Generatywność w średniej
dorosłości
Koncepcja Dana McAdamsa
D.McAdams zgadza się z poglądem Eriksona, że
mężczyźni i kobiety w średniej dorosłości są w
szczególnym
stopniu
skoncentrowani
na
dobrostanie i rozwoju przyszłych pokoleń.
Realizując różne plany życiowe – poczynając od
rodzicielstwa a na działalności politycznej
kończąc - dorośli GENERUJĄ POZYTYWNE
DZIEDZICTWO
dające
w
efekcie
PRZEDŁUŻENIE
TRWANIA
WŁASNEJ
OSOBY.
GENERATYWNOŚĆ
to
ZAINTERESOWANIE
i
ZOBOWIĄZANIE
DO
PROMOWANIA
PRZYSZŁYCH
GENERACJI.
Z psychologicznego punktu widzenia GENERATYWNOŚĆ TO:
DOŚWIADCZANIE WEWNĘTRZNEGO PRAGNIENIA LUB
SKŁONNOŚCI;
ODPOWIEDNIE
DO
WIEKU
OCZEKIWANIE,
WYMAGANIE
Z punktu widzenia społeczeństwa (psychospołecznego)
GENERATYWNOŚĆ TO:
kluczowy zasób, który może zasilić różne instytucje
społeczne i motywować do działania na rzecz dobra
publicznego.
McAdams wyodrębnia 3 okresy
historyczne
odnoszące
się
do
zainteresowania generatywnością:
1.
2000 lat przed Eriksonem
2.
okres teorii Eriksona
3.
kontynuacja teorii Eriksona
Ad. 1.
Pierwsza pełna teoria generatywności pojawiła się w pracy
Platona „Sympozjum”
Ad.
2.
Przypomnienie
Eriksona
koncepcji
generatywności
Głównymi obiektami generatywnymi dla rodziców jest ich
własne potomstwo, lub/i młodzi ludzie w najbliższym
otoczeniu.
Ale
Generatywność może odnosić się do społeczeństwa jako
całości – np. misja generatywna Gandhiego odnosząca się do
dobrostanu ludzkości. Ale uwaga!: Gandhi zaniedbał swą
funkcję generatywną wobec swych dzieci!!!!
Sztuka kompromisu między generatywnością rodzicielską a
publiczną jest ważnym problemem w historiach życia
wybitnych ludzi, którzy wywarli wpływ na transformacje w
społeczeństwach.
Indywidualne różnice w uczuciach, postawach, w
ekspresji generatywności mogą wywodzić się, m.in.:
z WIARY W LUDZKOŚĆ .
Trudno wg Eriksona bez tej wiary lub przynajmniej
umiarkowanego optymizmu podejmować trud, na
którego efekty można się nie doczekać.
Generatywność może być także DOBREM dla
generatywnej osoby. Jest świadectwem dojrzałości i
współwystępuje wg Eriksona ze zdrowiem psychicznym i
dobrostanem. Jest też kluczowym komponentem
psychospołecznej adaptacji.
Porównanie Platona i Eriksona przez
McAdamsa
Obaj wskazują na związek między dorosłą miłością a
generatywnością; ale wg Platona miłość stymuluje
tworzenie generacji potomstwa przedłużającego
własne Ja, a u Eriksona – dojrzała miłość (wczesna
dorosłość- intymność) poprzedza generatywność;
U obu prokreacja stanowi prototyp generatywności,
ale dołącza się do niej twórczość i produktywność;
Obaj rozpatrywali generatywność z moralnej perspektywy
jako DOBRO i CNOTĘ. Ekspresję generatywności uważali
za właściwą i dobrą, dzięki niej człowiek może cieszyć się
szacunkiem. Ale: Platon widzi źródło generatywności w
pragnieniu nieśmiertelności, a Erikson dostrzega
jedynie ten problem, a większy nacisk kładzie na
związane z opieką i troską o następne pokolenia
aspekty generatywności.
U Platona król-filozof dokonywał ważnych wyborów z
perspektywy przyszłych pokoleń, a u Eriksona więcej wagi
przywiązuje się do codziennych aktów dobroci i troski,
które mogą być nawet wkrótce zapomniane. Erikson
wierzył, że wszyscy dorośli mogą być generatywni.
Ad. 3.
Epoka po Eriksonie
McAdams podkreśla, że rzadko podejmowano
problem generatywności po Eriksonie.
Dopiero we wczesnych latach 80. zwiększyło się
zainteresowanie tym problemem.
Pierwszym był John Kotre (1984).
Rozwinął on idee Eriksona.
Poglądy Johna Kotre
Generatywność to „pragnienie inwestowania własnej
substancji w formach życia i pracy, które pozwolą
na przedłużenie życia Ja”.
(Podobieństwo do Platona, a także w poglądzie, że
generatywność nie jest koniecznością).
Kotre
ukazał
także
destrukcyjne
skutki
działań
zmierzających do przedłużenia życia własnego Ja:
- fanatyzm i zło (np. przemoc w rodzinie).
Jednocześnie wskazał, że:
- generatywność może przekształcać zło w dobro –
intergeneracyjny filtr - odrzucanie negatywnej
spuścizny, blokowanie jej i zabieganie o przekazanie
następnym pokoleniom tylko tego, co pozytywne.
4 formy generatywności według Kotre:
1. Generatywność biologiczna – płodzenie dzieci, opieka –
obiektem generatywnym jest niemowlę;
2. Generatywność rodzicielska – dorośli wychowują i
dyscyplinują swe potomstwo, włączają w tradycje rodziny,
wspierają, chronią, opiekują się, nauczają i doradzają w
latach adolescencji – obiektem generatywnym jest dziecko;
3. Generatywność techniczna – dorośli uczą umiejętności i
oferują trening instrumentalny tym, którym niezbędne są
takie kompetencje dla pomyślnej adaptacji do świata –
obiekty generatywne to własne umiejętności i „uczeń”;
4. Generatywność kulturowa – dorośli tworzą, odnawiają
lub konserwują system symboli – istotę kultury – transmitując
go na następne pokolenia. Obiektem generatywnym jest
kultura (jej instytucje i idee) oraz osoby nauczane.
Przecięcie się czterech form generatywności daje wg
Kotre dwa style generatywności
1.
wspólnotowe (communal) – wychowanie i opieka
wobec innych;
2.
indywidualne (agentic) – kreatywne i/lub silne
przedłużanie własnego Ja poza swe życie,
generowanie osobistej nieprzemijającej spuścizny
poprzez pewne formy kierowania, przedsiębiorczości,
naukowych osiągnięć, itp.
ZINTEGROWANY MODEL GENERATYWNOŚCI
McAdamsa
uwzględniający różne poziomy i sposoby wyrażania
generatywności.
Podstawowe założenia:
- W pełni wyrażana generatywność jest tak indywidualna, jak i
wspólnotowa:
a)
generatywność
wymaga
produkowania,
kreowania
produktów – by przedłużyć życie Ja – w tym sensie
generatywność ma sens narcystyczny – kreujące według
własnego wyobrażenia, wyraża ekspansję własnego Ja; ale
także
b)
to, co jest generowane musi być objęte troską, ale musi
być przyznana mu autonomia i możliwość życia dla następnej
generacji; poświęcenie siebie dla dobra innych i tych, którzy
przyjdą po nich – to altruistyczny sens generatywności.
-
Generatywność stanowi więc swoisty
paradoks motywacyjny:
władza vs miłość
indywidualność vs społeczeństwo
ekspansja Ja vs poświęcenie
-
Generatywność
jest
konfiguracją
7
cech
psychospołecznych:
1.
1.
Pragnienia:
indywidualne
(agentic)
i
społeczne
(communal) – motywują do:
a) Szukanie możliwej symbolicznej nieśmiertelności;
b) Dawanie opieki innym.
2.
2.
Wymagania
kulturowe
związane
z
wiekiem
–
dostarczają standardów i oczekiwań dotyczących tego,
jak
ludzie
mogą
i
powinni
brać
na
siebie
odpowiedzialność za następne pokolenia, gdy wkraczają
w średnią dorosłość;
3.
3.
Motywowany przez wewnętrzne pragnienia (1) i
zewnętrzne wymagania (2) dorosły rozwija świadome
zainteresowanie następnym pokoleniem – koniec bycia
biorcą od społeczeństwa a początek dawania opieki i
troski innym.
4.
4. W interakcje z pragnieniami (1), wymaganiami (2) i
zainteresowaniem (3) wchodzą przekonania - na ile
inni są godni troski dorosłego, na ile wskazane jest
inwestowanie w innych i w przyszłość. Wg Eriksona –
to wiara w ludzki rodzaj, a także: wiara w dobro
ludzkiego gatunku, optymizm, wiara w
sprawiedliwy świat, itp. Głęboki pesymizm, cynizm,
rozpacz i brak nadziei – osłabiają generatywność.
5.
5. Pozytywna wiara w ludzi może pomóc w
przekształcaniu zainteresowania (4) w plany, cele i
inne generatywne zobowiązania.
6.
6.
Zobowiązania (5) prowadzą do generatywnego
działania. Przykładowe działania: urodzenie
dziecka, wprowadzanie innowacji, opiekowanie się
obiektami (szkołami, dziećmi), podtrzymywanie
tradycji
religijnych,
kształcenie
umiejętności,
wprowadzanie dziecka w świat dorosłych.
7.
7.
Generatywna narracja. Gdy dorośli przełożą swe
przekonania i koncentrację w zobowiązania i
działanie przeznaczone na wspieranie następnego
pokolenia – konstruują osobiste narracje lub
opowiadania o swoich generacyjnych wysiłkach,
które w końcu włączają w większe autobiograficzne
opowieści dotyczące historii życia – nadają
narracyjny sens własnemu życiu.
Generatywna funkcja narracji – to dostarczenie
dorosłemu potencjalnie satysfakcjonującego końca
jego własnej historii życia.
Generatywna narracja antycypuje, jakie ostateczne
wyniki może dać życie jednostki w pokoleniu
potomstwa, w produktach i wytworach pozwalających
na przedłużenie życia Ja.
Historie narracyjne własnego życia nie kończą się
śmiercią, ale stanowią początek nowego życia Ja.
Rysunek nr 2. Model siedmiu cech generatywności. (Na podstawie McAdams, Hart & Maruna, 1998, s.9 oraz McAdams,
2001, s.406).