Opowieść o Niedoli-Złym Losie (Opowieść o Niedoli-Złym Losie, jak Niedola-Zły Los młodzieńca do stanu zakonnego doprowadziła / Повесть о Горе-Злочастии, как Горе Злочастие довело молодца во уночецкий чин)
- jedno z arcydzieł literatury staroruskiej powstałe w połowie XVII wieku w środowisku plebejskim
- została odkryta w 1856 r. przez wybitnego historyka literatury Aleksandra Pypina w rękopiśmiennym zbiorze z XVIII wieku
- pozostaje pod silnym wpływem twórczości ludowej
- pierwszy utwór w literaturze rosyjskiej mający za temat życie zwykłego, świeckiego człowieka
Bohaterowie:
- bezimienny „młodzieniec” (charakterystyczne dla ustnej poezji ludowej określenie „dobryj mołodiec” jest nieprzetłumaczalne) z kupieckiego środowiska, który zapomniawszy o „nauce ojców” idzie w ślady ewangelicznego syna marnotrawnego
- Niedola-Zły Los - geneza postaci: folklor - wielkoruskie, ukraińskie i białoruskie pieśni ludowe o doli kobiecej (w „Opowieści...” Niedola towarzyszy nie kobiecie, a mężczyźnie; jej postać przybiera konkretniejszy kształt przez swoją fantastyczność; pogłębia się jej wymowa - staje się symbolem nie tylko złego losu, ale i bezmiaru nędzy ludzkiej)
- wywołała spory (ponieważ wszystko w utworze wydawało się zagadkowe i obce tradycjom literatury staroruskiej: język, styl o zdecydowanej przewadze elementów ludowych, forma i rytmiczna budowa wywodząca się z ustnej poezji ludowej, niezykły bezimienny bohater, postać Niedoli-Złego Losu nawiązująca do ludowych wyobrażeń oraz poczucie wartości jednostki ludzkiej, gdy znajdzie się ona na dnie):
* niektórzy uważali ją za zapis utworu ludowego, widząc w niej ludową pieśń religijną lub rodzaj byliny
* Mikołaj Kostomarow (pierwszy wydawca) uważał, że jej „filozoficzny ton” wskazuje na przynależność do literatury pisanej
Treść:
- wstęp - stworzenie świata i pierwszych ludzi: Adama i Ewy, złamanie przez nich zakazu spożywania owoców z drzewa poznania dobra i zła, wygnanie ich z raju; nieposłuszeństwo potomków Adama i Ewy wobec rodzicielskiej nauki, gniew i kara Boga, która jest także sprowadzeniem na drogę zbawienia;
- część I - nauka rodziców: unikaj uczt i hulanek; nie patrz pożądliwie na niewiasty; zadawaj się z mądrymi ludźmi, głupcy przynoszą zgubę; unikaj pijaków i tych, którzy grywają w karty i kości; grzechem jest kradzież, kłamstwo; bogactwa zdobyte cudzą krzywdą nie przynoszą szczęścia; nie żyw niechęci do nikogo - wszyscy są równi
- część II - młodzieniec postanawia żyć po swojemu, wbrew rodzicielskim naukom, wyrusza w wędrówkę; dzięki swemu bogactwu zdobywa przyjaciół, jeden z nich zabiera go do karczmy na ucztę, zachęca go do zabawy i zapewnia, że zaopiekuje się nim, jeśli ten się upije; rano młodzieniec obudził się ograbiony ze wszystkiego i nagi; wstyd wrócić mu do domu w tym stanie, dlatego też rusza w dalszą wędrówkę, trafia do bogatej zagrody, opowiada biesiadującym o swojej nędzy, o przestrogach rodziców, których nie posłuchał(ściągnięcie na siebie kary Bożej), o swoim pijaństwie i swawoli; prosi o radę jak ma żyć i jak znaleźć przyjaciół - poradzili mu, aby żył w prawdzie i zgodzie, wtedy ludzie poznają się na nim, zaczną go szanować i znajdzie on prawdziwych przyjaciół
- część III - młodzieniec prowadzi mądrzejsze życie zgodne z naukami, dzięki pracy i rozumowi zdobywa majątek, pragnie się ożenić; chwali się bogactwem - usłyszała to Niedola, nie spodobało jej się to, więc knuje podstęp - ukazuje się młodzieńcowi we śnie i odradza mu ślub, ponieważ jego wybranka ma zamiar go otruć i zgrabić majątek, radzi mu przepić mienie, zarzucić na siebie żebracze łachmany - wtedy zły los go opuści, bo „kto nic nie ma - nic stracic nie może”, nie uwieżył, więc Niedola ukazała mu się po raz drugi pod postacią Archanioła Gabriela; młodzieniec posłuchał rady i przepił majątek, okrył ciało łachmanem żebraczym i wyruszył w wędrówkę
- część IV - młodzieniec doszedł do rzeki, lecz nie miał czym zapłacić przewoźnikom za przewiezienie na drugą stronę; ma myśli samobójcze - chce rzucić się do rzeki, myśli że to jedyna ucieczka przed Niedolą; ukazuje mu się Niedola i zapewnia go, że nie jest w stanie przed nią uciec, wypomina mu, że nie słuchał rodzicielskich rad, rząda aby oddał jej hołd, wtedy przewiozą go na drugą stronę rzeki, napoją i nakarmią
- część V - młodzieniec uradowany obietnicą Niedoli śpiewa wesołą piosenkę, usłyszeli ją przewoźnicy - przewieźli go, nakarmili, napoili i odziali, poradzili mu aby wrócił do rodziny i prosił o przebaczenie
- część VI - w drodze do domu spotyka Niedolę, która zapewnia go, że nigdy przed nią nie ucieknie, że będzie towarzyszyć mu az do śmierci; metaforyczny opis pogoni: młodzieniec przybiera postać sokoła, gołębia, szarego wilka i łana stepowej trawy, ryby, a Niedola - białozora, jastrzębia, sfory psów myśliwskich, ostrej kosy, sieci rybackiej; młodzieniec znajduje drogę ucieczki przed Niedolą - udaje się do klasztoru, aby służyć Bogu