Pierwsze zabytki piśmiennictwa niemieckiego pochodzą z drugiej połowy VIII wieku, za panowania Karola Wielkiego. Łączą się one z chrystianizacją plemion germańskich. Język niemiecki naszych czasów rozwinął się ze staro - wysoko-niemieckiego. Na niego składają się dialekty: alemański, bawarski, turyngski, frankoński. Piśmiennictwo niemieckie hamował brak jednolitego ponaddialektalnego języka oraz trudności w oddawaniu niektórych dźwięków mowy niemieckiej. Pierwsze znane nam zabytki: Abrogans (ok. 770r.) - zbiór łacińskich synonimów i zwrotów retorycznych; Hermeneumata (ok. 775r.) - słowniczek łacińsko - grecki. Ogromne znaczenie dla kształtowania się języka niemieckiego miały przekłady słowniczków łacińskich na niemiecki. Znane są również z tego okresu liczne glosy niemieckie.

Głównym zadaniem Kościoła w tym czasie był proces chrystianizacji. Istotne, więc było przetłumaczenie najważniejszych tekstów prawd wiary i modlitw. Najstarsze zabytki to: Ojcze nasz, Wierzę w Boga, oraz formuły wypowiadane w czasie chrztu czy spowiedzi, a także akt wyrzeczenia się bóstw pogańskich. W tekstach tych nie brak oczywiście błędów i niedokładności.

W tym czasie powstało również wiele tesktów prawnych. Teksty te pisane były po łacinie, nazwy miejscowości po niemiecku. W roku 803 Karol Wielki wydał rozporządzenie, iż należy zasady prawne obowiązujące w państwie głosić w języku ludu.

Najstarsze zabytki poezji niemieckiej pisane były na wzór starogermański wierszem aliteracyjnym. Typowy wers aliteracyjny, zwany długim składa się z dwóch krótkich wersów przedzielonych średniówką. Wiersz taki nie jest oparty na rymie, aliteracja daje rytmiczność. Najczęściej aliteracja głosek a - e.

Najstarszym zabytkiem poezji staro - wysoko - niemieckiej jest Hildebrandslied ( Pieśń o Hildebrandzie - początek IX wieku). Jedyny zabytek pieśni bohaterskiej tego okresu. Hildebrandt, postać z sagi ostrogockiej, występuje jako towarzysz Dietricha von Bern. Jest zmuszony do opuszczenia kraju, zostawia żonę i dziecko i udaje się do króla Hunów. Gdy po 30 latach pobytu na obczyźnie wraca na granicy ojczystego kraju drogę zastępuje mu oddział pod dowództwem młodzieńca Hadubranda. Jak się okazuje swojego syna. Chłopiec nie chce wierzyć, że stojący przed nim to ojciec, podejrzewa podstęp. Hildebrandt musi więc walczyć. Występuje tu znany motyw walki ojca z synem. Przypuszczalnie w walce ginie syn wojownika. W walce z młodym wygrywa doświadczenie.

Innym utworem aliteracyjnym jest Wessobrunner Lied ( Pieśń wessobruńska - IX wiek). Przedstawia fragment opisu stworzenia świata. Germanie wierzyli, że świat jest wieczny i niestworzony. Bogowie nie byli od razu. Zostali stworzeni, nie byli, więc starsi od świata. Dlatego próbowano przekonać, iż świat ma początek i ma Boga, który go stworzył. Powstał również wiersz o końcu świata Muspilli.

Najwybitniejszym dziełem, starosaskiej poezji aliteracyjnej Heliand (Zbawiciel). Poeta - misjonarz starał się treść biblijną dostosować do pogańskiego jeszcze ludu saskiego. Przedstawiono Jezusa jako bohatera germańskiego, króla plemiennego, apostołów jako jego załogę a Galileę jako germański Gau. Wykorzystało motyw diabła z sag germańskich. Motyw czapki niewidki, karły. Usunięte zostały te fragmenty Biblii, które nie pasowały do wyobrazeń pogańskich. Szczególnie chodziło o pojęcie pokory. W Heliandzie mamy do czynienia z mową pośrednią. Zdania kończą się często przerzutnią. Stąd zmiana toku rytmicznego, niepokój i większa melodyjność utworu. Zastosowano również wariacje, jako jeden z najważniejszych elementów stylistycznych tego okresu. Tracą one jednak sens, bo występują nawet tam gdzie zdanie nie ma głębszego znaczenia.

Od drugiej połowy IX wieku większe znaczenie poezji rymowanej. Przejście do rymu końcowego miało ogromne znaczenie dla niemieckiej twórczości literackiej. Sprawą ważną jest nie sam rym, a zmiana rytmiczności wiersza. Miejsce czterodzielnego taktu zajmuje krótki takt 2/4 jako podstawowy człon wersu. Nowa poezja bardziej urozmaicona, melodyjna, Wzorem łacińskie hymny, pisane jambami.

Pierwszym, ważniejszym utworem napisanym wersem o rymach końcowych jest Leben Jesu ( Żywot Jezusa) Otfrieda. Pisane w tonie dydaktycznym. Wykładnia teologiczna i alegoryczna. Powstanie dzieła lata 863-871. Dzieło miało wychowywać w duchu chrześcijańskim, miało zastąpić poezję świecką. Pisany jęzkiem narodowym gdyż chwałę bożą należało głosić we wszystkich językach świata. Występuje czasem aliteracja

(w pierwszej księdze), później posługuje się swobodniej rymami. Teskt trudny do zrozumienia, trudność z przekładem łacińskich pojęć teologicznych na niemiecki.

Z tego okresu również Georgslied ( Pieśń o św. Jerzym) - koniec IX wieku. Naturalistyczne opisy okropności, relacja o cudach i niewiarygodnych wydarzeniach. Petruslied ( Pieśń o św. Piotrze) - dojrzałość formalna. Były to pieśni o świętych i panach.

Jednym z najwybitniejszych utworów rymowanych Ludwigslied ( Pieśń o Ludwiku). Opiewa zwycięstwo praprawnuka Karola Wielkiego, osiemnastoletniego króla zachodnich Franków.

W IX wieku powstał również prawdopodobniej poemat Waltharius manu fortis

( Walter Silnoręki). Autorem prawdopodobnie Gerald. Pieśń pisana heksametrem. Opiewa ucieczkę z niewoli huńskiej Waltera i Hildgundy, córki Henryka burgundzkiego. Trzy etapy: uprowadzenie, pościg i walka. Do najwspanialszych fragmentów należą opisy walk Waltera z rycerzami, z Hagenem.

Piśmiennictwo tego okresu podporządkowane myśli chrześcijańskiej. Po śmierci Karola Wielkiego ograniczono się tylko do tekstów użytkowych.

Synod ten zabronił używania języka niemieckiego do celów literackich, piśmiennictwo to nie wygasło jednak aż do 911r. Polityka kulturalna rozwijała się na bazie języka łacińskiego. Przez półtora wieku brak dzieła pisanego w jęzku narodowym. Posługiwano się łaciną,

a poezję przekazywano drogą ustną. Kościół uznawał ją za niegodną spisania. Około roku 1045 pojawia się ciekawy poemat Ecbasis captivi, przedstawiający losy cielątka, które samowolnie wybrało się w daleki świat. Wyprawa skończyłaby się tragicznie gdyby nie lis, który uratował trzodę przed wilkiem. Również opowieść o uzdrowieniu lwa przez lisa. Przechodzi ona do bajek o lisie Przecherze.

Za czasów Henryka III chwilowy rozwój kulturalny. Pojawia się powieść poetycka pisana łacińskim heksametrem, Ruodlieb (1050r). Dzielny rycerz, Ruodlieb przyjmuje służbę u szlachetnego króla, dzieki swym zdolnościom uzyskuje jego sympatię i przychylność, przyczynia się do zwarcia przez niego zwycięskiego pokoju. W zamian za zapłatę otrzymuje dobre rady, które wykorzysta oraz dwa chleby - jedne pełen monet, drugi klejnotów. Pokonuje karła, dzięki temu może pojąć za żonę królewską córkę Heriburgę. Utwory w tym czasie zawierały opisy życia dworskiego, codzienności, pracy. Pozwalają nam poznać bliżej atmosferę tego czasu.

W XI wieku Kościół ponownie ingeruje w literaturę. Nie by chrystianizować, ale by włączyć ludzi świeckich do polityki kościelnej. Poezja stanowi oręż w walce Kościoła z władcami świeckimi; (zmagania cesarza Henryka IV z papieżem Grzegorzem VII). Powrócono do języka niemieckiego, by dotrzeć jak najdalej i do największej liczby odbiorców. Ważny proces dialekty staro-wysoko-niemieckie przekształcają się w dialekty średnio-wysoko-niemieckie.

Na podstawie licznych fałszerstw przyznano władzy kościelnej prymat nad władzą świecką. Założenie: celem jest stworzenie państwa bożego. Panowały rygorystyczne zasady. Współczesnych ogarnął lęk przed piekłem, przed końcem świata. Dawano sobie jednak radę z władzą kościelną. Walka, gdy cesarzem był Henryk IV. Język i literatura były na potrzeby Kościoła. Język niemiecki dość prymitywny.

Ezzolied powstaje w 1063r. Autor Ezzo z Bambergu. Przedstawia dzieje zbawienia począwszy od grzechu pierworodnego, na Sądzie Ostatecznym kończywszy. Liczba utworów w tym okresie wzrasta, są one dość słabe, przeważa tematyka biblijna. Pojawia się dzieło pierwszej kobiety piszącej w języku niemieckim Frau Ava, napisała poemat Leben Jesu.

Człowiek w średniowieczu wierzy w magię liczb. Do najważniejszych liczb należą 7 i 3. 7 jako suma 3+4. 4 - cztery kierunki świata, cztery żywioły, cztery wymiary symbolizuje więc świat. 3 - Trójca, liczba boska. 7 łącząca obie liczby symbolizuje człowieka.

W XII wieku na uwagę zasługuje utwór Rede vom Glauben ( Mowa o wierze) - Armer Hartmann. Komentarz do Składu Apostolskiego. Prawdy wiary ilustruje przykładami, wprowadza szereg legend. Potępia grzeszne życie bogatych, ostrzega przed wiecznym potępieniem, nowołuje do rezygnacji z uciech życia ziemskiego. Ideałem asceza.

W XII wieku władzę obejmuje Fryderyk I Barbarossa. Stara się umocnić władzę cesarską, prowadzi politykę ekspansji, chce podporządkować sobie północne Włochy. Nie udało mu się z powodu sojuszu papieża z miastami Lombardii. Antagonistą była dla cesarza w Niemczech Henryk Lew z rodu Welfów - panował nad Bawarią i Saksonią. Fryderyk wykorzystał nienawiść feudałów do Henryka i ten musiał opuścić kraj. Syn Barbarossy, Henryk VI kontynuował politykę ojca, podbił południowe Włochy i Sycylię. Odsunął się od spraw niemieckich. Po jego śmierci doszło do kryzysu, wybrano dwóch królów : brata Henryka VI - Filipa i syna Henryka Lwa - Ottona IV. Sytuację tę wykorzystał papież Innocenty, wystapił w roli pośrednika, poparł syna Henryka VI - Fryderyka - króla Sycylii. Wybrał, więc trzeci wariant. Fryderyk był raczej Włochem niż Niemcem. Zależało mu na podbiciu całych Włoch. Sprawy Niemiec były na dalszym planie. Spowodowało to wzrost działalności książąt. W Niemczech nastąpiła decentralizacja ekonomiczna i polityczna.

Wydarzenie tego okresu wywały wpływ na literaturę. Intryga i podstęp ( zradzieckie pojmanie przez Niemców Ryszarda Lwie Serce), przepych i wyrafinowanie święciły tryumfy na dworach niemieckich. Na dworze mieszanina kultur. Fryderyk miał trzy oficjalne żony plus cały harem. Elementy orientu. W tym okresie również zbliżenie się do rycerstwa francuskiego i tej kultury.

Dotychczasowo literaturę uprawiali jedynie duchowni, teraz się to zmienia pojawia się poeta - rycerz. Silna zależność od literatury francuskiej. Walka rycerstwa nad dominacją Kościoła nad władzą świecką. Rycerz - wzór waleczności, siły. Również ważna była umiejętnośc bycia w towarzystwie, etykieta dworska. Cechą charakterystyczną tego okresu jest barwność i wielokierunkowość literatury. Szacunek dla kobiety. Występuje jako pani, rycerz zabiega o jej względy, ubiega się o jej łaskę. Pani to idea i ideał. Rozkwit literatury rycersko - dworskiej nie trwa jednak długo. Niedługo potem rycerskie pojęcia honoru, wirności stana się tylko pojęciami.

Ważnym elementem zmiana tematyki ascetycznej na maryjną. Popularność legend, tematyki miłosnej. Patos Sądu Ostatecznego odchodzi. Nowy ideał życia proponują również utwory o charakterze historycznym. Alexanderlied, opiewająca czyny Aleksandra Wielkiego. Pierwszy tak szczegółowy opis życia rycerza. Ważne również König Rother (Król Rother) i Herzog Ernst (Książe Ernst).

Cechą charakterystyczną styl, który wyróżnia się bogatym zasobem formuł i przesadnych zwrotów dla określenia początków, przejść i zakończeń akcji w dziele. Posługiwanie się stereotypami walk i typowymi zwrotami dla powracających sytuacji i motywów. Styl jest lapidarny, obrazkowy, dialog wartki, wybujała fantazja, motywy bajkowe, głosi się, iż to jest prawda i powołuje się na fikcyjne źródła.

Najciekawszy epos wspomniany Król Rother. Historia władcy ubiegającego się o rękę córki królewskiej. Po przezwyciężeniu trudności i przygód dochodzi do małżeństwa. Częsty motyw uprowadzenia dziewczyny za jej zgodą lub przeciw.

Salman und Morolf (Salomon i Marchołt). Chrześcijański król Jerozolimy. Pewien poganin uprowadza jego żonę. Marchołt dzięki przeróżnym fortelom dwa razy sprowadza ją na dwór.

Utwory powstałe pod silną presją wpływów francuskich. Jes to pewien typ, pisanego wierszem romansu rycerskiego. Rozmiłowanie w tematyce antycznej i przezwyciężenie nienawiści religijnej chrześcijan do mahometan. Uniwersalizm Kościoła zastąpiony uniwersalizmem ideologii rycerskiej. Wzór bohatera z kręgu antycznego: waleczność, umiar, cnota, nie szuka przychód, nie bierze udziału w turniejach, swe kwalifikacje pokazuje na wojnie. Obok walki zbrojnej, ważna również miłość. Najważniejszym utworem wczesnodworskim Eneit ( Eneida) - Heinrich von Veldeke. Dzieje Eneasza od ucieczki z Troji, aż do wylądowania we Włoszech, małżeństwa z Lawinią i wizji wielkiej przyszłości Rzymu. Ważny motyw miłości. Dydona przesadziła z miłością zmysłową, co przyniosło zgubę. Duży wpływ francuskiego wzoru. Inne dzieła: Trojaroman - Herbort von Fritzlar, Athos und Profilias - anonimowe, Eraclius Ottego.

Na przełomie wieku XII i XIII rozkwit poezji niemieckiej. Wiąże się z trzema nazwiskami:

Hartmann von Aue (Szwabia); Wolfram von Eschenbach (Frankonia); Gottfried von Straßburg (Alzacja). Głównym źródłem inspiracji podanie o królu Artusie. Jego imię symbolem dworskiego rycerstwa. Stanowi postać centralną, wokół której zbierają się rycerze.

Jako pierwszy zapoznał Niemców z królem Artusem. Wiadomości o jego życiu fragmentaryczne. Przypuszcza się, że brał udział w wyprawie krzyżowej. Przed śmiercią swego pana napisał Büchlein (Książeczka), epos Erek i liryki miłosne. Po śmierci pana powstały utwory z wypraw krzyżowych i Gregorius. W Książeczce zajmuje się problemem miłości dworskiej. Dysputa między ciałem a sercem. Punktem wyjścia jest dla niego stosunek lenny w miłości. W eposie Erek kreśli poeta rozwój duchowy pragnącego zostać rycerzem. Erek przeżywa jednak konflikt między honorem rycerskim a miłością. Technika opowiadania opiera się na łańcuchowym zestawieniu poszczególnych przygód Ereka. Hartmann gloryfikuje w sym dziele przygodę rycerską pociagającą za soba skutki moralne i wychowawcze. Po śmierci pana, Hartmann sięga do tematów swych poprzedników, a więc trwoga przed potępieniem, życie ludzkie to marność nad marnościami, liczy się tylko zbawienie duszy.

Poetyckim wyrazem kryzysu Gregorius. Jest to próba oczyszczenia i usprawiedliwienia się. Podzielony na cztery części. Życie Grzegorza obciążone od początku, jest on naznaczony grzechem, jest dzieckiem rodzeństwa. Młody ojciec Grzegorza umiera w czasie wyprawy krzyzowej z tęsknoty za ukochaną. Matka Grzegorza urodziła go potajemnie i porzuciła je, by ratowac swój honor i objąć władzę w państwie. Dziecko znajduje rodzina rybaków i podejmuje się wychowania go. Grzegorz zadziwia mądrością. Gdy dorasta odzywa się w nim krew rycerza. Dowiedziawszy się o swym pochodzeniu opuszcza klasztor i pragnie odnaleźć matkę. W walce o dobro królowej wygrywa jej rękę. Nie wie, że wygrywa rękę swej matki. Rozpoczyna się kazirodczy stosunek matki z synem. Grzegorz dowiadując się, że jego żona jest jego matką, postanawia spędzić 17 lat przykuty do skały, jako pokutę. Po odbyciu pokuty przyjmuje godność papieską. Forma i dojrzała technika poezji dworskiej.

Po wyprawie krzyżowej pisze oryginalne dzieło Der arme Heinrich ( Biedny Henryk). Historia szczęśliwego, podziwianego rycerza. Jego ciało opanowuje trąd. Odsuwają się od niego wszyscy. To przykład niestałości i zmienności fortuny. Jedynym sposobem na wyzdrowienie jest krew z serca dziewicy, ofiarowana przez nią dobrowolnie. Znajduje się chętna dziewczyna. Przed całym „zabiegiem” Henryk doznaje jakby olśnienia, rozumie absurd swego dotychczasowego postepowania, poddaje się swemu losowi. Za to zostaje uzdrowiony. W nagrodę ożenił się rycerz z prosta dziewczyną. Hartmann przełamuje różnice stanowe, krytykuje rycerzy - nowatorstwo.

Spełniał wszystkie warunki, jakie stawiano chrześcijańskiemu rycerzowi. Wychowywał się od najmłodszych lat na dworze. Dworowi zawdzięcza wykształcenie. Jego dzieła zagmatwane. Trudne do interpretacji. Jako samouk zawierał w nich różne wiadomości. Głównym dziełem Parsival (Parsifal). Dwa wątki: Parsifala oraz Gawana. Oba łączą się w 14 księdze. Droga Parsifala zostaje przedstawiona jako rozwój, dojrzewanie do najwyższej godności, do królestwa Graala. Uzyskanie korony jest mu przeznaczone los w odpowiedni sposób kształtuje koleje jego życia. Dzieciństwo spędza w izolacji od życia dworskiego. Wychowawcami marka Herzeloida i przyroda. Matka pragnie ustrzec syna przed rycerstwem, ojciec zginął w walce. Chłopiec spotyka przypadkowo rycerzy. Postanawia zdobyć pas rycerski. Opuszcza matkę. Wyruszy jako nędzarz - tak kazała ubrać się matka myśląc, iż obelgi ludzi zmuszą go do powrotu do domu. Parsifal pokonuje rycerza chłopską dzidą i zabiera mu zbroję. Wykonał nierycerski czyn, nie może, więc zostać przyjęty do kręgu rycerzy Okrągłego Stołu. Dopiero będąc na dworze otrzymuje dworskie wychowanie, uczy się umiaru i cnót rycerskich. Bardzo dokładnie wykonuje polecenia swego nauczyciela. Przyswaja sobie jednak tylko zewnętrzne formy etykiety, nie przykłada sensu do głębi. Parsifal jest niezdolny do prawdziwej miłości i głębokiego współczucia. Broni ukochaną przed wrogami, opuszcza ją jednak i udaje się w świat. W czasie wędrówek odnajduje dostępna dla nielicznych drogę do zamku króla Graala. Nie pyta dlaczego jest tam tak smutno ( w myśl zasady: nie pytać za wiele), nie okazuje tym samym królowi współczucia. Musiał opuścić zamek nie znając przyczyny. Cieszył się, że został przyjęty do Okrągłego Stołu. Gawan jest symbolem rycerstwa świeckiego. Dąży do zdobycia „miłości” i „honoru”. Punktem kulminacyjnym walka o zamek czarodzieja. Parsifal, pragnie pokutować za klątwę, którą Graal na niego rzucił. Udaje się na pustelnię. Tam dowiaduje się o tajemnicy Graala i jego smutku. Ma niegojącą się ranę od występnej miłości. Jedyne, co może go wyleczyć to pyatnie o przyczynę smutku. W walce z rycerzem Feirefizem dowiaduje się, iż ten wspaniały rycerz jest jego bratem. Parsifal trafia na zamek, król zostaje uwolniony, a Parsifal przejmuje godności królewskie. Udowodnił, iż dojrzał. Eschenbach unikał związków bohaterów z Kościołem.

Wielki antagonista Wolframa von Eschenbach. Mieszczanin, miał doskonałe wykształcenie. Gottfried znajduje się pod wpływem wyobrażeń antycznych, przywołuje Apollina. Jest doskonałym znawcom języka francuskiego, chętnie się nim popisuje. Jego jedyne znane nam dzieło Tristan.

Powstał około 1210r. Oddaje treść pierwowzoru bardzo wiernie. Doprowadził formę poetycką do wirtuozerii. Dużą role odgrywa melodyjność, można przypuszczać, że autor miał dobry słuch. Epos ma trzy części. Młodość Tristana - służba u króla Marka, dokonuje wspaniałych czynów. W walce z księciem irlandzkim Moroldem zostaje zraniony zatrutym mieczem. Udaje się do królowej Izoty, siostry Morolda by ta go uzdrowiła. Córkę jej Izoldę, Tristan uczy dworskich manier i gry na instrumencie. Wraca na dwór. Po pewnym czasie znów wyjedża by prosić o rękę Izoldy. Druga część - opis podróży do Irlandii, dostaje się tam potajemnie, zabija smoka. Za ten czyn należy mu się ręka Izoldy. Po walce rycerz mdleje. Zaniesiono go na zamek. Myjąc go kobiety zdały się sobie sprawę, że mają do czynienia z zabójcą Morolda. Chcą zemsty. Ale udaje się je przebłagać. Tristan musi udowodnić, że to on zabił smoka, a nie dworzanin, który sobie przypisuje ten czyn i prosi o rękę Izoldy dla króla Marka. Tristan z Izoldą wracają do kraju. W czasie podróży w wyniku pomyłki wypijają czarodziejski napój, przeznaczony dla Marka i Izoldy. Stają się ofiara gwałtownej miłości. Grzeszą już na statku. Izolda zostaje żoną Marka, ale jej uczucia należą do Tristana. W noc poślubną Izoldę zastępuje jej służka. Młodzi szukają podstępu by się widzieć. Marek w końcu wie, co się dzieje. Wypędza żonę i Tristana. Pędzą razem trudny, ale szczęśliwy żywot w puszczy. Marek pozwala im wrócić na dwór, jednak po nowych wystepkach Tristan opuszcza dwór. Trzecia część - podróż pełna przygód, Tristan poznaje Izoldę o Białych Dłoniach łudzi się, że będzie mógł ją pokochać. System narracji prosty, kolejne przedstawianie wydarzeń po sobie. Główna treścia, miłość. Bohaterowie jako męczennicy miłości. Nie mogą zwalczyć czarodziejskiego napoju. Miłość nie jako małżeństwo, jako irracjonalne uczucie. Miłość spełnienie i bezgraniczne cierpienie. Wniosek irracjonalny, miłość jest spełniona, gdy nadchodzi rozstanie.

Tematyka eposu była przez piszących je mnichów, duchownych, pisarzy, pomijana. Dzięki ustnemu przekazowi podania te jednak żyły. Uznane za dzieło literackie, gdy po pióro sięgnął rycerz, który pisał je dla swego stanu. Najbardziej znany i najdoskonalszy epos to Pieśń o Nibelungach. Najważniejsze 3 rękopisy. Nie udało się z całą pewnością poznać autora tego dzieła.

Składa się z dwóch równoległych wątków. Pierwszy mówi o czynach i śmierci Zygfryda, drugi o zagładzie Burgundów. Utwór rozpoczyna się złowieszczym snem Krymhildy. Do Wormacji przybywa Zygfryd by prosić o rękę Krymhildy, siostry Gunthera, króla Burgundów. Hagen, stary rycerz wie o bohaterskich czynach Zygfryda, o zdobytym przez niego skarbie Nibelungów i o zabicu smoka. Dzięki kapieli we krwi tego potwora uodpornił on swe ciało od ran. Gunther przyjmuje go serdecznie, zanim odda mu rękę siostry prosi Zygfryda o pomoc przy pozyskaniu dumnej królewskiej córy, Brunhildy. Ubiegający się o jej rękę muszą zmierzyć z nią

swe siły w zawodach. Nikt dotychczas nie sprostał tej silnej kobiecie. Dla Gunthera wyprawa była niebezpieczna, bo Brunhilda zabija swoich przeciwników. Zygfryd podejmuje wyzwanie i w czapce niewidce pokonuje kobietę. Odchodzi się podwójne wesele: króla Burgundów z Brunhildą i Zygfryda z Krymhildą. W noc poślubną Brunhilda ponownie stacza z mężem walkę i go zwycięża. Gunther znów wzywa pomoc Zygfryda, ten ponownie pokonuje Brunhildę. Po 10 latach Zygfryd znów odwiedza Wormację. W czasie sprzeczki Krymhilda wyjawia Brunhildzie, kto ją zwyciężył. Zdenerwowana królowa namawia Hagena do zgładzenia tego, kto ją oszukał. Wkrótce Zygfryd ginie podstępnie. Zrozpaczona Krymhilda opłakuje męża. Lepiej się czuje czyniąc dobro, rozdaje, więc skarb Nibelungów. Hagen obawia się, że zdobędzie tym wielu zwolenników, więc zatapia skarb w Renie. Po latach Krymhilda zostaje żoną Etzela, króla Hunów. Z myślą o zemście zaprasza Burgundów na dwór męża. Dochodzi do niezwykle krwawej walki Hunów z Burgundami. Giną wszyscy Burgundowie, poza Guntherem i Hagenem, których bierze do niewoli Dietrich von Bern. Krymhilda nie mogąc się dowiedzieć, gdzie jest skarb zabija obu jeńców, a sama ginie od miecza Hildebrandta, przyjaciela Dietricha. W pierwszej części losy jednostki, w drugiej masowa zagłada jednego z germańskich ludów. Pierwsza część styl dworski, druga heroiczny.

Bajka zwierzęca znana już w Niemczach od ukazania się Ecbasis captivi. Heinrich der Glichezaere napisał mały epos Reinhard Fuchs ( Lis Przechera). W dziele tym społeczeństwo zwierzęce posiada cechu ludzkie. Nakreślony obraz społeczeństwa feudalnego, z systemem lennym i ówczesnymi dworskimi ideałami. Wszystko to ukazane w krzywym zwierciadle satyry.

Równolegle z rozkwitem epiki dworskiej rozkwit liryki rycerskiej, opiewającej miłość. Liryka polityczna, dydaktyczna i religijna zeszła na dalszy plan. Początki rozkwitu, wiek XII. Pieśni minnesingerów początkowo przeważnie jedna zwrotka pisana często wersem Nibelungów, spiewana z instrumentem. Później poeta zobowiązany był do tworzenia nowych zwrotek i komponowania melodii, czyli „tonu”. Ton był jego własnością, tekst można było zapożyczać. Powstał spontanicznie. Źródła w ustnej pieśni miłosnej, pieśni maryjnej i pieśni wagantów. Waganci byli wędrownymi studentami lub klerykami piszącymi liryczne wiersze świeckie i wiersze sentencyjne po łacinie. Popisywali się znajomością literatury antycznej, unikali jednak kunsztownej stylizacji. W piesniach opiewali nie damy, lecz dziewczyny wiejskie. Duży wpływ liryki arabskiej, która miała miłosną cześć już bardzo rozwiniętą.

W ostatnim dziesięcioleciu XII wieku rozkwit liryki dworskiej. Reprezentowany przez pięciu poetów: Albrecht von Johansdorf, Hartmann von Aue, Heinrich von Morungen, Reinmar von Hagenau, Walther von der Vogelweide. Często w wierszu występuje strofa trójdzielna, składająca się z dwóch części o identycznym schemacie oraz z odmiennej części trzeciej. Pierwsze dwie śpiewane na jedną melodię, trzecia ją zmienia. Dbałość o poprawność rymów. Głównym przedstawicielem Hartmann von Aue. W jego liryce uświadomienie, że dama jego pieśni i służbe bierze za formę życia towarzyskiego i zostawia bez nagrody. Potępia miłość dworską. Domaga się wzajemności w miłości. Opiewa miłość do prostych dziewcząt. Albrecht von Johanesdorf opiewa przede wszystkim wzajemną miłość Dama obawia się, że mężczyzna może stracić uczucie, mężczyzna zapewnia ją, że tak nie będzie. Heinrich von Morungen. W jego piesniach dama kapryśna, wymagająca, dręczy ubiegającego się o jej rękę rycerza. Miłość wg niego to magia, niebezpieczny demon. Nie mówi jednak o tym otwracie, dopiero w śnie dochodzi to do głosu. Opiewa również piękno nagiego kobiecego ciała. Wiersze barwne, muzykalne, elementy światłocienia. Reinmar von Hagenau. Posługuje się strofą trójdzielną. Mistrz formy i języka. Dąży do spokojnej harmonii i stylizacji silnej. W wierszach występuje jako wzorowy kochanek. Nie opisuje miłości, ale zmiany uczuciowe. Sięga do trybu warunkowego. Pani, którą opisuje musi być chłodna, mimo, że napełnia ją miłość. Jej niedostępność wprowadza poetę w stan „pieknego smutku”. Jest piewcą pieknego, cichego cierpienia z powodu niespełnionej miłości. Walther von der Vogelweide pragnie opiewać miłość rycerską i radość z niej płynącą. Jego nauczycielem Reinmar von Hagenau. Sprzeciwia mu się Walther. Pisze o kobiecie, która nie odwzajemnia jego uczuć, grozi jej, że znajdzie sobie inną jeśli ta go nie przyjmie. Miłość oparta na wzajemności uczucia. Opiewa miłość do dziewcząt i kobiet wiejskich.

Około połowy XIII wieku rozkit utworów małych. Anonimowa nowela - Moritz von Braun. Opowieść Wernhera der Gartenaere - Meier Helmbrecht - literackie świadectwo upadku feudalizmu niemieckiego. Bispel - krótka opowieść dydaktyczna, znana jako exemplum, krótki epizod opatrzony nauką moralną. Pfaffe Amis ( Klecha Amis) - Stricker, zbiór anegdot. Anonimowa nowela - Kotzemäre - Opowieść o kocu.

W wieku XIV zarysowują się zmiany ekonomiczne i społeczne. Wzrasta siła mieszczaństwa - udoskonalenie środków produkcji, rozwój handlu i rzemiosła, nagromadzenie kapitału kupieckiego. Osłabiono pozycję rycerstwa, wzrosła pozycja książąt. Zamiast rycerstwa armia zaciężna. Symptomy nowej epoki - uniwersytety, odkrycia geograficzne i naukowe. Wynalezienie druku przez Johanna Gutenberga. Nasilenie niepokojów religijnych. W Anglii wystapienie Wyclifa, w Czechach Husa. Zapoczątkowało to ruch reformacyjny w Europie. 31 X 1517 - Luter przybija na drzwi kościoła w Wittenberdze 95 tez przeciw hadlowi odpustami. Otwiera nowy okres rozwoju życia wyznaniowego w Niemczech. Dzieło Lutra zyskało popularność. Mnożą się powstania chłopskie. Ważną rolę odgrywa kalwinizm. Najbardziej służył kapitalistom. W połowie XVI wieku ruch reformacyjny traci dynamizm. Kościół przechodzi do kontrataku - jezuici. Wprowadzono formułę „ przynależność wyznania poddanych do wyznania władcy”. W XV i XVI wieku literatura pod wpływem ruchów reformacyjnych, działalności humanistów i mieszczaństwa. Nie wydała wielkiej poezji renesansowej - osłabienie władzy centralnej, dzielnicowość, brak wielkich mecenasów i nietolerancja religijna. W tym okresie przejście od języka średnio - wysoko - niemieckiego do języka nowo - wysoko - niemieckiego. Literatura miała charakter użytkowy i rozrywkowy W owym czasie mniemanie, że język niemiecki nie ma walorów poetyckich. Osiągnięciem rozkwit pieśni ludowej.

Pierwszym dziełem humanizmu niemieckiego - Ackermann aus Bőhmen ( Rolnik z Czech) - Johann von Tepl. Pisarz wytacza śmierci proces o morderstwo - jego żona zmarła podczas porodu. Spór rozstrzyga Bóg, przyznając śmierci rację. Jest ostateczna i jest karą za grzechy. Oskarżyciel reprezentuje humanistyczne umiłowanie życia i poczucie własnej wartości. Rolnik występuje w przenośni jako poeta. Pisana prozą niemiecką. Niemieccy poeci zaczynają się kształcić na uniwersytetach. Wybitnym politycznym pisarzem niemiecki humanista Ulrich von Hutten. Do najpopularniejszych dzieł przełomu Narrenschiff ( Okręt błaznów) Sebastiana Nranta. Posłużył on kaznodzieji Keiserbergowi do cyklu kazań. Jest on jednym z ważniejszych prekursorów reformacji. Przysłużyła się ta książka również Thomasowi Murnerowi. W książce Zaklęcie błazna chłoszcze m.in. religijne stosunki. Wystepuje przeciw przekupstwu księży. Nie oszczędza papieża i cesarza. Początkowo był zwolennikiem Lutra, ale gdy ten nie tylko chciał reform, ale utworzył nowe wyznanie, stał się jednem z jego wrogów. Martin Luter - An den christlichen Adel deutscher Nation: von des christlichen Standem Besserung ( Do chrześcijańskiej szlachty niemieckiego narodu o naprawie chrześcijaństwa). Luter uznaje: gromadzenie przez Kościół bogactw za sprzeczne z duchem chrześcijaństwa, odmawia Kościołowi wyłącznego pośrednictwa między wierzącymi a Bogiem, występuje przeciw ceremoniom kościelnym, zachęca do samodzielnej interpretacji Biblii. Luter posługiwał się językiem narodowym, pragnął dostać się do jak największej publiki. Wydał przekład Nowego Testamentu, później całą Biblię. Biblia trafiła do sporej liczby osób, wpłynęło to na pewne ujednolicenie języka w nowo - wysoko- niemiecki ( monoftongizacja dyftongów i dyftongizacja długich samogłosek). W czasie wielkiej wojny chłopskiej Luter stanął po stronie książąt. Zarzucono mu, że zdradził wiarę. Zwalczał go Thomas Müntzer - kaznodzieja stojący za chłopami. Chciał nie tylko rewolucji Kościoła ale także władzy świeckiej. Katechizmy Lutra są Księgami Wyznaniowymi Kościoła Luterańskiego - zbiór dokumentów będący świadectwem wiary Kościoła Luterańskiego. Są podstawowym, oficjalnym dokumentem wiążącym wszystkich członków Kościołów luterańskich na całym świecie. Wyznaczają granice tożsamości Kościoła Luterańskiego. Nazywane są także Księgami Symbolicznymi.

Mały Katechizm - został wydany przez Lutra w 1529 r, skierowany do chrześcijan a w szczególności do ojców rodzin. Zawiera m.in. objaśnienie do Dekalogu, Apostolskiego Wyznania Wiary, Modlitwy Pańskiej i Sakramentów.Składa się z pięciu części oraz tzw. części pośredniej. Zawiera : Dziesięcioro Przykazań (budowa : przykazanie, pytanie co to znaczy, oraz objaśnienie, zakończenie przykazań - co Bóg mówi o wszystkich przykazaniach i wyjaśnienie), Skład Wiary (artykuł o stworzeniu, o zbawieniu, o poświęceniu), Ojcze nasz ( budowa : każdy wers modlitwy opatrzony wyjaśnieniem), Sakrament Chrztu Św. ( wyjaśnione co ten sakrament oznacza), Spowiedź Święta ( co to jest spowiedź, z jakich grzechów trzeba się spowiadać, krótki sposób spowiadania się), Sakrament Ołtarza ( wyjaśnienie co to jest, jaki przynosi pożytek, kto powinien go przyjmować), Modlitwa rano i wieczorem ( jak to robić), Modlitwa przy stole (jak to robić), Tablica Domowa ( jaki człowiek powinny być, dla księży, dla mężów, dla żon, dla dzieci, dla służących itd.). Katechizm jest elementarzem. Każda część poparta słowami jak ojciec rodziny powinien nauczać swoich domowników. Jest napisany dość prostym językiem zrozumiałym dla ogółu słuchających.

Dzieło Marcina Lutra wchodzące w skład sześciu ksiąg symbolicznych (wyznaniowych), zawierających zasadnicze nauki kościoła Luterańskiego. Skierowane, wg Lutra, do chrześcijan a w szczególności do proboszczów i kaznodziejów. Ten Katechizm zbudowany jest następująco: najpierw wstęp : do kogo skierowany jest ten katechizm i dlaczego, później przedmowa, w której autor mówi, iż ma ona budowę katechizmu dla dzieci, wszyscy powinni to znać i wymienia modlitwy, które należy znać. W części pierwszej autor dogłębnie opisuje Dziesięcioro przykazań, szczegółowo analizuje każde z przykazań, na końcu podsumowanie dekalogu. W części drugiej - O wierze autor zawarł Wierzę w Boga, również dogłębne analizowanie modlitwy wers po wersie. Wersy podzielone na artykuły. W części trzeciej występuje modlitwa Ojcze nasz, czyli jak należy się modlić. Wyszczególnione prośby np. Święc się imie Twoje - szczegółowy opis prośby. W części czwartej O chrzście - wyjaśnienie, czym jest sakrament chrztu, jakie modlitwy, słowa są potrzebne. W części piatej O Sakramencie Ołtarza, - czym jest, jaki niego pożytek i kto powinien z niego korzystać. Krótkie napomnienie do spowiedzi - o Spowiedzi św. Czym jest, z czego się składa, po co jest. Ten Katechizm przeznaczony jest głównie dla kaznodziejów i proboszczów, pomaga w nauczaniu modlitw, pomaga wyjaśnić wątpiącym istotę modlitw i zrozumienie ich. Jest w znacznie bardziej rozbudowany od Małego Katechizmu. Ma dużą liczbę cytatów z Pisma Świętego.

Wiek XV i XVI okres największego rozkwitu pieśni ludowej. Autorami byli mieszczanie, rzemieślnicy, studenci, chłopi, a nawet żołnierze. Dość często poznajemy zawód i nazwisko autora. Nieliczne zachowały się w pierwotnej wersji, lud zmieniał je, przeinaczał tekst, znaczenie, pieśń ludowa stanowi, więc własność ogółu. Miały na ogół cel rozrywkowy, niekiedy były wyrazem dążeń społecznych, politycznych czy religijnych. Istaniały dzięki przekazom ustnym. W wieku XV powstało już kilka w języku pisanym. Do najstarszych należały : Augsburger Liederbuch - Śpiewnik augsburgski 1512r. Frische Deutsche Liedlein - autor Georg Foster - jeden z najcenniejszych zbiorów pieśni ludowej w Europie. Z końcem XVI wieku tracą na popularności, okres nowego renesansu przechodzą dopiero w romantyzmie. Prosta, bezpretensjonalna forma, czterotaktowa, swobodne rymy, unika odchyleń od naturalnej akcentuacji językowej, mocno związana ze swą melodią, chętnie posługuje się refrenem. Obrazy i motywy się powtarzają i mają charakter ustalonych formuł. Tematyka : na pierwszym miejscu pieśni miłosne i o przywiązaniu do ziemi ojczystej. Mówi o życiu mieszczan i chłopów, o spotkaniu przy studni chłopców i dziewcząt, o czerwonych ustach ukochanych, o schadzkach i rozstaniach, zachwyt chłopca na widok pantofelka ukochanej, opiewa wianek, pierścionek, mówi o przygotowaniach weselnych. Często wydarzenia smutne: opłakiwanie zabitego ukochanego, prośby o litość itd. Nie brak pieśni szyderczych i kpiarskich. Inny charakter mają ludowe ballady, sięgają często do starych sag czy baśni, opiewają bohaterskich rozbójników i ludzi stojących ponad prawem. Do pieśni epickich zaliczyć można pieśń o wydarzeniach współczesnych, którą nazywa się też piesnią historyczną: wydarzenia wojny chłopskiej. Przedstawiciel : Jörg Graf. Donosi o ważnych wydarzeniach, opisuje bitwy, oblężenia. Posługuje się dialogiem bądź monologiem.

Ważną rolę odegrali meistersingerzy. Uważali się oni za następców minnesingerów, w rzeczywistości meistersang wywodzi się z dawnych, klasztornych szkół śpiewaczych i nawiązuje do poetów XIII i XIV wieku. Za założyciela najstarszej szkoły śpiewaczej uchodzi Frauenlob (1315r.). Meistersinger musiał opanować prawidła śpiewu zawarte w tzw. tabulaturze. Każdy zdawał publiczny egzamin, który odbywał się w ratuszu lub kościele. Śpiew oceniał komitet sędziowski, zwracano szczególnie uwagę na rym, ilość zgłosek w danym wierszu, poprawnośc strofy. Pieśń składała się z trzech, pięciu lub siedmiu strof, które mogły liczyć od kilku do stu wersów. Pieśni tych nie wolno było śpiewać na ulicy ani ogłaszać drukiem. Często odbywały się konkursy. Tematem pieśni była najczęściej religia, typowa jest pesymistyczna ocena „życia na ziemskim padole”. Sięgali również do historii, mitologii i sagi, nie brak też pieśni o charakterze rozrywkowym, sensacyjnym, a nawet pieśni nieprzyzwoitych. Każdy mistrz był zobowiązany do tworzenia przynajmniej jednego nowego typu pieśni. Najwybitniejszym meistersingerem był Hans Sachs. Stworzył około 4000 utworów.

Na przełomie XIV i XV wieku zaczął się okres ożywienia w pieśni kościelnej: tłumaczono łacińskie hymny i sekwencje, wprowadzano pieśni do widowisk religijnych, przerabiano piesni ludowe na kościelne. Luter opracował psalmy, teskty liturgiczne, hymny łacińskie, Ważnym dziełem: śpiewnik Geistliche Lieder und Psalme (Pieśni duchowne i psalmy) - 1567r. Zaczęto kłaść nacisk na znajomość łaciny, każdy wychodzący z gimnazjum uczeń potrafił układac wiersze łacińskie, wiedzę mógł zgłębiać na studiach. Stąd rozwój poezji nowołacińskiej. Wiersze okolicznościowe i miłosne, pisano też epigramy, ody i hymny.

W XVI wieku kwitnie tzw. poezja grubiańska, której tematem jest „pijaństwo i obżarstwo” oraz „grube obyczaje” i ordynarne zachowanie Niemców. Patronatem jest wymyślony przez Branta - św. Grobianus. Bajki i przypowieści zebrał Ulrich Boner (XIV) - Der Edelstein (Klejnot). Wielka popularność Aesop - Burcharda Waldisa. Głównym bohaterem bajek zwierzęcych - chytry lis. Często w bajkach Lis Przechera. Obraz społeczeństwa w dobie feudalizmu. Rozpowszechniane były również opowiadania o rubasznej tematyce. Kąśliwe, ale zarazem z dydaktyzmem. Pojawia się ponownie postać Marchołta. Największą popularnością cieszył się Dyl Sowizdrzał ( Till Eulenspiegel) Wędrowny komediant, przechytrza duchownych, panów, książąt. Płata figle, udając głupca. Wielką grupę publikacji tzw. Volksbuch (Książka ludowa), książki tanie, na słabym papierze, dostępne dla mniej zamożnych ludzi, literatura rozrywkowa. Największą karierę zrobiła książka jarmarczna „Historia von D. Johann Fausten” - Historia o doktorze Johannie Fauście. Doktor Faust - żył w XVI wieku, astrolog, matematyk i lekarz, miał utrzymywać stosunki z wieloma uczonymi swoich czasów. Okrzyczany jako bluźnierca i czarodziej. Luteranie potępili jego postawę. Książka przestrzega przed zawierzeniem własnemu rozumowi. W Książe Faust zawiera pakt z diabłem aby poznać wiedzę o wszechświecie. W XV i XVI wieku korzystano chętnie z przysłów - skarbnicy mądrości. Prekursorem powieści mieszczańskiej w Niemczech jest Jörg Wickram. Historie von Reinhard und Gabriotto - Historia o Reinharcie i Gabriotto. To historia o dwóch mieszczanach, którzy zakochali się w kobietach arystokracji. Do ciekawych utworów należy również Von Guten und Boesen Nachbarn - O dobrych i złych sąsiadach. Powieść o trzech generacjach mieszczan, o życiu zawodowym, prywatnym.

Specyficzną cechą literatury niemieckiej XVI wieku - poezja kunsztowna - poezja neołacińska. Odkrycie łaciny klasycznej spowodowało odejście od łaciny średniowiecznej, ale i wulgarnej średniowiecznej poezji w języku łacińskim i niemieckim. Dokonał się podział na poezję kusztowną i poezję „wulgarną”, czyli nie odpowiadającą wymogom sztuki rymotwórczej. Łacina klasyczna stała się wzorcem dla języka narodowego. W zakresie metryki posługiwano się ośmiozgłoskowcem. Zaczęto próby reform by dorównać poziomowi europejskiemu. Tutaj zasługi Martina Opitza. Poeta barokowy posługuje się wyszukanym językiem poetyckim, będącym jakby zaprzeczeniem języka potocznego. Dążność do peryfrazy. Według ówczesnyc przekonań we wszechświecie panuje ład ustanowiony przez Boga w akcie twórczym, szatan stara się ten ład zniszczyć. Wszystko, co harmonijne to doskonałe. Poeta usiłuje nadać dziełu harmonijną formę. Człowiek baroku wszędzie doszukuje się analogii i paralelizmów. Np. trzem Osobom Boskim odpowiadają trzy elementy: siarka, sół i rtęć. Takie podziały występują również w literaturze. Podział na stany odpowiada podziałom stylów. Styl wysoki - reprezentacja dworska, styl wulgarny - chłopstwo, styl średni - mieszczaństwo. Niemiecka poezja barokowa była silnie związana z tradycją neołacińskiej literatury renesansowej, korzystała w pewnym sensie z jej osiągnięć. Cechy charakterystyczne: nagromadzenie środków ekspresji, szereg zdań następujących po sobie, mających wspólny podmiot, który pojawia się na końcu, technika wariacji, nagromadzenie zdań i amplifikacji - napięcie. Zasadą jest intensyfikacja form retorycznych. Stosowane często w jednym wierszu: antytezy, anafory, paralele, powtórzenia, elipsy, pytania retoryczne. Dążność do poszerzania części podmiotowej zdania, część orzeczeniowa krótka. Wiek XVII to wiek prześladowań i okres wojny trzydziestoletniej, widać to również w literaturze. Ważną rolę odegrał Śląsk (tutaj Opitz i jego historia).

W poezji niemieckiej wyraźne zmiany. Szereg gatunków traci swą żywotność. Do głosu dochodzą nowe prądy. Oddźwięk włoskiej pieśni artystycznej - zamiast minnesangu. Pierwsze niemieckie madrygały ( przeznaczone do śpiewu przy instrumencie, później się uniezależniły; zwięzły utwór sielankowy, frywolny, później utwór miłosny, komplement przesadzony, nasycony bukolikiem i mitologią) zaprezentował Hans Leo Hassler. Świecka pieśń kunsztowna rozkwita w twórczości Johanna Hermanna Scheina. Wpływ włoskiej pieśni jednak niewielki, największy wpływ poezji francuskiej i holenderskiej.

Jeszcze przed wydaniem poetyki Opitza starano się stworzyć niemiecką poezję kunsztowną, starano się zmodernizować niemiecką wersyfikację. Konrad Gessner próbował wprowadzić wiersz antyczny, jego zasady odbiegały jednak zbyt często od naturalnej melodii języka, nierymowany heksametr nie przyjął się. Próby rymowanych heksametrów mamy u Johanna Clausa, pisze także wiersze jambiczne i trocheiczne. Większą rolę odegrał wpływ francuski, a przede wszystkim przekład psalmów Lobwassera. Do prekursorów nowej poezji należy Theobald Hock (Hoeck). Sięga do form romańskich, apeluje by poeci pisali wiersze na wzór poezji obcej, przestrzegając oczywiście reguł. Dlatego poeta, jego zdaniem, powinien znać grekę i łacinę. Do najwybitniejszych poetów wczesnego baroku należy Georg Rudolf Weckherlin - Oden und Genge (Ody i śpiewy). Naśladuje poetów francuskich. Nie stosuje zgodności między przyciskiem metrycznym i wyrazowym. Posługuje się amplifikacją i intensyfikacją językową, występuje przeciw poglądom głoszącym, że język niemiecki nie ma walorów poetyckich. Sięga do motywów bukolicznych, wyróżnia się barwnymi, nastrojowymi opisami przyrody.

Pod koniec XVII wieku - nowy etap rozwoju literatury niemieckiej. Ślązak Martin Opitz wydaje w 1617r. pracę Aristrachus sive de contempu lingua Teutonicae - Aristrachus albo przeciw pogardzaniu językiem niemieckim. W pracy sformułował program poetycki. Zaatakował języki starożytnych, łacinę i grekę, języki te zatraciły swą szlachetną funkcję. Zapowiada rychły upadek łaciny i uważa, że w Niemczech należy posługiwać się językiem niemieckim. Na dowód prezentuje własne wiersze i wiersze Ernsta Schwabe von der Heide. Wiersz pisany w aleksandrynach, nie przestrzega jednak regularnego toku jambicznego. Atak Opitza na łacinę był atakiem na nauczanie. Ogromną wagę poświęcano przecież nauczaniu łaciny w szkołach.

Ogromną rolę odegrała poetyka Opitza Buch von der deutschen Poeterey (Księga o niemieckiej poezji). Opitz rozumie poezję, wyjaśnia, że nie opisuje ona rzeczy, jakimi są, ale jakimi by mogły czy powinny być. Dąży do jednolitego języka narodowego, krytykuje, więc dalekty, gwary i wyrazy obce. Poeta powinien przestrzegać naturalnej składni i wzbogacać język przez stosowanie słów złożonych, czerpać metafory i epitety z literatury antycznej, zwłaszcza onomatopeje. Opitz wymaga czystości rymów. Podstawową zasadą poetyki Opitza nakaz przestrzegania zgodności przycisków metrycznych z naturalną akcentuacją językową. Wiersze należy pisać w jambach lub trochejach, stopy nie powinny jednak składać się z głosek długich i krótkich, ale z akcentowanych i nieakceptowanych, z sylab „wysokich” i „niskich”. Zaleca aleksandryny i dziesięciozgłoskowiec. Ta poetyka wskazywała drogę niemieckiej poezji kunsztownej. Rzuciła hasło odrodzenia narodowego poprzez literaturę w języku ojczystym i rozbudzenia dumy narodowej. Do idei Opitza nawiązał Gottsched. Opitz cenił wysoko sonet, odę pindaryczną, napisał szereg pieśni. W poezji miłosnej nawiązuje do petrarkizmu, jest propagatorem poezji pasterskiej. Jego autorstwa pierwsza niemiecka pieśń pasterska - Schäfferey von der Nimfen Hercine - Sielanka o nimfie Hercynii. Do najdoskonalszych utworów Opitza należy wiersz na cześć Władysława IV. Był on jego historiografem i sekretarzem. Głównym propagatorem nowej poezji był August Buchner. Starał się usystematyzować wywody Opitza. Zasługa jego był fakt, iż wprowadzając daktyle i anapesty, przełamał narzucony przez Opitza nakaz przestrzegania zgłosek akcentowanych i nieakceptowanych. Do grona uczniów należał Jan Piotr Titz. Wydał poetykę, w której rozbudował tezy Opitza na bazie Buchnera. Ważną postacią Wacław Scherffer von Scherffenstein. W jego utworach obraz trudu i niedoli chłopa śląskiego, cierpi, ma wrogów w urzędnikach. Poeta widzi różnice jakie dzielą społeczeństwo śląskie i stoi po stronie biedoty. Nie zapomina o chwilach wesołych, opisuje zwyczaje i obrzędy wiejskie. Przetłumaczył na niemiecki fraszki Kochanowskiego, później równiż Pieśni.

Towarzystwo owocodajne - Fruchbringende Gesellschaft. Inicjator Ludwig von Anhalt - Cöthen. Cel: pielęgnowanie języka ojczystego. Zobowiązywał do posługiwania się czysta niemczyzną w mowie i piśmie. Miało charakter arystokratyczny. Propagowało świadomość narodową w dobie rozbicia politycznego i ideologicznego Niemiec. Sprawy wyznaniowe pominięto. Nie przyjmowano teologów. Najwydatniejsza działalność w XVII wieku. Członkowie: Tobias Hübner, Diederich von dem Werder. Najwybitniejszymi filologami byli: Christian Quenitz i Justus Georg Schottel.

Krąg poetów królewieckich - Königsberger Dichterkreis. Ośrodek Królewiec. Osiągnięcia ich dotyczą głównie pieśni. Powstała tam jedna z najpiękniejszych pieśni Anka z Tharau jest tą, która mi się podoba. Działali: Heinrich Albert, Robert Roberthin, Christoph Kaldenbach.

Pasterze pegniccy - Pegnitzschäfer. Norymberga. Najwybitniejszym poetą, jeden z założycieli Georg Philip Harsdörffer, autor Poetyckiego lejka do wlania niemieckiej sztuki poetyckiej i wersyfikacyjnej bez pomocy języka łacińskiego w ciągu sześciu godzin. Skrajny estetyzm jest celem samym w sobie. Autor zaleca by posługiwać się często peryfrazą , porównaniem, emblematem. Kolejnym przedstawicielem Sigmund von Birken. Posługuje się kunsztownym językiem Wystepuje przeciw postaciom mitologicznym w poezji, zaleca postacie alegoryczne. Poeci norymberscy lubowali się w pieśniach pasterskich.

Towarzystwo Miłośników Języka Niemieckiego - Teutschgesinnte Genossenschaft. Przedstawiciel Philipp von Zesen. Z pasją tworzył nowe niemieckie słowa. Opublikował Deutscher Helikon. Poszukuje nowych strof i wersów. Wielka wage przywiązuje do melodyjności wiersza. Popisuje się grą słów. Stosuje amplifikacje, antytezy, metafory, gwałtowne przerzutnie.

Najwybitniejszy niemiecki poeta barokowy. Znał język polski i wiele lat młodości spędził w Polsce. Jego młodość upłynęła pod znakiem tragicznych wydarzeń: śmierć rodziców, choroba i prześladowania. Sonet - Skarga opustoszałych Niemiec, opłakuje zniszczenia materialne i moralne Niemiec. Sonet przemawia wstrząsającym realizmem. Gryphius pisze językiem oszczędnym, zwartym, apokaliptyczne wizje zestawione z opisami naturalistycznymi. Gryphius pisał również ody pindaryczne, sięgał do Biblii. Jego ody są bardzo urozmaicone, posługuje się jambami i trochejami, zmienia rytm i długość wersów. Tematyka: nędzne życie ludzkie i stosunek Boga i człowieka. Pisał również ody zwyczajne. Wiele z nich wykorzystano w kościele. Wypróbowywał w nich możliwości języka niemieckiego.

Najżywotniejszym gatunkiem okazała się pieśń kościelna. Sięga przede wszystkim do tematyki religijnej, a szczególnie do psalmów, korzysta jednak też z watków i formuł piesni ludowych. Autorzy próbują naśladowac metrykę ód antycznych, wprowadzają wersy madrygałowe, formy pieśni tanecznych, tłumaczą łacińskie hymny i sekwencje na język niemiecki. Pieśni kościelne pisali: Opitz, Rist, Birken, Gryphius, Czepko, Silesius, Grimmelshausen. Najwybitniejszym autorem był Friedrich von Spee - jezuita.

Najwybitniejszym poetą religijnym był Angelus Silesius. Jego rodzina pochodziła z Krakowa, sam urodził się we Wrocławiu. Jego wielkość polega na wirtuozerii artystycznego wyrazu i intensyfikacji środków ekspresji. Posługuje się chętnie antytezą i pointą, jest mistrzem wariacji. Jego utwory przetłumaczył Adam Mickiewicz. Przedmiotem rozważań była sprawa życia i śmierci, trwania i czasu.

Teatr niemiecki XV i XVI wieku to teatr amatorski. Nie było aktorów zawodowych, nie było aktorów wędrownych. W Anglii grywały trupy aktorskie. Poraz pierwszy zawitali do Drezna w 1585r, a w 1592r przybyli do Niemiec na stałe. Do najbardziej znanych należały trupy aktorskie Roberta Browna. Do pierwszych niemieckich wybitniejszych kierowników takiego zespołu należał Michael Daniel Treu. Najbardziej znanym kierownikiem był jednak Johann Velten. Komedianci posługiwali się prozą , przeważnie improwizowali. Grali na scenie podzielonej na dwie części, stosowali rekwizyty, stoły, krzesła, tron, ołtarz, Grupa składała się z kilkunastu aktorów i kilku muzyków. Mężczyźni grali również role kobiece, kobiety wystąpiły dopiero w latach 50 - tych XVII wieku. Ważną rolę odgrywał klown, którego grał kierownik zespołu. Spełniał rolę komentatora, jak chór w Grecji. Do zespołu należał też skoczek, który zajmował się częścią rozrywkową. Komedianci zajmowali się przede wszystkim sztuką świecką. Grywali Szekspira i Marolwe'a. Później grywali również sztuki twórców niemieckich np. Gryphiusa.

W szkołach katolickich dużą rolę zaczyna odgrywac dramat. Do programów szkół katolickich należało wystawianie sztuk teatralnych. Początkowo przedstawienia nie wykraczały poza horyzont humanistycznych sztuk neołacińskich. Dopiero później oryginalne widowiska. Wystawiano je bądź na targu lub przed kościołem. Odgrywali na placach sztuki by wpływac na lud. Poźniej przystosowano do tego sale. Okres rozkwitu przypada na XVII wiek. Udoskonalono techniczne teatr. Umożliwiono zmianę scen, uzywano ruchomych kulis, zapadni, maszyn do ukazywania lotu, wprowadzono efekty świetlne i pirotechniczne. Do najwybitniejszych dramatopisarzy jezuickich należał Jacob Biedermann. W tragedii jezuickiej na pierwszy plan wysuwa się hasło „marność nad marnościami”. Posługiwano się często alegorią, występują elementy magiczne i fantastyczne. Później zszedł na dalszy plan, wrócił do swych szkolnych wydań i ustąpił miejsce operze.

Teoretykiem dramatu niemieckiego kunsztownego był Martin Opitz. Wychodząc z założeń arystotelesowskich i uwzględniając poglądy Heinsiusa oraz poetykę Scaligera zdefiniował tragedię jako utwór równy majestatem poematom heroicznym. Nie wolno bohaterami kreowac ludzi niższych stanów, ma się on zajmowac losami królów i wodzów, czynić tematem zbrodnię, wojnę i bunt. Ważną rolę w rozwoju teorii dramatu spełnia poetyka Harsdörffera, gdyż uwzględnia wymagania sceny. Tragedie siedemnastowieczne wykazują strukturę emblematyczną. Pierwszy zbiór pochodzi z 1531r. i zawiera 98 drzeworytów, z których każdy opatrzony jest mottem i łacińskim epigramatem. Autorem był Andrzej Alciati. Emblemat oznacza rycinę. Przedstawia określone miejsce, roślinę, zwierzę, wydarzenie z życia człowieka albo scene mitologiczną. Rycinę tę zwie się pictura. Oznacza ona więcej niż przedstawia. Towarzyszący jej epigram, interpretuje obraz i nadaje mu właściwy sens. Sformułowaniami zaczerpniętymi z emblematyki posługują się postacie w dramacie. Im gwałtowniejszy spór tym dłuższy obraz. Dramat barokowy składał się z aktów i chorów. Chór stanowiłby taki podpis pod emblematem. Chór podaje ogólnikowo wydarzenia przedstawiane na scenie. Dramat barokowy miał ogromne powiązania z emblematem. Nawet scena była obramowana bogato niczym rycina z albumu emblematów. Pierwszym oryginalnym dramatopisarzem był Andreas Gryphius. Idęą, myśl o marności egzystencji ludzkiej. Gryphius stosuje w dramacie antytezy, przeciwieństwa i kontrasty potęgują napięcie. Apostrofy, wtrącenia, wykrzykniki, pytania retoryczne tworzą szeregi. Gryphius odważył się napisać dramat o losach ludzi pochodzenia kieszcańskiego.

Dla zmiany nastroju po tragedii zajęto się komedią. Znów twórcą stał się Andreas Gryphius. Komedia robudowana do kilku aktów, oparta najczęściej na wzorach obcych. Wystawiano je po tragedii by zmienić nastrój. Niektóre komedie są do dziś wystawiane na przedstawieniach szkolnych. Do komediopisarzy należał również Christian Weise. Zadaniem jego komedii było oddziałowywanie wychowawcze na mieszczan i ludzi pochodzenia plebejskiego. Tworzył również Christian Reuter. Jego postacie komediowe są kopią żyjących wzorów. Pewne motywy zapożyczył z komedii Moliera.

Opera została wprowadzona przez Opitza i Schütza do Niemiec, ale zaczęła świecić tryumfy dopiero po zakończeniu wojny trzydziestoletniej. Łączyła malarstwo, muzykę, poezję oraz taniec. Bardzo popularne były tzw. Singspiele, czyli śpiewogry, małe widowiska operowe wystawiane z okazji różnych uroczystości. Przedstawicielami Simon Dach i Harsdörffer.

Zapoczątkowało ją dzieło Sannazara Arcadia, oparte na antycznych i renesansowych wzorach. Tematem miłość, akcja toczy się w idealnej krainie pasterzy i pasterek. Pierwsze opowiadanie pasterskie to dzieło Opitza „Sielanka o nimfie Hercynii”. Powieści pasterskie pisał również Harsdörffer. W tego typu utworach po wstępie, który opiewa przyrodę, kilku pasterzy podejmuje rozmowę na różne tematy, śpiewają także pieśni, zwiedzają groty, piękne budowle. Jest też wyjaśnienie po co zostało napisane: na ślub, na pogrzeb itp. Pisał również Phillip von Zesen, powieśc Adriatische Rosemund. Historia miłości protestanta i katoliczki, kończąca się śmiercią bohaterski z tęsknoty za ukochanym.

Z powieści szelmowskiej pod koniec wieku XVII rozwija się tak zwana powieść polityczna. Akcja powieści szelmowskiej rozgrywa się wśród ludzi marginesu społecznego, wśród wędrownych handlarzy, komediantów, żołnierzy, zbójów, żebraków i łatwych dziewcząt. Żyją w świecie nędzy, fałszu i zbrodni, przed niczym się nie boją, nie cofną. Powieść tego typu, zwana powieścią łotrzykowską, pikarejską nie jest powieścią rozwojową. Hans Jacob Grimmelshausen był jednym z największych talentów w literaturze niemieckiej. Był uczestnikiem wojny trzydziestoletniej. Większość dzieł napisał pod pseudonimami, które były anagramami jego nazwiska. Głównym dziełem Grimmelshausena jest powieść szelmowska (picaresca) Der abenteuerliche Simplicissimus Teutsch obejmująca sześć książek, które zostały wydane w roku 1668r. w trzech wydaniach. Powieść ta zdobyła uznanie dopiero kilka wieków później. Uważana jest za jedną z najlepszych powieści, jakie powstały w drugiej połowie XVII wieku. Najbardziej przejmujący w niej jest kontrast między pragnieniem pokoju głównego bohatera Simplicissimusa a brutalnym życiem żołnierskim prezentowanym w powieści. Tłem dla akcji są czasy wyniszczającej całą Europę wojny trzydziestoletniej, a „Der abenteuerliche Somplicissimus Teutsch” to niejako satyra na ten jeden z najmroczniejszych okresów w dziejach ludzkości.

Opowiada o ludziach z wyższych warstw społecznych, bohaterami są królowie, książęta, wodzowie, wyższe duchowieństwo. Język i miejsce wydarzeń dostosowane jest do tych wyżyn społecznych. Bohaterowie są ludźmi bez skazy, uwidacznia się to już w ich wyglądzie. W punkcie centralnym para kochanków, od której zależy los państwa, tronu. Para zostaje najczęściej rozdzielona, muszą przejść przeszkody, intrygi, osiągają ostatecznie cel końcowy. W powieści czas płynie wolno, w związku z ogromną ilością wątków. Pierwszą wielką powieść heroiczną napisał Andreas Heinrich Buchholz. Ważnymi postaciami byli również: Anton Ulrich von Braunschweig - Wolfenbüttel, Heinrich Anzelm von Zigler und Kliphausen.

Okres oświecenia to okres krytycyzmu.
Samodzielny wysiłke rozumu uznano za jedyny sposób poznawania świata. Na planie pierwszym krytyka instytucji kościelnych i religii. Próbuje się uwolnić człowieka od dogmatów i kościelnego autorytetu. Rewolucja naukowa i postęp nauk przyrodniczych. Głoszono kult faktu i racjonalistyczną postawę wobec rzeczywistości. Przeobrażenia ekonomiczne doprowadziły do rozwoju miast, a więc również rozwoju kultury mieszczańskiej. W pierwszych latach literatura stara się zrealizować i umocnić pozycje mieszczaństwa przez wychowanie społeczeństwa w nowym duchu. Literatura ma charakter dydaktyczny, dopiero występy Lessinga, Klopstocka i Wielanda doprowadzają do rozkwitu literatury tego okresu. Głównym konfliktem tego okresu jest walka mieszczaństwa z feudałem. Literatura niemiecka tego okresu skupiła się wyłącznie na mieszczaństwie ukazując ich życie codzienne. Do prekursorów oświecenia należą Thomasius i Leibniz. Leibniz był filozofem, ważną osobą był także Christian Wolf. Krytyka myslenia i ortodoksji prowadzona była również z pozycji pietyzmu. Pietyści pragnęli odnowić luteranizm przez pogłębienie życia uczuciowego i działalność praktyczną w myśl idei miłości bliźniego. Ważnym utworem była Bezstronna historia Kościoła i heretyków Gottfrieda Arnolda, który stoi po stronie heretyków, jako tych, którzy znali wiarę najbardziej. Na planie pierwszym tego okres był poemat dydaktyczny i bajka. W latach czterdziestych XVIII wieku - okres wojen w Niemczech. W tym okresie działa Klopstock, Lessing i Wieland. Ukształtowali oni prototyp bohatera dla całej klasyki niemieckiej. Człowiek światły, twórczy, działający dla dobra ogółu. Antyczna sztuka i poglądy stają się ideałami tych czasów. Literatura nie jest jednolita pod względem stylu, na pierwszym planie klasycyzm, później styl rokoka. Cechy: lekkość, gracja, frywolność, tendencja do zabawy, żartu. Równolegle z rokokiem rozwija się sentymentalizm(pietyzm).

Przedstawiciele liryki:

- Johann Christian Günther - pisał pieśni miłosne, okolicznościowe, jego piesni religijne trafiały do kościołów.

- Bartold Hinrich Brookes - Irdisches Vergnügen In Gott - Ziemska rozkosz w Bogu. Zbiór wierszy o tendencjach dydaktycznych.

- Albrecht von Haller - Die Alpen - Prawdziwe życie wśród prostych górali, zdrowe zasady moralne zgodne z prawami natury.

- Johann Christoph Gottsched - najwybitniejszy teoretyk oświecenia wczesnego. Idee propagował w wydawanym przez siebie tygodniku moralnym „Die vernünftigen Tadlerinnen”. Tygodniki tego typu popularyzowały idee oświecenia. Uważał, że literatura może dużo osiągnąć w wychowaniu. Każde dzieło wg niego powinno zawierać teze moralną.

Pietyści

Około 2000 pieśni religijnych napisał Nicolaus Ludwig hrabia von Zinzendorf. Akcentowali subiektywizm, indywidualizm uczuciowego przeżycia. Kolebka sentymentalizmu.

Wielki udział w rozwoju liryki ma poezja rokoka. Główne motywy: miłość, wino, przyroda, życie towarzyskie, przyjaźń, poezja. Zapoczątkował ją Friedrich von Hagedorn - Zbiór nowych ód i piesni. Opiewa w nich radość z zachowania umiaru, spokój, sielankowe życie na wsi. Elementy ludowe. Johann Wilhelm Ludwig Gilem - Próby wierszy żartobliwych - przyniosły mu ogromną sławę. Salomon Gessner - Śmierć Abla- wielbi naturę.

Friedrich von Hagedorn - Próba poetyckich bajek i opowiadań. Wielkim uznaniem cieszył się Christian Gelert - Bajki i opowiadania. Pragnie on uczynić ludzi szczęśliwszymi. Drogę widzi w odpowiednim wychowaniu, w rozumnym i moralnym postępowaniu człowieka. Wychwala takie cnoty jak pracowitość, działalnośc dla dobra społeczeństwa, krytykuje skąpstwo i chęć zysku.

Ważne dla niego trzy pierwsze pieśni Mesjady. Uczyuniły go bardzo popularnym. Posłużył się heksametrem niemieckim, pełnym patosu i poetyckiego wyrazu. W odach zrezygnował z rymu. Wiersze stara się urozmaicić pod względem rytmicznym. Autor Święta wiosny. Człowiek jako część przyrody, sięga często do mitologii i historii ludów germańskich.

Głównym teoretykiem wczesnego dramatu był Gottsched. Zadaniem dramatu przedstawienie nauki moralnej. Poeta domaga się prawdopodobieństwa akcji, zachowania jedności czasu i miejsca. Opuera się na francuskim klasycyzmie. Usunął błazna z desek tetaru. Zabraniam improwizacji, domagał się wierności słowu autora. Johann Elias Schlegel - autor teoretycznych prac o teatrze. Dzieło „Porównanie Szekspira z Gryphiusem” Domaga się swobody dla twórczości artystycznej. Dramat uważał za odzwierciedlenie cech narodowych.

Ważną postacią dla dramatu niemieckiego i nie tylko był Gotthold Ephraim Lessing. Pierwsza sztuka - Młody uczony. Głosi konieczność harmonii między teorią a praktyką. Wprowadza na scenę postać, szlachetnego Żyda (Żydzi). Przełomowa rolę odegrała pisana prozą Miss Sara Sampson. Jest to historia zbrodni na rywalce. Lessing stawia na tragedię mieszczańską, przedstawia konflikty miłosne własnej klasy. Kreśli typy, nie tworzy jeszcze charakterów. Na scenę wprowadza dziecko. Przestrzegana jedność akcji i czasu, miesce zmieniane w obrębie domu. Ważnym utworem Emilia Galotti - pierwsza oskarżająca tyranię absolutną tragedia niemiecka, w której bohater mieszczański wystepuje przeciwko arystokracji. Tutaj kresli już charaktery. Ostatnim wielkim dramatem był Natan Mędrzec. Powstała we współpracy z teatrem narodowym Niemiec „ Dramaturgia hamburska” - zbiór recenzji sztuk wystawionych na deskach teatru.

Powieść galancka - rzuca światło na obecną obyczajowość. Redukuje liczbę osób występujących. Akcja rozgrywa się współcześnie. Twórcą Christian Friedrich Hunold - powieść Adalia. Świat pełnym pomyłek, niedoszłych schadzek, zmian kochanków i okłamywanych kłamców. Wielki wpływ wywarła powieść Robinson Crusoe. Fala naśladowców zarówno pod względem treściowym jak i formalnym. Najwybitniejszym naśladowcą Jaohann Gottfried Schnabel - Dziwne losy kilku żeglarzy.

Najwazniejszą powieścią tego okresu jest Historia Agatona. Pierwsza niemiecka powieść edukacyjna. Przedstawia wewnętrzny, duchowy, moralny rozwój bohatera w zetknięciu się ze światem. Konflikt między rozumem a filozoficzną egzaltacją. Ważnymi powieściami: Złote zwierciadło albo Królowie z Szeszianu, Dzieje Abderytów (publikowana w piśmie), z poematów epickich na wyróżnienie zasługuje Musarion i Oberon. Sięgał przede wszystkim do motywów antycznych.

---