KULTURA I HISTORIA WIELKIEJ BRYTANII

Geografia - obszar 244 103 km². Zjednoczone Królestwo (United Kingdom) obejmuje wyspę Wielka Brytania, północno-wschodnią część wyspy Irlandia oraz liczne mniejsze wyspy: Szetlandy, Orkady, Hebrydy i in., ponadto Wyspy Normandzkie i wyspę Man, które mają odrębny status, oraz posiadłości zamorskie. Posiada cztery krainy historyczne: Anglia, Walia, Szkocja i Irlandia Północna oraz dzieli się na 101 hrabstw.
Ustrój polityczny - dziedziczna monarchia konstytucyjna. Głową państwa jest król (obecnie panuje Elżbieta II); władza ustawodawcza należy do króla i 2-izbowego parlamentu; władzę wykonawczą sprawuje rząd mianowany przez króla i odpowiedzialny przed parlamentem. Stolicą Wielkiej Brytanii jest Londyn leżący na terytorium Anglii.

Waluta - Funty szterlingi. Jeden funt dzieli się na 100 pensów i stanowi równowartość ok. 6,10zł (luty 2001). 240 V, 50 Hz. Polskie wtyczki nie pasują do gniazdek w hotelach - konieczny adaptor, który można wypożyczyć lub kupić.

Taxi - wszystkie taksówki są tej samej marki, przeważnie w kolorze czarnym lub kasztanowym.

Lotniska - Londyn - Heathrow ok. 24 km na zach. od miasta. Gatwick ok. 50 km na południe od miasta,

Waga: 1 funt = 0.454 kg, 1 uncja = 028.350 g
Pojemność: 1pint=0.568l
Długość: 1 mila = 1.0609 km, 1 stopa = 0.395 m, 1 cal = 25.400 mm

HISTORIA

ok. 2000 r. p.n.e. Zaczyna się budowa Stonehenge na równinie Salisbury w południowej Anglii.Jest to najsłynniejszy na świecie kamienny krąg. Według najbardziej znanej teorii, Stonehenge wznieśli Druidowie, celtyccy kapłani, którzy mieli odprawiać wewnątrz kręgu swoje religijne rytuały.

55 r. p.n.e. Inwazja wojsk Juliusza Cezara na Wyspy Brytyjskie

122 Cesarz rzymski Hadrian zaczyna budowę muru, który miał chronić Brytanię przed najazdami plemion barbarzyńskich. Mur Hadriana stoi do dziś wzdłuż granicy Anglii i Szkocji

1042 Edward Wyznawca zwycięża Duńczyków i zasiada na tronie. Król był bezdzietny i obiecał koronę angielską swemu kuzynowi, Wilhelmowi księciu Normandii. Jednak po jego śmierci w 1066 roku tron przejmuje książę Wessex, Harold i koronuje się jako Harold II

1066 Wilhelm książę Normandii przybywa do Anglii aby przejąć obiecaną przez Edwarda Wyznawcę koronę. W bitwie pod Hastings zabija Harolda II, a sam, jako Wilhelm I Zdobywca, zostaje pierwszym władcą Anglii z dynastii normandzkiej

1086 Na rozkaz króla powstaje Domesday Book, szczegółowy spis nadań ziemskich i dóbr, podający liczbę ludności i imiona właścicieli

1509  Na tronie Anglii zasiada Henryk VIII

1534 Henryk VIII ogłasza Akt Supremacji, według którego głową Kościoła w Anglii stał się król

1620 pielgrzymi na statku Mayflower dobijają do Cape Cod Massachustts, gdzie zakładają osadę

1666 Wielki pożar Londynu. Zniszczona została większa część miasta

1952 Umiera król Jerzy VI. Królową zostaje Elżbieta II

1979 Premierem Wielkiej Brytanii zostaje Margaret Thatcher (Żelazna Dama- Iron Lady) z Partii Konserwatywnej

1997 Premierem Wielkiej Brytanii zostaje Tony Blair z Partii Pracy

GEOGRAFIA

Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej składa się z czterech części: Anglii, Szkocji i Walii - leżących na wyspie Wielka Brytania - i Irlandii Północnej. Stąd w brytyjskich symbolach narodowych odnajdujemy emblematy czterech krajów.

UNION JACK

Flaga brytyjska do pewnego stopnia odzwierciedla historię kraju. Union Jack składa się z trzech krzyży trzech świętych patronów:

• czerwony na białym tle to krzyż św. Jerzego - patrona Anglii (czczonego 23 kwietnia)

• biały przekątny krzyż na niebieskim tle to krzyż św. Andrzeja - patrona Szkocji (czczony 30 listopada)

• 
  czerwony przekątny krzyż na białym tle to krzyż św. Patryka - patrona Irlandii (czczonego 17 marca)
  
  

• Patronem Walii jest św. Dawid (czczony 1 marca). Na fladze Walii widnieje Dragon of Cadwallader.

SYMBOLE

Róża(ROSE) jest roślinnym symbolem Anglii, oset(THISTLE) - Szkocji, a koniczyna - Irlandii; co do symbolu Walii zdania są podzielone - część Walijczyków uważa że to por(LEEK), a część że żonkil(DAFFODIL). Kolory tradycyjnie kojarzone z czterema narodami to biały (Anglia), czerwony (Walia), niebieski (Szkocja) i zielony (Irlandia).

ŚWIĘTA

GUY FAWKES' DAY

Do typowych świąt brytyjskich należy Guy Fawkes' Day, czasami nazywany też Guy Fawkes' Night (5 listopada). Dzień ten upamiętnia jednego z organizatorów nieudanego zamachu (Gunpowder Plot) na parlament brytyjski

W 1605 r. grupa katolików zawiązała spisek z zamiarem zgładzenia króla Jakuba I; podczas uroczystego otwarcia parlamentu (State Opening of Parliament) miały eksplodować zgromadzone w podziemiach parlamentu beczki z prochem. Zamach się nie powiódł. Guy Fawkes (1570-1606) został pojmany i poddany torturom, podczas których zdradził tożsamość innych uczestników spisku. Skazano go na karę śmierci. Wieczorem, 5 listopada Brytyjczycy palą kukłę Guy'a Fawkes'a, wykonaną ze starych ubrań wypchanych słomą, papierem, liśćmi itp. Kilka dni wcześniej dzieci chodzą z kukłą od domu do domu zbierając drobne datki. Paleniu kukły towarzyszą pokazy sztucznych ogni i barbecue w prywatnych ogrodach i w publicznych parkach.

CHRISTMAS & NEW YEAR

Nazwa "Christmas" (w skrócie "Xmas") pochodzi od słów "Christes Masse", czyli "the Mass of Christ" (Msza Jezusa Chrystusa). Brytyjczycy obchodzą święta Bożego Narodzenia nieco inaczej niż mieszkańcy kontynentu. Dużo mniejszy znaczenie przywiązują do dnia 24 grudnia (Christmas Eve). Prawdziwie świąteczne dni to 25 grudnia (Christmas Day) i 26 grudnia (Boxing Day). Christmas Day to dzień spędzany z rodziną; na tradycyjny obiad świąteczny składa się pieczony nadziewany indyk i ziemniaki z warzywami (zwłaszcza brukselką); na deser podaje się Christmas pudding (bardzo ciężkie ciasto z suszonymi owocami, polane brandy) i wino imbirowe. Ważnym punktem dnia - począwszy od 1956 r. - jest coroczne 10-minutowe przemówienie świąteczne (Christmas message) wygłaszane przez Królową w telewizji. Jest ono nagrywane wcześniej i nadawane we wszystkich krajach Wspólnoty Brytyjskiej (gdy w 1993 r. pewna gazeta opublikowała tekst przesłania kilka dni przed Christmas Day, wywołało to ogólnonarodowy skandal). Boxing Day (nazywany tak prawdopodobnie dlatego, że był to dzień obdarowywania służby świątecznymi upominkami zapakowanymi w pudełka, ang. box - pudełko) to dzień odwiedzin u przyjaciół i wspólnych wyjść do kina, teatru lub na koncert.

Brytyjskie domy dekoruje się ostrokrzewem, jemiołą, kolorowymi wstążkami i łańcuchami z papieru. Prezenty (wręczane 25 grudnia rano) kładzie się pod choinkę lub do skarpet zawieszanych nad kominkiem. Oficjalnie choinka została zaakceptowana jako symbol świąteczny w 1841 r.; wówczas, za panowania królowej Wiktorii, pojawiła się na zamku Windsor. Najsłynniejsza brytyjska choinka - tradycyjnie ofiarowana przez Norwegów - stoi na Trafalgar Square w Londynie. Wokół tej choinki odbywa się zabawa noworoczna, na którą przybywają setki londyńczyków i turystów. Ciekawostką jest fakt, że w Szkocji, gdzie Nowy Rok, nazywany Hogmany, czci się bardzo uroczyście: dniem wolnym od pracy jest nie tylko 1, ale 2 stycznia. Ze Szkocji wywodzi się zwyczaj noworocznego śpiewania pieśni Auld Lang Syne do słów wiersza Roberta Burns'a z 1789 r.

EASTER

Interesującą tradycją brytyjska związaną z Wielkanocą jest rozdawanie tzw. Maundy money. W Wielki Czwartek (Maundy money) Królowa udaje się do Westminster Abbey lub do innej katedry , gdzie rozdaje pieniądze ubogim kobietom i mężczyznom (ich liczba jest równa liczbie lat monarchy). Początkowo monarcha obmywał też och stopy, co było nawiązaniem do obmycia stóp apostołów przez Jezusa Chrystusa; zwyczaj ten zniesiono w 1754 r.

Shrove Tuesday (ostatni wtorek karnawału, czyli dzień przed Ash Wednesday  - środą popielcową) znany jest także jako Pancake Day (Dzień Naleśnikowy). Zwyczaj ten związany jest z Wielkim Postem. Niegdyś faktycznie nie spożywano wówczas ani mięsa ani jajek, więc tuż przed początkiem postu należało zjeść wszystkie zapasy - w formie naleśników z farszem mięsnym. Obecnie pości się stanowczo  mniej, ale zwyczaj robienia naleśników przetrwał. Organizuje się wówczas pancake race; uczestnicy wyścigu biegną jednocześnie podrzucając naleśniki na patelni; upuszczenie naleśnika jest  równoznaczne z dyskwalifikacją.

 

NAJPOPULARNIEJSZE BRYTYJSKIE ŚWIĘTA W PORZĄDKU CHRONOLOGICZNYM

New Year's Day	(Nowy Rok) - 1 stycznia
St. Valentine's Day	(Dzień Świętego Walentego) - 14 lutego
Shrove Tuesday	47 dni przed Wielkanocą
St. Patrick's Day	(Dzień Św. Patryka, obchodzony jedynie w Irlandii) - 17 marca
Mather's Day	(Dzień Matki) - czwarta sobota Wielkiego Postu
April Fool's Day	(Prima Aprilis) - w Szkocji nazywany Huntigowk Day lub Gowkin' Day
Good Friday	(Wielki Piątek)
Easter Monday	(Poniedziałek Wielkanocny)
May Day	Pierwszy poniedziałek maja
Father's Day	(Dzień Ojca) - trzecia niedziela czerwca
Queen's Official Birthday	(Oficjalny dzień urodzin Królowej) - druga lub trzecia sobota czerwca
Summer Bank Holiday	Ostatni poniedziałek sierpnia
Hallowen	31 października
Guy Fawkes' Day	5 listopada
Remembrance Srnday	(Dzień poświęcony pamięci poległych podczas obydwu wojen światowych i innych konfliktów zbrojnych) - druga niedziela listopada
Christmas Eve	(Wigilia) - 24 grudnia
Christmas Day	(Pierwsze święto) - 25 grudnia
Boxing Day	(Drugie święto) - 26 grudnia
New Year's Eve	(Sylwester) - 31 grudnia

SZKOLNICTWO

Nursery schools - przedszkole (3-4 lat).

Szkoły podstawowe

Primary school - szkoła podstawowa (5-11 lat).

Preparatory school - prywatna szkoła podstawowa, często z internatem i osobno dla chłopców i dziewcząt. Po ukończeniu preparatory school uczniowie kontynuują naukę w również prywatnej public school.

4-letnie szkoły ponadpodstawowe (11-15 lat) zakończone egzaminem GCSE

Comprehensive school - szkoła ponadpodstawowa o profilu ogólnym.

Grammar school - szkoła ponadpodstawowa o profilu humanistycznym, przygotowująca do studiów na uniwersytecie.

Technical school - szkoła ponadpodstawowa o profilu technicznym.

Public school - ekskluzywna szkoła prywatna, zazwyczaj z internatem.

Szkoła przygotowująca do egzaminów GCE A-LEVEL (16-18 lat)

Sixth Form College.

Wyższe uczelnie (powyżej 18 lat)

University - uczelnia wyższa skupiająca niezależne kolegia.

Polytechnic - wyższe uczelnie o profilu technicznym lub innym zawodowym.

College - niezależna instytucja szkolnictwa wyższego zazwyczaj w obrębie uniwersytetu, czasem mianem college określa się również niektóre prywatne szkoły ponadpodstawowe. Jest to jednak nazwa nominalna.

EGZAMINY

GCSE (The General of Secondary Education) - Egzamin na zakończenie obowiązkowej edukacji, który uczniowie szkół ponadpodstawowych zdają w wieku 15 lub 16 lat. Każdy z przedmiotów obowiązkowych oceniany jest w siedmiostopniowej skali od A (najlepsza ocena) do G.

A-LEVEL (Advanced Level - Poziom zaawansowany) - Egzamin na zakończenie nauki w Sixth Form College, zdawany przez siedemnasto- lub osiemnastolatków w dwa lata po GCSE. Absolwenci są przyjmowani na uniwersytet na podstawie ocen z A-Levels.

KUCHNIA BRYTYJSKA

BREAKFAST

Tradycyjne angielskie śniadanie nosi nazwę cooked breakfast (śniadanie na gorąco) lub great British breakfast (wielkie brytyjskie śniadanie). Na śniadanie podaje się więc gorące potrawy w dużym wyborze. Na pewno doczekamy się plastrów pieczonego bekonu, smażonego jajka, tostów i kawy. To wszystko na dobry początek dnia, który nie rzadko wita nas deszczem lub choćby zachmurzonym niebem. I tu jednak tradycja zdaje się zmieniać. Coraz częściej jako alternatywę angielskiego cooket brekfast proponuje się nam tzw. continental brekfast (śniadanie kontynentalne), czyli sok pomarańczowy oraz tost lub rogalik z dżemem. Po śniadaniu kontynentalnym (inaczej zwanym - europejskim) trudniej doczekać się drugiego angielskiego posiłku, czyli lunchu, podawanego między godziną 12:00 a 14:00.

FIVE O'CLOCK TEA

Tea to nie tylko nazwa popularnego napoju, podawanego w Anglii z mlekiem, niekiedy z dodatkiem cukru. Tea, czy też five o'clocktea, to również nazwa posiłku. Posiłek ten tradycyjnie serwowany jest przed piątą po południu.

DINNER

Dinner to główny posiłek dnia. Podaje się go w porze lunchu lub późnym popołudniem. Dziś większość Brytyjczyków zasiada do obiadu w późnych godzinach popołudniowych.

SUPPER

Wieczorem lekką kolację jedzą tylko ci, którzy już w południe spożywają obfity lunch. Kolacja jest w Anglii posiłkiem podawanym na gorąco, poza tym nie ma konkretnych, tradycyjnych potraw, skojarzonych z tym wieczornym posiłkiem.

CZY WIESZ ŻE...?

• Najbardziej popularną angielską potrawą jest fish & chips, czyli ryba z frytkami. Można ją zjeść w wielu barach szybkiej obsługi.

• Dania kupowane na wynos lub bary serwujące takie dania nazywane są takeaway.

BRYTYJSKIE PUBY

Około 2000 lat  temu Rzymianie wprowadzili własne porządki w podbitej Brytanii. Zbudowali drogi, miasta i... tawerny, w których podawano wino. Brytyjczycy podchwycili pomysł i poczęli zakładać bary, w których, w odróżnieniu od rzymskich tawern, podawano piwo ale. Oto jak rozpoczęła się długa historia brytyjskich pubów. Obecnie ich liczba w Anglii i Walii przekracza 53 tysiące. W całym Zjednoczonym Królestwie jest ich ponad 60 tysięcy.

PARLAMENT

Parlament brytyjski (British Parliament) składa się z dwóch izb (chambers): Izby Gmin (the House of Commons) oraz Izby Lordów (the House of Lords), w dużym przybliżeniu odpowiadających naszemu Sejmowi i Senatowi. Każdej jesieni w Westminsterze (czyli siedzibie Parlamentu) monarcha uroczyście otwiera posiedzenie Parlamentu (the State Opening of Parliament) i w uroczystej mowie przedstawia plany Rządu na następny rok.

W Izbie Gmin jest 650 posłów (Members of Parliament, czyli w skrócie MPs).

Lider partii mającej najwięcej miejsc (seats) w Parlamencie zostaje premierem (Prime Minister) i wybiera sobie ministrów odpowiedzialnych za poszczególne ministerstwa. Wszyscy razem tworzą oni gabinet (Cabinet) i siedzą na ławkach frontowych (front benches). Pozostali zajmują tylne ławki (back benches). Partia opozycyjna tworzy tzw. gabinet cieni (Shadow Cabinet). Członkowie opozycji siedzą w podobnym porządku, jak partia rządząca, twarzą do jej członków. Po środku jest Speaker (dosł. mówca, czyli odpowiednik naszego Marszałka Sejmu), który utrzymuje (a raczej stara się utrzymywać) porządek obrad.

LONDYN

Londyn jest ogromny. Prawie siedem milionów osób zamieszkuje okrągły teren "odcięty" od reszty Anglii obwodnicą M-25 i pasem zieleni (Green Belt), na którym już nie wolno budować. To Londyńskie "koło" ze środkiem w centrum miasta ma promień ok. 32km.

Średniowieczna twierdza Tower jest najstarszą budowlą w Londynie; jej budowę rozpoczął Wilhelm Zdobywca w 1067 roku. Służyła za fortecę, ale była również siedzibą królewską (jako ostatni zamieszkiwał ją król Karol II). Mieściła się w niej mennica, skład broni, obserwatorium astronomiczne, a przez trzysta lat twierdza była nawet siedzibą królewskiego zoo. Jednak najbardziej znana funkcja tej średniowiecznej fortecy to więzienie.

Pałac Buckingham, londyńska siedziba brytyjskiej rodziny królewskiej, jest drugim, po twierdzy Tower, najchętniej odwiedzanym miejscem w stolicy. Wybudowany w 1703 roku, stał się oficjalną rezydencją królewską za panowania królowej Wiktorii, która wprowadziła zwyczaj wieszania na maszcie budynku flagi, kiedy król lub królowa przebywa w stolicy.

Oprócz oglądania zabytków warto poświęcić trochę czasu na londyńskie mega-muzea, czyli przede wszystkim The British Museum, The Natural History Muserm, The Museum of Science. British Museum jest najstarszym muzeum na świecie; zostało otwarte w 1753 roku. W swych zbiorach posiada około 6,5 miliona eksponatów niemal z całego świata i ze wszystkich okresów historycznych. Przedmioty zgromadzone w jego salach wystawowych to nie tylko elementy składające się na ogromną ekspozycję; wiele z nich służy również za obiekt badań naukowcom i studentom.

Harrods, najsłynniejszy chyba dom towarowy na świecie, który mieści się przy Brompton Road, w eleganckiej dzielnicy Knightsbridge. Założony w 1849 roku przez Charlesa Henry Harroda, był początkowo zwykłym sklepem spożywczym. Dopiero po objęciu kierownictwa przez syna właściciela, Chrlesa Digby Harroda, rozszerzono ofertę artykułów - w sprzedaży znalazły się m. in. meble, kosmetyki, porcelana i szkło. W 1902 roku Harrods szczyci się tym, że jest w stanie zaspokoić wszystkie gusta i nawet najbardziej nietypowe życzenia swoich klientów. Codziennie przez wielki dom towarowy przewija się około 35 tysięcy osób, a liczba ta wzrasta dziesięciokrotnie podczas słynnych wyprzedaży, które odbywają się dwa razy do roku.

Przy Oxford Street, jednej z najbardziej znanych i jednocześnie najbardziej zatłoczonych ulic na świecie, ulokowała się większość znanych angielskich sieci domów towarowych. Na Oxford Street swoje sklepy mają też sieci oferujące modne ubrania dla młodych ludzi. Mieszczą się tam również liczne sklepiki z pamiątkami dla turystów, gdzie spośród najróżniejszych gadżetów wybrać można koszulkę z flagą Wielkiej Brytanii, puszkę w kształcie angielskiej budki telefonicznej albo charakterystyczną czapkę policjanta.

OKSFORD

Anglia jest skarbnicą zabytków architektury, pełną pięknych widoków i miejsc, mogących poszczycić się niezrównanym dziedzictwem kulturowym i historycznym. Jednym z takich miejsc jest Oksford - najsłynniejsze miasto uniwersyteckie świata.

Nazwę, utworzoną od słów ox (wół) i ford (bród), miasto zawdzięcza swemu położeniu. W Oksfordzie, w miejscu gdzie rzeka Cherwell wpada do Tamizy, można było pokonać obie rzeki w bród, najczęściej wozem zaprzęgniętym w woły.

Najstarsza uczelnia w Zjednoczonym Królestwie jest federacją 35 niezależnych kolegiów, które posiadają odrębne władze, statut i ciało pedagogiczne. Kolegia są niezależnymi finansowo instytucjami, natomiast uniwersytet opłacany jest z funduszy państwowych,. Studenci wszystkich kolegiów mają prawo korzystać z laboratoriów, muzeów i bibliotek należących do uniwersytetu.

W Oksfordzie uczy się około 14 tysięcy studentów. Większość budynków uniwersyteckich znajduje się na niewielkim obszarze w centrum miasta. Obecnie 33 kolegia są uczelniami koedukacyjnymi, pozostałe dwa to kolegia żeńskie.

Większość kierunków to trzyletnie studia licencjackie i czteroletnie studia filologiczne. Studia medyczne trwają tu sześć lat. Opłaty za naukę są bardzo zróżnicowane. Studenci kierunków humanistycznych płacą ok. 4500 funtów , rocznie. Czesne na medycynie wynosi ponad dwukrotnie więcej, około 11000 funtów.

---