„WĘDRUJĄCE ROŚLINY” - SPEKTAKULARNE ZMIANY W ROZMIESZCZENIU ROŚLIN NA ZIEMI JAKO EFEKT ROZWOJU CYWILIZACJI

Przez tysiące lat stopniowy rozwój cywilizacji coraz bardziej naruszał naturalne nisze ekologiczne roślin i zwierząt. Aby żyć w harmonii z człowiekiem, rośliny zaczęły „wędrować”, szukać sobie nowych siedlisk, ponieważ ich dawne zasięgi zostały mocno naruszone. Ale czy tylko rozwój miast zadecydował o tych zmianach? Czy nie ma żadnej innej, antropogenicznej przyczyny? W mojej pracy skupiłam się na odnalezieniu tych przyczyn, które zaowocowały tak spektakularnymi zmianami zasięgów niektórych gatunków.

W tym celu wybrałam do analizy kilka gatunków roślin uprawnych (Tabela 1).

Tabela 1 Pochodzenie i przyczyny zmian siedlisk wybranych gatunków roślin uprawnych

Gatunek	Potentaci	Pochodzenie	Przyczyna zmiany siedliska
Ziemniak	Chiny, Rosja, Indie	Peru, Boliwia, Kolumbia, Chile	Introdukcja
Kukurydza	USA, Chiny, Brazylia	Meksyk	Introdukcja
Pomidor	Chiny, USA, Włochy, Turcja	Ameryka Południowa	Introdukcja
Papryka	Chiny, Meksyk, Turcja, Hiszpania	Ameryka Południowa	przypadkowo zawleczona
Pomarańcze	basen Morza Śródziemnego, Brazylia, Zatoka Meksykańska	Chiny	przypadkowo zawleczona
Kawa	Brazylia, WIetnam, Indonezja, Kolumbia	Etiopia	przypadkowo zawleczona
Herbata	Indie, Chiny, Sri Lanka, Kenia	Chiny	Introdukcja
Tytoń	Chiny, Brazylia, Indie, USA, Zimbabwe	Ameryka Północna	Introdukcja

Źródło: Podbielkowski Zbigniew, „Słownik roślin użytkowych”, PWRiL, Warszawa, 1989

Opracowanie: Daria Szydłowska

Ku mojemu zaskoczeniu główną przyczyną zmian pierwotnych siedlisk okazało się nie zajęcie naturalnej przestrzeni terytorialnej, ale introdukcja (celowe wprowadzanie na dany teren obcych gatunków) poprzez Wielkie Odkrycia Geograficzne oraz wielkie wędrówki, przez które rośliny zostały „zawleczone” wraz z człowiekiem w inne rejony geograficzne niż ich rodzime pochodzenie.

Fakt, że na naszych europejskich polach znajdziemy uprawy wielu obcych przypraw, warzyw i owoców, zawdzięczamy między innymi takiemu podróżnikowi jak Krzysztof Kolumb, który w latach 1492 - 1504 stopniowo sprowadzał te gatunki do Europy. Również wędrowni kupcy, handlarze, a nawet przypadkowi podróżni w skutek rozwoju środków lokomocji nieświadomie przenosili na swoich ubraniach nasiona roślin w inną część kontynentu, a nawet i świata. W końcu wielu botaników wyprawiało się w łatwiejsze już podróże do Nowego Świata, czy w Daleki Wschód, aby zdobyć kilka nowych nieznanych im wcześniej gatunków w celach czysto naukowych. Następnie po zakończeniu badań sadzili je w swoich ogrodach, lub po prostu wyrzucali - w ten sposób rośliny miały możliwość „ucieczki” i znalezienia sobie nowego, sprzyjającego miejsca rozwoju.

Analizując dalej wyżej przytoczoną tabelę możemy zauważyć, że kraje, z których pochodzą dane rośliny wcale nie są największymi potentatami w produkcji tych roślin. Klimat oraz warunki glebowe wyraźnie sprzyjają ich rozwojowi w zupełnie innych częściach świata. Przeważnie nie wpłynęły one na stan otaczającego je środowiska. Ale istnieją gatunki zawleczone, które uznawane są za szkodniki (np. niektóre chwasty) i bardziej lub mniej wypleniane przez człowieka. Niestety nie jest to już tak proste jak wprowadzenie ich na dany teren. Dlatego w dzisiejszych czasach istnieje prawo, które zabrania przeworzenia obcych gatunków wraz z masą korzeniową przez granicę, a zezwala jedynie jako kwiaty cięte. Łamanie tego zakazu jest surowo karane.

Podsumowując wcześniejsze rozważania doszłam do wniosku, że do zmian w rozmnieszczeniu roślin na Ziemi przyczynił się przede wszystkim postęp naukowo-techniczny, w szczególności rozwój w dziedzinie transportu. Najpierw podróże na osiołku, potem mniejsze i większe żaglowce, koleje samochody, samoloty. Część zmian nastąpiła przypadkiem, część roślin znalazła korzystne warunki umyślnie wprowadzona przez człowieka. Kto wie, może w niedalekiej przyszłości takie korzystne warunki odnajdziemy i poza Naszą Planetą?

Jackowiak B., „Antropogeniczne przemiany flory roślin naczyniowych”, Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu, 1990

http://www.lonicera.hg.pl/news/akt_inwaz.html

Dziennik Ustaw z 2004 r. Nr 92, poz. 880

Daria Szydłowska

---