POJĘCIE PRAWA EUROPEJSKIEGO I ROZWÓJ WSPÓLNOT EUROPEJSKICH (jak się tworzyła UE, traktaty, założenia UE, jak sie rozwijała UE)

Prawo europejskie może być definiowane w ujęciu szerokim oraz wąskim.

Pod pojęciem szerokim prawa europejskiego rozumiemy prawo wszystkich europejskich organizacji międzynarodowych.

W znaczeniu wąskim prawo europ. obejmuje te akty prawne, które powstały w ramach UE, a takie prawo wspólnot europejskich, czyli takich wspólnot jak Europejska Wspólnota Węgla i Stali, Europejska Wspólnota Energii Atomowej i Wspólnoty Europejskiej (dawniej nazywała się Europejska Wspólnota Gospodarcza).

Tworzenie się UE

Po II wś państwa europejskie coraz bardziej skłaniały się do stworzenia odpowiednika Stanów Zjednoczonych Ameryki, który miał sie nazywać Stanami Zjednoczonymi Europy.

Zgodnie z planem Szumana w 1951r. powołano Europejską Wspólnotę Węgla i Stali, zaś w 1954r. Europejską Wspólnotę Obronną i Europejską Wspólnotę Polityczną. Te instytucje nie przetrwały w tych założeniach, ograniczono się jednak do podpisania przez państwa negocjujące traktaty w 1957r. Traktatów rzymskich. Na mocy traktatów rzymskich ustanowiono Europejską Wspólnotę Energii Atomowej i Europejską Wspólnotę Gospodarczą.

Pierwszymi państwami, które stały się stronami traktatu rzymskiego były kraje Beneluksu (tj. Belgia, Holandia, Luksemburg) a także Niemcy, Francja i Włochy.

W roku 1973 Wspólnota Europejska rozszerzała się i kolejno przystępowały do Wspólnoty następujące państwa:

• 1973r. - Wielka Brytania, Irlandia, Dania

• 1981r. - Grecja

• 1986r. - Hiszpania, Portugalia

• 1995r. - Szwecja, Finlandia, Austria

• 2004r. - Polska, Czechy, Słowacja, Węgry, Słowenia, Litwa, Łotwa, Estonia, Cypr i Malta

• 2007r. - Rumunia i Bułgaria

Jednolity akt europ. po wyborach do Parlamentu Europ. został uchwalony w 1986r.. W 1986r. Parlament Europ. otrzymał prawo do udziałów w procesie stanowienia prawa europ., a także poszerzono kompetencje organów europ. w zakresie spójności gospodarczej i spójności społecznej.

W lutym 1992r. Podpisano Traktat w Mastricht, jest to traktat o UE. Traktat ten stał się aktem prawnym, który dokonał zasadniczych zmian w celu osiągnięcia ściślejszego związku między państwami Europy. Traktat w Mastricht ustanowił UE, w której podstawowym celem oprócz współpracy gospod. i współpracy w zakresie polityki zagranicznej a także bezpieczeństwa, stały się sprawy wewn. i problematyka wymiaru sprawiedliwości. Traktat w Mastrich dokonał zasadniczych zmian istniejących wspólnot. EWG została przemianowana na Wspólnotę Europejską, określono wspólne polityki europ., które dotyczą kultury, opieki zdrowotnej, ochrony konsumenta, sieci transeuropejskich, polityki przemysłowej i współpracy w zakresie rozwoju. Aby realizować te wszystkie dziedziny WE otrzymała kompetencje koordynacyjne, wzmocniono pozycje Parlamentu Europ., zaś dla zwiększenia wpływu organów regionalnych utworzono Komitet Regionów.

W 1997r. w Amsterdamie podpisano traktat zmieniający Traktat o UE. Traktat ten wszedł w życie w maju 1999r.

Kolejnym traktatem podpisanym przez państwa europ. stał się traktat z Nicei z lutego 2001r., który wszedł w życie 01.02.2003r. Traktat nicejski dokonał zmian w funkcjonowaniu instytucji europ. po przystąpieniu 10 nowych członków. W ramach jego przepisów przeprowadzono reformę systemu instytucjonalnego, możliwość głosowania większością kwalifikowaną, a także uproszczenie mechanizmu ustanawiającego wzmocnienie współpracy. W Nicei przyjęto również Kartę Praw Podstawowych UE, nie miał on jednak charakteru wiążącego wszystkie państwa, ale znaczenie jego jest ogromne.

INSTYTUCJE PRAWA EUROPEJSKIEGO

Traktat WE w V części zawiera postanowienia dotyczące instytucji organów o charakterze pomocniczym oraz pozostałych organów WE. Z wyjątkiem Rady Europejskiej, której działanie określone jest w traktacie UE (art.4) pozostałe organy określone są przepisami

Traktatu WE. Na podstawie przepisów tego Traktatu wyodrębnić możemy 5 instytucji, do których zaliczamy:

1. Parlament Europejski

2. Rada

3. Komisja

4. Trybunał sprawiedliwości

5. Trybunał Obrachunkowy

Oprócz wymienionych instytucji przepisy Traktatu przewidują istnienie organów odpowiedzialnych za określone aspekty funkcjonowania WE.

Organem o charakterze konsultacyjnym jest Komitet Ekonomiczno-Społeczny oraz Komitet Regionów. We WE wyróżniamy również organy o charakterze finansowym, do tej grupy organów zaliczamy:

• Europejski Bank Inwestycyjny

• Europejski System Banków Centralnych ( w jego skład wchodzą Europejski Bank Centralny oraz Banki Centralne państw uczestniczących w unii gospodarczej i pieniężnej)

Siedziby organów ustalone zostały w drodze porozumienia rządów państw członkowskich w 1992r. Aktem prawnym, który regulował te kwestie był odrębny protokół do Traktatu WE i Traktatów ustanawiających Wspólnoty Europejskie. W Brukseli funkcjonuje Rada, Komisja, frakcje i komisje Parlamentu oraz Komitet Ekonomiczno-Społeczny. Europejski Trybunał Sprawiedliwości ma oficjalną siedzibę w Luksemburgu, natomiast sesje plenarne odbywają się w Strasburgu. Na mocy uchwały z 30.01.1993r siedzibą Instytutu Walutowego został Frankfurt nad Menem.

Poszczególne instytucje WE są ze sobą równoważne, co oznacza, że zachodzi między nimi równowaga, która ze względu na kompetencje poszczególnych instytucji w odpowiedni sposób się określa.

PARLAMENT EUROPEJSKI

Parlament Europ. Składa się z przedstawicieli państw należących do Wspólnoty. Cecha charakterystyczną deputowanych w PE jest fakt, że nie reprezentują oni jednego narodu, ale wszystkie narody wspólnoty. Do 1979r deputowanych do PE powoływały parlamenty krajowe ze swojego grona. Od roku 1979 deputowani wybierani są bezpośrednio przez społeczeństwo. Liczba eurodeputowanych nie może przekroczyć 732 osoby.

Zgodnie z art. 16 regulaminu PE wskazuje następujące organy w PE:

1. PREZYDIUM- wybierane jest na okres 2,5 roku, w jego skład wchodzi przewodniczący, 14 wiceprzewodniczących i 5 kwestorów

2. FRAKCJE (czyli grupy polityczne)- frakcja liczy min.19 członków, nie mają one zdolności prawnej, ale na mocy Traktatu w Nicei umożliwiono poprzez działalność Rady wydawanie aktu prawnego stanowiącego status partii politycznej na poziomie europejskim.

3. KOMISJE- ujęte są w art. 150 i art. następnych regulaminu. Komisje zajmują się poszczególnymi zagadnieniami, tj. komisja ds. rolnictwa, komisja ds. handlu. Ustanawiane są komisje przez parlament odpowiednio do wielkości frakcji, przy czym wielkość komisji musi być proporcjonalna do poszczególnych państw członkowskich.

4. SEKRETARIAT- ma charakter pomocniczy, organizacyjny; na jego czele stoi sekretarz generalny.

PE podejmuje decyzje bezwzględna większością głosów, przy czym regulamin parlamentu przewiduje, że decyzje te mogą zapaść tylko wtedy, gdy obecnych jest przynajmniej 1/3 deputowanych.

Kompetencje PE

PE w momencie rozszerzenia UE zwiększył zakres swoich kompetencji, jednak nie SA to kompetencje odpowiadające parlamentom krajowym. Zasadniczo rozróżniamy kompetencje:

- kontrolne

- sprowadzające się do współdziałania przy tworzeniu aktów prawnych pochodnego prawa wspólnotowego.

Kompetencje kontrolne skierowane są gł. wobec Komisji. Zgodnie z art. 197 Parlament ma prawo:

- zadawanie Komisji pytań

- wnoszenie votum nieufności wobec Komisji, co może doprowadzić do dymisji Komisji

- wobec Rady PE nie ma wprost ustalonych kompetencji, jednak Rada zobowiązała się sama do odpowiadania na pytania PE

Na mocy Traktatu z Mastricht Parlament otrzymał prawo do powoływania komisji śledczych, które maja badać ewentualne naruszenia czy też stosowanie prawa wspólnotowego. Wykonawcą tego typu działań śledczych jest powoływany przez PE RPO, do którego mogą zwracać się ze skargą obywatele Unii.

Parlament w różnym stopniu uczestniczy w powstawaniu aktów prawa wspólnotowego, jednak największa jego rola przypada na powstawanie budżetu. W zakresie budżetu PE wspólnie z Radą działa jako organ prawodawczy. Zgody PE wymaga szereg aktów prawnych, które mogą mieć znaczące skutki, np. parlament jest organem opiniującym przystąpienie nowego państwa do UE.

KOMISJA EUROPEJSKA

Komisja Europejska jest organem, której nowe zasady funkcjonowania określiła UE w 2004r. Od momentu rozszerzenia UE zgodnie z art. 213 Traktatu WE w skład Komisji Europejskiej wchodzi po jednym obywatelu każdego państwa członkowskiego, co oznacza, że liczba komisarzy jest równa liczbie państw członkowskich. Komisarze są niezależni od państw , z których pochodzą , kadencja ich trwa 5lat. Każdy z komisarzy ma prawo do pomocy i każdy realizuje swój zakres działania.

Powoływanie członków Komisji Europ. po wejściu w życie Traktatu z Amsterdamu i Nicei jest 2-stopniowe. Najpierw Rada, w skład której wchodzą szefowie rządu, nominuje większością kwalifikowana kandydata na stanowisko przewodniczącego, a następnie kandydaturę tę musi zatwierdzić Parlament. Kandydaci na komisarzy są uzgadniani między przewodniczącym a Radą i musza być zatwierdzeni większością kwalifikowaną. Pełny skład poszczególnych komisji w 2-im etapie musi być zaaprobowany przez parlament.

W komisjach działają specjalne działy, takie jak sekretariat generalny czy służba prawna.

W komisjach decyzje zapadają większością głosów, dopuszczalne jest również głosowanie w formie pisemnej.

Zakres kompetencji Komisji Europ. określa art. 211 Traktatu WE. Podstawowym celem Komisji jest kontrolowanie przestrzegania prawa wspólnego. Do zadań komisji należy również reprezentowanie wspólnoty zarówno w stosunkach wewn., jak i zewn. Komisja Europ. stoi na straży prawidłowego stosowania postanowień Traktatu WE. Komisja wydaje zalecenia i opinie, współdziała przy tworzeniu prawa wspólnotowego (do jej kompetencji należy składanie propozycji aktów prawnych tj. inicjatywa ustawodawcza). Do zadań komisji należy wykonywanie przekazanych przez Radę aktów prawnych.

TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI

Zgodnie z art. 7 ust.1 Traktatu WE instytucją, która ma na celu sprawowanie wymiaru sprawiedliwości jest Trybunał Sprawiedliwości. W skład Trybunału wchodzi jeden sędzia z każdego państwa członkowskiego. Sędziowie są powoływani na 6-letnią kadencję i wybierani są przez przedstawicieli państw członkowskich. ……Trybunałem jest wspieranie przez 8 rzeczników generalnych, których zadaniem jest bezstronne, niezależne przedstawienie swoich opinii do poszczególnych spraw rozpatrywanych przez TS.

TS ze swojego grona wybiera Prezesa oraz mianuje sekretarza. Do zadań sekretarz należy nadzorowanie postępowania toczącego się przed Trybunałem i zarządzanie administracja Trybunału. TS zapewnia przestrzeganie prawa przy interpretacji i stosowaniu traktatów WE. Na forum TS odbywają się określone postępowania, do których zaliczamy postępowanie w sprawie naruszenia Traktatu przeciwko państwom członkowskim, skarga o stwierdzenie nieważności decyzji, skarga odszkodowawcza, odpowiedzialność państw członkowskich za naruszenie prawa wspólnotowego.

SĄD I INSTANCJI

Jest to organ UE, który powstał po to aby odciążyć TS. Jest to instytucja w skład której wchodzi jeden sędzia z każdego państwa członkowskiego, w ramach sądu I instancji rozpoznawane SA różne skargi obywateli, i żeby usprawnić rozpatrywanie tych spraw zgodnie z art. 225a Traktatu WE istnieje możliwość powoływania izb sądowych, które rozpatrywać mogą te skargi.

TRYBUNAŁ OBRACHUNKOWY

Trybunał Obrachunkowy zgodnie z art. 246 ma za zadanie ochronę finansów wspólnotowych. Do jego zadań należy kontrola rachunkowa tych finansów. W skład Trybunału wchodzi po jednym przedstawicielu każdego państwa członkowskiego, który powoływany jest przez Radę. Członkowie Trybunału SA niezależni od instytucji europ. przez co zapewniają obiektywną kontrolę interesów UE.

RADA UNII EUROPEJSKIEJ - nie mam tego w notatkach!!!!

Rada Unii Europejskiej /RUE/

W skład Rady wchodzi po jednym z przedstawicieli szczebla ministerialnego każdego państwa członkowskiego. Przedstawiciel ten zobowiązany jest do zaciągania zobowiązań w imieniu państwa, które reprezentuje. Do rady odnosi się pojęcie Prezydencji. Prezydencja w Radzie zmienia się co 6 miesięcy w kolejności ustalonej w art. 203 Traktatu WE. Rada jest instytucją zajmującą się problematyką polityki zagranicznej i bezpieczeństwa.

Rada powoływana jest większością kwalifikowaną. Na jej czele stoi Sekretarz Generalny, zaś w skład rady wchodzi również z-ca Sekretarza rady, który zarządza sekretariatem. Jeżeli chodzi o Prezydencję to skupia się ona na kierowaniu pracami Rady , zwoływaniu posiedzeń Rady oraz przewodniczeniu obradom. W zakresie polityki zagranicznej, kraj, który sprawuje Prezydencję reprezentuje UE na zewnątrz wobec państw trzecich. Głosowanie w Radzie odbywa się ustnie i osobiście. Co do zasady Rada podejmuje decyzje zwykłą większością głosów, zaś system głosowania większością kwalifikowaną, nie ma obecnie zastosowania i jest w trakcie przygotowań. Od 01.11.2004r zaczął obowiązywać System Nicejski, który opiera się na następującym podziale głosów:

Do podjęcia uchwały konieczne jest:

1. uzyskanie 232 głosów

2. za uchwałą musi opowiadać się większość państw członkowskich ( ca najmniej 13)

3. musi się opowiedzieć 2/3 państw członkowskich, gdy wynika to z uchwał Komisji

Rada jest organem spełniającym główną rolę prawodawczą. Zgodnie z art. 94 Traktatu WE kompetencje prawotwórcze są realizowane tylko wtedy, gdy wynikają ze specjalnego upoważnienia. Art. 202 Traktatu WE wskazuje na inne zadania Rady. Należą do nich :

1. Koordynowanie polityki gosp państw członkowskich

2. Podejmowanie decyzji przez Radę

3. Określenie zasad na podstawie których Komisja wykonuje akty prawne przyjęte przez Radę

Do prawa Rady należy również powoływanie członków Trybunału Obrachunkowego, Komitetu Ekonomiczno-społecznego, Komitetu Regionów.

INNE ORGANY WSPÓLNOTY EUROPEJSKIEJ:

KOMITET EKONOMICZNO-SPOŁECZNY - jest to organ doradczy wobec Rady i Komisji Europ. Pełni funkcje dotyczące rozstrzygnięć w sprawach gospodarczych. gospodarczych skład tego Komitetu wchodzą przedstawiciele różnych środowisk gospodarczych i społecznych, powoływani SA na 4 lata.

KOMITET REGIONÓW - składa się z reprezentantów organów regionalnych regionalnych lokalnych

SYSTEM BANKÓW CENTRALNYCH oraz EUROPEJSKI BANK CENTRALNY - decyzje jego są wiążące dla Narodowych Banków Centralnych

EUROPEJSKI BANK INWESTYCYJNY - jest to instytucja posiadająca własną osobowość prawną, a jej zadaniem jest wspieranie regionów zacofanych poza terytorium WE.

ŹRÓDŁA PRAWA WSPÓLNOTOWEGO

Rozróżnia się pierwotne i pochodne prawo wspólnotowe.

PRAWO PIERWOTNE znajduje się na szczycie systemu prawnego i jest to prawo, które może mieć postać pisemną i niepisane prawo wspólnotowe.

PISANE PRAWO WSPÓLNOTOWE zaliczmy tu przede wszystkim traktaty ustanawiające WE i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej oraz protokoły i aneksy do tych traktatów.

Wszystkie traktaty są prawem pierwotnym pisanym. Traktaty te zawierają postanowienia dotyczące form współpracy międzynarodowej (również z zakresu współpracy polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, współpracy policyjnej, w sprawach karnych).

Z polskiego punktu widzenia istotnym źródłem pierwotnego prawa wspólnotowego jest traktat akcesyjny, który reguluje na drodze prawnej przystąpienie Polski do UE, a tym samym podstawę obowiązywania w Polsce prawa wspólnotowego.

NIEPISANYM PIERWOTNYM PRAWEM WSPÓLNOTOWYM są ogólne zasady prawne, które są wykorzystywane do problemów nieuregulowanych wprost w przepisach prawa wspólnotowego. Oprócz zasad ogólnych mamy również prawo zwyczajowe, które określają jako sytuacje dopuszczone w zachowaniu, chociaż z prawnego punktu widzenia to nie wynika.

PRAWO POCHODNE tworzone jest przez organy WE. Zgodnie z prawem powierzonym tym organom mają obowiązek i prawo wydawania i opiniowania danych aktów prawnych. Art. 249 Traktatu WE określa rodzaje aktów prawnych wskazując, że zaliczamy do nich:

- umowy międzynarodowe - zawierane przez WE z państwami trzecimi

- rozporządzenia - które zgodnie z art. 249 Traktatu WE można porównać z „ustawą”, która obowiązuje w wewnętrznym porządku prawnym.

W prawie wspólnotowym nie ma rozróżnienia między ustawa a aktem prawnym wydanym na mocy ustawy, dlatego też rozporządzenia wykonawcze w prawie unijnym rozumiane są jako rozporządzenia zgodnie z art. 249. Rozporządzenia są aktami normatywnymi, które zawierają regulacje (normy) generalne, jak i abstrakcyjne.

Rozporządzenie jest wiążące we wszystkich swoich częściach i tym różni się od dyrektywy, która jest wiążąca tylko w zakresie celu jaki ma być osiągnięty. Rozporządzenie obowiązuje bezpośrednio, nie wymaga dostosowywania, czyli aktu transformacji ani ogłoszenia zgodnego z przepisami prawa wspólnotowego.

Rozporz. musi być opublikowane zgodnie z art. 254 ust.1 i 2 Traktatu WE w dzienniku urzędowym UE.

- dyrektywy - przepisy Traktatu WE regulują kwestie dyrektyw w art. 249 ust 3. Dyrektywy nie mają odpowiednika w prawie krajowym, są skierowane wyłącznie do państw członkowskich. Zgodnie z treścią art. 249 ust.3, a także zasadą współpracy między państwami członkowskimi, która wyrażona jest w art. 10 Traktatu, dyrektywy zobowiązują państwa członkowski do wydania w określonym terminie przepisów krajowych w odpowiadających treści dyrektyw (implementacja dyrektywy tj. dostosowanie, przeniesienie). Jest to 2-stopniowy proces stanowienia prawa. W 1-ym etapie stanowiona jest dyrektywa na forum europejskim, 2-im zaś zalecenia dyrektywy przenosi się na grunt prawa krajowego.

Dyrektywa wiąże państwa, do których jest skierowana, tylko co do celu jaki należy osiągnąć, zaś państwu pozostawia się zarówno swobodę w zakresie formy i metody osiągnięcia celu. Przez sądy krajowe dokonywana jest wykładnia przepisów służących implementacji dyrektywy i oczywistą rzeczą jest, że wykładni tej sądy powinny dokonywać uwzględniając prawo wspólnotowe.

- decyzje - uregulowane są w art. 249 traktatu WE. Są to akty prawne mające indywidualny charakter, mogą mieć odniesienia zarówno do osób fizycznych, osób prawnych, a także adresowane mogą być konkretnego państwa. W przypadku, gdy decyzje adresowane są do osób fizycznych porównywane są do decyzji administracyjnych w prawie krajowym. W przypadku zaś gdy decyzje kierowane są określonych państw wprawdzie regulują konkretne sytuacje, porównywane są do dyrektyw. Wymagają potem dostosowania do prawa wewnętrznego.

- zalecenia i opinie- są to akty prawne nie mające charakteru wiążącego wobec adresatów i stron trzecich, nie ustanawiają żadnych praw i obowiązków, chociaż mogą wywierać pewien skutek prawny. Przejawia się to w tym, że treść zaleceń czy opinii powinna być uwzględniona przez organy stosujące prawo.

- akty prawne nienazwane - należą do katalogu źródeł prawa. Są to akty wydawane przez inne niż Rada, Komisja czy Parlament Europ. organy. Np. regulamin uchwalony przez Trybunał Sprawiedliwości.

OBYWATELSTWO UE

Pozycja jednostki w UE ulegała ciągłym zmianom. Początkowo prawo europejskie interesowało się jednostką jedynie jako czynnikiem gospodarczym niezbędnym do osiągnięcia celów integracji gospodarczej z punktu widzenia integracji UE. Dlatego tworzono też przepisy prawne które określały obowiązki jednostek dla tych potrzeb. Obecnie prawa jednostki uległy umocnieniu a przede wszystkim zaczęły się rozwijać. Zapewniona została ochrona podstawowych praw człowieka w płaszczyźnie wspólnotowej, określano takie skutki prawne przepisów prawa wspólnotowego. Wszystkie te działania pozwalają jednostką na szersze korzystanie z uprawnień nadanych w porządku wspólnotowym. Oprócz uprawnień wynikających z praw człowieka rozszerzono pakiet praw o prawa polityczne np. prawo do uczestniczenia w wyborach bezpośrednich do PE a także ustanowiono na mocy traktatu UE obywatelstwo UE co w skutkach przynosi zależność prawną pomiędzy UE a jej obywatelami. Obywatelstwo UE rozumiemy ustanowienie jednolitych praw i interesów obywateli państw członkowskich, oznacza to, że obywatele unii mogą z jednej strony powoływać się na prawa wynikające ze statusu obywatela UE przed sądami krajowymi, np. przed polskimi, ale też mogą dochodzić swoich praw przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości. Traktat wspólnota europejska określa w art. 17, kto jest uznawany za obywatela w UE, jaki jest katalog praw obywatelskich i jakie podejmowane są środki w celu zwalczania działań przeciwko prawom obywatela unii.

Art. 17 Traktatu stanowi, że:

- ustanawia się obywatelstwo unii i każda osoba posiadająca to obywatelstwo musi być obywatelem członkowskiego państwa unii. Obywatelstwo unii nie zastępuje obywatelstwa danego państwa ale je uzupełnia. Skutki prawne wynikające z takiego sformułowania są następujące: nie ma formalnej więzi posiadającej podstawę prawną pomiędzy jednostką a UE, obywatelstwo to ma charakter symboliczny chociaż posiada określoną zawartość materialną. Obywatelstwo w UE jest określone poprzez określone prawa i obowiązki jednostki które są ustalone w ramach systemu UE a prawa te i obowiązki wynikają z posiadania przez jednostkę obywatelstwa (przynależności państwowej) państwa członkowskiego. Obywatelstwo unii nie zastępuje obywatelstwa danego państwa ale ma w stosunku do tego obywatelstwa charakter zależny i uzupełniający. Oznacza to, że uzyskanie statusu obywatelstwa UE następuje tylko z chwilą nabycia przez jednostkę obywatelstwa państwa członkowskiego zgodnie z przewidywanymi zasadami (statusu obywatela UE nie nabywamy na podstawie jednolicie określonych warunków).

Prawa obywateli UE.

Prawa obywateli UE zgodnie z przepisem art. 17 poz.2 polegają na tym, że obywatele unii korzystają z wszelkich praw ustanowionych w trakcie unii i podlegają obowiązkowi w traktacie tym określonym. Prawa i obowiązki obywateli UE wymieniane są nie tylko w części II-giej Traktatu ale ujęte są i rozrzucone w całym Traktacie.

Do praw obywateli UE należą:

1. Prawo swobodnego poruszania się i pobytu.

2. Prawo wyborcze.

3. Prawo do ochrony dyplomatycznej i konsularnej ze strony innego państwa członkowskiego.

4. Prawo do petycji do Parlamentu Europejskiego.

5. Prawo do skargi do Rzecznika Praw Obywatelskich.

6. Inne prawa obywateli UE.

Zgodnie z art. 17 ust.2 Traktatu Wspólnoty Europejskiej obywatele UE korzystają z praw ustanowionych tym Traktatem. Katalog praw obywatelskich nie ogranicza się tylko do tych praw, które wyraźnie są wymienione w II-giej części Traktatu ale katalog ten obejmuje również te prawa które służą obywatelom UE a ujęte są w całym Traktacie.

Niektóre z praw mają szerszy zakres podmiotowy tzn. do osób prawnych i fizycznych a nawet mniejszości narodowych zamieszkujących terytoria państw członkowskich.

W 2000r w Nicei przyjęto Kartę Praw Podstawowych która w rozdz. V określa prawa obywateli. Traktat UE nie nakłada na obywateli Unii żadnych obowiązków o powszechnym obywatelskim charakterze. Katalog praw obywatelskich nie ma charakteru zamkniętego a wynika to z faktu, że art.22 Traktatu Wspólnoty Europejskiej wyraźnie wskazuje, że istnieje możliwość rozszerzania tego katalogu.

1. Prawo do swobodnego poruszania się i pobytu.

Art.18 Traktatu Wsp.Europ. Prawo swobodnego poruszania się i pobytu uległa przemianom bowiem stopniowo było gwarantowane obywatelom państw członkowskich jeszcze przed wejściem w życie Traktatu z Maastricht. Prawo to stanowiło jeden z kluczowych elementów wspólnego rynku, od początku korzystały z tego prawa osoby aktywne gospodarczo tzn. pracownicy najemni czy osoby prowadzące działalność gospodarczą. W gronie osób korzystających z tego prawa byli też usługodawcy zaś z czasem prawo to rozszerzono na członków ich rodzin. Kwestie swobodnego poruszania się i pobytu dla państw które dotychczas nie podlegały przepisom unijnym uregulowano w Dyrektywach z 1990r.

Obywatele UE korzystają z prawa swobodnego poruszania się i pobytu z uwzględnieniem ograniczeń które ujęte są w Dyrektywach. Zakres swobodnego poruszania się i pobytu obejmuje wszelkie uprawnienia które umożliwiają realizację tego prawa a więc dotyczy wjazdu na terytorium danego państwa, wyjazdu z państwa ojczystego, prawo do przebywania w danym państwie przejściowo przez dowolny okres lub zamieszkania na stałe a także prawo swobodnego przemieszczania się i przebywania w granicach terytorium danego państwa.

Z Traktatu Wsp.Europ. wynika, że państwo musi traktować jednakowo obywateli własnych i obywateli innych państw członkowskich bowiem posiadają oni status obywatela UE a co za tym idzie posiadają legalny pobyt w danym państwie członkowskim.

2. Prawa wyborcze.

Prawa wyborcze ujęte są w kolejnym 19 artykule Wsp.Europ. i prawa te wskazują, że obywatele UE korzystają z prawa do głosowania i kandydowania w wyborach do PE oraz w wyborach lokalnych. Prawo do udziału w wyborach lokalnych ma zastosowanie wtedy gdy dana osoba przebywa w państwie członkowskim a z obywatelstwa UE wynika, że jej prawa są takie same jak obywateli miejscowych.

3. Prawo do ochrony dyplomatycznej i konsularnej ze strony państwa członkowskiego.

Art. 20 Traktatu Wsp. Europ. stanowi, że każdy obywatel UE który przebywa na terytorium państwa trzeciego, w którym państwo którego jest obywatelem nie ma własnego przedstawicielstwa może korzystać z ochrony ze strony władz dyplomatycznych i konsularnych innego państwa członkowskiego. Obywatele państw członkowskich mają możliwość korzystania z pomocy w przypadkach takich jak śmierć, ciężki wypadek, choroba, zatrzymanie, aresztowanie a taka pomoc udzielana jest ofiarom przestępstw oraz obywatelom UE w innych przypadkach np. pomoc przy powrocie do kraju.

4. Prawo petycji do Parlamentu Europejskiego.

Na podstawie art. 21 Traktatu każdemu obywatelowi UE przysługuje prawo petycji do PE, prawo to posiadają zarówno osoby fizyczne jak i osoby prawne, petycje mogą dotyczyć kwestii z zakresu II i III filaru UE a warunkiem dopuszczającym złożenie petycji jest wymóg aby problem będący przedmiotem petycji bezpośrednio dotyczył osoby składającej petycję.

5. Prawo skargi do Rzecznika Praw Obywatelskich.

RPO w UE jest niezależnym organem wybieranym przez PE, jest to organ posiadający szereg uprawnień, przede wszystkim uprawnień kontrolujących prawidłowość działania instytucji wspólnotowych. Uchwałą PE która szczegółowo reguluje zakres kompetencji RPO jest uchwała z 9.03.1994r. RPO przyjmuje skargi zarówno od osób fizycznych jak i od osób prawnych zamieszkałych w państwie członkowskim lub mającym w nim siedzibę. Skarga dotyczyć może nieprawidłowości w zakresie funkcjonowania instytucji wspólnotowych, skargę tą należy wnieść w terminie 2 lat od zaistnienia danego stanu faktycznego zaś wystąpienie do RPO powinno być poprzedzone określonymi działaniami które wcześniej podjęto w stosunku do samego organu.

Inne prawa obywateli UE.

1. Prawo do zwracania się do każdej instytucji i każdego organu w określonej sprawie, zaś organ zobowiązany jest do udzielenia pisemnej odpowiedzi na zadane pytania.

2. Prawo do dostępu do dokumentów instytucji wspólnotowych.

3. Prawo do naprawienia wszelkich szkód wyrządzonych przez instytucje lub ich funkcjonariuszy.

FINANSOWANIE W UE (BUDŻET UE)

System organów finansowych jak również metody finansowania struktur europejskich ulegały zmianom, obecny system finansowy UE jest systemem skomplikowanym ze względu na to, że struktury integracyjne stanowią kompleks organów, reguł i mechanizmów których zadaniem jest nie tylko finansowanie samych instytucji wspólnotowych, ale których celem jest również realizowanie polityk przewidzianych w traktatach.

Początkowo instytucje UE finansowane były w ramach odrębnych wspólnot, dopiero na przełomie lat sześćdziesiątych ostatecznie ujednolicono system finansowy UE.

Podstawy prawne aktualnego budżetu UE znajdują się w postanowieniach traktatu Wsp. Europ. oraz w aktach prawnych prawa pochodnego w których szczególne rola przypada dwóm decyzjom, pierwsza z 1994r dotyczącej zasobów własnych Wsp. Europ. i dyscypliny budżetowej oraz drugiej decyzji z 1977r dotyczącej budżetu ogólnego Wsp. Europ.

W 1970r na podstawie decyzji wspólnej podjętej przez państwa członkowskie wyodrębnione zostały w ramach wspólnoty własne źródła dochodów które zastąpiły tradycyjny system finansowania organizacji wspólnotowych za pomocą składek członkowskich, głównym źródłem dochodów Wsp. Europ. stały się cła, opodatkowanie produktów rolnych oraz części podatku od wartości dodanej VAT pobieranego w państwach członkowskich.

Na podstawie Traktat z Maastricht budżet jest finansowany w całości z dochodów ustalonych przez Radę działającą na podstawie propozycji Komisji Europejskiej po zasięgnięciu opinii PE. Obecnie główne dochody wspólnoty to cła, opłaty ustanowione wobec państw trzecich, podatki i opłaty pobierane od produktów rolnych. Część procentowa z podatku VAT dochód budżetowy w stosunku do PKB w każdym z państw członkowskich. Do dodatkowych źródeł dochodów zaliczamy podatki od wynagrodzeń urzędników Wspólnoty Europejskiej, dochody o charakterze administracyjnym (np. kary pieniężne, grzywny, darowizny), dochody z pożyczek, sprzedaży, dochody uzyskiwane na podstawie środków rynku rolnego.

Wydatki - w zakresie wydatków istnieje podział na wydatki obowiązkowe i wydatki nieobowiązkowe. Określa te kwestie art. 272 ust.2 Traktatu. Wydatkami obowiązkowymi są te które zostały przewidziane zarówno co do zasady jak i wysokości przez przepisy prawa pierwotnego, pochodnego a także przepisy zobowiązań międzynarodowych i zobowiązań prywatno-prawnych. Pozostałe wydatki mają charakter nieobowiązkowy, największa grupą są wydatki polegające na dofinansowaniu rolnictwa, wydatki na politykę socjalną, ochronę środowiska, ochronę ludzi i zwierząt oraz wydatki na wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwo.

Ogromną rolę w budżecie UE przypisuje się wydatkom, które związane są z finansowaniem przystąpienia do UE nowych państw członkowskich.

Procedury budżetowe mają długi i skomplikowany charakter, generalnie procedura budżetowa określa art. 272 Traktatu, który wskazuje, że do KE należy przygotowanie wstępnego projektu budżetu na nadchodzący rok. Prace nad tym projektem KE przygotowuje na rok przed przyjęciem budżetu w terminie do 1 lipca poprzedzającego rok budżetowy, każda instytucja europejska przygotowuje i przedkłada KE swój preliminarz wydatków (zestawienie) na forum Komisji przygotowywany jest wstępny projekt budżetu wraz z opinią KE. Ten wstępny projekt przedstawiany jest Radzie Europejskiej w terminie do 1 września roku poprzedzającego rok budżetowy.

PRZYSTĄPIENIE POLSKI DO UE.

Traktat UE w art. 49 określił jednolicie podstawy prawne przyjęcia państwa do UE. Poprzednie warunki przyjmowania poszczególnych państw członkowskich określone były w poszczególnych traktatach ustanawiających wspólnotę europejską. W myśl art. 49 Traktatu każde państwo europejskie które szanuje zasady określone w art. 6 może ubiegać się o członkowstwo w UE. W takim przypadku państwo to składa swój wniosek do Rady która podejmując decyzję jednomyślnie po zasięgnięciu opinii Komisji oraz po otrzymaniu zgody PE (zgoda ta podejmowana jest bezwzględną większością głosów). W art. 49 Traktatu wskazane są 4 główne problemy związane z akcesją, wskazane są ogólne przesłanki które warunkuje przystąpienie do UE, określona jest wewnętrzna procedura po stronie UE, trzecim punktem jest określenie obszaru regulacji traktatu akcesyjnego (określenie warunków przyjęcia do UE) i dostosowana do traktatów unijnych i czwarte to procedura związana Traktatem akcesyjnym która uwarunkowana jest dopełnieniem wymogów konstytucyjnych ratyfikacji. Dokumentem który określa kryteria przyjęcia do UE jest deklaracja Rady Europejskiej z 1993 roku (tzw. Kryteria Kopenhaskie). W myśl tych kryteriów wskazuje się, że:

a) państwo chcąc przystąpić do UE musi osiągnąć pewną stabilność w dziedzinie instytucji gwarantujących demokrację, praworządność, respektowanie praw człowieka oraz poszanowanie i ochronę mniejszości narodowych,

b) istnienie sprawnej gospodarki rynkowej a także istnienie takich możliwości które sprostają konkurencji i sił rynkowych UE,

c) zdolność danego państwa do wywiązywania się ze zobowiązań wynikających z członkowstwa w UE (w szczególności chodzi o realizację celów UE politycznej, gospodarczej, pieniężnej)

Obecność Polskie w UE jest przedmiotem działań od wielu lat, myśl europejska formułowana była w Polsce już w XIV wieku. Po zmianach ustrojowych w Polsce wyznaczono, w ramach polityki zagranicznej El jakim było przystąpienie Polski do UE. Początki integracji Polski z Unią to rok 1988 gdy ustanowiono stosunki dyplomatyczne z EWG, w lipcu 1989 r. Polska otworzyła w Brukseli swoje przedstawicielstwo dyplomatyczne, zaś wraz z ustanowienie stosunków dyplomatycznych z EWG rozpoczęto negocjacje dotyczące współpracy handlowej. 19.09.1989r. EWG i Polska podpisały umowę w sprawie handlu oraz współpracy gospodarczej. Na podstawie przepisów tego porozumienia zniesiono najważniejsze ograniczenia między EWG a Polską, zwiększono dostęp producentów do polskiego rynku. Państwo członkowskie Wsp. Europ. zainicjowały program pomocy gospodarczej dla niektórych państw europy środkowej, w tym również do polski. Grupa G7 w skład której wchodzi siedem najwyżej uprzemysłowionych państw świata podjęła decyzję o udzieleniu pomocy gospodarczej Węgrom i Polsce, zaś Komisja Europejska wyznaczona została jako organ koordynujący program tej pomocy. Program ten nazwano PHARE, jego zadaniem było wspieranie krajów które aspirowały do członkowstwa w UE. Drugim czynnikiem były działania Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju którego celem było udzielanie kredytu na wszystkie przedsięwzięcia sprzyjające rozwojowi gospodarczemu i rozwojowi kandydującym do UE.

19.05.1990r. z chwilą złożenia oficjalnego wniosku o rozpoczęcie negocjacji w sprawie stowarzyszenia Polski ze wspólnotami europejskimi Rząd Polski rozpoczął negocjacje nad umową w tej sprawie. Powołano w tym celu pełnomocnika rządu do spraw integracji europejskiej pomocy zagranicznej, pełnomocnik ten działał w ramach struktur urzędu Rady Ministrów a celem jego działania było wspieranie negocjacji. Negocjacje zakończyły się podpisaniem 16.12.1991r. Traktatu Europejskiego który został ratyfikowany przez państwa w 1992r. w październiku, a wszedł w życie 1.02.1994r. W czasie między uchwaleniem a wejściem w życie układu obowiązywała między Polską a UE umowa przejściowa dotycząca handlu i spraw związanych z handlem. Następnie w styczniu 1993r. został przygotowany przez Rząd specjalny program działania w celu dostosowania gospodarki i systemu prawnego Polski do wymogów UE.

W 1996r. powołano Komitet Integracji Europejskiej, w 1997r. przewodniczący Komitetu stworzył zespół którego zadaniem było przygotowanie dokumentacji, która mogła by być punktem wyjścia negocjacji akcesyjnej. Pod koniec 1997r. przewodniczący Komisji powołał międzynarodowy zespół do spraw przygotowania negocjacji akcesyjnych.

KARTA PRAW PODSTAWOWYCH UE.

Została przygotowana przez Konwent czyli instytucje powołaną na forum Rady Europejskiej do przygotowania projektu takiego aktu. Prace te rozpoczęto w 1999r. i po kilku miesiącach intensywnych konsultacji 7.12.2000r. w czasie szczytu w Nicei przygotowany projekt został podpisany przez przewodniczącego PE, przewodniczącego KE i przyjęto treść Karty Praw Podstawowych (KPP) która ma mieć zastosowanie wobec wszystkich państw członkowskich UE.

Składa się ona z preambuły i 54 artykułów które ułożone są w 7 rozdziałach:

1. Rozdział - godność, art. 1-5, nienaruszalność godności ludzkiej, prawo do życia, zakaz tortur, zakaz niewolnictwa.

2. Rozdział - wolność, art. 6-19, przepisy regulują prawo do wolności i bezpieczeństwa, prawo do poszanowania życia prywatnego, ochronę danych osobowych, wolność nauki, prawo do własności, prawo do azylu, wolność prowadzenia działalności gospodarczej.

3. Rozdział - równość, art. 20-26 mówi o równości wobec prawa, o równości wobec kobiet i mężczyzn, prawa dziecka, prawa osób starszych oraz osób niepełnosprawnych.

4. Rozdział - solidarność, art. 27-38 jest to pojęcie nowe w prawie UE, jest odniesieniem do praw pracowników, do informowania i konsultacji ochrony w razie nieuzasadnionego zwolnienia, zabezpieczenia społecznego, ochrony zdrowia, ochrony środowiska czy ochrony konsumentów.

5. Rozdział - prawa obywateli, art. 39-46 jest to rozdział którego przepisy są analogiczne do części II Traktatu WE. Jest to prawo wyborcze, prawo do dostępu do dokumentów, prawo petycji do PE, prawo skargi do Rzecznika Praw Obywatelskich, prawo swobodnego poruszania się, prawo pobytu, ochrona dyplomatyczna i konsularna.

6. Rozdział - wymiar sprawiedliwości, art. 47-50, są to przepisy dotyczące prawa do skutecznego środka prawnego, prawo do rzetelnego procesu, prawo do obrony, stosowanie zasady proporcjonalności czynów zagrożonych karą.

7. Rozdział - postanowienia ogólne, art. 51-54, przepisy zamykające problematykę, zawarte są tu uzasadnienia dotyczące z zakresu karty, stopień ochrony przepisów tej karty a także wskazaną na zakazy naruszające prawa ujęte w tej karcie.

KPP nie jest aktem prawnym prawa wspólnotowego mimo, że przyjęto ją na szczycie w Nicei, nie została ona włączona do Traktatu Nicejskiego, jest ona proklamowaną i przejętą deklaracją polityczną, a jej postanowienia nie mają charakteru prawnie wiążącego.

KPP jest uznawana przez Europejski Trybunał sprawiedliwości jako źródło inspiracji w działaniach Trybunału dotyczących ochrony praw podstawowych. W związku z treścią KPP zobowiązuje się instytucje wspólnoty europejskiej i organy UE oraz państwa członkowskie do przestrzegania zasad i poszanowania praw które w karcie są zawarte.

7

---