Temat 11: Formacje roślinne na świecie

Formacja roślinna

- zbiorowiska roślinne o podobnym wyglądzie zewnętrznym i podobnych formach życiowych, występujące
w podobnych warunkach ekologicznych (np. formacje krzaczaste, pustynie)

Formacje roślinne na Ziemi dzielimy na:

1. Formację pustynną (pustynie piaszczyste, kamieniste i lodowcowe),

2. Formację trawiastą (step, sawanna),

3. Formację krzewiastą (tundra, roślinność śródziemnomorska)

4. Formację drzewiastą (lasy tropikalne, zrzucające liście na zimę, tajga).

1. FORMACJA PUSTYNNA

Typowe dla niej są kserofity (suchorosty). Roślinność występuje głównie w oazach. Przedstawicielami tej formy są suche ostre trawy, kolczaste i liczne sukulenty (gatunki suchoroślowe): w Afryce aloesy, w Ameryce kaktusy i opuncje. Spotyka się też rozchodniki, drzewa butelkowe, tamaryszki, akacje i palmy daktylowe. W czasie rzadkich bardzo obfitych opadów roślinność rozrasta się bardzo szybko i szybko gnije (efemerydy).

2. FORMACJA TRAWIASTA

Naturalne ekosystemy, stanowiące zróżnicowane środowisko, rozwinęły się a nizinach i wyżynach, gdzie jest mało opadów lub jest uboga gleba, by mogły tam rosnąć drzewa. Formacje trawiaste- stepy występują w Ameryce Północnej (prerie),
w Ameryce Południowej (pampasy) i w środkowej Eurazji. Rozwój roślinności przypada na wiosnę i lato, a tworzą ja głównie trawy, rośliny cebulkowate i bulwowe (tulipan, kosaciec, piwonia) oraz ogromna różnorodność roślin kwitowych.

Największe naturalne ekosystemy trawiaste to afrykańskie sawanny-formacja pośrednia między drzewiastą a trawiastą. Jej rośliny to: trawy, pojedyncze drzewa (baobaby, akacje) i kolczaste zarośla. Sawanna występuje głównie w Afryce. Roślinność ta zanika zupełnie w porze suchej, a w deszczowej wysokość traw sięga do 5 m.

Na północnych wybrzeżach Azji, Ameryki i Europy rozciąga się tundra, którą porastają mchy, porosty, krzewinki jagodowe, karłowate wierzby, brzozy, wrzosy, trawy, turzyce i rośliny kwiatowe. Roślinność ta jest niska, rzadko przekracza 1 m wysokości. Jest to formacja uboga charakterystyczna dla strefy zimnej. Podczas krótkiego, trwającego około 5 tygodni lata krainę tę ogrzewa niezachodzące słońce pozwalające na częściowe topnienie wiecznej zmarzliny. Możliwość wzrostu roślin określa głębokość tajania lodu.

3. FORMACJA KRZEWIASTA

Tworzą je twardolistne krzewy występujące w klimatach o suchym lecie i deszczowej zimie. Charakterystyczne drzewa tej formacji to: oliwki, dęby korkowe, pinie, kasztany jadalne, cedry. Występuje makia, którą tworzą gęste zarośla niskich krzewów i drzew: pistacji, mirtów, oleandrów, jałowców i bukszpanu. Formacje krzewiaste występują w środkowej
i południowej Afryce, we wnętrzu Australii, wokół Morza Śródziemnego, w Kalifornii i Ameryce Południowej. Występują tu liczne byliny, rośliny cebulkowe i trawiaste.

4. FORMACJE DRZEWIASTE

- Lasy strefy okołorównikowej są to lasy wiecznie zielone (dżungla, selva). Panuje tam przez cały rok wysoka temperatura
i padają obfite deszcze. Roślinność jest bardzo bujna i rośnie bardzo szybko. Na 1 ha lasu tropikalnego występuje ok.
200 gatunków drzew. Występuje piętrowy układ roślinności. Zwarta powierzchnia koron drzew sięga do wysokości ok. 50 m, tworząc zielony rozległy baldachim; najwyższe pojedyncze drzewa wznoszą się ponad 80 m. Pod nimi rosną krzewy i pnącza, a na zacienionym dnie lasu są tylko drobne glony i grzyby. Mogą tam przeżyć tylko rośliny ciemnolubne (rośliny pną się ku słońcu, gdyż panuje mrok). Drzewa tych lasów są oplątane pianami, występuje duża liczba epifitów- rośliny samożywne nie zakorzenione w glebie (storczykowate, ananasowate, kaktusowate, niektóre figowce). Największe obszary zajmuje las równikowy w dorzeczu Amazonki, w kotlinie rzeki Kongo i na wyspach Archipelagu Malajskiego. Na wybrzeżach tropikalnych mórz i w ujściach wielkich rzek występuje las namorzynowy (mangrowy). Tworzą go drzewa i krzewy będące słonoroślami, które zalewane są w czasie przypływów aż po korony. W czasie odpływów odsłaniają się liczne korzenie przybyszowe, utrzymujące drzewa w grząskim dnie.

- Lasy podzwrotnikowe są uboższe niż lasy okołorównikowe, co związane jest z występowaniem pór suchych. Drzewa są niższe, w porze suchej zrzucają liście, a w deszczowej przypominają lasy równikowe. Na suchszych obszarach powstaje tzw. las parkowy. Wzdłuż rzek rozpościerają się lasy galeriowe. W klimacie monsunowym, w porze deszczowej roślinność rozrasta się bujnie, a w suchej świat roślin ubożeje. Typowe rośliny lasów monsunowych to: bambusy (do 60 m wysokości). Lasy te występują na Półwyspie Indochińskim, w Indiach, w północnej Australii i Nowej Zelandii. Lasy podzwrotnikowe rosną
w południowej części Wyżyny Brazylijskiej i południowo-wschodnich Chinach, na obrzeżach Kotliny Kongo i w Ameryce Środkowej.

- Lasy strefy umiarkowanej są uzależnione od występowania pór roku. Rosną tu lasy liściaste, mieszane i iglaste. Drzewa zrzucają liście na zimę.

Lasy liściaste występują w zachodniej Europie, Wschodniej części USA i w Azji, nad Amurem. Dominują dęby, buki, graby, lipy, jesiony, klony, wiązy, jawory i brzozy.

Lasy mieszane występują w środkowej Europie.

Lasy iglaste są największe i zwane są tajgą. Występują na północy Syberii, w Kanadzie, we wschodniej Europie,
w Skandynawii i na Alasce. Należą do największych obszarów leśnych Ziemi. Charakterystyczne drzewa tajgi to: świerk, sosna, jodła, modrzew, czasami brzozy, olchy, topole i cisy. Roślinność tajga jest dobrze przystosowana do długich zim
i krótkiego lata. Dominują tu drzewa iglaste o wysmukłych i giętkich pniach, są odporne na wiatry, a kształt gałęzi pozwala na utrzymanie ciężaru śniegu. Systemy korzeniowe nie sięgają głęboko, tylko rozrastają się na boki, umożliwiając czerpanie wody z powierzchni gleby.

Formacje roślinne są to zbiorowiska roślin o charakterystycznym składzie gatunkowym, występujące w danych warunkach ekologicznych uzależnionych od klimatu, gleby, rzeźby terenu i stosunków wodnych. Roślinność na ziemi charakteryzuje się strefowością, aczkolwiek występują też formacje astrefowe wynikające z wysokości nad poziomem morza lub też
z odległości od mórz i oceanów.

W GÓRACH występuje piętrowość klimatyczno- roślinna. Piętra roślinne w górach są odpowiednikami stref roślinnych zależnych od szerokości geograficznej. Najniższe piętro zajmują lasy liściaste, wyżej lasy iglaste, krzewiaste karłowate zarośla i hale wysokogórskie. Roślinność wysokogórska występująca ponad górną granicą lasów przypomina tundrę.

We wszystkich górach świata poszczególne gatunki roślin występują w określonym zakresie wysokości. Związane jest to z ich tolerancją na temperatury, które im wyżej, tym są niższe, oraz z upodobaniem do różnych rodzajów gleby. W Tatrach wyróżniamy następujące piętra:

• piętro upraw, do wysokości 900-1000 m npm.

• regiel dolny, 900-1250 m npm. Występują tu lasy mieszane.

• regiel górny, 1250-1550 m npm. Tworzą go lasy iglaste, w górnej części występuje limba.

• piętro subalpejskie, piętro drzew karłowatych, 1550-185 0m npm. Rośnie tu kosodrzewina (im wyżej, tym niższa), jarzębina, jałowiec.

• piętro alpejskie, hale, strefa łąk alpejskich, 1850-2300 m npm. Rosną tu wysokogórskie trawy i ziołorośla, karłowate krzewy.

• piętro subniwalne, turnie, strefa tundry, strefa alpejska bezdrzewna, 2300-2655 m npm. Zamieszkują ją porosty
  i nieliczne rośliny naczyniowe - 130 gatunków, z których 40 spotyka się także na wysokości ponad 2600 m.

Rola lasów w środowisku jest bardzo duża. Drzewa pochłaniają dwutlenek węgla, a emitują tlen. Wpływają korzystnie na klimat (powodują wzrost opadów, zmniejszają siłę wiatru i amplitud temperatur; zmniejsza niebezpieczeństwo powodzi (brzoza może pobrać nawet 500 litrów wody dziennie). Las opóźnia topnienie śniegu i spływ wody po gwałtownych opadach; zapobiega erozji gleb, daje naturalne schronienie wielu zwierzętom, chroni przed hałasem, dostarcza drewna.

---