Kultura renesansu
Renesans to okres rozwoju kultury europejskiej, zapoczątkowany we Włoszech w XIV w., w innych krajach europejskich od XV w. i trwający w Europie do początku XVII w. Charakteryzował się bujnym rozwojem sztuki, nauki, nawrotem do kultury antycznej, a w sferze ideowej przeciwstawiał się światopoglądowi charakterystycznemu dla średniowiecza. Terminu “odrodzenie” (po włosku - rinascita) użył jako pierwszy Giorgio Vasari, charakteryzując nowe kierunki włoskiego malarstwa w XIV i XV w. Kraje włoskie stały się miejscem narodzin nowej kultury europejskiej z kilku powodów. Była to w owym czasie jedna z najlepiej rozwiniętych gospodarczo części Europy. Pomyślność gospodarki, dostatek znacznych grup społeczeństwa powodowały chęć należytego wykorzystania posiadanego majątku. Stąd wzrost zainteresowania sztuką, która przecież ma czynić życie przyjemniejszym.
Termin “odrodzenie” wiązany jest z odnowieniem zainteresowania sztuką i nauką starożytną. Wielką w tym rolę odegrali greccy uczeni, opuszczający zagrożone przez Turków Cesarstwo Bizantyjskie. Dziedzictwo antyku połączone z wiedzą średniowieczną interpretowaną w duchu humanizmu stworzyło podstawy do dalszego rozwoju nauki i sztuki. Szczególne w tym względzie znaczenie miała nowa wizja człowieka i jego miejsca w świecie, jak również nowy układ relacji między człowiekiem a Bogiem. Ideałem jawiło się życie pełne, harmonijnie łączące w sobie świat duchowy i materialny. Pozytywnym bohaterem stawał się człowiek potrafiący zrealizować wszystkie swoje zdolności i możliwości. Filozofia odrodzenia zrywała z dotychczasowymi koncepcjami teologicznymi. Umieszczała człowieka w centrum wszechświata. Ten antropocentryzm nie wykluczał bynajmniej religijności. Jednak w odróżnieniu od dotychczasowych koncepcji nie była ona nacechowana strachem przed gniewem bożym, lecz miłością człowieka do swego Stwórcy. Na nowo odczytywano filozofów starożytnych, aby znaleźć u nich teoretyczne uzasadnienie takiego stanowiska. Całkowicie odmiennie niż dotychczas pojmowano rolę i miejsce nauki. Wielkie teorie naukowe, w tym przede wszystkim koncepcja heliocentrycznej budowy naszego systemu planetarnego autorstwa Mikołaja Kopernika, zdecydowanie odmieniły sposób myślenia. Nauka w koncepcjach średniowiecznych służyła jako uzasadnienie dla teologii. Teraz oderwała się od swojego podłoża religijnego. Zauważmy jednak, że wielkie polemiki religijne związane z reformacją i kontrreformacją usztywniły stanowisko Kościoła katolickiego oraz wyznań reformowanych wobec nowinek naukowych. Teologowie protestanccy i katoliccy potępili nauki Kopernika, gdyż nie były one wywiedzione z Biblii, a nawet jej zaprzeczały. Podobny los spotkał innych wielkich uczonych: Galileusza, Giordana Bruno. Uczeni renesansu zajmowali się również relacjami miedzy społeczeństwem a artystą. Ich refleksja w tej dziedzinie była tym ważniejsza, że w owych czasach artysta był traktowany na równi z innymi rzemieślnikami. Stąd zresztą wielką rolę w życiu artysty odgrywał mecenat. Bez mecenasa, jednocześnie zleceniodawcy i opiekuna, artysta miał bardzo utrudnione możliwości przeżycia. Najwięksi twórcy epoki żyli z zamówień. Rozwijały się te dziedziny sztuki, w których w pełni wyraża się ów związek artysty i mecenasa, np. portret. Wielki rozkwit przeżywała w tym czasie literatura. Renesans zapoczątkował twórczość w językach narodowych. Literatura w języku łacińskim oczywiście nie zaniknęła, a język ten jeszcze długo pozostawał wspólnym dla wszystkich ludzi wykształconych. Jednak chęć dotarcia do szerokich mas odbiorców spowodowała upowszechnienie nowego sposobu uprawiania literatury tak, by także ludzie niewykształceni mogli się z nią zapoznać. Wielkim ułatwieniem w tej dziedzinie był wynalazek druku. Dokonał go około 1450 r. Jan Gutenberg. Bez przesady można powiedzieć, że otworzył on nową epokę w dziejach ludzkości. Łatwość powielania tekstu, a co za tym idzie zwiększenie jego dostępności oraz obniżenie jednostkowego kosztu wydanego dzieła sprawiły, że mogli sobie nań pozwolić nie tylko ludzie zamożni. Dzięki temu zwiększyła się ilość ludzi czytających, czyli biorących udział w wymianie kulturalnej. Do najwybitniejszych twórców tych czasów należeli w różnych krajach między innymi: William Szekspir, Giovanni Boccaccio, Miguel Cervantes, Jan Kochanowski. Twórczość każdego z nich weszła na stałe do dorobku kultury europejskiej.
Aktywność artystyczna epoki odrodzenia objęła wszystkie dziedziny sztuki. Jednocześnie odrzucone zostały kanony istniejące dotychczas w twórczości artystycznej. Kolebką sztuki renesansowej była Florencja, która rozkwitła w ostatniej ćwierci XV w. pod rządami dynastii Medyceuszy. W architekturze w związku z badaniami nad perspektywą i poszukiwaniem idealnych proporcji przyjęto wiele elementów zaczerpniętych z antyku, np. kopułę, porządki greckie, kompozycje wzorowane na łukach triumfalnych. Rozwijała się zarówno architektura świecka, jak i sakralna. W swojej bryle nawiązywały one do klasycznej świątyni antycznej. Jednocześnie wykształciły się nowe formy, szczególnie budowli świeckich. Były to np. willa, pałac - rezydencja lub kamienica mieszczańska. Budowle renesansowe charakteryzowała prostota kompozycji, podziały poziome podkreślane wydatnymi gzymsami i fryzami. Często występowały wewnętrzne dziedzińce otoczone krużgankami.
W malarstwie i rzeźbie również stosowano zasady perspektywy i klasyczne kanony proporcji. Jednocześnie poprzez badania nad anatomią starano się realistycznie przedstawić postacie ludzi. Dominowała tematyka religijna i mitologiczna, ale sposób ujęcia postaci zdecydowanie odbiegał od stosowanego w średniowieczu. Obok malarstwa sztalugowego rozwinęło się także malarstwo ścienne (fresk) używane do ozdabiania wnętrz kościołów i pałaców. W rzeźbie pojawił się portret popiersiowy, posąg konny i akt. Najwybitniejszymi artystami włoskiego renesansu byli: architekt Francesco Brunelleschi, rzeźbiarz Donatello, malarze Piero Della Francesca, Sandro Botticelli oraz przede wszystkim trzej “giganci” renesansu: Leonardo da Vinci, Michał Anioł i Rafael.