Próchno - Wacław Berent BN
Berenta na przełomie wieków
Rok 1894 i 1895.
Debiutem powieściowym Wacława Berenta był Fachowiec, którego druk rozpoczął się w „Gazecie Polskiej” w r. 1894 a zakończył się w roku 1895. Wydanie książkowe wyszło w 1895. W swoim debiutanckim dziele przypuścił Berent atak na manipulację hasłami pozytywizmu (praca organiczna, utylitaryzm, praktycyzm): bohaterem powieści jest Kazimierz Zaliwski, absolwent humanistycznego gimnazjum, utalentowany autor szkiców publicystycznych, który - postępując zgodnie z duchem czasu - idzie do fabryki by zostać ślusarzem i zakończyć karierę na stanowisku werkmajstra w zakładzie pana Kwaśniewskiego. Berent przedstawia stopniową degradację intelektualną Zaliwskiego, jego wyobcowanie ze środowiska studentów i nieudane próby porozumienia się bohatera z proletariatem. Główny bohater skazany jest na rolę „bohatera sezonu”. Program pracy organicznej został zakwestionowany i zmieniony ale Zaliwski nie mógł już porzucić fabryki. Bohater Berenta potrafi jednak swoją przygodę z wcieleniem idei w życie opisać i zrozumieć. Opowieść Zaliwskiego prowadzona jest w sposób klarowny, autor pamiętnika używa prostego i zrozumiałego języka.
Rok 1900 i 1901.
Pierwodruk Próchna związany jest ze sławnym czasopismem polskiego modernizmu - „Chimerą” Zenona Przesmyckiego. W rok 1900, gdy trwały starania o pozwolenie na otwarcie nowego periodyku, Berent złożył w redakcji pierwszą część utworu. Rękopis wręczony Miriamowi nosił tytuł Uwiedli. Autor nie liczył na szybkie opublikowanie swego dzieła ponieważ pismo miało już zamówioną powieść u Przybyszewskiego. Próchno (tytuł ustalił Miriam) było jedyną w całości wydrukowaną w „Chimerze” powieścią (1901 - 1902). Książkowe wydanie pojawiło się w roku 1903. Próchno jest przykładem epiki impresjonistycznej.
Brzozowski w roku 1906 i 1902.
Stanisław Brzozowski decydująco wpływał na opnie dotyczące powieści Berenta. Był on krytykiem - impresjonistą. W recenzji z końca 1902 roku Próchno jest dla krytyka arcydziełem, a jedną z przesłanek takiej oceny jest fakt, że autor „przeżył” opisywany przezeń dramat duszy współczesnej. W książce z 1906 r. krytyk dzieli się z czytelnikiem wątpliwościami czy istotnie Berent zrozumiał i „przeżył” rozdarcie duszy artysty - improduktywa.
Próchno powstało jako przetworzenie dramatu Berebta zatytułowanego Marzenia. Pisarz ponawiał próby zwrócenia uwagi ludziom teatru na tekst Marzeń. Jest bardzo prawdopodobne, że końcowe części Próchna (cz. II i III) zostały wypełnione materiałem wprost zaczerpniętym z pechowego dramatu.
1