Konkurs palm wielkanocnych

Propozycja gminnej imprezy ze scenariuszami inscenizacji

W ubiegłym roku szkolnym współpracując z Towarzystwem Przyjaciół Ziemi Rakowskiej zorganizowałyśmy w Szkole Podstawowej w Rakowie (woj. świętokrzyskie) gminny konkurs palm wielkanocnych.

Program uroczystości:
1. Msza Święta - poświęcenie palm wielkanocnych.
2. Procesja z palmami i przemarsz do szkoły podstawowej w Rakowie.
3. Inscenizacja "Wielkanocne obyczaje".
4. Konkurs palm wielkanocnych - wybór najpiękniejszych palm z nagrodami.
5. Kiermasz ozdób do koszyczków wielkanocnych.

Regulamin konkursu zabraniał wykorzystywania do tworzenia palm roślin chronionych. Jej wysokość miała nie przekraczać 2 metrów.
Oprawa muzyczna do inscenizacji była dziełem nauczyciela muzyki naszej szkoły - Adama Barabasza. Zorganizował on konkurs dla uczniów na napisanie muzyki do tekstów wierszy. Spośród propozycji uczniów wybrał i dopracował najciekawsze oraz przygotował akompaniament do piosenek śpiewanych przez chór szkolny i indywidualnych uczniów.
Dekoracje i rekwizyty do przedstawienia zostały przygotowane we współpracy z rodzicami uczniów klas młodszych.
Ciekawy montaż słowno-muzyczno-poetycki przygotowałyśmy wykorzystując posiadaną literaturę i czasopisma. Oddaje on specyficzny charakter Świąt Wielkanocnych, przypominając bogactwo naszej polskiej kultury, jej tradycje i zwyczaje.
Uczniowie naszej szkoły wykonali wcześniej na zajęciach plastycznych i technicznych ozdoby do koszyczków wielkanocnych. Po inscenizacji odbył się kiermasz tych oryginalnych rękodzielniczych wyrobów. Dochody uzyskane z ich sprzedaży zostały przeznaczone na zakup programów multimedialnych do szkolnej pracowni komputerowej.
W konkursie palm wielkanocnych brały udział dzieci wraz z rodzicami, a nawet dziadkami z Rakowa oraz sąsiednich parafii: Szumsko, Potok, Kotuszów, Bardo.
Komisja miała trudności z oceną i nagrodzeniem najładniejszych palm, ponieważ większość z nich wyróżniała się dużą estetyką wykonania, pomysłowością oraz wykorzystaniem ciekawych materiałów.
Imprezy, takie jak np. wyżej opisany konkurs wzbogacają życie kulturalne gminy, a frekwencja świadczyła o dużym zainteresowaniu środowiska.

Inscenizacja "Wielkanocne obyczaje"

Wszyscy
Piosenka "Idą święta"

Idą święta, wielkanocne idą święta.
O tych świętach każdy zając pamięta.
Do koszyczka zapakuje słodycze
I na święta ci przyniesie moc życzeń.

Idą święta, wielkanocne idą święta.
O tych świętach i kurczątko pamięta.
W żółte piórka się ubierze, wesołe
Wśród pisanek będzie biegać po stole.

Idą święta, wielkanocne idą święta.
O tych świętach nasz baranek pamięta.
Ma na szyi mały dzwonek dźwięczący.
Będzie dzwonił, będzie skakał po łące.

Dziecko I

Wielkanoc i poprzedzający ją Wielki Tydzień obchodzone są na pamiątkę śmierci i zmartwychwstania Chrystusa. Działo się to przed dwoma tysiącami lat. Jezus umarł na krzyżu, by odkupić grzechy wszystkich ludzi.
Stało się to w Wielki Piątek, a w Wielką Niedzielę zmartwychwstał.

Dziecko II

Uwerturą do wielkanocnych uczt był poprzedzający święto Wielki Post. Początkowo posty były przestrzegane bardzo rygorystycznie, chłopi pościli prawdziwie "po katolicku". Najbardziej pościli Mazurzy, nie używając w czasie Wielkiego Postu ani masła, ani nawet mleka.

Dziecko I

Wiele obyczajów wielkanocnych już prawię zanikło. Kiedyś w Wielką Środę rozpalano na granicach wsi siedem ogromnych ognisk, wierząc, że uchroni to miejscowość od pożarów przez cały rok.
W Wielką Środę na jutrzni Kościół bywa wypełniony wiernymi do ostatniego miejsca. Każdy chciał zobaczyć, jak proboszcz z wikarym wychodzą po mszy nie do zakrystii, ale przez główne wejście, jak po drodze uderzają brewiarzami o ławki, na pamiątkę męki Chrystusa. Jest to dzień, w którym Judasz, jeden z uczniów Chrystusa, zdradził go za trzydzieści srebrników.

Dziecko II

W Wielki Czwartek odbywał się symboliczny sąd nad Judaszem - apostołem, który zdradził Jezusa. Po wydaniu wyroku, słomianą kukłę przedstawiającą Judasza obijano solidnie kijami, a następnie topiono w rzece lub palono.

Dziecko I

W Wielki Piątek dorośli szli nad jeziora lub rzeki i kąpali się w wodzie, która miała tego dnia cudowne właściwości - chroniła od chorób skóry i upiększała.

Dziecko II

Wielka Sobota to dzień święcenia wody oraz pokarmów i jaj, którymi dzielimy się podczas śniadania wielkanocnego. Jaja są symbolem nowego życia.

Dziecko I

W Wielką Niedzielę odbywa się msza święta zwana rezurekcją z procesją wokół kościoła, a potem - śniadanie...

Dziecko III
Wiersz "Wielkanoc"

Już nie kołaczą kołatki,
już koniec wielkopostnej żałoby.
Trzymamy w rękach kwiatki,
idziemy z mamą na groby.

W kościele, w kamiennej grocie
Pan Jezus z krzyża zdjęty.
jutro nam zmartwychwstanie
radosny, uśmiechnięty.

Zadzwonią kościelne dzwony,
pełne wielkiego wesela.
Ucieszą się wszyscy ludzie.
To będzie Wielka Niedziela.

Dziecko IV
Wiersz "Owiesek"

Na półmisku rośnie owies
jak przystało prababci ręką wysiany.
Cukrowy baranek skubie go nieśmiało,
a obok misa pisanek.

Dziecko V
Wiersz "Owies"

Posieję na spodku owies.
Może mi wyrośnie, kto wie.
Od rana dzisiaj się cieszę.
Pięknie mi owiesek wzeszedł.
Już białą serwetkę ścielę,
Zieleń się, owiesku, zieleń!
Rośnijże długo, nie zwlekaj!
Cukrowy baranek czeka!

Dziecko VI
Wiersz "Pisanki"

Patrzcie,
ile na stole pisanek!
Każda ma oczy
malowane,
naklejane.

Każda ma uśmiech
kolorowy
i leży na stole grzecznie,
żeby się nie potłuc
przypadkiem
w dzień świąteczny.

Ale pamiętajcie!
Pisanki
nie są do jedzenia.
Z pisanek się wyklują
Świąteczne Życzenia.

Dziecko VII
Opis pisanek

Zwyczaj malowania jajek na Wielkanoc wywodzi się jeszcze ze starych tradycji magii pogańskiej. Jajko było symbolem sił odradzającej się na wiosnę przyrody. W dawnych czasach ludzie wierzyli, że pisanka ochroni dom przed nieszczęściem. Zakopana pod nowo wybudowanym domem miała przynieść pomyślność. Rzucona w płomień - gasiła pożar. Umieszczona w oknie chroniła dom przed uderzeniami pioruna. W czasie uroczystego śniadania wielkanocnego dzielimy się święconym jajkiem, co ma zapewnić zdrowie i pomyślność całej rodzinie.

Inscenizacja "Kurka i chłopiec"

Chłopiec

Zniosła mi kura jajek sześć.
Pytam więc kury:
- Czy mogę zjeść?

Kura

- Ko... ko... ko...
Ani sadzonych, ani na twardo
i jajecznicy - nie.
I na miękko - nie!
Nie dam!
Choćbym miała pęknąć!

Chłopiec

Więc pytam grzecznie kury:
- Czy mogę utrzeć te jaja na kogel-mogel?
Spojrzała na mnie jak na osła...
I zagdakała wielce wyniosła,
że...

Kura

- Jaja na pisanki zniosłam!

Pląs
"Dobrze być pisanką" (dzieci-pisanki)

Jak dobrze być pisanką, pisanką, pisanką,
mieć kolorowe wdzianko,
tak jak my.
Jak dobrze być pisanką, pisanką, pisanką,
mieć kolorowe wdzianko
i kolorowe sny.
Bo pisankom śnią się kurczaki
malowane w barwne zygzaki.
W kratkę, w paski, w kurze stopki
i w pomarańczowe kropki.
Takie wzorki to niezła rzecz,
każdy kurczak chciałby je mieć.
Jak dobrze być pisanką, pisanką...

Dziecko VIII
Wiersz "Palmy kurpiowskie"

A na Kurpiach palmy splata się wysoko...
Wiatr im wstążki porywa,
chce je zanieść obłokom.
A która Kurpianka najwyższą na kiju palmę uwije
- to aż pod powałę wyrośnie jej synek.
Te kurpiowske palmy z pachnącego ziela,
oj, ziela...
długo w chacie przetrwają.
Aż do wesela.

Dziecko I
Opis palmy wielkanocnej

Strojenie wielkanocnych palm i święcenie ich na Niedzielę Palmową nawiązuje do wjazdu Chrystusa do Jerozolimy i powitania Go przez mieszkańców. Polskie palmy robi się z gałązek wierzbowych, suszonych kwiatów, kłosów i kolorowych wstążek. Tradycyjnie wierzono w magiczną moc palm świątecznych. Miały chronić przed chorobami i zapewniać dobre plony. Święcenie palm i pisanek to jeszcze nie wszystkie zwyczaje wielkanocne.

Dziecko IX
Wiersz "Mokre Święta"

A w poniedziałkowy ranek...
Pisk! Krzyk! Śmiechy!
Cała wieś tu biegnie!
Wiadra, miski, konwie i dzbanek...
Któż się dzisiaj zimnej wody zlęknie?
Chyba tylko ten z cukru baranek!

Dziecko X
Opis Wielkanocnego Poniedziałku

W Wielkanocny Poniedziałek stary zwyczaj każe oblewać się wzajemnie wodą i wołać przy tym: śmigus-dyngus! Dziś wystarczy, by zachować zwyczaj, buteleczka zwykłej wody lub odrobina wody kolońskiej, ale kiedyś w "lany poniedziałek" zdarzały się i całe wiadra, którymi hojnie oblewano zwłaszcza ładniejsze panny. Trafiało się nawet wrzucenie kogoś do rzeki czy stawu.. I choć czasem suchej nitki na człowieku nie zostało, ludzie śmiali się i bawili oblewając się wzajemnie. Nie wypadało się gniewać.

Wszyscy
Piosenka "Śmigus-dyngus"

Śmigus-dyngus, dyngus-śmigus,
nie kryjże się, nie wymiguj,
bo dziś każdy, stary, młody,
nie uniknie wiadra wody!

Prysznic, prysznic koło studni,
już od rana pompa dudni.
Kto choć z okna nos wysunie,
wnet na niego strumień lunie!

Strach wystroił się w sukmanę,
całe plecy ma oblane.
Na sołtysa psotne dziewki
też chlupnęły pół konewki.

A Maryśka ? Jeszcze sucha.
Wykręciła się dziewucha!
Sucha także i Dorota...
Zaczajmy się: chlust! - Zza płota!

Dyngus-śmigus, śmigus-dyngus,
śmiej się, córko,
śmiej się, synku.
Tak się śmieje wieki całe
Wielkanocny Poniedziałek.

Dziecko XI
Opis zwyczaju chodzenia z kurkiem

"Po dyngusie" chodzili chłopcy z różnymi rekwizytami. W Polsce centralnej oraz na Śląsku i w Wielkopolsce chodzono z kurkiem dyngusowym, żywym lub sztucznym kogutem umieszczonym na czerwonym, dwukołowym wózku ozdobionym wstążkami i różnymi błyskotkami. Przybycie do domu "kurczarzy" miało zapewnić pomyślne kojarzenie młodych par, udane małżeństwa i liczne zdrowe potomstwo.

Inscenizacja "Wielkanocny kurek"

Dziewczynka I

Od podwórka do podwórka
idą chłopcy, niosą kurka.
A niezwykły jest to kurek.
skrzydła z dykty, ogon z piórek.
Grzebieniasty. Kolorowy.
Wielkanocny. Dyngusowy!
Ma dwa kółka zamiast nóżek.
O, już wjeżdża na podwórze.
Już przystaje pod okienkiem.
Już zaczyna swą piosenkę:

Chłopiec I

Lato idzie, zima schodzi,
nasz kureczek boso chodzi.
Dajcie choć po dwa grosiki,
by kogutek miał buciki.

Dziecko II

Gdy z chaty wygląda okienkiem dziewczyna,
kurek inną wtedy piosenkę zaczyna:

Chłopiec II

Za stodołą ścieżka,
chowaj, matko, pieska.
Masz córeczkę ładną,
to ci ją ukradną!

Dziecko XII

Kiedy gospodyni chytra jakaś sknera,
ni drzwi, ni okienka nie otwiera,
kiedy kurka niczym nie chce obdarować -
to taka jej piosenka zabrzmi kogutkowa:

Chłopiec II

A w tej chałupinie skąpa gospodyni
niech kureczka czymś obdarzy,
będzie jej się w polu darzyć,
oj, darzyć, darzyć!

Dziecko XIII

Gospodyni teraz szybko drzwi otwiera.
Do kobiałki wkłada ciasto, kawał sera.
Parę barwnych jajek kładzie ręką szczodrą,
by się w gospodarstwie jak najlepiej wiodło.

Dziękują chłopaki.
Zaskrzypiały koła.
Odjechała dalej gromada wesoła,
by śpiewać dyngusową piosenkę:

Chłopcy (z kurkiem wychodząc)

Idzie lato, zima schodzi,
nasz kogutek boso chodzi.
Dajcie, dajcie chociaż grosik,
niech kureczek butki nosi,
oj, nosi, nosi!

Dziecko XIV
Wiersz "Wielkanocny stół"

Nasz stół wielkanocny
haftowany w kwiaty.
W borówkowej zieleni listeczków skrzydlatych
lukrowana baba rozpycha się na nim,
a przy babie -
mazurek w owoce przybrany.

Dziecko XV
Opis wypieków świątecznych (baby)

Pieczenie bab wielkanocnych było wydarzeniem pełnym emocji i można by je nazwać pewnego rodzaju "misterium". Kucharka, pani domu i wszystkie "domowe" kobiety zamykały się w kuchni na klucz. Mężczyznom wstęp był wzbroniony. Najbielszą mąkę pszenną przesiewano przez gęste sito, w donicach ucierano setki (!) żółtek z cukrem, rozpuszczano w wódce szafran (który nie tylko pięknie barwił ciasto, ale i użyczał mu korzennego aromatu), mielono migdały, przebierano rodzynki i tłuczono w moździerzach wonną wanilię, robiono z drożdży zaczyn. Nałożone do form babowych ciasto nakrywano lnianymi obrusami, gdyż "zaziębiona" baba nie rosła i miała zakalec. Uszczelniano więc, w obawie przed przeciągami, okna i drzwi kuchni.
Odpowiednio wyrośnięte baby wsadzano ostrożnie do pieca piekarskiego. Wreszcie gdy na drewnianej łopacie wyjmowano je z gorących czeluści piekarnika, nierzadko w kuchni rozlegały się dramatyczne okrzyki i płacz. Zanadto przyrumieniona lub "usiadła" baba była kompromitacją.

Dziecko XVI
Opis wypieków świątecznych (mazurki)

Pochodzenie mazurków nie zostało dotychczas dostatecznie wyjaśnione. Być może, iż uwidoczniły się w nich wpływy "słodkiej kuchni" tureckiej. Mazurki to niskie placki, przeważnie na kruchym spodzie, pokryte warstwą masy orzechowej, migdałowej, serowej, bakaliowej itp., barwnie lukrowane i pięknie zdobione konfiturami oraz bakaliami. Dobre gospodynie posiadały często kilkadziesiąt przepisów na mazurki.

Dziecko XVII

Piosenka "Baranek"

Ten mały nasz baranek
Wszyściutko ma wełniane.
La, la, la, la, la, la, la, la, la
La, la, la, la, la, la, la, la, la
Wełniane ma trzewiczki,
Wełniane rękawiczki.
La, la, la, la, la, la, la, la, la La, la, la, la, la, la, la, la, la.

Co tu robisz, baranku?
Chłodno dzisiaj od ranka,
Chmurki w niebie jak pianka.
La, la, la, la, la, la, la, la.
Wełniane masz trzewiczki,
Wełniane rękawiczki.
La, la, la, la, la, la, la, la, la
La, la, la, la, la, la, la, la, la.

Ten mały nasz baranek
Wszyściutko ma wełniane.
La, la, la, la, la, la, la, la, la
La, la, la, la, la, la, la, la, la
W kołnierzu futra pełnym
Masz łebek cały z wełny.
La, la, la, la, la, la, la, la, la
La, la, la, la, la, la, la, la, la

Ślicznie ci jest baranku
W tym wełnianym ubranku.
Ślicznie ci jest baranku.
La, la, la, la, la, la, la, la.
W kołnierzu futra pełnym
Masz łebek cały z wełny.
La, la, la, la, la, la, la, la, la
La, la, la, la, la, la, la, la, la.

Dziecko XVIII,br> Wiersz "Wielkanocne obyczaje"

Wielkanocne obyczaje
Wszyscy dobrze znamy,
pamiętamy o nich,
gdy się przy stole zbieramy.

Piękna i rodzinna
jest polska Wielkanoc,
a każdy świąteczny obyczaj
ma swą magiczną moc.

Siada mam przy stole,
a przy mamie - tata.
I my.
Wiosna na nas
zza firanek zerka,
a pstrokate pisanki
chcą tańczyć oberka.

Wpuśćmy wiosnę.
Niech słońcem zabłyśnie nad stołem
w wielkanocne świętowanie,
jak wiosna wesołe!

Wszyscy
Pieśń "Wielkanoc, Wielkanoc!"

Wielkanoc, Wielkanoc!
Wielka radość w sercu,
gdy chodzisz po świecie
- kwitnącym kobiercu.
Na stole pisanki
tęczą malowane.
Wśród zieleni trawy -
cukrowy baranek.
Bazie w wazoniku,
ciasta i wędliny.
Wielkanoc - i wielkie
spotkanie rodziny.

Bibliografia

 K. Lenkiewicz, Wybór wierszy okolicznościowych dla klas I-III, Warszawa 1999

 M. Lemnis, H. Vitry, W staropolskiej kuchni i przy polskim stole, Warszawa 1986

 B. Ogrodowska, Krągły Rok, Warszawa 1997

 W. Badalska, Jedzie kurek wielkanocny, "Świerszczyk" 8/1992

 T. Chwastek-Latuszkowa, Kurpiowskie Palmy

 E. Brzoza, Śmigus-dyngus, "Płomyczek", 7/1985

 H. Łochocka, Lany Poniedziałek, "Świerszczyk" 13/1989

 B. Mściwujewska, Mokre święta, "Świerszczyk" 17/1984

 R. Przymus, Wielkanoc, Wielkanoc, "Świerszczyk" 14/1987

 E. Skarżyńska, Wielkanocny stół

 H. Szayerowa, Pisanki, [w:] Szedł Czarodziej, t. 2, Rzeszów 1986

Źródła piosenek:

 Jak dobrze być pisanką - sł. Ewa Chotomska, muz. Adam Barabasz

 Idzie lato - muz. Adam Barabasz

 Śmigus-dyngus muz. Adam Barabasz

 Wielkanoc, Wielkanoc - muz. Adam Barabasz

 Piosenka wielkanocna - sł. Agnieszka Galica, muz. Tadeusz Fabisiak

 Baranek - płyta Wszystko śpiewa, cz. 1 do pakietu edukacyjnego "Mój świat", PWN

---