NOTATKI Z KSIĄŻKI „PODRÓŻE DO PIEKIEŁ: RZECZ O MISTERIACH SZAMAŃSKICH” Jerzego S. Wasilewskiego
Bajdara - ałtajskie krwawe ofiary z konia (skalpowanie)
Ulgen / Erlik, Jajuczi - stwórca dusz dzieci
U Kafirów (Afganistan) - szaman = dehar
Bon-thing lub mun = szaman tybetański
Ryż zmieszany z kamykami i węgielkami (przynęta na demony)
Zatarcie granicy między „tu” a zaświatami
ARCHAICZNA KONCEPCJA DUSZY (wieloelementowa):
- oczy
- cień
- oddech
- krew (symbol życia osobniczego)
- kości (znak międzypokoleniowej kontynuacji)
Apotropeiczne funkcje bębna
Szaman-przodek u Ketów: Doh (Doch)
Magiczny kamień - kryształ górski
Jakucja: sata
Mongolia: zada
Turcja: jada
(Europejski bezoar)
Zgodnie z wierzeniami „rodzi się” w głowach / żołądkach zwierzęcych (jeleni, węży, łabędzi)
Merkuci niebiański smok Luu
Zaświaty zbudowane (wykreowane) na zasadzie INWERSJI
AZJA - ruch słoneczny
„pod słońce” = zgodnie z ruchem słońca
- inkorporacja, wchłanianie
„ze słońcem” = przeciwnie do jego ruchu
Wykluczenie, ekskluzja
Demony/upiory do czumu wchodzą od tyłu, od północy
CHOROBY PSYCHICZNE (z perspektywy ludów syberyjskich):
Amurah (amurach) - pobudliwość, dygotanie
Menerik - szaleniec (epilepsja, szał)
Mongolski lama-wróżbita = czojdzin
Tybetańskie medium nawrócone przez duchy opiekuńcze = cz'os-skjong
Szamański śpiew gardłowy:
tuwijski sygyt
Mongolski chumi (xumi)
Osoby o wyraźnym charakterze nawet w trakcie deprywacji pozostają „sobą” - szamani są raczej typami niestabilnymi
np. arktyczny szaman-hermafrodyta - transwestyta
Płeć = zasadniczy element psychiki człowieka)
Osłabienie tej podstawy osłabienie „ja” doświadczanie stanów nieświadomych
O. Nordland - szamanizm formą nieświadomego rozwiązywania problemów skuteczne operowanie pojęciami i słowami przez sięgnięcie do podświadomości - językiem świadomości
Błyskawiczna, niewerbalna selekcja, odnajdywanie odpowiedzi
Dodatkowa szansa na rozwiązanie podstawowych problemów bytowych
Poza deprywacją farmakologia
muchomor
Czukcze, Itelmeni (dawn. Kamczadale), Koriacy (picie moczu - niemarnowanie psychodelików), Jukagirzy, Jakuci, Chantowie (dawn. Ostiacy; oni zasypiają po zjedzeniu), ludy samojedzkie
Niepiśmienność otwarcie na myślenie pozawerbalne, szamanizm
INDIANIE - wiara w magiczny oddech szamana
Tytoń dym uwidocznia ten oddech
„odmuchiwanie” ludzi, miejsc itd.
Język kiczua - „ayahuasca” = „wino zmarłych”
To napój z liany Banisteriopsis
M. Hermanns - PRAWDZIWY SZAMANIZM:
wyższa ekstaza (kontrolowany trans)
strój i bęben
inicjacja - rozwałkowanie ciała (archaiczność szamanizmu)
W koncepcji lamajskiej - kościotrup nie ma charakteru jednoznacznie tanatycznego charakter mediatora życie-śmierć, tu-zaświaty
MITOLOGIA - eufemistyczne uśmiercenie spotkanie z władcami zaświatów odżycie w nowej, lepszej formie
STRUKTURALIZM
powszechność stosowania symboliki śmierci w obrzędach przejścia (wkraczanie w nowy etap życia) własne kategorie „śmierć” i „narodziny” stanowią w „myśleniu nieoswojonym” metaforę najlepszą na oznaczenie istotnej zmiany
związek z ogniem - szaman-kowal
Jakucki odpowiednik Hefajstosa - Kytaj Bachsy bóstwo przekształcające szamana, ofiara z czarnego byka
Nostoi - „powroty”, podróże Odysa
Misteria eleuzyńskie - obrzędowe „zejście do podziemi”
Kathabasis - zejście do podziemi = piekieł
Anabasis - wejście do niebios
Bolesław Miciński - esej „Podróże do piekieł” nawiązanie w tytule książki
Rosja - ośrodek w Tartu
PŁN. SYBERIA: Mansoni (dawn. Wogulowie)
ZACHÓD - RZEKI OB, IRTYSZ: Chantowie (dawn. Ostiacy)
SYBERYJSKI DALEKI WSCHÓD: Czukcze, Itelmeni (dawn. Kamczadale), Koriacy, Keci
Ajnowie (dawn. Ostiacy jenisejscy), Giliacy
Tuwijczycy (częściej: Tuwici), Ałtajczycy, Buriaci, Mongołowie
Kazachowie, Kirgizi, Uzbeci, Turkmeni, Karakałpag
Lapońscy szamani noidowie, noid
Węgierscy szamani taltos (taltosz) - „ten, który bębni do utraty przytomności” - z języka tureckiego
Cygańscy szamani czowali (kobiety)
Mongolscy szamani (za Czyngis-chana) beki (wróżbita bardziej)
m.in. Ałtaj kam (szaman) - z turkojęzycznego: kamłyk - ałtajskiego, kamłanie - rosyjskie
Azja Środkowa (zislamizowana) baksy (bachszy) [Kazachstan, Kirgistan; z mongolskiego: „bagsz” = lama], borchan, fołbin
Chińscy szamani fa-hsi (?), wu (wróżbici bardziej)
Kazachski baksy (znachor)
Turkmeński bachszy (śpiewak, poeta)
Sakowie, Masageci
W dolinie Chorezm - dolny bieg Amu-darii, śródpustynie (Kara-Kum, Kyzył-Kum)
Chorezmijskie OAZY pari-chon - irańskie słowo: „pari” - „duch”, chon - „modlić się”, „przywoływać”, „śpiewać”
Kuczurma - wypędzenie z ciała chorego złego ducha
Północno-wschodni Tybet - bon Nepal, Bhutan, Sikkimo, Miao, Lolo, Lisu (prowincje Junnan, Syczuan)
Kafirowie, Dardowie, Hurza (Buruszowie), Balti, Bagroti
Kafirowie (pakistańska prowincja Chitral i afgańska kraina Nuristan) dehar, deharowie
Gruzińscy szamani kadag
Japońscy szamani miko (szamanki)
Malajscy szamani poyang
Eskimoscy szamani ingakoq
Tlingiccy szamani jekamush
Kwakiutle, Haida, Apacze
Ameryka Południowa - wódz zazwyczaj szamanem
Araukani (Mapuche) z Chile machi
Indianie Ziemi Ognistej
Jakuci ojuun
Hindukusz, okolice Hunza (góry) itan (po wypiciu koziej krwi i inicjacji szamańskiej)
chartoki pełnoprawny szaman
Indianie Równin i Wyżyny Kolumbii wapiye (czarownik)
Np. Indianie Arapaho z grupy Algonkinów
Shaking Tent - „Dygoczący Namiot”
Spirit Lodge - „Siedziba Ducha”
tipi = namiot
jakucka bogini nieba (narodziny dzieci) - Ajyysyt
ałtajski Jajuczi - stwórca dusz dzieci
Nanajowie nadmorscy (dawn. Goldowie) - figurka „fania” - fetysz; w niej zaklęty duch/dusza
Tunguskie (ewenkijskie) słowo „SZAMAN”