

przyjaźni niż wszelkie słowne deklaracje.

Miłość przyjacielska

Theodor Reik w swojej książce A psychologist Looks at Love (Psycholog

przygląda się miłości) wyraża pogląd, że pierwsze namiętne porywy serca

przechodzą z czasem w coś o wiele spokojniejszego i subtelniejszego:

"Ta nowa jakość bycia razem odbiegająca od namiętnej miłości rodzi

między partnerami atmosferę odpoczynku i harmonii. Choć żadna ze stron

nie idealizuje już drugiej i wielkie uniesienia należą do przeszłości,

wzajemna relacja nacechowana jest przejrzystością i spokojem. Kochanek

zmienił się w przyjaciela. Gwałtowność uczuć przeminęła, a jej miejsce

zajęła łagodność czułego przywiązania".

Elaine Walster nazywa taką miłość "przyjacielską".

"Większość małżonków w końcu odkrywa na szczęście, że w gruncie rzeczy

cały czas potrzebowali przyjaciela ... We wczesnym okresie związku,

kiedy ludzie borykają się z obecnymi w każdej relacji problemami,

potrzeba im jakiegoś mocniejszego spoiwa i tę funkcję pełni namiętność.

Z czasem jej miejsce zajmuje przyjacielska miłość - wspólnota myśli,

odczuć i przyzwyczajeń. Namiętność jest delikatnym, nietrwałym kwiatem -

przyjacielska miłość zaś odporną, wiecznie zieloną rośliną karmiącą się

ciągłym wzajemnym kontaktem".

Spierałbym się z panią Walster o to, czy miłość namiętna jest

całkowicie nieobecna w trwającym wiele lat związku. Znam wiele par,

które doświadczają jej nawrotów. Jednak obydwa powyższe opisy miłości

przyjacielskiej bardzo trafiają mi do przekonania. Jak dojść do takiej

miłości? Jak pchnąć namiętność na tory wiodące ku czułej przyjaźni, a

nie ku obopólnej obcości i rozczarowaniu? Elaine Walster twierdzi, że

nie jest to wcale takie trudne. Trzeba tylko w taki sposób układać

wspólne życie, aby obfitowało w wiele szczęśliwych momentów.

Przyjrzyjmy się, jak Alan Alda dba o takie przeżywane razem szczęście.

Wśród gości obecnych na przyjęciu z okazji szesnastej rocznicy ślubu

Alana i Arlene był ktoś, kto musiał zdążyć na nocny samolot. Alan

zaoferował się odwieźć go na lotnisko i poprosił Arlene, aby mu

towarzyszyła. Kiedy zajechali na miejsce, wyciągnął z kieszeni dwa

bilety i oświadczył Arlene: "To nie on leci, tylko my". Okazało się, że

po kryjomu przygotował realizację wielkiego marzenia żony, aby razem

wybrać się do Paryża. Załatwił jej paszport, poprzesuwał umówione

terminy, spakował bagaże i wynajął opiekunkę do córek. Taki gest to

wielki wkład w budowanie przyjacielskiej miłości. Pamięć o nim jest jak

złożone w banku pieniądze. Każde dobre małżeństwo niejednokrotnie sięgać

musi do takich rezerw dobroci.

Wielkie prawdy są zawsze proste, a wielcy ludzie nie wstydzą się ich

głosić. Kiedy Izaaka Bashevisa Singera, laureata nagrody Nobla w

dziedzinie literatury, zapytano, co charakteryzuje wielkiego pisarza,

uciął wyrafinowany wywód dziennikarza słowami:

"Najważniejsze to naprawdę interesować się ludźmi i okazywać im dobroć.

Dochodzę do wniosku, że w życiu liczy się tylko dobroć".

Motto:

Tak więc trwają wiara, nadzieja, miłość - te trzy:

z nich zaś największa jest miłość.

1 Kor 13, 13

Zakończenie

Pewnego dnia, kończąc już pracę nad tą książką, spakowałem maszynopis

do walizki i poleciałem do Teksasu w odwiedziny do pewnej pary. Chciałem

się przekonać, czy wyłożone przeze mnie zasady znajdują praktyczne

zastosowanie w ich małżeństwie.

Nie są to ludzie młodzi i nie żyją ze sobą od wczoraj. Zanim

zdecydowali się zamieszkać razem, poważnie zastanawiali się nad tym, co

zrobić, aby wspólny związek był dla obu stron źródłem jak największego

zadowolenia. On przez telefon powiedział mi, że udało im się już

poradzić sobie z wieloma problemami.

Jest to rzeczywiście związek pod wieloma względami nietypowy. lecz

przyznać trzeba, że funkcjonuje dobrze. Obydwoje są ludźmi z natury

spokojnymi, ale mają między sobą jakiś żywy, stały kontakt emocjonalny.

Pewnego dnia, kiedy on był w sklepie (do niego należą bieżące zakupy i

po większej części sprzątanie), ona rozmawiała ze mną myjąc w zlewie

warzywa.

- Z każdym miesiącem wspólnego życia coraz bardziej uświadamiam sobie,

jaki to wspaniały człowiek. Może nie jest zbyt wylewny, ale za to bardzo

wrażliwy na moje nastroje i potrzeby. Po prostu zauważa, co mi sprawia

przyjemność. Nie znam lepszego mężczyzny. - Zastanowiła się dłuższą

chwilę. - Chyba jeszcze nigdy nie czułam się tak szczęśliwa.

Dochodzę do przekonania, że kiedyś gorąco się w sobie zakochali i że

umieją, przynajmniej na pozór, nie martwić się rzeczami, które tak wielu

z nas przyprawiają o niepotrzebny ból głowy. Ona nie podziela na

przykład poglądów odwracających się od mężczyzn feministek i wcale nie

uważa go za seksualnego szowinistę. Nie oznacza to, by siostrzane więzi

nie były dla niej ważne. Przyjaźni się z kilkoma kobietami. W ogóle jest

bardziej towarzyska od niego. Chętnie zapraszałaby częściej kogoś do

domu, ale przez wzgląd na niego gotowa jest poprzestać na lunchu z

przyjaciółmi gdzieś na mieście. Z takich spotkań zawsze przychodzi

roześmiana i ma mnóstwo nowych rzeczy do opowiedzenia. On chętnie

wszystkiego słucha i to zdaje się jej wystarczać. Ona nie widzi żadnej

sprzeczności pomiędzy swą wielką przyjaźnią z kobietami, a głębokim

przywiązaniem do mężczyzny. I ma też swoją hierarchię wartości:

siostrzane więzi są cenne, ale jeśli miałaby kiedykolwiek wybierać,

wybrałaby jego.

Wybór ten z całą pewnością nie wynikałby z faktu, że czuje się od niego

zależna, bo jest z nich dwojga bardziej niezależną osobą. Mając

szczęście mieszkać na wsi, na farmie, i to jest być może powodem, dla

którego w odróżnieniu od nas, mieszczuchów, żadne z nich nie musi być -

choćby na zasadzie instynktu samozachowawczego - najważniejsze dla

samego siebie. W każdym razie żyją wolni od obaw o własne terytorium.

Naprawdę trudno powiedzieć, co ich łączy. Pewne rzeczy lubią robić

razem i uczynili sobie z nich małe, wspólne rytuały. Lubią razem oglądać

jedno z wydań wiadomości telewizyjnych i on zawsze tak kończy pracę,

żeby na nie zdążyć. Myślę, że chodzi im nie tyle o wieści ze świata, co

o stały, wspólnie spędzany czas.

Tak, rytuały odgrywają w tej relacji istotną rolę. On nigdy nie pójdzie

do lodówki po coś do picia nie zapytawszy uprzednio, czy i jej czegoś

nie przynieść. A ja byłem świadkiem, jak ona dobre pięć minut potrząsała

butelką z sosem do sałatek. Nic nie mówiła, ale skądinąd wiem, że on

lubi dobrze wymieszany sos.

Zadziwiające, jak ściśle splatają się ich myśli i działania. Są już ze

sobą na tyle długo, że on doskonale zna jej ulubiony gatunek soku i

gotów jest zajrzeć do trzech sklepów, aby go dostać. Ona pamięta, co mu

smakuje, i często przyrządza mu te potrawy. Wiele wiedzą o swoich

ciałach i potrafią to wykorzystać do sprawienia sobie przyjemności.

Często i chętnie się dotykają. Nigdy jednak publicznie i zdaje się, że

nawet moja obecność była dla nich nieco krępująca. Obydwoje dołożyli

starań, aby się dowiedzieć, co drugą stronę najbardziej pobudza

seksualnie, i wiele z tych rzeczy udało im się włączyć do wspólnego

życia.

Być może układ ten funkcjonuje tak dobrze dlatego, że panuje w nim

zasadnicza równość - każda ze stron gotowa jest iść drugiej z pomocą i

czuje się odpowiedzialna za wzajemną relację. Krótko mówiąc żadne z tych

dwojga nie jest skupione zbytnio na sobie. Choć oboje wykazują zdrową

dozę niezależności, pozostają w nieustannym kontakcie z partnerem.

Własna osoba interesuje ich jednak mniej niż możliwość sprawienia

drugiemu przyjemności.

Ich wzajemny stosunek dobrze określa pewne słowo, wprawdzie

staroświeckie, ale w tym wypadku najtrafniejsze: oddanie. Nikt ich do

tego oddania nie zmuszał i myślę, że każde z nich, gdyby chciało,

potrafiłoby odstąpić od swej specyficznej służby. Obydwoje traktują

jednak cała sprawę trochę tak, jak traktuje się śluby składane przy

wstąpieniu do zakonu. Człowiek wyrzeka się pewnych rzeczy, aby służyć

Bogu. Tak, teraz myślę, że to jest jeden z zarzutów, które naukowcy

wysuwają pod adresem ideału miłości romantycznej - zbyt wielkie

pokrewieństwo ze światem pojęć dwunastowiecznego trubadura, który

ślubował oddanie i wierną służbę pani swego serca.

Tych dwoje z Teksasu byłoby zapewne zażenowanych porównaniem ze

średniowiecznym pieśniarzem i damą dworu. Rzadko jest między nimi mowa o

"wielkiej miłości". Układ polegający na wzajemnym oddaniu zakłada bardzo

delikatną równowagę, ale kiedy już się wytworzy, zasługuje na piewcę

miary Dantego. Ten wysławiając swoją Beatrice, w istocie wysławiał

Miłość. Był bowiem, jak wiadomo, zakochany w miłości.

Domostwo tych dwojga pełne jest ciepła, o które coraz trudniej w

dzisiejszych czasach. Gotów jestem posunąć się do twierdzenia, że gdzieś

na najgłębszym poziomie decyzja o oddaniu była u tych ludzi świadoma.

Ona podejmując ją musiała jako kobieta inteligentna zdawać sobie sprawę,

że powierzając się drugiemu człowiekowi wiele ryzykuje. Mimo to dokonała

się w niej ta przemiana serca, a on szczęśliwym trafem poszedł w jej

ślady. Może zresztą nie była to kwestia szczęścia. lecz coś na kształt

reakcji łańcuchowej. Przecież miłość rodzi miłość.

Tego wszystkiego się domyślam, lecz nie wiem na pewno, bo nie pytam. To

są tacy ludzie - dostrzega się u nich pewne rzeczy, ale jakoś brakuje

odwagi i chęci na dociekania i dłuższe rozmowy. Piękny zachód słońca też

jest ze swej natury raczej przedmiotem zachwytu niż dyskusji.

A jednak o czymś mi powiedzieli. Powiedzieli mi o uroczystości, jaka

się odbyła z okazji ich wspólnego zamieszkania. Wiedzieli już wtedy, że

jest między nimi coś, na czym obojgu bardzo zależy. Zaprosili więc

kilkoro przyjaciół na spotkanie, na którym mieli wyjaśnić, co w związku

z tym zamierzają. Wieść o tym dotarła jednak i do paru innych osób, tak

że w oznaczonym miejscu i czasie zgromadził się spory tłumek.

Nie było im łatwo publicznie mówić o swojej miłości. Oddać się drugiemu

na całe życie to jedno, a powiedzieć o tym głośno wobec przyjaciół i

znajomych to całkiem coś innego. Ludzie często czynią idealistyczne

postanowienia, których nie są do końca pewni. Wtedy o wiele łatwiej nie

mówić o nich nikomu. Tych dwoje publicznie wyznało sobie miłość i moim

zdaniem z pozytywnym dla niej skutkiem.

Żałuję, że osobiście nie przysłuchiwałem się słowom, które

wypowiedzieli na tej uroczystości, ale naprawdę nie mogłem być obecny.

Niektórzy ze zgromadzonych prawdopodobnie kręcili nosem na ich zdaniem

zbyt sentymentalny ton wypowiedzi. Mowa była o miłości w zdrowiu i w

chorobie, a na domiar złego padły nawet słowa "cześć" i "oddanie".

Inną zaskakującą w tych zmiennych czasach rzeczą było przyrzeczenie, że

układ nie ma charakteru tymczasowego. Ta para oświadczyła, że chcą

zostać ze sobą na zawsze. Nie byli na tyle naiwni, by twierdzić, że

pozostaną zupełnie nieczuli na wdzięki innych ludzi - oboje zdawali

sobie sprawę, że będą odczuwać pociąg fizyczny nie tylko do wybranej

osoby. Zobowiązali się jednak wzajemnie, że nie popędzą za pierwszym

lepszym ponętniejszym obiektem. Zobowiązali się do wierności. Nie

zawahali się nawet użyć tego słowa - "wierność".

Wiedzieli oczywiście, że podejmują spore ryzyko. Wiedzieli, że głupio

będzie spojrzeć przyjaciołom w oczy, jeśli rzeczy potoczą się inaczej.

Dostałoby im się wtedy za swój idealizm.

Ponieważ ludzi przyszło sporo, a nasi bohaterowie byli bardzo

religijni, uroczystość odbyła się w pobliskiej kaplicy w obecności

tamtejszego duchownego. Słyszałem, że wśród zgromadzonych znalazł się

cynik, który powiedział, że według jego opartej na poważnych

opracowaniach wiedzy tacy romantycy zwykle nie wytrzymują ze sobą dłużej

niż półtora roku. Cóż, sprawa jest ciągle otwarta, Może jeszcze nie

wytrzymają. Na razie jednak nic nie zapowiada zmiany. Tak się składa, że

tych dwoje to moi rodzice. Od uroczystości minęło już trochę czasu - w

czerwcu tego roku dokładnie pięćdziesiąt lat.

---