JULIAN TUWIM - WIERSZE WYBRANE

WSTĘP BN

1. Wiadomości biograficzne.

Tuwim urodził się 13.09.1894 r. w Łodzi w rodzinie mieszczańskiej pochodzenia żydowskiego. Ojciec - prokurent w banku. W Łodzi przebywa do 1916 r., kończy gimnazjum. Miasto będzie powracać w twórczości. Tu poznał kabaret, folklor peryferyjno-uliczny. W 1916 r. przenosi się do Warszawy, zaczyna studiować prawo i filozofię, jednak rezygnuje. Pierwsze utwory ogłasza w akademickim piśmie Pro Arte et Studio, w krakowskich Maskach i poznańskim Zdroju. Tłumaczył na esperanto wiersze Staffa, Tetmajera i Słowackiego. W 1918 r. załamach Pro Arte et Studio publikuje dytyramb Wiosna - skandal obyczajowy. Wydaje pierwszy tom Czyhanie na Boga. Wiąże się z kabaretem Pikador, dostarcza skeczy, piosenek, monologów. Pikador popularyzował twórczość poetów Skamandra (Antoni Słonimski, Jan Lechoń, Jarosław Iwaszkiewicz, Kazimierz Wierzyński). Pismo Skamander będące przedłużeniem zamkniętego Pro Arte. Skamander to grecka nazwa rzeki płynącej w Azji Mniejszej i aluzja do zdania Wyspiańskiego Skamander połyska, wiślaną świetląc się falą. Red. Mieczysław Grydzewski. Początek lat 20.-spójna grupa. Kolejne tomy Tuwima: Sokrates tańczący, 1919, siódma jesień, 1921, Wierszy tom czwarty,1923. Popularność. W latach 30. Prasa endecka atakuje Tuwima za żydowskie pochodzenie. Współtworzy Wiadomości Literackie - zwalczanie anachronizmów społecznych, walka z zacofaniem, wprowadzanie wzorów z zagranicy. Płodny okres: połowa lat 20. I lata 30. Najlepsze zbiory liryków: Słowa we krwi, 1926, Rzecz czarnoleska, 1929, Biblia cygańska, 1932, Treść gorejąca, 1936, satyry: Jarmark rymów, 1934, przekłady z rosyjskiego - Puszkina, 1937, antologia: Cztery wieki fraszki polskiej, 1936. Krytycy Tuwima: Ostap Ortwin, Karol Wiktor Zawodziński, Stefan Napierski. Wiersze Do generałów i Do prostego człowieka wywołują ataki polityczne na poetę. Koniec lat 30. - ciągłe nagonki na Tuwima przez pisma: Prosto z mostu, ABC, Falanga (bo nie jest poetą polskim, lecz Żydem, który psuje język). Przyjaciele stają się zwolennikami faszyzmu. Podczas wojny Tuwim na emigracji - Paryż, Brazylia, USA. Pisze Kwiaty polskie. Wraca w 1946 r. do Warszawy. Zostaje kierownikiem artystycznym Teatru Nowego. Antologia Polska nowela fantastyczna, 1946. Pisze do czasopisma Problemy od 1946 r. do śmierci. Ma własna rubrykę Cicer cum caule, czyli groch z kapustą. W 1951 r. otrzymuje państwową nagrodę literacką I stopnia. Umiera nagle 27.12.1953 r. w Zakopanem.

2. Tuwim w kręgu Skamandra.

Rola symbolizmu. Wszystkie propozycje artystyczne 1840-1914 sytuowały się wokół symbolizmu, przejmowały osiągnięcia, takie jak zaprzeczenie parnasizmu. Poeta przestaje opisywać świat, staje się aktorem. Upodobanie do czynu. Monolog samotnego poety przekształca się w dialog z tym, co go otacza. Wpływ Francuzów na Tuwima.

Nowe tendencje poezji na przełomie wieków. Zmiana postaw, różnorakie tematy. Fascynacja życiem, witalizm. Poeta nie ma żalu do świata, dostosowuje się do jego dynamiki. Życie, ruch, zmienność - fetysze epoki. Poezja przestaje być schronieniem, staje się składnikiem życia, musi je ująć w słowach. Wiersz jest sam w sobie rytmem życia. Motyw Dionizosa - bóg upajający się życiem. Przyczyna: przekształcenia społeczeństwa (Nietzsche i Bergson). Fascynacja współczesnością, w tym rewolucja techniczną. Stąd miasto, tłum, zjawiska codziennego życia, technika w poezji. Przedmiotem liryki może być wszystko.

Przekształcenia form poetyckich. Negacja parnasizmu (harmonii, statycznego opisu) i impresjonizmu (nastrojowość). Zaniechanie stylu wysokiego, wprowadzenie mowy potocznej.

Poezja na przełomie wieków w Rosji. Zdobywcza postawa wobec świata, aprobacja natury, motywy cywilizacyjne (miasto - problem poetycki). Fascynacje urbanistyczne łącza się z problematyką religijną (mitologie grecko-rzymskie, słowiańskie, wschodnie) - Włodzimierz Sołowiew. Związek Tuwima z rosyjskim symbolizmem, lecz bez motywów religijnych i futuryzmem (fascynacja słowem niezsemantyzowanym, liryka salonowa, język potoczny).

Przemiany poezji polskiej w latach 1905-1914. W tych latach w Polsce dążności klasycystyczne i franciszkanizm (Leopold Staff; miesięcznik Museion). Odpowiednikiem św. Franciszka z Asyżu staje się włóczęga, naiwnie cieszący się życiem - w Polsce również problematyka urbanistyczna wiąże się z wątkami religijnymi. Do tych spraw powrócili skamandryci.

Kształtowanie się poetyki Skamandra. Bliska skamandrytom była twórczość Józefa Wittlina (Hymny łączą Kasprowiczowską patetyczną formę z tematyka współczesną). Odzyskanie niepodległości, negacja programów modernistycznych - nowa sytuacja. Literatura powinna oderwać się od wieszczych funkcji, zadaniem poety nie jest już wzywanie do czynu i pokrzepianie serc, ani wytwarzanie przedmiotów wartościowych tylko estetycznie. Poezja to aktywny stosunek do świata, aprobata współczesności takiej jaka jest. Skamandryci sprzeciwiają się programom literackim, negują modernistyczne pojmowanie świata. Z tego względu możliwa jest różnorodność w Skamandrze. Nie chodzi bowiem o to, by twórczość miała wspólne cechy, lecz by wspólny był stosunek do zjawisk, by wspólna była sytuacja. W połowie lat 20. nie można już mówić o grupie, każdy poeta staje się samoistną indywidualnością literacką (bo zmieniła się sytuacja).

Urbanizm, panteizm, witalizm. Pierwsze cztery tomy Tuwima (Czyhanie na Boga, Sokrates tańczący, Siódma jesień, Wierszy tom czwarty) są najpełniejszą realizacją dążeń Skamandra, są najbardziej charakterystyczne dla sytuacji grupy przez swą niejednorodność. Zjawiska nowe: zaborczy optymizm, powiązany z witalistyczna wizja świata, urbanizm, kreacja nowego bohatera lirycznego - mieszkaniec miasta, dynamizacja liryki - wypowiedź potoczna. Panteistycznie pojmowana problematyka religijna. W Teofanii Tuwima nadejście nowej poezji porównuje się z objawieniem Boga. Twórczość poetycka ma czasem wymiar sakralny.

Obrazek rodzajowy i poezja rozmowy. Tuwim przenosi te gatunki w obręb liryki, która ma aspiracje najwyższe. Mowa potoczna ma być w poezji czynnikiem naturalnym, koniecznym, a nie prostą stylizacją. Obrazek rodzajowy - relacja wierszowana o zdarzeniu. Zwarte, krótkie zdania, dynamizm, składnia potoczna, intonacja żywego języka. Czasem występuje liryka rozmowy - jest adresat, lecz nie zabiera głosu, jest nadawca. Bohater liryczny - człowiek wielkomiejskiej ulicy, człowiek dnia codziennego. Elementy obrazka rodzajowego + elementy liryki rozmowy = poezja eksklamacji, żywiołowych wykrzyknień. Poezja zachłystywania się światem. Dytyramby (dwuwersy).

Synkretyczny charakter wczesnej poezji Tuwima.

1. Impresjonizm. Pozostałości młodopolskie żyją u Tuwima zwłaszcza w wierszach miłosnych, erotykach (tom Siódma jesień). Dlatego można mówić o impresjonizmie - czynnikiem spajającym składniki niejednorodne (bohater - mieszkaniec miasta, język potoczny, ale też nastrojowość) jest ton emocjonalny.

2. Ekspresjonizm. Tuwim nie był ekspresjonistą programowym, jednak ekspresjonistyczna była jego koncepcja liryki - jako żywiołowego wyrazu silnie przeżywającej jednostki. Brutalizacja języka i świata przedstawionego (Wiosna. Dytyramb - obrazek rodzajowy, poetyka eksklamacji - inwokacja do miejskiego tłumu w kategoriach prymitywnego biologizmu). Brutalizacja +patos (ze wzgl. na podtytuł Dytyramb)=kontrast- ostry środek wyrazu=ekspresjonizm.

3. Futuryzm. Asymilacja doświadczeń futuryzmu rosyjskiego (Chlebnikow). Dążenie do stworzenia języka poetyckiego, który nie miałby odpowiednika w języku codziennej komunikacji, nie miałby charakteru semantycznego, byłby pozarozumowy. Dotarcie do mitycznego prasłowiańskiego języka. Cykl Słopiewnie - Tuwim tworzy język, przekształcając prawa morfologiczne i semantyczne.

4. Odwołania archaiczne. Aluzje antyczne, ewangeliczne, archaiczno-słowiańskie w związku ze współczesnym światem. (Chrystus pojawia się na ulicy, Sokrates to przechodzień).

3. Dojrzały okres twórczości Tuwima.

Ewolucyjny charakter rozwoju Tuwima. Słowa we krwi, 1926. Elementy nowe, zanika optymizm. Rozczarowanie, przerażenie, znika zadziorność, pojawia się refleksja nad współczesnością i samą twórczością. Poezja Tuwima rozwija się ewolucyjnie, nie ma przełomów. Elementy, które tracą znaczenie, nie znikają, lecz zmieniają funkcje. Wyeliminowany został natrętny sentymentalizm, świadoma brutalizacja, ograniczono impresjonistyczna nastrojowość. Parodia, ironia.

Właściwości języka Tuwima.

1. Potoczność. Dyskretniejsza potoczność. Emocjonalizm. Liryka wyładowań, krótkich spięć. Wykrzyknienia, pytania, lecz nienatrętne. Tuwim często wykrzykuje w formie zwrotu do kogoś lub czegoś, dlatego jego lirykę można nazwać liryką przywołań. Liczne apostrofy.

2. Instrumentacja głoskowa. (np. Liliano! O, lilijny śnie, Liliowo-srebrna panno! - wiersz List) Łączenie elementów treściowo różnorodnych, wiążących się na zasadzie skojarzenia brzmieniowego w jedną całość. Zjawisko charakterystyczne dla Tuwima i innych twórców. międzywojennych. Rezygnacja z rymów dokładnych, zamiast nich - asonanse.

Słowo jako problem poetycki. Eksponowane jest słowo, samo w sobie stanowi problem, stanowi środek przeżywania. Szukanie swoistości w słowie poetyckim. Podstawą swoistości jest przekształcenie środków języka potocznego.. Widoczność języka w wierszu, język ma się narzucać (tym zbliżał się do Awangardy Krakowskiej). Poeta-słowiarz. Wobec języka zajmuje postawę historyczną - chce zapanować nad nim w całości. Motyw w wierszach: język a możliwości ekspresji poetyckiej, język a praca poety. Poeta-rzemieślnik, musi panować nad warsztatem.

Związki z romantyzmem. W zasadzie Tuwim jest antyromantyczny. Rozczarowania, że odrodzona Polska nie spełnia wieszczych snów, przerażenie faszyzmem sprawiły, że w jego poezji pojawiają się nowe tematy i pytania (następuje zwrot ku romantyzmowi): jaka powinna być postawa poety wobec zaciemniającej się historii? kim powinien być poeta wobec świata? W Biblii cygańskiej pisze, że poeta jako bohater liryczny wierszy jest: 1. Romantycznie zorientowanym sędziom współczesności, 2. Człowiekiem kultury, który współczesnej dziczy przeciwstawia wielkie tradycje humanistyczne, 3. Poetą wirtuozem, zafascynowanym warsztatem literackim i językiem jako jego głównym elementem. 1. Poezja romantyczna, 2. Klasycystyczna, 3. Wirtuozowsko-techniczna. Tuwim przejmuje ideę indywidualizmu romantycznego. Jest dla niego punktem oparcia.

Ideały horacjańskie. Poeta nie przeciwstawia się światu, nie osądza, lecz jest spadkobiercą humanistycznych tradycji Europy. Staje się człowiekiem kultury, dziczy przeciwstawia ideały horacjańskie. Fascynacja Horacym - symbol trwałości sztuki, która opiera się tłumom i zwrotom historii.

Koncepcja poety jako wirtuoza. Negacja współczesności, warsztat poetycki daje schronienie. Tuwim zapanował nad sztuką poetycką, w jego przekonaniu.

Tuwim-satyryk: Bal w Operze. Bogata twórczość satyryczna. Humoreski prozą, felietony, kuplety, piosenki kabaretowe, fraszki, epigramaty. Współpraca z kabaretami, pismami satyrycznymi. Satyra obyczajowa, polityczna. Bal w Operze, 1936, opublikowany po wojnie poemat. Największe osiągnięcie poety-satyryka, poety w ogóle. Summa poetycka wszystkich właściwości jego poezji. Satyra skierowana przeciw elicie sanacyjnej. Hiperbolizująca groteska nadająca przedstawionym w poemacie zdarzeniom wymiar apokaliptyczny. Od momentu wybuchu wojny zaczyna się kryzys twórczy Tuwima.

Poezja wojenna i powojenna. Rok 1939 to data końcowa dla środowiska skamandrytów, dla Warszawy przede wszystkim. To odcisnęło piętno na poezji Tuwima, który był związany z miastem. Kwiaty polskie, utwór pisany podczas wojny w Ameryce jest próba reaktywowania epiki poetyckiej, wykorzystuje doświadczenia romantycznego poematu dygresyjnego. W utworze pojawiają się wszystkie elementy charakterystyczne dla Tuwima, ale o mniejszej wartości. Po wojnie poeta tłumaczy, publikuje w Problemach. Powstaje Pegaz dęba, 1950 i tom Wiersz nieznanego poety, opublikowany pośmiertnie.

SPIS WIERSZY

Z tomu Czyhanie na Boga: Teofania, Szczęście, Czereśnie, Pan, Helios, Syna poetowego narodziny, Chrystus, Chrystus miasta, Staruszkowie, Symfonia wieków

Z tomu Sokrates tańczący: Nasza mądrość, Akacje, Colloquium niedzielne na ulicy, Wiosna, Humoreska, Piotr Płaksin, Ranyjulek, Dwa wiatry

Z tomu Siódma jesień: Rzuciłbym to wszystko, Na balkonie, Myśl

Z Czwartego tomu wierszy: Dzieciństwo, W Barwistanie, Pierwszy maja, Milion HP, Dziurawiąc niebo, Nauka, Rachunek, Meble, Moment, Szczury, Epos, Świt, Zielona ziemia, Rzeź brzóz, Słopiewnie

Z tomu Słowa we krwi: Słowo i ciało, Muza, czyli kilka słów zaledwie, Sitowie, Przemiany, Zacisnąć pięści, zaciąć zęby, Prośba o piosenkę, Quatorze Juillet, Pogrzeb rezydenta Narutowicza, Do Marii Pawlikowskiej, Oko, Wóz, Żydek, Buty, Mieszkanie, Nagłe spojrzenie, Cocktail, Spacer fantastyczny w lesie Fontainebleau, List pt. Liebesleid, Wiersz wyszydzający dzieci, Nieznane drzewo, Pod gwiazdami

Z tomu Rzecz czarnoleska: Rzecz czarnoleska, Źródło, Zmęczenie, Zapach szczęścia, Kartofle, Gorące mleko, Aptekarz majowy, Strofy o późnym lecie, Litery, Moja rzecz, Commedia Divina, Koń, O poecie, Praca, Odpowiedź, Matematyka, Bagdad, czyli o przyszłym poecie, Wiersz, Ranek tragiczny, Kobiece, Pomnik, Przygoda, Temperatura, Z powodu maszyn, Kamienie raczej rąbać, Ciemna noc, Fryzjerzy, Trzy wiersze o fryzjerze, Zabawa, O moim stole, Pieśń o głowie i księżycu, Słówko o księżycu w stawie, Sufit, Hagiografia, Odyseusz, Pogrzeb Słowackiego, Dziesięciolecie, Składnia, Do siebie

Z tomu Biblia cygańska: Biblia cygańska, Życie codzienne, Muzyka, Sława, Wiersz z głuchym końcem, Dancing, Zbrodnia, Dzionek wiosenny, Ciemność, Trawa, Wiersz, Suma jesieni, Akwarium, Muza, Owoc, Wieś, Kuracja, Temat, Złota polska jesień, apokalipsa, Burza (albo Miłość), Tragedia Nd jeziorem, … arce, Venus, Przechodzień, Ptaki, Do losu, Scherzo, Satyra na księżyc, Magazyn gastronomiczny, Noc ubogiego człowieka, Wiosna chamów, Wiec, Do prostego człowieka, Mieszkańcy, Kamienice, Patriota, Zima

Z tomu Treść gorejąca: Oczekiwanie, Teogonia, źródło, Przyglądając się gwiazdom, Leśna sprawa, Zieleń, Czterdzieści wiosen, Zadymka, Hymn librecisty, Hymn narodowy lasu, Burza, W nocy Ruch, Sprzątanie, Rwanie bzu,, Choinka, Daleki tygrys, Najście, Strzyżenie, Godziny, Asyria, Zdarzenie na próbie, Historia, Znów to szuranie, bełkotu chór, Z okruszynami młodości - co robić?, z kroniki wypaków, Podobieństwa, Exegi monumentum, Milcząc, Spacer antyczny, Zawieja, Ciemne niebo, Ucieczka, Treść, do Boga

Z cyku Z wierszy ocalałych: Z wierszy o Małgorzacie, Omen, Na ulicy, Dumy, Szczęście, Jeleń, Piosenka umarłego, W porze kwiatów, Prośba o pustynię

Z cyklu Z wierszy nowych: Matka, Do córki w Zakopanem, Jamby polityczne

Z wierszy rozproszonych i rękopisów: Warszawie w roku 2000, Rozwiązują się nagle i lekko, Brzózka kwietniowa

Bal w Operze

Kwiaty polskie (fragmenty)

Z tłumaczeń: Horacy, Heine, Rimbaud, Maeterlinck, Puszkin, Lermontow, Niekrasow, Tiutczew, Fet, Sołogub, Iwanow, Balmont, Briusow, Błok, Pasternak

---