Średniowieczne miasto
podręcznik, str. 60-65
Lokacje miast: Wrocław w wieku XV liczył 10 tys. ludzi, Gdańsk, 20 tys., Florencja 70 tys., Paryż w XVI w. 300 tys.
a. podgrodzia przy grodach obronnych ( klasztorach i placach targowych) za panowania pierwszych Piastów
- gród jak i podgrodzie otoczone było wałem, ludność podgrodzi uprawiała ziemię, z czasem coraz liczniej osadzali się w nich kupcy i rzemieślnicy
b. napływ do Polski w wieku XII i XIII osadników z Niemiec i Niderlandów, także kupców i rzemieślników
pierwsze lokacje miast w Polsce na prawie niemieckim ( magdeburskim lub lubeckim) w Polsce :
- 1220 Środa Śląska i Chełmno 1233
etapy lokacji miasta:
- umowa lokacyjna między właścicielem ziemi a zasadźcą ( organizował osadników, rzemieślników, kupców)
- określenie przywilejów i obowiązków lokowanego miasta,
- wytyczenie planu nowej miejscowości ( prostokątny rynek jako centralne miejsce miasta)
uprawnienia wójta ( wcześniej zasadźcy)- założenie kramów, jatek ( stragan z mięsem), młynów, procent od czynszu po upływie wolnizny, sprawowanie sądu
lokacja Żmigrodu - praca z tekstem źródłowym
Układ przestrzenny średniowiecznych miast:
a. prawo lokacyjne- zbiór przepisów, przywilejów i obowiązków nowych miast nadawanych przez władcę
b. prawo magdeburskie- najbardziej popularne, zakładane miasta miały prostokątny rynek i regularną sieć ulic przecinających się pod kątem prostym
c. prawo lubeckie- obowiązywało przy lokacji miast portowych nad południowym Bałtykiem, nie budowano rynku, jego funkcję pełniła ulica targowa ( np. Długi Targ w Gdańsku)
d. rynek- centralny punkt średniowiecznego miasta, główne miejsce handlu
ratusz- znajdował się na środku rynku, pełnił funkcję siedziby władz miasta.
waga- stawiana przy ratuszu; ważono na niej towary kupców, opłaty pobierane za tę usługę były ważnym źródłem dochodu rady miejskiej ( rajców)
pręgierz- postawiony przy ratuszu, słup, do którego przywiązywano skazanego przestępcę w celu publicznego ukarania, karano chłostą
murowane kamienice- budynki handlowo-mieszkalne najzamożniejszej warstwy mieszczan - patrycjatu, wzniesione wokół rynku
targowiska- specjalizacja w sprzedaży określonego rodzaju towarów, np. targ rybny, drzewny
mury miejskie- zapewniały mieszkańcom ochronę przed najazdami, umocnienia uzupełniały wieże obronne, fosy
Stan mieszczański:
a. podział stanu mieszczańskiego:
patrycjat- najzamożniejsza warstwa, kupcy, właściciele warsztatów, często pochodzenia niemieckiego, z ich grona wybierano władze miejskie
pospólstwo- rzemieślnicy i drobni kupcy, nie mogli wybierać władza ani do nich kandydować,
zakładali cechy- organizacje skupiające lub wykonujące podobny zawód, usługi. Rzemieślnicy cechowi wspólnie organizowali produkcję towarów i ich zbyt, ograniczali konkurencję spoza miasta, szkolili przyszłych rzemieślników, odpowiadali za obronę miasta ( danej części murów miejskich),
tworzyli tzw. bractwa kurkowe - rzemieślnicy skupieni w danym cechu mieli za obowiązek bronić danej części murów miejskich, baszty, w okresie pokoju dokonywali niezbędnych napraw i modernizacji, doskonalili również umiejętności strzeleckie,
gildie - związek, stowarzyszenie o charakterze obronnym, religijnym lub towarzyskim, Wobec dużego zagrożenia, jakie stanowiły na drogach bandy rabusiów, kupcy organizowali się w gildie, wspólnie ponosząc koszty organizowania podróży i gromadzenia towarów, dzięki czemu rozkładało się ryzyko związane z handlem.
rzemieślnicy: mistrz- majster- zwykle właściciel warsztatu, nadzorował pracę czeladników i uczniów, czeladnik- za pracę otrzymywał wynagrodzenie, mógł zdać egzamin mistrzowski, by założyć swój warsztat, uczniowie- podlegali mistrzowi w zakładzie, uczyli się zawodu, po jej ukończeniu stawali się czeladnikami
plebs- najbiedniejsza cześć mieszczaństwa, nie miała praw miejskich, byli to najemni pracownicy, żebracy, włóczędzy, zbiegli ze wsi chłopi ( „powietrze miejskie czyni wolnym”)
b. ustrój miast średniowiecznych:
władza wójta, wcześniejszego zasadźcy miasta, kierowanie miastem w imieniu władcy, właściciela gruntu
rządy burmistrza ( wybierany spośród patrycjatu) i rady miejskiej- tzw. rajców miejskich, gdy miasto wykupiło się od zależności właściciela, stąd duża samodzielność ( autonomia) miast
wilkierze- ustawy rady miejskiej, prawo miejscowe
ława miejska- sąd w sprawach przestępstw popełnianych w mieście
Życie codzienne mieszczan:
a. budownictwo:
patrycjat mieszkał w murowanych kamienicach w pobliżu rynku, zaś pospólstwo w drewnianych, stąd wiele pożarów
ulice wykładane drewnianymi balami lub brukowane, brak kanalizacji, nieczystości wylewano wprost na ulicę, w rynsztoki , stąd wiele epidemii chorób
b. ubrania mieszczan- początkowo bardzo kolorowe i obszerne, z czasem moda z zachodu na stroje bardzie obcisłe, specjalne koturny na ciżemki
c. pożywienie- potrawy mączne i mięsne, piwo i miód, patrycjat- wina węgierskie