Julian Tuwim, Wiersze wybrane
Opracowanie - wstęp i interpretacje M. Głowiński
I Wiadomości biograficzne.
J. T. Urodził się w 1894r. w Łodzi, w rodzinie mieszczańskiej, pochodzenia żydowskiego.
W Łodzi przebywał do 1916r. - tu publikował swoje pierwsze utwory. Łódź była wielkim centrum przemysłowym i T. Przeżył w tu fascynację życiem wielkomiejskim, która miała znaczenie dla całej jego twórczości ( kabaret, folklor peryferyjno - uliczny)
W 1916r. poeta przeniósł się do Warszawy, by studiować na UW, ale przerwał studia ( prawo, filozofia). Ogłaszał wtedy utwory poetyckie i artykuły w piśmie Pro Arte et Studio ( od 1919r. tylko Pro Arte).
Debiutem miał być cykl wierszy ogłoszony przed I wojną światową w krakowskim piśmie Museion - reprezentującym tendencje klasycystyczne, ale do debiutu nie doszło, bo pismo zlikwidowano.
1918r. Pro Arte et Studio - dytyramb pt. Wiosna; /wydarzenie i skandal o9byczajowy; liczne głosy krytyczne, ale i obronne/;
1918r. Czyhanie na Boga - pierwszy tom.
Poeta w tamtym czasie związał się z założonym przez grupę przyjaciół kabaretem Pikador ( pisał dlań teksty, skecze i monologi). Inni członkowie: A. Słonimski, J. Lechoń, J. Iwaszkiewicz, K. Wierzyński - tworza kabaret o swoistym charakterze, ambitnym programie literackim, którego celem była popularyzacja twórczości gr. Skamander.
Słowo to ( SKAMANDER) pochodzi od greckiej nazwy rzeki płynącej w Azji Mniejszej, jako imię grupy jest ono aluzja do znanego zdania z Akropolis Wyspiańskiego:
Skamander połyka wiślaną świetląc się falą.
Redaktorem pisma był M. Grydzewski ( późniejszy założyciel i wydawca Wiadomości Literackich. Tuwim był ważnym filarem gr. Skamander.
Na początku lat 20- tych bardzo wzrosła popularnośc poety, wydał wtedy następujące tomy:
1919r. Sokrates tańczący;
1921r. Siódma jesień;
1923r. Wierszy tom czwarty.
Wtedy zaczęły się ataki na T., kietrowane doń przez prasę endecką ( apogeum osiągną w l. 30- tych) o charakterze antysemickim.
T. był bliskim współpracownikiem Wiadomości Literackich. Pod kątem poglądów politycznych był to krąg liberalno - postępowej inteligencji, mający na celu m.in. zwalczanie przesądów społecznych, anachronizmów obyczajowych, przenoszenie do Polski wzorów życia z wysoko rozwiniętych krajów zachodnich.
2. poł. Lat 20 - tych i lata 30- te to okres najaktywniejszej i nnajwszechstronniejszej działalności literackiej T.
Zbiory liryków:
1926r. Słowa we krwi;
1929r. Rzecz czarnoleska;
1932r. Biblia cygańska;
1936r. Treść gorejąca.
Wybór satyr:
1934r. Jarmark rymów.
Antologia:
1936r. Cztery wieki fraszki polskiej.
Wiersze T., zwłaszcza satyryczne, były jednym z elementów kampanii na rzecz unowocześnienia obyczajów, jaką prowadziły Wiadomości Literackie. Były ważnym wydarzeniem w walce z zacofaniem i przesądami.
Istotny charakter mialy polemiki polityczne związane z twórczością T. Wybychały one po opublikowaniu takich wierszy politycznych jak np. Do generała, Do prostego człowieka ( oskarżenia min. O zdradę narodu - treść pacyfistyczna i humanistyczna poruszyła ugrupowania prawicowe).
W napaściach chodziło o przekonanie, że T. Nie jest Polakiem, tylko Żydem, który, tylko przypadkowo, pisze w j. polskim.
W okresie po 1936r. dynamika twórczości T. Znacznie osłabła.
Lata wojny spędził p0oeta na emigracji ( Francja> Brazylia>USA) napisał wtedy Kwiaty Polskie.
Do Polski T. Wrócił w 1946r.; osiadł w Warszawie. Objął tam stanowisko kierownika artystycznego Teatru Nowego. W 1949r. opublikował Polską nowelę artystyczną.
Poeta współpracował wtedy także z pismem Problemy.
Zmarł nagle w 1953r. w czasie urlopu rodzinnego w Zakopanem.
II Tuwim w kręgu Skamandra.
Pierwszy wiersz opublikował T. Już w 1913r. Jego twórczość od r. 1918. stanowiła, jak u większości członków Skamandra, odpowiednik tych nowych tendencji, które w liryce zachodnioeuropejskiej skrystalizowały się już w latach 90- tych XIX w., a w poezji rosyjskiej w 1. poł. W. XX.
Rola symbolizmu.
Okres nowoczesny w poezji europejskiej zwykło się zaczynać od symbolistów. Wg Bieńkowskiego ;
Symbolizm(...) najgłębiej wyrażał się w twórczości swoich prekursorów i swoich pogrobowców.
Nie znaczy to, że sama grupa symbolistów programowych, poza jego patronami - Mallarmeem i Julesem Laforgiem - nie miała znaczenia w procesie historycznoliterackim. Było ono ogromne; wszystkie nowe propozycje z lat 1890 - 1914 sytuowały się wobec poetyckiego i teoretycznego dorobku symbolizmu.
Poeci ostatniego 10 - lecia XIXw. Wnieśli jeszcze jeden ważny element: poezja stała się formą działania, rodziła się z fascynacji dynamizmem świata, odmienności i płynności rzeczy. W konsekwencji powstała nowa koncepcja poety - aktora świata, poezja, jako forma działania, upodabniała się do czynu.
Nowe tendencje w poezji na przełomie wieków.
miejsca szczytowe zarezerwowano dla zjawisk t.j.: życie, cywilizacja, codzienność - była to zmiana postaw, nie tematów;
zasadniczym elementem nowo kreowanej postawy był witalizm, fascynacja życiem w jego biologicznej bujności i pełni;
poeta usiłował zapanować nad światem, dostosować się do jego dynamiki;
wiersz jest sam w sobie rytmem życia (Tancrede de Visan);
fascynacja współczesnością, tęsknota za czasami pierwotnymi, kult dynamicznego, nieskrępowanego tłumu i uwielbienie dla pogańskiej mitologii nie przyporządkowywały człowieka żadnym sztywnym kodeksom i ideałom chrześcijańskim;
specyficzna symbolika literacka - zasadniczym jej składnikiem był motyw Dionizosa, boga uosabiającego upojenie życiem.
Przedstawicielami witalizmu byli w tamtym czasie Nietzsche i Bergson. Swoistością wit. Przełomu wieków ( w poezji) było to, że łączył się on ze zjawiskiem kompleksu cywilizacyjnego. Aprobata życia była aprobatą współczesności, w której krystalizują się nowe procesy kulturowe, powstają wielkie metropolie i potężne ruchy masowe. Rewolucja techniczna oddziaływa bezpośrednio na codzienna egzystencję człowieka - stąd w poezji zjawisko miasta, czy tłumu, nieco później techniki. Pojmowanie poetyckości znacznie się wtedy rozszerzyło: przedmiotem liryki może być wszystko, poezja wyrusza na nowe tereny eksploatacji, upada tradycyjny kanon wysokich tematów, respektowany, prawie przez cały w. XIX. Charakterystycznym zjawiskiem jest teraz to, że fascynacja światem współczesnym ma często podtekst religijno - metafizyczny, stanowi zgodę człowieka ze światem, ich dynamiczną i nieustannie od nowa zdobywaną harmonię. Nastawienie religijne objawiało się nie tylko w zaludnianiu współczesnej scenerii postaciami różnorakich bóstw, objawiało się ono przede wszystkim w panteistycznym pojmowaniu świata - wszystko polegało na deifikacji, wszystko stanowiło, jakby cząstkę Boga, przez co było równie wartościowe i ważne.
Panteistyczne pojmowanie natury w Polsce zdołała przezwyciężyć dopiero Awangarda - w programowych enuncjacjach T. Peipera miasto, masa, maszyna brak religijnie zorientowanych odniesień, to raczej samoistna wartość humanistyczna.
Przekształcenie form poetyckich.
Zaprzeczono 2 tradycjom:
parnasistowsko pojmowanej formie doskonałej, polegającej na harmonii elementów składowych, statycznej, w przeważającej części opisowej oraz
impresjonistycznej nastrojowości, prowadzącej do migawek lirycznych, nasyconych emocjonalnie obrazków.
Ważny jest tu wpływ Baudelaire'a i Rimbauda. Przekształcanie form poetyckich widać min na przykładzie twórczości Skamandra - zaniechaniu wypowiedzi w stylu wysokim, wprowadzeniu do poezji mowy potocznej, dynamicznym kształcie dytyrambu, liryce wielkich i burzliwych emocji, prowadzącej do futurystycznej koncepcji wiersza jako sekwencji emocjonalnych wykrzyknień.
Poezja na przełomie wieków w Rosji.
To poezja symbolistów, którzy przyswoili sobie wiele zjawisk reprezentatywnych we Francji, odznaczała się zdobywczą postawą wobec świata, panteistyczna aprobata natury, motywami cywilizacyjnymi. Pojawia się w niej archaizująca stylizacja słowiańska. Trzeba tu wymienić takich poetów jak. Walery Briusow, czy Włodzimierz Sołowiew. Interesujące dążenia krystalizowały się też u liryków ros. Debiutujących na krótko przed wybuchem I wojny światowej - akmeistów i futurystów. Pierwsi łączyli tradycyjne wątki kulturowe z tematyka codzienną, wprowadzając do poezji język potoczny. Tuwim bardziej wielostronnie związał się z futurystami; fascynacja słowem uwolnionym od znaczenia, czasami sprowadzonym do mitycznego prasłowiańskiego, którego zasadniczym elementem jest dźwięk, swoista dynamiczna retoryka, opiewająca zjawiska współczesne.
Przemiany poezji polskiej w latach 1905 - 1914.
Już przed I w. Św. Także w poezji rodzimej kształtują się dążenia, które w pełni skrystalizują się po r. 1918. Lata 1905 - 1914 były czasem dążności klasycystycznych i franciszkańskich ( L. Staff). Ważną rolę, jeśli chodzi o dążności klasycystyczne odegrał wspomniany już Museion, wołający o galicką jasność i porządek; tolerował on dążenie do ,,upotocznienia liryki”, wprowadzenia jej w obręb słów i tematów codziennych. Widoczne jest to zwłaszcza w tzw. liryce franciszkańskiej ( Kasprowicz); poczesne miejsce znajduje tu aprobata wszystkiego, co istnieje, której podmiotem staje się prostaczek. Dotyczy ona także świata współczesnego, jeg0o obyczajów i urządzeń cywilizacyjnych. Odpowiednikiem świętego z Asyżu ma być współczesny łazik, włóczęga.
Kształtowanie się poetyki Skamandra.
Swoistość propozycji literackiej S. Jest określona przez to, że pojawia się on w nowej sytuacji, nie mającej w latach poprzednich swych odpowiedników.. Na płaszczyźnie historycznej objawia się to poprzez fakt odzyskania przez Polskę niepodległości, na płaszczyźnie literackiej zaś - w negacji programów modernistycznych i - w mniejszym stopniu - w występowaniu obok S. Innych grób oferujących różne wzorce poezji.
Formowane na przełomie wieków dążenia lit. Natrafiły w Polsce na niezwykle podatny grunt, wydały się odpowiedzią na żądanie chwili, utrwaleniem nastrojów z momentu, w którym wybuchła wolność.
Skamander przyniósł na naszym gruncie nowe propozycje literackie i momentalnie nawiązał kontakt z publicznością. Uważano wtedy, że literatura powinna oderwać się od wyższych funkcji, które pełniła przez całe stulecie, winna być literaturą, a nie polityką, moralnością, czy historią. Poeta nie musi na wzór tyrtejski wzywać do czynu, ani też krzepić serc, ale zadaniem jego nie jest także wytwarzanie przedmiotów wartościowych estetycznie. Po 1918r. zrodziły się także tendencje negujące modernistyczny program literacki. Zdezaktualizował się proponowany przez modernizm stosunek do świata, uważany za zbyt indywidualistyczny, bierny i płaczliwy.
Poezja miała stanowić aktywny stosunek do świata, ani go nie kontemplować, ani nie przedstawiać mu indywidualistycznie zbuntowanej jednostki. Miała być ona aprobata współczesności, przyjmując ją taką, jaką jest.
W świadomości swej Skamandryci dokonują rewolucji literackiej, negując modernistyczne pojmowanie pisarstwa i takie też konwencje literackie. To ta właśnie negacja stanowiła najważniejsze zawołanie programowe, S., bowiem nie formułowali pozytywnych dyrektyw działania artystycznego, ograniczając się tylko do kilku negacji. W obręb twórczości można było wprowadzać elementy różnorodne. To, co można nazwać literacką osobowością grupy S. Jest wytworem jednorazowej sytuacji literackiej, w której czynnikiem zasadniczym było właśnie odzyskanie niepodległości i związana z nim wiara w piękną, bezkonfliktową przyszłość kraju, a także nastawienie antymodernistyczne.
Urbanizm, panteizm, witalizm.
Zasadnicze elementy wczesnych wierszy T. To: zaborczy optymizm, powiązany z witalistyczną wizją świata, swoisty biologizm, urbanizm wprowadzający na karty poezji miasto w jego dniu codziennym, kreacja nowego bohatera lirycznego, którym jest właśnie mieszkaniec miasta, żyjący sprawami powszednimi; dynamizacja liryki, upodobanie do żywej, potocznej wypowiedzi. Były to zjawiska nowe na naszym gruncie, które na zachodzie skrystalizowały się pod auspicjami Whitmana i Verhaerena w latach ubiegłego stulecia ( XIX w.).
Fascynacja współczesnością łączy się z panteistycznie pojmowaną problematyką religijną. Ujawnia się ta synteza w wierszach programowych T. W otwierającej pierwsza książkę poety Teofanii nadejście nowej poezji porównane jest do objawienia Boga, gdzie indziej poeta pojmuje poezję w kategoriach sztuki obrzędowej.
W najbardziej programowym z wczesnych utworów T. Poezja definiowana jest następująco:
Będą te słowa jak taneczny krok!
Będą - jak złota do Stolicy droga!
Poezja jest to, proszę panów skok,
Skok barbarzyńcy, który poczuł Boga!
( Poezja)
Twórczość poetycka ma tu więc wymiar sakralny. Wyobrażenia religijne nie są tu sprawą wiary w takie, czy inne bóstwo, wynikają z przeświadczenia o wartości współczesnego świata, do którego poeta winien mieć taki stosunek, jaki ma człowiek wierzący do boga.
Deifikacja wielkiego miasta, z jego podejrzanymi nawet zakamarkami, była jednocześnie uświęceniem nowych form wyrazu poetyckiego, do tej pory w poezji wysokiej nie aprobowanych. W myśl panteistycznego wyrównania wartości opiewać świat współczesny może hymn, ale równie dobrze obrazek rodzajowy, ulotna notatka poetycka, czy świadomie brutalizowany dytyramb.
Obrazek rodzajowy i poezja mowy.
Te właśnie gatunki przenosi T. W obręb liryki. Można tu zaobserwować dużą rozmaitość ujęć: od obrazka rodzajowego przez stylizację wypowiedzi potocznych do żywiołowych eksklamacji. We wszystkich tych wypadkach wchodzi w obręb poezji język potoczny. Tuwim motywuje jego użycie poprzez konstrukcję swoistej sytuacji lir., kształtowanej na wzór potocznej rozmowy, ma ona sugerować, że mowa potoczna jest w obrębie poezji czynnikiem naturalnym.
Obrazek rodzajowy to jakby prosta relacja wierszowana o takim czy innym zdarzeniu. Poeta wchodzi tu w rolę swoistego reportera, który tylko przekazuje informacje o zdarzeniach. Buduje się u coś na kształt poezji faktu. W krańcowych wypadkach, dla oddania swych fascynacji światem wielkiego miasta T. Powołuje do życia formę, która składa się z samych konkretnych wyliczeń.
Tańczyli na moście,
Tańczyli noc całą.
Zbiry, katy, wyrzutki,
Wisielce, prostytutki,
Syfilitycy, nożownicy,
Łotry, złodzieje, chlacze wódki.
Tańczyli na moście,
Tańczyli do rana.
Żebracy, ladacznice,
Wariaci, chytre szpicle,
Tańczyły tan ulice,
Latarnie, szubienice,
Hycle.
( Chrystus miasta)
Niekiedy T. Silnie zagęszcza fakty, tworząc swoisty ekstrakt fabuły, ale w takich wypadkach nie chodzi o zdarzenia, lecz o cały obraz danego wycinka miejskiej rzeczywistości w jego obyczajowym konkrecie:
Pan prokurator dostał ataku. W konwulsji
Drgając, upadł. I umarł. A Loulou zemdlała.
Wbiegł lokaj i strwożony zaczął badać puls jej,
Leżały na dywanie nieruchome ciała.
( Z kinematografu)
W obręb wiersza poeta wprowadza nie tylko słownictwo, którego miejscem zasadniczym jest powszednia komunikacja językowa, wprowadza nie tylko, właściwą mowie potocznej, składnię. Zasadniczym elementem stylizacji czyni intonację, usiłuje w obręb wiersza przenieść intonację żywego wypowiedzenia. Dąży do tego, by np. intonacja pytajna była taką intonacją pytajną, jak w potocznej mowie ( Sen złotowłosej dziewczynki)
Wiersze takie można nazwać liryką rozmowy ( adresat - często nie zabierający głosu - oraz podmiot mówiący).
Jest to poezja zachłyśnięcia się światem, żywiołowa i dynamiczna. Wiersze te nie tylko wyrażają emocje, ale ich zadaniem jest opiewanie świata, pełnią więc funkcję swoistych hymnów, są dytyrambami:
Hej, wysoki dom, czerwony dom!
Hej, otworzone wszystkie okna!
Pusty, zupełnie pusty dom,
Wiatr otworzone ciska okna
Tu i tam, tu i tam!
Z brzękiem, z trzaskiem wszystko gra,
Ha-ha-ha! Ha-ha-ha!
(Wesoła pieśń o domu)
Synkretyczny charakter wczesnej poezji Tuwima.
Impresjonizm. We wczesnych wierszach poety dużą rolę nadal odgrywają pozostałości poetyki młodopolskiej, pomimo skamandryckiej negacji wyznaczników epoki poprzedniej. Ujawniają się one np. w metaforach; w pewnych wypadkach polega to na przejmowaniu pewnych formuł obiegowych, znaleźć niekiedy można nawet przysłowiową tęsknicę czy szarooką ksienię; ujawniają się one w sposobie opisu silnie zliryzowanego - np.:
Uchwyć tę dziwną chwilę, tę niewysłowioną,
Co zwykle po południu schodzi na ulicę
W dni świąteczne - i żale cię drżące owioną,
I poczujesz niezmierną w swym sercu tęsknicę.
( Ogrody szpitalne)
Wzory młodopolskie ujawniają się najsilniej w liryce miłosnej, zwłaszcza w erotykach zebranych w Siódmej jesieni. Bohaterwm tych wierszy jest przeciętny mieszkaniec wielkiego miasta - stereotypowa postać liryki młodopolskiej. Główny żywioł tych wierszy stanowi tradycyjna nastrojowość. Czynnikiem spajającym składniki niejednorodne jest ulotna, trudna do określenia atmosfera, ledwo pochwytny ton emocjonalny.
Wiersze impresjonistyczne, których podmiotem są personifikowane stany psychiczne, ujmowane zazwyczaj paralelnie do jakichś przedmiotów, faktów, czy stanów rzeczy ze świata zewnętrznego, mają charakter melodyjny, pieśniowy;
Ciemnych irysów dostałem pęk,
Nie wiem, od kogo.
Serce me drżący ogarnął lęk,
Ciemnych irysów dostałem pęk
I patrzę na nie z dziecinną trwogą:
„Co też te kwiaty mi przynieść mogą?”
Lęk.
( Irysy)
Ekspresjonizm.
Ekspresjonistyczna jest u T. Przede wszystkim sama koncepcja liryki - jako żywiołowego wyrazu silnie przeżywającej jednostki. Ekspresjonistycznie pojmowany wyraz staje się uzewnętrznieniem ekspansywnie odczuwanej osobowości, które swe czuwanie traktuje , jako formę działania, przekształcania świata.
E. faworyzował ostre formy wypowiedzi lirycznej, mocne kontrasty, wszelkiego typu ujęcia groteskowe, zbrutalizowany język potoczny. E. Negował dotychczasowe pojęcia poetyckości.
Od ekspresjonistów niemieckich różnił T. Brak określonego zaangażowania politycznego oraz to, że nie ujmował on poezji jako jedynie czystej, emocjonalnej i żywiołowej wizji. Elementy ekspresjonizmu ujawniają się w poezji T. Poprzez zwrot do ,,niskich” form wypowiedzi poetyckiej, do j. potocznego - w negacji dotychczasowych konwencji.
Może najwyrazistszym objawem e. Dążności młodego T. Jest zamierzona brutalizacja materiału poetyckiego ( języka i świata przedstawionego). Wyraziła się ona w swoim czasie w wierszu Wiosna, opatrzonym podtytułem dytyramb. Łączy się w nim poetyka obrazka rodzajowego z poetyką eksklamacji, z tego więc powodu jest to utwór reprezentatywny. Brutalizacja wyraża się w swoistych inwokacjach do miejskiego tłumu, który w wiosenny dzień wyległ na ulice, w ujęciu tego tłumu w kategoriach prymitywnego biologizmu:
O, ty zbrodniarzu cudowny i prosty,
Elementarny, pierwotnie wspaniały!
Ty gnoju miasta, tytanicznej krosty,
Tłumie, o Tłumie, Tłumie rozszalały!
Faluj straszliwa maso po ulicach,
Wracaj od rogu, śmiej się, wariuj, szalej!
Ciasno ci w zwartych, twardych kamienicach,
Przyj! Może pękną - i pójdziecie dalej!
( Wiosna)
Brutalizacja, łącząc się w sposób charakterystyczny dla e. Z pewnym patosem staje się tu składnikiem zamierzonego kontrastu, a więc jeszcze bardziej przejrzystym w swej ostrości środkiem wyrazu.
Futuryzm.
Trzeba tu wspomnieć o odwołaniach T. Do f. Rosyjskiego - dążenie do stworzenia takiego j. poetyckiego, który nie miałby odpowiedników w języku codziennej komunikacji, który byłby j. tylko i wyłącznie poezji ( podob. Chlebnikow). T. Próbował dotrzeć do mitycznego, prasłowiańskiego, nie mającego żadnych odpowiedników w realnych dziejach jakiegokolwiek z języków słowiańskich ( specyficzna archaizacja). Pełnym wyrazem tej tendencji jest cykl Słopiewnie - tworzy w nim T. W sposób umownie archaizowany, własny język, przekształcający prawa morfologiczne i semantyczne obowiązujące w polszczyźnie.
Odwołania archaiczne.
T. w swoich utworach ewokował kultury tradycyjne przy kształtowaniu wizji współczesnego świata. Ważne są 3 kręgi jego aluzji: antyczny, ewangeliczny i archaiczno - słowiański. Charakterystyczny jest brak rozdzielenia ich, a wręcz konsekwentne wprowadzanie pomiędzy te elementy znaku równości . Chrystus pojawia się pośród współczesnego lumpoproletariatu, Sokrates jest odpowiednikiem współczesnego człowieka ulicy, odwołania starosłowiańskie służą najczęściej oddaniu biologicznej prężności miejskiego tłumu.
III Dojrzały okres twórczości Tuwima.
Ewolucyjny charakter rozwoju Tuwima.
Słowa we krwi (1926r.) - tom, od wydania którego T., jako poeta, Uzyskał mocną pozycję w latach międzywojennych. Pojawiają się tu elementy zupełnie nowe, zanikł zdobywczy i krzepki optymizm - jego miejsce zajmuje teraz refleksja, także nad światem współczesnym, własną w nim pozycją, samą twórczością poetycką wreszcie. W okresie dojrzałym pozostało to, co po r. 1918 wydawało się w wierszach poety największą nowością: programowo powszednia tematyka wierszy, kreacja bohatera - prostego człowieka, język potoczny, ,, niskie” formy wypowiedzi. W latach 30 - tych pojawi się także motyw wspomnień dzieciństwa.
Właściwości języka Tuwima.
Potoczność.
Poeta, na ogół, rezygnuje z naturalistycznego odtwarzania j. potocznego, przejmując jedynie pewne jego elementy. T. Nie unika prozaizmów, ważną rolę w wierszach odgrywa emocjonalizm. Dopiero teraz przybrał on postać klarowną - ujawnia się on w poetyckim oddziaływaniu na opisywany świat. Ortwin nazywa poezję T. Poezją energetyczną - jest to bowiem liryka wyładowań, krótkich spięć, której głównym czynnikiem jest dynamizm.
Ogromną rolę przypisuje się wykrzyknieniom - innym niż wcześniejsze eksklamacje, dalekie są one także od wzoru pytania retorycznego:
Zgroza, zgroza na wysokościach,
Strop rozdziera, karminy wypruwa!
Hefajstos w chmurach huczy,
Z gromów słowa wykuwa!
( Dziwy na niebie)
Poeta rzadko spokojnie wypowiada swe liryczne przeświadczenia - najczęściej je wykrzykuje. Należy także zwrócić uwagę na apostrofy do drugiej osoby, lub do określonej rzeczy, są związane zwykle z czasem teraźniejszym, którego zadaniem jest nieustanne aktualizowanie materii poetyckiej.
T. jest lirykiem otwartym ku światu - wyładowanie następuje wtedy, gdy w pobliżu znajdzie się jakiś element rzeczywistości zewnętrznej. Zauważa się liczne wołacze, apostroficzne zwroty, drugie osoby czasowników. Poeta rezygnując z impresjonistycznej dekompozycji materii poetyckiej, zachował, w jakiejś mierze, właściwe dla impresjonizmu zrozumienie poezji jako sposobu utrwalania doznań momentalnych. Swoistością jego wierszy jest połączenie owych pozostałości liryki nastrojowej z kompozycją o wyraźnych konturach, na wzór poezji Puszkina.
Instrumentacja głoskowa.
Ma ona duże znaczenie dla poezji T. Występuje w wierszach, które bądź w pełni realizują założenia któregoś z systemów wersyfikacyjnych, bądź też znajdują się blisko nich. Czasem ma ona funkcje onomatopeiczne (Sitowie - 1. zwrotka). W dużej liczbie wierszy nie daje się jednak do nich sprowadzić .
Zadaniem instrumentacji głoskowej jest łączenie elementów znaczeniowo różnorodnych, wiążących się na zasadnie dowolnego skojarzenia, często brzmieniowego w jedną, zwartą całość.
Słowo jako problem poetycki.
W poezji T. Słowo jest niezwykle eksponowane, samo w sobie stanowi problem, jest czymś więcej niż środkiem przekazu, staje się tematem i przedmiotem przeżywania. Wcześniej - od końca XIXw. Język poezji chciano sprowadzać do j. magii, bądź w nawiązaniu do klasycystycznego ideału doskonałości i czystości językowej, bądź sięgać do mowy potocznej, pozbawionej jednak swych codzienno - praktycznych funkcji, albo też próbowano skonstruować taki język, który byłby j. poezji i separował się od innych sensów, jakie w każdym j. etnicznym mają słowa wchodzące w jego skład - j. poezji musiał być inny od j. wszelkich innych typów wypowiedzi.
Związki z romantyzmem.
W pierwszym okresie poezja T. Znajdowała się poza historią, aprobowana w pełni miejska cywilizacja nowoczesna jawiła się jako wartość absolutna, najwyższa. Rozczarowania poety dokonującymi się procesami społecznymi, rozczarowania tym, że odrodzona Polska nie spełnia wieszczych snów zachwiało tym cywilizacyjnym optymizmem i skierowały jego uwagę ku sprawom, dotąd w jego poezji nieobecnym - jaka powinna być postawa poety, utrwalona w wierszach wobec zaciemniającej się historii, kim powinien być poeta świata współczesnego? Na te pytania brak jednoznacznej odpowiedzi. Tę problematykę poeta ujmuje na 3 płaszczyznach, poeta jako bohater liryczny wierszy jest:
romantyzmie zorientowanym sędzią współczesności, przeciwstawiającym swoje ,,ja” światu ( poezja romantyczna);
człowiekiem kultury, który współczesnej „dziczy cygańskiej” przeciwstawia wielkie tradycje humanistyczne europejskiego dorobku cywilizacyjnego ( poezja klasycystyczna);
poetą - wirtuozem, zafascynowanym przede wszystkim warsztatem literackim i językiem jako jego głównym elementem ( poezja wirtuozersko - techniczna).
T. zwraca się ku romantyzmowi polskiemu, gdy odczuwa grozę współczesnej historii. Z tamtego okresu przejął: przekonanie, że ,,ja” jest wystarczająco silnym przeciwstawieniem wobec świata. W recepcji idei ,,ja” poety stanowi wartość jedyną i najwyższą. Dokonuje się ona ze względu na aktualną historię, stanowi próbę aktualizacji spadku romantvcznego.
Ideały horacjańskie.
Poeta staje się człowiekiem kultury, przeciwstawiającym rozkrzyczanej „dziczy pogańskiej” ideały horacjańskie ( por. Na ulicy). H. Staje się symbolem tradycji humanistycznych kultury łacińskiej, symbolem trwałości sztuki. Poeta jest spadkobierca tej szeroko rozumianej kultury horacjańskiej. T. Odwołuje się do niej na różne sposoby: bądź w formie przeciwstawienia jej współczesności, bądź też w formie rozmaitych aluzji, bezpośrednich przywołań.
Koncepcja poety jako wirtuoza
Pojawia się tu negacja współczesności. Wewnętrzne sprawy warsztatu stają się miejscem ucieczki. T. Występuje tu jako mistrz, który w pełni zawładnął wszystkimi subtelnościami sztuki poetyckiej i tak nad nimi zapanował, że może swobodnie igrać z jej elementami.
Tuwim - satyryk: Bal w Operze.
Twórczość satyryczna nie stanowi u T. Zjawiska jednorodnego, są w jej obrębie humoreski prozą, felietony, kuplety, piosenki kabaretowe, fraszki mi epigramaty, a także wiersze, które trudno określić jedną formułą gatunkową.
Napisany w 1936r. Bal w Operze stanowi najwyższe osiągnięcie T. - satyryka, ale także t. - poety. To swoista summą poetycka, w której zbiegają się wszystkie najcenniejsze właściwości poezji T. Ważna jest tu rola satyry, wyrazistego obrazu - często groteskowo wyolbrzymionego, bądź sprowadzonego do absurdu, wreszcie posługiwanie się słowem, polegające na różnorakich kontrastach, kalamburach, groteskowych deformacjach.
Swoistością Balu jest to, że satyra skierowana ku elicie sanacyjnej stała się więcej niż obrazem życia społecznego międzywojennej Polski. Jest ona także pewną wizją świata, nieobcą tej, jaką pod koniec l. 30-tych kreowali katastrofiści. Sięga ty poeta po pewne elementy właściwie poetyce ekspresjonistycznej, wykorzystując je do nowych celów ( zjawiska astronomiczne, ujęcie konkretnego wydarzenia z jakąś wizją kosmiczną, wulgaryzmy, język „świadomie udziwniający” itp.).
Bal jest swego rodzaju fantastyczno - satyryczną balladą, w której wizja balu, połączona z obrazem apokaliptycznym jest nie tylko głównym elementem, ale także ramą kompozycyjną, dla przedstawienia tego, co w obręb owego balu nie wchodzi, czasem zaś jest czynnikiem z nim kontrastującym. T. Obowiązuje swego rodzaju jedność czasu - wszystko jest określone przez trwanie balowej nocy to, co się dzieje w wytwornych salonach Opery. Poznać tu daje się technika intensyfikacji, kondensacji wszystkiego w 1 momencie - noc balu ma się stać syntezą całej epoki.
Poezja wojenna i powojenna.
Po owocnym początku lat 30 - tych w twórczości T. Nastąpił kryzys związany z wydarzeniami roku 1939 ( choć nie tylko). Objawem kryzysu poetyckiego jest również najambitniej pomyślany utwór Kwiaty polskie, pisany w okresie wojny w Ameryce. Głównym mankamentem tego poematu jest brak spoistości. Był próbą reaktywowania epiki poetyckiej, przy wykorzystaniu doświadczeń romantycznego poematu dygresyjnego, jednakże przejęty w XXw. Okazał się zbyt anachroniczny. Dzieło to nie zostało dokończone ( 1. część opublikowana w 1949r.).
Inne utwory powojenne:
1950r. Pegaz dęba;
opublikowany pośmiertnie tom Wiersze nieznanego poety.
2