BIOLOGICZNE PODSTAWY ZACHOWANIA - ETOLOGIA
dr Jerzy Osiński / dr Maciej Trojan
B. Sadowski, J. Chmurzyński „Biologiczne mechanizmy zachowania”
W-wa, PWN, rozdziały: od 1.3 do 1.7.2., od 9.1. do 9.3., 10,12,13,14,16,17,18.
Rozdział 5, autorstwa W. Pisuli „Psychologia, Podręcznik Akademicki”
pod red. J. Strelaua. Tom I, Gdańsk, GWP, 2000.
Egzamin: test wielokrotnego wyboru, połączony z biopsychologią,
przy 2 osobnych ocenach, 50 pytań, po 50 sek. na każde.
dr Jerzy Osiński 01.10.07.
Zachowanie - skoordynowane, krótkotrwałe, bezpośrednio dostrzegalne przejawy funkcjonowania organizmu, najczęściej ruchowe.
3 perspektywy teoretyczne:
fizjologiczne (dotyczy funkcjonowania układu nerwowego)
behawiorystyczne (bada związek między zachowaniem, a bodźcem)
ewolucyjne (dot. funkcji adaptacyjnej)
(Za zachowanie odpowiada układ nerwowy i hormonalny.)
Jak rozpoznać zachowanie?
krótkotrwałość- do jednej godziny uważany jest za zachowanie,dodatkowo jest to pojedynczy akt,
możliwość bezpośredniej obserwacji.
Początki współczesnych badań nad zachowaniem się zwierząt. Darwin i jego następcy,
Psychologia eksperymentalna i etologia.
Podstawowe elementy teorii etologicznej (sztywny wzorzec)
Model Lorenza i Tinberga (motywacja)
Struktura zachowań popędowych - faza apetencyjna i konsumacyjna, łańcuch działań (instynkt)
Konflikt popędów, zachowanie przemieszczone, przerzutowe.
Teoria ewolucji, od drabiny istnień do nowej syntezy.
Ewolucja zachowania, adaptacyjna funkcja zachowania, zachowanie agonistyczne (np.terytorialne), seksualne i prospołeczne, życie w grupie.
Dowody na myślenie zwierząt.
Eksploracja i zabawa.
Zwierze, jako obiekt badań.
Badania nad zachowaniami zwierząt.
Są dwie skrajne postaci stosunku do zachowania zwierząt:
- koncepcje witalistyczne - wewnętrzna siła w organizmie pomagająca do zmieniania się na lepsze (dusza, psychika); korzenie: filozofia starożytnej Grecji, (ontologiczna koncepcja psychiki Arystotelesa i Platona, anima sensitiva, anima rationalis)
Są dwie siły: dusza wrażliwa, czująca, rozumna - uruchamiająca w organizmie pragnienia, wyobrażenia, emocje oraz siła odpowiadająca za myślenie. Zwierzęta są zdolne do odczuwania, jednak nie myślą. Jest sens zajmowania się ich psychiką.
- koncepcje mechanistyczne - zwierzęta są pozbawione uczuć, nie ma sensu zajmowania się psychiką zwierząt, jedynie ich zachowaniami. (np. Demokryt, Kartezjusz)
Początek badań nowożytnych:
- 1872- Karol Darwin „O wyrazie uczuć u człowieka i zwierząt”, (natura nie robi skoków - ciągłość świata zwierząt i ludzi w zakresie psychiki, stopniowa ewolucja, dzięki czemu mechanizmy psychiczne człowieka stały się lepsze)
- w interpretacji zachowania uwzględnia przeżycia zwierząt mające analogię w przeżyciach ludzi
- 1895 - George Romans - „Inteligencja zwierząt”
- 1894 - L.C. Morgan - „Wprowadzenie do psychologii porównawczej”
- w Polsce - Jan Dembowski ( I poł.XXw.) „Psychologia zwierząt”, „Psychologia małp”.
- 1913 - John Watson - manifest behawiorystyczny (ludzka psychika nie jest istotna przy badaniu zwierząt)
- psychologia jako nauka o zachowaniu, a nie o świadomości, ponieważ organizm to czarna skrzynka; negowany jest sens badania, a nie istnienie procesów psychicznych u zwierząt,
- eksperyment jako metoda badań (zarzuty: badanie sztucznych form zachowania, abstrahowanie od gatunku i biolog. sensu zachowania)
- od lat 30-tych XX w.
- naukowe badania charakterystycznych wzorców zachowania zwierząt, badania zachowania zwierząt głównie w środowisku naturalnym
- zachowanie podlega doborowi naturalnemu, ma sens adaptacyjny
- obserwacja jako podstawowa metoda badań
- lata 30-te XX w. - W. Köhler - badania nad rozwiązywaniem problemów przez wgląd u szympansów (badanie przez wzgląd - organizm nie wykonuje prób, cała operacja zachodzi w psychice, potem następuje wykonanie zadania)
- 1984 - D. Griffin - Myślenie zwierząt (krytyka nadużywania kanonu Morgana i perspektywy antropocentrycznej) - zwierzęta mają psychikę i posiadają wyższe zachowania.
• program Morgana - stany psychiczne to stany świadomego doświadczania, badacz powinien starać się zrozumieć psychikę zwierząt przez analogie do własnych stanów psychicznych z zachowaniem określonego rygoru,
• kanon Morgana - w żadnym wypadku nie możemy interpretować działania jako wyniku wyższej czynności psychicznej, jeśli może ono być zinterpretowane jako wynik procesu przebiegającego na niższym poziomie