Napoleon Bonaparte (1769 - 1821)
Słynny francuski generał i cesarz Napoleon I urodził się w Ajaccio na Korsyce w 1769 r. Jego oryginalne imię i nazwisko brzmi Napoleone Buonaparte. Francja uzyskała Korsykę dopiero na piętnaście miesięcy przed jego urodzeniem się. W młodości Napoleon był korsykańskim nacjonalistą i uważał Francuzów za ciemiężycieli. Mimo to posłano go do szkoły wojskowej we Francji; po jej ukończeniu w 1785 r. szesnastoletni Napoleon został podporucznikiem francuskiej armii. Cztery lata później wybuchła rewolucja francuska i w ciągu następnych kilku lat nowy rząd francuski prowadził wojny z wieloma państwami europejskimi. Pierwsza okazję do wyróżnienia się zyskał Napoleon w czasie oblężenia Tulonu (w wyniku którego Francuzi odebrali miasto Brytyjczykom), gdzie dowodził artyleria. (Już wcześniej Bonaparte porzucił swój korsykański nacjonalizm i uważał się za Francuza). Za swoje wyczyny w bitwie pod Tuionem został awansowany do stopnia generała brygady, a w 1796 r. objął dowództwo armii francuskiej we Włoszech. Tu w latach 1796-1797 Napoleon odniósł szereg błyskotliwych zwycięstw i wrócił do Paryża jako bohater.
W 1798 r. Napoleon stanął na czele inwazji francuskiej na Egipt. Kampania skończyła się kieską. Wprawdzie na ladzie armie Napoleona odnosiły na ogół sukcesy, ale marynarka brytyjska pod wodza lorda Nelsona rozbiła francuską flotę. W 1799 r. Napoleon zostawił armie w Egipcie i wrócił do Francji.
Po powrocie stwierdził, że społeczeństwo francuskie pamięta raczej o jego sukcesach we Włoszech aniżeli o klęsce egipskiej wyprawy. Wykorzystując swoja popularność, miesiąc po powrocie z Egiptu Napoleon wraz z Emmanuelem Sieyesem i grupka stronników przeprowadził zamach stanu. W wyniku zamachu powstała nowa forma rządów, konsulat, w którym Napoleon sprawował urząd pierwszego konsula. Wprawdzie uchwalono szczegółowo opracowaną konstytucje, zatwierdzoną przez plebiscyt, była ona jednak tylko szyldem dla wojskowej dyktatury Napoleona, który rychło osiągnął przewagę nad pozostałymi konspiratorami.
Napoleon doszedł do władzy nieprawdopodobnie szybko. Przed oblężeniem Tulonu, w sierpniu 1793 r., był on zupełnie nieznanym, dwudziestoczteroletnim, mało znaczącym oficerem nie czysto francuskiego pochodzenia. Niespełna sześć lat później zaledwie trzydziestoletni Napoleon był niekwestionowanym władcą Francji i miał nim pozostać ponad czternaście lat.
W okresie swej potęgi Napoleon wprowadził duże zmiany we francuskim systemie administracyjnym i prawnym. Na przykład zreformował strukturę finansową i sądownictwo, założył Bank Francji i Uniwersytet Cesarski oraz scentralizował administrację francuską. Każda z tych zmian wywarła znaczny, a w paru przypadkach długotrwały, wpływ na Francję ale ich wpływ na resztę świata był bardzo niewielki.
Tylko jedna reforma odegrała dużą rolę daleko poza granicami Francji. Chodzi tu mianowicie o francuski kodeks cywilny, słynny Kodeks Napoleona, który pod wieloma względami realizował ideały rewolucji francuskiej - na przykład nie uznawał przywilejów z tytułu urodzenia i głosił, że wszyscy ludzie są równi wobec prawa. Równocześnie jednak ów kodeks był na tyle zbliżony do wcześniejszych praw i zwyczajów francuskich, że został zaakceptowany przez prawników i społeczeństwo francuskie. Ogólnie biorąc kodeks był umiarkowany, dobrze uporządkowany, cechował się godną polecenia zwięzłością i jasnością. Dzięki temu nie tylko przetrwał we Francji ( obecny francuski kodeks cywilny jest uderzająco podobny do oryginalnego Kodeksu Napoleona), ale po wprowadzeniu odpowiednich modyfikacji został również przyjęty w innych krajach.
Jedną ze stałych zasad polityki Napoleona było powołanie się na to , że jest on obrońcą rewolucji. Nie przeszkodziło mu to ogłosić się w 1804 r. cesarzem Francuzów i osadzić trzech swoich brani na tronach innych państw europejskich. Postępowanie to niewątpliwie budziło niechęć części francuskich republikanów, którzy uważali, że takie zachowanie oznacza całkowitą zdradę ideałów rewolucji francuskiej, ale w rzeczywistości jedyne poważne kłopoty, jakie miał Napoleon, były następstwem wojen z obcymi mocarstwami.
1802 r. w Amiens Napoleon podpisał traktat pokojowy z Anglią, który, zapewnił Francji chwilę wytchnienia po dziesięciu latach prawie nieustannych walk. W następnym roku traktat pokojowy został jednak zerwany i nastąpił długi ciąg wojen z Anglią i jej sojusznikami. Wprawdzie armie Napoleona odnosiły liczne zwycięstwa na lądzie, jednak żeby pokonać Anglię należało wpierw zniszczyć jej marynarkę wojenną. Na nieszczęście dla Napoleona w decydującej bitwie pod Trafalgarem w 1805 r. flota angielska odniosła wspaniałe zwycięstwo : od tego czasu angielskie panowanie na morzach było w zasadzie niekwestionowane. Chociaż już sześć tygodni później Napoleon odniósł swe największe zwycięstwo ( pod Austerlitz, w bitwie przeciwko wojskom Austrii i Rosji( nie zrównoważyło to jednak klęski na morzu).
W 1808 r. Napoleon nieopatrznie wciągnął Francję w długą i bezskuteczną wojnę na Półwyspie Iberyjskim, w której armie francuskie ugrzęzły na całe lata. Decydującym błędem, który popełnił była jednak kampania rosyjska.
W 1807 r. Napoleon spotkał się z carem i przy okazji traktatu, jaki obaj podpisali w Tylży przysięgli sobie wieczną przyjaźń. Przymierze jednak stopniowo słabło i w czerwcu 1812 r. Napoleon poprowadził Wielką Armię w głąb Rosji. Wynik jest dobrze znany. Rosyjska armia unikała na ogół dużych bitew i Napoleon posuwał się szybko naprzód. We wrześniu zajął Moskwę. Rosjanie jednak podpalili miasto i pożar zniszczył większą jego cześć. Napoleon stał pięć tygodni w Moskwie ( w próżnej nadziei, że Rosjanie poproszą o pokój) po czym zdecydował się na odwrót. Ale było już zapóźni. Armia rosyjska, rosyjska zima i niedostateczne zaopatrzenie armii francuskiej- wszystko to zmieniło wkrótce uporządkowany odwrót w bezładną ucieczkę. Z Rosji uszło z życiem tylko 10% Wielkiej Armii.
Inne kraje europejskie , jak Austria i Prusy, zrozumiały, że mają teraz okazję zrzucić francuskie jarzmo. Połączyły swoje siły i w bitwie pod Lipskiem w październiku 1813 r. Napoleon doznał kolejnej klęski. Wkrótce abdykował i został skazany na wygnanie na małą wyspę Elbę u wybrzeża włoskiego.
W 1815 r. uciekł z Elby i powrócił do Francji, gdzie go entuzjastycznie przyjęto i przywrócono mu władzę. Kraje europejskie niezwłocznie wypowiedziały wojnę i w sto dni po powrocie do władzy Napoleona poniósł ostateczną porażkę pod Waterloo. Po tej bitwie Anglicy uwięzili go na Wyspie Św. Heleny na południowym Atlantyku. Zmarł tam na raka w 1821 r.
Wojenna kariera Napoleona jest zaskakującym paradoksem. Przejawił olśniewający geniusz w operacjach taktycznych : gdyby miał być osądzany tylko na tej podstawie, można by go uznać za największego wodza wszech czasów. Jednak w dziedzinie wielkiej strategii potrafił popełniać niewiarygodne głupstwa, takie jak inwazja na Egipt i Rosję. Jego błędy strategiczne były tak podstawowe, że nie powinno się go umieszczać w pierwszym szeregu przywódców wojskowych. Czy jest to nieuczciwa krytyka post factum? Myślę, że nie. Z całą pewnością jedna z miar wielkości wodza jest umiejętność unikania katastrofalnych błędów. Bardzo trudno byłoby teraz krytykować takich wielkich wodzów, jak Aleksander Wielki. Czyngischan i Tamerian. których armie nigdy nie zostały pobite. Po ostatecznej klęsce Napoleona okazało się. że wszystkie jego podboje były bardzo krótkotrwałe; w 1815 r., po jego ostatniej porażce, terytorium Francji było mniejsze niż w 17S9 r., w momencie wybuchu rewolucji.
Oczywiście, Napoleon był egotystą. Często porównuje się go z Hitlerem. Istnieje między nimi zasadnicza różnica: Hitlerem po wodowała ohydna ideologia, podczas gdy Napoleon był jedynie ambitnym oportunistą i nie wykazywał żadnych szczególnych skłonności do przeprowadzania okrutnych masakr. Nic w czasach jego dyktatury nie przypominało faszystowskich obozów koncentracyjnych.
Wielka sława Napoleona sprawia, że łatwo jest przecenić jego znaczenie. W krótkiej perspektywie jego wpływ był rzeczywiście olbrzymi, prawdopodobnie większy niż Aleksandra Wielkiego, ale znacznie mniejszy niż Hitlera. (Ocenia się, że w wojnach napoleońskich poległo około 500000 żołnierzy, natomiast w czasie drugiej wojny światowej zginęło 8 000 000 Niemców). Stosując każde kryterium , można wykazać, że działania Napoleona pozbawiły życia znacznie mniej ludzi niż działania Hitlera. Biorąc pod uwagę dłuższa perspektywę czasowa, wydaje się, że znaczenie Napoleona jest większe niż Hitlera, dużo jednak mniejsze niż Aleksandra. Napoleon wprowadził duże zmiany w systemie administracyjnym Francji, ale ludność Francji stanowiła mniej niż jedna siedemdziesiąta ludności świata. W każdym razie należy oceniać te zmiany we właściwej perspektywie; miały one daleko niniejszy wpływ na życie poszczególnych Francuzów niż zmiany jakiekie nastąpiły w technice w ciągu ostatnich dwóch wieków.
Mówi się, że okres napoleoński to czas. Jaki potrzebny był na utrwalenie się zmian wprowadzonych przez rewolucję francuską i na ugruntowanie zdobyczy burżuazji francuskiej. Do 1815 r., w którym ostatecznie przywrócono monarchie, zmiany te były już tak mocno zakorzenione, że powrót do wzorów społecznych ancien regime'u był nie do pomyślenia. Największe zmiany wprowadzono jednak jeszcze przed Napoleonem; w 1799 r., kiedy Napoleon objął władze, prawdopodobnie było już za późno na jakikolwiek powrót do status quo ante. Napoleon natomiast, mimo swoich własnych monarchicznych ambicji, odegrał w rzeczywistości dużą role w rozprzestrzenianiu ideałów rewolucji francuskiej w całej Europie.
Napoleon miał także duży, choć nie bezpośredni wpływ na historie Ameryki Łacińskiej; inwazja na Hiszpanie tak osłabiła rząd hiszpański, że na parę lat stracił rzeczywistą kontrolę nad koloniami w Ameryce Łacińskiej. W tym właśnie okresie autonomii de facto rozpoczęły się latynoamerykańskie ruchy wolnościowe. Najtrwalsze i najdonioślejsze następstwa miało posuniecie, jakiego dokonał Napoleon niemal bez związku ze swoimi zasadniczymi planami. W 1803 r. Napoleon sprzedał Stanom Zjednoczonym duże terytorium, uświadomił sobie bowiem, że trudno będzie obronić przed Brytyjczykami posiadłości francuskie w Ameryce Północnej, a poza tym brakowało mu gotówki. Nabycie Luizjany, największego chyba obszaru, jaki w całej historii przejęty został w sposób pokojowy, sprawiło, że Stany Zjednoczone są państwem zajmującym prawie cały kontynent. Trudno przewidzieć, jak wyglądałyby Stany Zjednoczone bez Luizjany; byłby to na pewno zupełnie inny kraj niż obecnie. Wątpliwe jest w istocie, czy bez zakupu Luizjany Stany Zjednoczone byłyby wielkim mocarstwem. Oczywiście, nie tylko dzięki Napoleonowi doszło do tej transakcji, rząd Stanów Zjednoczonych odegrał tu również swoją rolę. Francuska oferta była jednak taką okazją że prawdopodobnie skorzystałby z niej każdy rząd amerykański, natomiast decyzja rządu francuskiego o sprzedaży Luizjany nastąpiła w wyniku arbitralnego postanowienia jednej osoby, Napoleona Bonapartego.
Bibliografia :
Michael H. Hart - 100 postaci które miały największy wpływ na dzieje ludzkości.