MOJE DZIECKO SIĘ JĄKA -
PORADNIK DLA RODZICÓW
Jąkanie mówiąc najprościej to zaburzenie płynności mowy. Ma ono charakter dynamiczny. Związane jest z:
- nadmiernym napięciem mięśni narządów oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych;
- brakiem czasowej koordynacji ruchów mięśni tych narządów;
- trudnością wynikającą z mimowolnego powtarzania, przeciągania, lub blokowania głosek czy sylab;
- nieprawidłowym zachowaniem werbalnym, z zaburzeniem komunikacji słownej;
- zaburzeniem adaptacji społecznej człowieka;
- nieprawidłową reakcją na występujące trudności.
Przyczyny jąkania
Nie można jednoznacznie wskazać na przyczynę jąkania.
Jąkanie jest wynikiem wielu czynników:
1. Predyspozycja - skłonność do jąkania, którą być może dziedziczy się
- słabość układu nerwowego
- występowanie jąkania w rodzinie
- opóźnienie rozwoju mowy
2. Uraz
- fizyczny
- psychiczny - szok, przestrach, nagła zmiana sytuacji dziecka (przedszkole, szkoła, urodziny rodzeństwa itp.)
3. Czynniki podtrzymujące:
- nadmierne wymagania
- sytuacje stresowe w rodzinie
- wymuszanie zmiany leworęczności itp.
W wieku przedszkolnym jąkanie występuje najczęściej między 3 a 6 rokiem życia dziecka, jest to jąkanie fizjologiczne, spowodowane nie ukończonym jeszcze ogólnym rozwojem psychicznym dziecka, pewną niesprawnością narządów mowy. U niektórych dzieci o nadmiernej pobudliwości nerwowej lub na skutek nieodpowiedniego stosunku otoczenia do dziecka, jąkanie pozostaje i przybiera cięższą postać.
Opieka nad dzieckiem jąkającym się:
W okresie, w którym pojawiło się jąkanie należy dziecku zapewnić maksimum spokoju, ograniczając na pewien czas kontakty z innymi dziećmi oraz podniecające przeżycia. W domu rodzinnym dziecka powinna panować życzliwa atmosfera . Matka musi zawsze pamiętać, że jej stan emocjonalny udziela się dziecku i w tym okresie trzeba szczególnie troszczyć się o spokój i pogodny pozbawiony napięć nastrój w domu. Przemyślany rozkład dnia, odpowiednia ilość snu, miejsce i czas na zabawę jest sprawą bardzo ważną. Ustalone godziny zabaw i posiłków powinny być respektowane przez dziecko. Wymagane jest 10 godzin snu w ciągu doby, odpoczynek i wolny czas na powietrzu. Nadmiar obowiązków wywołuje zniechęcenie i zmusza dziecko do pośpiechu, który nie jest wskazany, ponieważ wzmaga napięcie nerwowe. Niekorzystny wpływ na dziecko jąkające ma ciągłe zwracanie uwagi rodziców na jego trudności, polecania powtarzania słów, zwracanie uwagi na wymowę w obecności obcych osób, nadmierne wymagania stawiane dziecku lub nadmierna troskliwość, niejednolitość oddziaływań wychowawczych, brak cierpliwości i czasu na wysłuchanie dziecka. Trudności w mówieniu wytwarzają u dziecka poczucie niższej wartości, aby temu zapobiec należy mu stworzyć możliwości przeżycia sukcesu. Dużą rolę odegrać mogą pochwały w obecności grupy, aby wyrobić u dziecka świadomość, że jakąś czynność wykonało lepiej od innych. Stwarzać należy okazję do wszelkiego rodzaju sukcesów językowych przez staranne przygotowanie go do recytacji, wciąganie do przedstawień kukiełkowych itp.
Co mogą zrobić rodzice?
Przede wszystkim bawić się z dzieckiem w śmieszne minki, dmuchanie na wiatraczki, świece, robienie baniek mydlanych, śpiewanie piosenek.
Zabawa, zabawa, zabawa.
Ważnym jest, aby nie zwracać dziecku uwagi na sposób jego mówienia i nie wyśmiewać go oraz nie prosić o powtórzenie wyrazu poprawnie, aby nie utrwalać nieprawidłowych nawyków,
Zadbać o czas dla dziecka- cierpliwie słuchać, co ma do powiedzenia, zachowując kontakt wzrokowy,
Skonsultować się z logopedą, specjalizującym się w jąkaniu, aby uzyskać dodatkowe informacje o postępowaniu z dzieckiem i monitorować ten rodzaj niepłynności, ponieważ niewłaściwe postępowanie oraz inne czynniki przyczyniające się do powstania jąkania mogą spowodować pojawienie się u dziecka jąkania wczesnodziecięcego a następnie jąkania.
RODZICU!
1.Pozbądź się poczucia winy za jąkanie Twojego dziecka. Jeśli Twoje dziecko zaczęło się
jąkać, a Ty wiążesz to z jakąś konkretną sytuacją z Waszego życia (zmiana szkoły, śmierć
kogoś bliskiego, przeprowadzka itp.), to wytłumacz sobie, że to nie jest Twoja wina i udaj
się, czym prędzej do specjalisty, który zajmie się problemem Twojego dziecka.
2. Nie złość się ani na dziecko, ani siebie ani na nikogo, za to, co się stało. Gniew nie pomoże
dziecku w rozwiązaniu jego problemów.
3. Pogódź się z jąkaniem Twojego dziecka. Łatwiej będzie Ci wtedy dostrzegać sukcesy
terapii Twojego dziecka niż jego porażki.
4. Nie wstydź się jąkania Swojego dziecka. Przecież nie zaniedbujesz go, wiesz jak mu
pomóc i pomagasz, stosując się do zaleceń logopedy.
5. Słuchaj tego, co mówi a nie jak mówi Twoje dziecko. Koncentrowanie się na treści
wypowiedzi pomaga zredukować Twoje nieświadome reakcje na niepłynność mowy Twojego
dziecka.
6. Dbaj o kontakt wzrokowy przez cały czas Waszej rozmowy. Dziecko poczuje się wtedy
akceptowane i wysłuchane bez względu na pojawiające się trudności w płynności jego
wypowiedzi.
7. Zapewniaj dziecko, że masz dużo czasu na wysłuchanie tego, co chce powiedzieć. Wiesz
przecież, że warunkiem dobrych efektów terapii jest zwolnienie tempa mowy Twojego
dziecka.
8. Nie przerywaj wypowiedzi swojego dziecka. Dziecko powinno mieć poczucie bezpieczeństwa podczas mówienia.
9. Sam mów do dziecka wolno.
10. Uprzedzaj dziecko o zmianach, informuj o planach, ostrzegaj i przygotowuj do ważnych
wydarzeń. To pozwoli mu poradzić sobie ze związanymi z tym emocjami i zdenerwowaniem.
11. Współpracuj z nauczycielami uczącymi Twoje dziecko, pedagogiem, psychologiem, aby
wprowadzić wspólne zasady pracy z Twoim dzieckiem. W ten sposób uzyska ono
kompleksową pomoc.
Ćwiczenia z dziećmi jąkającymi obejmują trzy zasadnicze elementy:
-prawidłowe oddychanie;
-regulację tempa i rytmu mowy.
-rozluźnienie napięcia mięśni narządów mowy poprzez relaks i psychoterapię;
I. Ćwiczenia oddechowe:
- mają na celu pogłębienie oddechu, rozruszanie przepony, wydłużenie fazy wydechowej, a także zapobieganie takim zjawiskom, jak: arytmia oddechowa, mówienie na wydechu, kolizja między rytmem oddychania a strukturą wypowiedzi.
Ćwiczenia oddechowe powinny być wykonywane systematycznie raz lub dwa razy w ciągu dnia około 5 minut. W czasie ćwiczeń jąkający powinien rozluźnić wszystkie mięśnie. Głębokość i równomierność oddechów zwiększy płynność mowy, zlikwiduje napięcie mięśni oddechowych, a przede wszystkim przepony brzusznej.
Przykłady ćwiczeń oddechowych:
dmuchanie na piórko, które fruwa w powietrzu,
puszczanie baniek mydlanych,
gaszenie świecy z różnej odległości,
chłodzenie gorącej zupy na talerzu (dmuchanie ciągłym strumieniem),
dmuchanie na zamarzniętą szybę,
chuchanie na zmarznięte ręce,
zdmuchiwanie kawałka papieru z gładkiej powierzchni,
zdmuchiwanie kawałka papieru za pomocą słomki z chropowatej powierzchni,
dmuchanie przez słomkę na kulki styropianu umieszczone w kubeczku,
dmuchanie na piórko, piłeczkę ping-pongową, waciki, kawałki papieru,
dmuchanie wacików ustawionych w szeregu - wyścigi samochodów,
wąchanie kwiatków, napojów,
dmuchanie na wiszące na sznurkach watki, piórka, kokardki,
dmuchanie na wiatraczek,
pompowanie baloników,
gwizdanie,
dmuchanie do naczynia z wodą przez rurkę,
naśladowanie dźwięków lokomotywy ( fff, szszsz), sapanie lokomotywy (pach, pach, pach, puf, puf, puf ),
Ćwiczenia ruchowe dwufazowe, gdzie pierwszą fazą jest wdech, a drugą wydech, np. koszenie trawy, sianie zboża, rąbanie drzewa, zrywanie owoców z wysokiego drzewa, podawanie cegieł, podawanie wiader wody w celu ugaszenia pożaru.
Dziecko leży na podłodze z misiem lub książką na brzuchu. Lewa dłoń leży na górnej części klatki piersiowej, a prawa na brzuchu. Dziecko wdycha powietrze przez nos lub usta i nos (wyczuwa unoszenie się brzucha ku górze, lewa dłoń leży nieruchomo), wypuszcza powietrze przez usta wymawiając przeciągniętą głoskę s (brzuch opada, lewa dłoń leży nieruchomo). Ćwiczenie należy wykonywać 3 razy dziennie przez 2 - 3minuty.
Dziecko rozluźnia wszystkie mięśnie, opuszcza barki. Bierze głęboki wdech, spokojnie, bez wysiłku. Wydycha spokojnie. Gdy wypłynie powietrze - należy chwilę poczekać - niech nowy wdech nastąpi jakby sam przez się, jako nieuniknione zaczerpnięcie powietrza, a następujący potem wydech, niech znowu będzie swobodnym wypływem powietrza. Ćwiczenie należy powtarzać kilka razy dziennie.
Uwaga: przy ćwiczeniu tym dziecko nie unosi barków, gdyż to właśnie powoduje oddychanie tzw. szczytowe, nieprawidłowe dla mówienia.
Dziecko wykonuje szybki wdech przez nos i zatrzymuje powietrze przez 3 sekundy, potem wydycha powoli. Po tygodniu tego ćwiczenia należy zwiększyć pauzę do 6 sekund, po trzech tygodniach do ok. 10 sekund.
II. Ćwiczenia oddechowo-fonacyjne
Wymawianie na jednym wydechu samogłosek: aaaaaa, ooooo, uuuuu, eeeee, iiiii, yyyyy
Łączenie po 2 samogłoski: aoaoaoaoao, eoeoeoeoeo, iuiuiuiuiu, uauauauaua
Śpiewanie samogłoski e wodząc palcem po muszli ślimaka (robimy to na jednym wydechu):
głosem ciągłym eeeeeeeee, głosem przerywanym e e e e e e e e
Naśladowanie szumu wiatru:
- jesiennego chłodnego - przedłużona artykulacja głoski ssssssssss
- zimowego lodowatego - przedłużona artykulacja głoski wwwwwww
- wiosennego ciepłego - przedłużona artykulacja głoski fffffffff
- letniego gorącego - przedłużona artykulacja głoski hhhhhhh
Ćwiczenie wykonujemy na jednym wydechu (wdech nosem).
Naśladowanie śmiechu różnych ludzi - ćwiczenie rozruszające przeponę:
- staruszki: che che che
- kobiety - jasny: cha cha cha
- mężczyzny - tubalny: cho cho cho
- dziewczynki - piskliwy: chi chi chi
Ćwiczenia języka:
wysuwanie języka na zewnątrz jamy ustnej,
dotykanie czubkiem języka nosa i podbródka-na przemian,
poruszanie językiem na lewo i prawo, dotykając czubkiem języka kącików ust,
dotykanie językiem górnych i dolnych zębów z wewnątrz i z zewnątrz;
Ćwiczenia warg:
cofanie kącików ust i obciążanie zębów, a następnie wypinanie warg dom przodu, układając je w "dzióbek",
podnoszenie i opuszczanie dolnej wargi,
parskanie konia,
naśladowanie warkotu motoru,
IV. Szept
mówimy wyrazy w sylabach, np.; 2, 3-sylabowe: mama, kanapa, materac, itd.,
wymawiamy ciągi wyrazów na jednym oddechu (lekko przeciągając samogłoski)-mama, koło, malarz, masło,
wypisujemy zdania, gdzie każdy wyraz zaczyna się od tej samej litery, np.: Bajarz brzdącom bajki baje.,
Pani podaje panu parasol.
- dziecko czyta wiersze np.; J. Brzechwy;
- dziecko (starsze) czyta teksty, opowiadania.
V. Półgłos i szept
Wypowiadanie wyrazów, np.: tata (szept), tama (półgłośno), tona (szept).
VI. Półgłos
Wypowiadanie wyrazów na oddechu bez intonacji.
VII. Półgłos z intonacją
czytanie tekstów początkowo bez intonacji, a następnie z intonacją,
wdech z rękami założonymi do góry na szyję, mowa na wydechu - ręce składamy do przodu (podczas wymowy łokcie stykają się).
VIII. Czytanie tekstów wierszowanych, np.: "Pana Tadeusza"- z dziećmi starszymi
wspólne czytanie z sensem, z przerwami logicznymi,
dziecko czyta samodzielnie z przerwami,
głośne czytanie,
samodzielne opowiadanie w 5-10 zdaniach, o tym co się przeczytało,
wspólne układanie bajki.
TEKST RELAKSU DLA MAŁYCH DZIECI
Teraz będziemy bawić się w misia. Zobaczymy kto potrafi stać się misiem i robić to co on robi.
"Mały, puszysty miś, z miękkimi włosami i czarnym noskiem, mieszkał z mamusią, tatusiem i swym maleńkim braciszkiem w wielkim, ciemnym lesie. Wszyscy pracowali całe lato nad przygotowaniem domku na zimę i nad zgromadzeniem zapasów jedzenia. Ba jak spadnie śnieg, to żadnego owocu, listka, a nawet korzonka do jedzenia już się nie znajdzie. Dziś nasz mały miś napracował się bardzo. Ze zmęczenia - aż go bolą rączki i nóżki. Teraz kiedy robi się ciemno i mamusia z tatusiem są przy nim, miś może odpocząć. Wchodzi do legowiska i układa się na posłaniu z miękkiego, pachnącego sianka. Pod głowę kładzie poduszkę z puszystego, zielonego mchu. Teraz miś wyciąga się wygodnie na posłaniu. Zamyka oczy. Łapki kładzie wygodnie wzdłuż ciała. Nóżki są wyprostowane, leżą swobodnie. Jak dobrze i wygodnie jest misiowi. Miś czuje, że jego rączka staje się ciężka! O, jaka ciężka! Jakby była z kamienia. Miś nie może jej podnieść. Rączka leży bezwładnie i jest bardzo ciężka. Taka ciężka, jakby w ziemię chciała się zapaść. A teraz miś czuje, że jego nóżka staje się ciężka, jakby zamieniła się w bryłę kamienia. Nóżka jest teraz taka ciężka, że chce zapaść się w ziemię. I druga nóżka jest już taka ciężka i chce zmienić się w bryłę kamienia. Druga nóżka jest już taka ciężka, że miś nie może jej unieść do góry. Obie rączki i nóżki misia są bardzo ciężkie, bezwładne, ale misiowi jest dobrze i przyjemnie. Miś jest spokojny, odpoczywa, słucha jak wiatr szeleści liśćmi i trawą. Ale oto miś spostrzega, że jego rączka zrobiła się ciepła. Jest taka ciepła, jakby na nią słonko padało i ogrzewało ją swymi promykami. Teraz słoneczko ogrzewa i drugą rączkę. Druga rączka staje się tak samo ciepła. Obie rączki są cieplutkie. Jest im przyjemnie. Promienie słoneczka przesuwają się do nóżki. Najpierw jedna nóżka robi się rozkosznie ciepła, teraz druga nóżka staje się cieplutka. Miś jest rozleniwiony, nic nie chce mu się robić. Jest mu dobrze, przyjemnie, spokojnie. O żeby tak dłużej leżeć i słuchać tylko tej ciszy i wiatru, co szeleści listeczkami! Miś leży spokojnie, jest mu dobrze, rączki i nóżki są ciężkie i ciepłe. Dobrze jest misiowi, przyjemnie i spokojnie.
A teraz znowu stajemy się dziećmi. Zginamy rączki i wyprostowujemy je raz, dwa, trzy, głęboko oddychamy - raz, dwa, trzy. Otwieramy oczka. Już każde dziecko jest sobą, a miś został w lesie. My jak miś czujemy się dobrze , jesteśmy wypoczęci i radośni.
Opracowanie Agnieszka Sowa na podstawie źródeł z Internetu:
8