A.Jawłowska „Wokół problemów tożsamości”

Pomysł tek książki zrodził się na międzynarodowej konferencji, poświęconej problemom tożsamości we wschodniej i zachodniej Europie końca XX wieku.

Konferencja ta odbyła się 20-23 listopada 1997 roku w Konstancinie.

W skład książki wchodzą referaty wygłoszone konferencji.

●pomimo różnych perspektyw, ujęty jest tu problem tożsamości w zmiennym i niejednorodnym świecie.

●niebezpieczeństwa związane z budowaniem tożsamości.

CZĘŚĆ I

„TOŻSAMOŚĆ W PROCESIE ZMIAN „

- co dzieje się z „tradycyjnymi” punktami odniesienia tożsamości?!

- granice wolności wyboru w społeczeństwie konsumpcyjnym;

- nowe formy zewnętrznych determinacji procesów samookreślania się.

1. Z. Barman „ Tożsamość- jaka była, jest i po co?”

- pojęcie tożsamości znów znalazło się w centrum uwagi, zaczynamy się nad nią zastanawiać…zadajemy pytania, gdyż czujemy, że ją tracimy.

- jesteśmy otoczeni globalną siecią informacyjną, nie ma podziałów, granic także geograficznych

- mamy do czynienia z dwoma kategoriami ludzi:

*elitą światową, która podróżuje, kupuje, rzadko bywa w domu;

*ludźmi pozostającymi w domu- raczej ze względów finansowych.

- finansowych współczesnym świcie nie trzeba wychodzić z domu, aby uczestniczyć w globalnym świecie- On przychodzi do Nas, podcina „korzenie”

- globalizacja, w kwestii tożsamości, poszerza możliwości lub je odbiera, ma wpływ na jej stałość, trwałość, zmienność i w konsekwencji płynność.

- Ricoeur dokonał rozróżnienia na tożsamość:

▪ różnica względem innych ▪ tożsamość względem siebie w czasie

-to rozróżnienie świadczy o chwiejności i nieokreśloności tożsamości w dzisiejszym świecie.

- tożsamość „ja” to dziś iluzja

- cechy tożsamości : rozchwianie, niestabilność, przemijalność

- można jedna odrzucić i wybrać inną, wg. własnego uznania i ochoty

-to jest zapowiedź nowej wolności samookreślanie się

- HALL- nie tożsamość, lecz IDENTYFIKACJA

…to proces bez fundamentu, proces dyskursywny, niekończące się budowanie, względna i zdana na przygodność

- Świat łączy potrzeba przerabiania i uaktualniania tożsamości, a dzieli zdolność do jej zaspokajania

- wyznacznikiem wysokiej pozycji społecznej, jest zatem zdolność zmiany tożsamości, gdy nie jest już pożądana- łatwość i dowolność w wymianie.

-czyli pozorna wolność, kierowana i sterowana choćby przez środki masowego przekazu -„życie jak na ekranie”

- rzeczy, przedmioty mają największe znaczenie

- jednostka wzoruje się, nie bierze inicjatywy

-w takim świecie należy być czujnym i elastycznym, należy podążać za prądami i umieć się dostosować

- wolność jako złudna dowolność, stała się priorytetem, wartością nadrzędną a wybór tożsamości stał się wartością samą w sobie

-wolność przekładana jest na zakres możliwości konsumenckiego wyboru

- życie polega na ciągłym wybieraniu i daje złudne poczucie bezpieczeństwa

-człowiek posiadający paletę możliwości, czyje się pewniej dokonując wyborów

- ciągłe wybory powodują poczucie niezaspokojenia, a to budzi lęk i niepokój

-im bogatsi bogacą się, biedniejsi widząc większą różnicę, czują się gorsi, niedopasowani

kuszą ich bardziej rzeczy łatwo dostępne bogaczom

-KUPOWANIE, KULTURA PIENIĄDZA- pokolenie bez dyscypliny, kary, rozpieszczone pieniądzem

- „gdy przybywa możliwości, rośnie groźba destrukturacji, fragmentaryzacji i dezartykulacji”

- spokój, pewność i bezpieczeństwo stały się zagrożeniem dal wolności wypowiadania i potwierdzania własnego JA- dlatego to pierwsze ulega degradacji.

2.Martin O' Brnie „Esej o płynnej tożsamości”

-istnienie tożsamości jest raczej lepkie, klejące i niejednorodne niż płynne

- prawomocność tożsamości we współczesnym świecie jest najczęściej uwarunkowane interwencja z zewnątrz

-niektóre tożsamości nie są trwałe bez względu na kontekst, do których nawiązują

▪ tożsamość płci(Gagne, Tewskbury)

Jest ona wyuczona i realizowana w interakcjach, ale na poziomie kulturowym jest narzucana np. przez religię, czy przekazywana przez środki masowego przekazu i zapisana w archetypach kulturowych

-gdy wyjdziemy poza taką seksualność natrafimy na bariery i ograniczenia, które krępują swobodę przyjmowania lub odrzucania wyznaczników tożsamości

-pod wieloma względami współczesne tożsamości nie są stałe…lecz uogólnienie prowadzi do błędnej interpretacji podstawowych symptomów wzorowania tożsamości, które pomimo zmieniającego się świata nie ustępują

* autor jako przykład podaje książki feministek tożsamości płci dwóch feministek*

Jedna z nich pisze o współczesnej kobiecie bułgarskiej. Ma ona problemy z identyfikacją, definicją i akceptacją siebie. Traktowana jest jak dawniej, lecz wrzucona w wir postmodernizmu, co kłóci się z tezą płynności

- Cala praca ma na celu przeciwstawienie się poglądowi, że zachodzące zmiany oznaczają przejście od stałości do płynności, od tradycyjnej tożsamości i planów życiowych do tożsamości refleksyjnej i refleksyjnie układanych projektów

- we współczesnym społeczeństwie proce tożsamości jest nierównomierny, niebezpieczny politycznie i społecznie, jest uregulowanym procesem podtrzymywania dawnych nierówności i wytwarzania nowych.

3.Małgorzeta Jacyło

Alina Szulżycka „Uzależnienia. Między anemią i autonomią”

- uzależnienie= kompulsywna konsumpcja( np. alkohol), abstynencja(anoreksja), brak samokontroli

-może być indywidualnie lub grupowo przezywane lub praktykowane

- aby stworzyć jedną charakterystyczną strukturę dla uzależnienia należy odwołać się do kontekstu kulturowego

- dwa ważne procesy

▪ demografizacja (klasyfikowanie i ocenianie przez instytucje)

▪ indywidualizacja( różnica między jednostkami)

-Człowiek uzależniony nie ma cech podmiotu

● rozerwanie tradycyjnej więzi „ motyw- działanie- skutek” (podstawowy atrybut podmiotu)

● obfitość możliwych działań

● brak integracji ciała i duszy - żadne z nich nie odpowiada za siebie

„podmiot larwalni” i „podmiot wirtualny” - dzieci i osoby uzależnione

we współczesnym świecie osoby te uzyskały prawa podmiotów

-psychoanaliza - przykład zmian w myśleniu o podmiocie-nadała przemianom postać systematycznych teorii i praktyk terapeutycznych

- „podmiot larwalny”- przebiegły, sprytny, robi wszystko aby przerwać terapię, rządzony jest sprzecznościami, gdyż odzyskanie podmiotowości może dokonać się tylko z pozycji samooskarżenia

- język samooskarżenia jest korelatem nowoczesnej władzy, chce ona aby każdy znalazł lub stworzył dla siebie miejsce

- tradycyjne badania i terapia lekarska poszukują źródła przyczyn w biografii pacjenta, aby jego motywom przypisać porządek

-w zachowaniach występuje także „powtórzenie”, które determinuje zachowanie pacjenta,

jest mechanizmem obronnym. Pozwala przeżyć, ale tylko teraz bo przyszłości nie bierze pod uwagę

- samooskarżanie pozwala na postawienie sobie diagnozy, jest związane z konstruowaniem tożsamości

-osoba uzależniona musi zerwać z przeszłością, stać się „nową osobą”, zerwać ze swoją biografią

-wg. nowoczesnych metod terapii uzależnienie jest ogólnym wzorem tożsamości czy powtarzalnym jego elementem

-każdy jest uzależniony

- nie można zerwać ze swoją biografią lub pozycja społeczną, to spowodowałoby uruchomienie mechanizmów obronnych

- należy w uzależnieniu dojrzeć właśnie wirtualną strukturę- uniwersalną strukturę tożsamości

- demografizacja, towarzysząca indywidualizacji, dała początek do rozpoznania się w pozycjach znamionujących stan „odstępstwa od normy”

-bark odstępstw mamy tylko w konformizmie

- należy umieścić się w obszarze a-nomii, gdyż to daje możliwość podlegania tylko tym prawom, które wybraliśmy

- w takim razie uzależnienie traci sens irracjonalnego wyboru w racjonalnym świecie

- można mówić o irracjonalnym wyborze tylko w odniesieniu do tradycyjnej moralności opartej na utylitarnym wartościowaniu czasu i ciała.

CZAS ●pracy ●odpoczynku

- współcześnie to karykatura czasu dobrej jakości wytworzona przez techniki dyscyplinarne -kumulowanie czasu

-narzucona dyscyplina, w uzależnieniach powoduje „puste powtarzanie”, co powoduje nowe uzależnienie- na początku niewidoczne

Efekt- psychologia i psychiatria mają na celu likwidację uzależnienia- choroby, defektu, a przede wszystkim tego, co je wywołuje

-uzależnienia charakterystyczne dla określonych klas staja się uniwersalne, lecz większość z nim funkcjonuje w klasie średniej

- uzależnienie jest powodowane niedostosowaniem, pod czym kryje się proces tworzenia tożsamości

- uzależnienie można odnieść także do koncepcji społeczeństwa konsumpcyjnego:

● najważniejszy wybór, Anie to, co zostało wybrane

● każde działanie określane jako wybór

● wybór- kontekst moralny i ekonomiczny

● ekonomia polityczna nowoczesnej władzy nie przewiduje zakazów, tworzy przedmioty podzadania, zwiększa nadzieje i szansę na sukces.

- aby to osiągnąć należy się dostosować

-różnica między pragnieniem a potrzebą jest w społeczeństwie konsumpcyjnym coraz bardziej problematyczna

-konsumenta nigdy nie opuszcza niepewność, nigdy nie jest zaspokojony

- uzależnienie jawi się tu jako wybór nie wybierania- osoba nie szuka potwierdzeń

i gwarancji swej tożsamości w państwowym systemie- uwalnia się od niego

- uzależnienie staje się sposobem wyrwania się z koła konsumenckiej wolności- monotonia sięgania cały czas po to samo „powtarzanie”

-z morza ofert nie wybiera nic

wg. Baudrillarda- wyzwolenie jest niemożliwe, gdy wyzwalamy się z pewnego wyobrażenia wolności

4. Aldona Jawłowska „Tożsamość na sprzedaż”

-pytania dotyczące tożsamości pojawiają się w wyniki braku „punktu odniesienia” - wartości, określenia prawdy, czy wizji przyszłości

- Pojęci pojawiające się w literaturze:

„kryzys tożsamości”

„rozpad tożsamości”

„schizofreniczność” kultury współczesnej

-pojawia się poczucie zagubienia, a także nowe możliwości autokracji

-„ dramat uznania niezgodności między tym kim chcemy być, a tym co inni są nam w stanie przyznać”

-możemy nie zdobyć „uznania”, co buduje naszą tożsamość, gdyż nasze standardy nie będą uznawane przez innych

- rozgrywa się to na poziomie indywidualnym i grupowym

- bez względu na uczestników dyskursu, to kultura popularna kształtuje aspiracje życiowe i gwarantuje sukces w postkomunistycznej Polsce

- to wybór dóbr konsumpcyjnych i ofert rynkowych gwarantuje sukces i samookreślenie

● „TOŻSAMOŚĆ KULTUROWA” - to proces samookreślania się wobec jakichś „składników” rzeczywistości symbolicznej, pozwalających odróżnić siebie od innych, zająć miejsce w przestrzeni społecznej.

- posiadanie tożsamości jest gwarantem zdrowia psychicznego ładu społecznego

Dana czy uzyskana jest wartością, a jej brak powoduje zachwianie równowagi w skali społecznej lub jednostkowej

●Tożsamość wg.E. Słoma

„przekonanie o posiadaniu zalet, poczucie własnej wartości i możliwości wywierania wpływu na otoczenie

● L. Kołakowski wyróżnia 5 składników tożsamości:

1)substancja

2)pamięć

3)antycypacja

4)ciało

5)świadomość określonego początku.

Tożsamość jest postulatem, sytuacją, niż trwałym stanem posiadania

-ma zawsze charakter twórczy

-nie posiadamy jej, musimy ją wynaleźć

- ważne jest kim są „inni”, stanowiący punkt odniesienia dla procesów tworzenia tożsamości- określenie ich to gwarant dla tych procesów( np. ruchy społeczne i kult., wspólnoty religijne itd.)

- „rynkowe oferty tożsamości”- to wszystko co kształtuje osobowość konsumenta

-tożsamość tworzy granice

-„tożsamość słaba”- posiada łatwo przekraczalne granice, jest zmienna, chwiejna, to stały wyścig z samym sobą. Charakterystyczna dla społeczeństw postindustrialnych

- tym tendencjom towarzyszą inne, tworzące „tożsamości silne”, dające poczucie bezpieczeństwa i zakorzenienia w szybko zmieniającym się świecie

- mamy odczynienia, z jednej strony z banalizacją, wywołaną dominacją wartości konsumpcyjnych, z drugiej zaś absolutyzacją

* to druga może prowadzić do nietolerancji i wrogości

- w tym punkcie znajduje się Polska- przejście od wschodniego komunizmu do zachodniego kapitalizmu, procesy globalizacji.

- to wiąże się z załamaniem się dotychczasowego systemu wartości, porządku kulturowego

- jednostki stanęły wobec dylematu samookreślania

- w PRL-u funkcjonował jasny i konkretny podział na MY i ONI

- manifestowanie narodowej tożsamości, po upadku komunizmu, przestało być konieczne

- kanon kultury narodowej rozpadł się, czyli główne źródło idei

-Szpaciński mówi o kryzysie, nie rozpadzie kanonu kultury- jest on zmienny i otwarty, zmieniają się treści, reguła „kanoniczności” pozostaje

- następuje kryzys dyskursu o Polsce i polskości, a po otwarciu granic pada mit Zachodu

-badania dotyczące religijności również słabo wypadają.

Pojawia się nowa kategoria ludzi „wierzących” -sekty, ludzie nie praktykujących, na swój sposób odnoszących się do religii.

-tożsamość Polaka katolika staje się problematyczna

Ideologia konsumpcyjna

- pojawia się w sytuacji bycia „pomiędzy”, na pograniczu, a wraz z nią oferty tożsamości

-świat postindustrialny to spektakl, który czci przedmioty i towary

- konsumpcja to naczelna zasada i godna realizacji wartość i jest źródłem legitymizacji wszelkich wartości

- jest kryterium sukcesu i postępu jednostek i społeczeństw

- upadek autorytetów- państwa, kościoła, a zaufanie budzą instytucje finansowe, komercyjne i biznesowe

- wg. J. Boudrillarda osiągnęliśmy stan, w jakim konsumpcja ogarnia całość ludzkiego życia, a całe środowisko jest wg. niej „umeblowane”

- najważniejsze jest zabawa i bycie szczęśliwym- można to kupić

- wpisana jest tu jednak kategoria przestarzałości - wychodzenie z mody, nieustająca pogoń i niezaspokojenie

- wolność wyboru- wybór samego siebie- być wolnym to różnić się od innych

- hiperprogram wyborów

- Barman „metoda rynkowa polega na budowaniu JA przy pomocy obrazów”- kształt ciała, ubiór, domu i jego zawartości itd.

„Kupuję, więc jestem, jestem tym, co kupuje”

- wraz z towarami kupujemy style życia i oznaki przynależności do wspólnot, także „rynkowych”

MEDIA

- MTV, VIVA, MLM- dają wzory autokracji- moda, styl zabawy, nieustanna rozrywka

-„składanie” siebie z różnych cech i wzorów zachowań „bohaterów” kultury popularnej

- konstytuowanie siebie poprzez manipulowanie własnym ciałem- fragmentaryzacja

-samookreślanie poprzez kupowanie

- w Polskiej wersji kultury konsumpcyjnej kobieta panuje w wiecie przedmiotów, a dzięki temu może mieć władzę na mężczyzną

-jest również warunkiem zdobycia kariery

-reklamy skierowane są głównie do ludzi młodych

- młodych polskiej rzeczywistości „nowe” wzory mieszają się z tradycyjnymi

- media zmieniają jednak kontekst kulturowy, punkt odniesienia, w którym sytuujemy tożsamość

- pomimo tego tworzą się grupy kultur mniejszościowych, które chcą szukać innych dróg samookreślania się

5.Marian Kempny „Globalizacja kultury i ulokowanie tożsamości? Procesy kulturowe w teoretycznym dyskursie współczesnej socjologii”

„kultura bez społeczeństwa” (A. Touraine)

-„ kultyralizacja”- zmiana statusu zjawisk poznawczych, które były mechanizmami decydującymi o przemianach w społeczeństwach ponowoczesnych i postkomunistycznych

- zmiana dyskursu o tożsamości indywidualnej i społecznych, więzi solidarności, identyfikacji

-pojawia się globalizacja, która mówi, iż świat jest jedynym miejscem…to zakłóca relację między społeczeństwem a kulturą

- następuje przejście od społeczeństw nowoczesnych do ponowoczesnych.- oznacza to jakościową zmianę, zatarcie granic

-teoria funkcjonalistyczna- ewolucja nowoczesnych społeczeństw dokonuje się w wyniku różnicowania i współzależności podsystemów systemu społecznego

Takim podsystemem jest kultura i ma ona za zadanie „kultywowanie wzorów”

-kulturowa nowoczesność jest niespójna, wew. zróżnicowana wręcz amorficzna

-dochodzi do fragmentaryzacji kultury, która często staje w sprzeczności do innych sfer rzeczywistości społeczeństwa kapitalistycznego

-skutkiem jest rozproszenie kultury

-postmodernizacja oznacza zatem, że procesy modernizacji przekraczają pewien punkt krytyczny, powstaje „postkultura”

-jej granice są zamazane, wieloznaczne i niejednorodne

- kultura jest tu tworem wewnętrznie sprzecznym

-poskultura, to zatracenie hierarchii i brak rozróżnienia na lepsze i gorsze

- jej cechą jest nieograniczone manipulowanie możliwościami,, pęd do rozróżnienia

F. Jameson- nigdy dotąd kultura nie była tak nasycona znakami i przekazami, jet ona obecna w każdym elemencie społ. Konsumpcyjnego

- zatarcie granicy między realnością a obrazem

- znak i towar, to jeden twór

Trzy cechy podkultury wg. Barmana:

1)” teren samorządowy”- rozprasza się i koncentruje

2)żadne z działań kulturowych nie jest zwykłym naśladownictwem istniejących wzorów, brak rozróżnienia na twórcę i odbiorcę

3) to powoduje zanegowanie poszukiwań istoty kultury, jej centralnych wartości

- kultura we współczesnych społeczeństwach niczemu nie służy, cechuje ją wolność i emancypacja

- podstawowe kategorie kultury to „hybrydyzacja”, „kreolizacja”, „globalizacja”

- ogromne zmiany, które zachodzą w społ. globalnym, tworzą strukturę „społeczeństwa sieciowego”- połączonego wartościami, ideałami, sposobami postępowania itd.

- ludzie zaplatani są w wielość struktur znaczeniowych, które tworzą kulturę światową

- kultura jest sfragmentaryzowana, a jej konsekwencją jest relatywizacja tożsamości społecznych jednostek

- dziś „wszyscy są w ruchu”, więzi ulegają rozluźnieniu, a tożsamość jawi się jako świadomy wybór z palety możliwości (Barman)

A. Gidens „samo-określanie”- wskazuje na obiekt indywidualnej samoświadomości. To zadanie do wykonania, które nigdy nie będzie uwieńczone pełnym sukcesem

- to tworzenie tożsamości z odwołaniem do abstrakcyjnych reguł czy przedstawień, gdyż często identyfikujemy się z obrazami

- problem tożsamości był odpowiedzią na niejednoznaczności nowoczesnego społeczeństwa, był próba odnalezienia w sobie trwałego punktu oparcia jednostki

-globalizacja wpływa na intymność, cechująca indywidualna tożsamość

- tożsamość postmodernizmie tożsamość staje się „ swobodnie wybraną grą , teatralną prezentacją jażni”

-społ. tożsamość kształtuje się w trakcie dokonywania przez jednostkę łączenia elementów. Które pochodzą z różnych tradycji, lecz nie stanowi to trwałej całości

- swoiste alter ego stanowią jednostki żyjące w opozycji do „kosmopolitów”, lecz w dużym stopniu taki styl życia także wynika z wyboru rozchwianych jednostek

- globalizacja nie musi wykluczać lokalności

Część II Być „innym”

1. Małgorzata Melchior

„Poczucie inności: konstruowanie tożsamości jednostkowej”

- jednym z podstawowych warunków określania przez jednostkę tożsamości jest dostrzeganie własnej odrębności, indywidualności

- „Poczucie tożsamości”

● poczucie tożsamości osobistej

- to jej wyjątkowość, odrębność( różnice, jakich jednostka postrzega i doświadcza w stosunku do innych)

●poczucie tożsamości społecznej

- to podobieństwa łączące jednostkę grupą, a także różnice dotyczące jej grupy w stosunku do innych grup.

-poczucie `inności”- kategoria znajdująca się pomiędzy, będąca podstawą porównań społecznych, niezbędna do wykształcenia tożsamości społecznej

-różnice społeczne mogą prowadzić do poczucia obcości, braku przynależności i miejsca w społeczeństwie

-w społ. mamy do czynienia z mechanizmem „naznaczania”

- w życiu dorosłym różni się sfera kulturowa i światopoglądowa, odwołuje się do innych wartości, symboli, tradycji

- u dzieci i młodzieży potrzeba akceptacji jest większa

- w wieku młodzieńczym bycie „innym” odczuwane jest boleśnie

- Ziller- jednostka upodabnia się do innych, gdyż różnice jej zagrażają. Dopiero, gdy czuje się bezpieczna, szuka swojej odrębności

-bycie „innym” jest w większości przypadków doświadczeniem negatywnym- lecz może doprowadzić do wzmocnienia tożsamości lub też do wytworzenia się postawy nonkonformistycznej, wręcz egocentrycznej

2. Wojciech Pawlik „Tożsamość mniejszościowych kościołów i związków wyznaniowych Polsce po roku 1989”

-upadek komunizmu, powstanie nowych ruchów społecznych i religijnych, nowe formy działań kulturowych-z punktu homogenicznego modelu kultury, mogą być postrzegane jako zagrażające tożsamości

- w przypadku kościołów mniejszościowych i związków wyznaniowych, których działalność jest uregulowana prawnie, jej działalność nie jest już „innością”

- występuje pojęcie DYSKRYMINACJI - status grupy dyskryminowanej jest dla większości kościołów elementem tożsamości, tworzy ich tradycje i ustanawia teraźniejszą pozycje

- MASS MEDIA

1)umożliwiają szerszą misję duszpasterską, są kanałem artykulacji poglądów

2)kształtują ich społeczny wizerunek, przypisują określoną tożsamość i obraz

- kościoły mniejszościowe i związki wyznaniowe nie maja dużego dostępu do TV i radia, dlatego też korzystają z wydawnictw, konferencji, zlotów, aby przekazywać wiarę

- są one poddawane „polityce języka”- media nie tylko opisują, lecz także wartościują

- przekazywane przez media informacje dotyczące działalności są nierzetelne, często określane jako sekty, co nie tylko kojarzy się negatywnie

-tworzy się tzw. ”tożsamość przypisana”- jest elementem kontroli społecznej, jak również „naznaczeniem” społecznym

-Kościół Katolicki również uczestniczy w tworzeniu ich negatywnego wizerunku

-pojawiają się problemy z budową obiektów sakralnych, tworzeniem szkół wyznaniowych, importem żywności, wynajmowaniem sal na działalność misyjną

- trudna jest również sytuacja wyznawców środowisku społecznym- są szykanowani, wyśmiewani budzą podejrzenia

-często ukrywają swoją tożsamość - „tożsamość introwertywna”

- proces różnicowania tożsamości religijnej nie przebiega w próżni społecznej, pomagają mu regulacje prawne i działalność administracji państwowej

3. A.Bantkowski, K. Rokicka, A. Wróbel

„Problemy tożsamości mniejszości ukraińskiej w Polsce. Tradycja, a tożsamość”

- po przesiedleniach wiele obrzędów i tradycji zaczęło zanikać inne w ogóle nie były kultywowane

- problem polegał na dyskryminacji, braku Cerkwi, konieczności zaniechania języka ukraińskiego, przemiany pokoleń

- ukraińskie i polskie obyczaje zaczęły się ujednolicać

- dziś mamy do czynienia ze zjawiskiem postfolkloryzmu- składniki tradycji funkcjonują w oderwaniu od swojego pierwotnego kontekstu, są ze sobą zestawione i pojawiają się w określonych sytuacjach

- czasy współczesne dają większą swobodę, na ma powodu, aby się ukrywać

- nastąpiło ożywienie tradycji ukraińskiej

-jeśli jakiś element tradycji zostaje wybrany dla podkreślenia tożsamości etnicznej czy narodowej, jest silnie nacechowany emocjami i wartościowany

-rozmówcy są przywiązani do tradycji i chcą przekazywać ją następnym pokoleniom

- kultura tradycyjna odgrywa ogromną rolę w tworzeniu tożsamości mniejszości narodowych

4.D. Nadażdin

B. Witkowska

„obrządek greckokatolicki a tożsamość Ukraińców w Polsce”

- dopiero w 1989 następuje proces odrodzenia Kościoła Bizantyjska- Ukraińskiego w Polsce

- wierni często sami odbudowywali Cerkwie

- działalność Kościoła greckokatolickiego miała ogromny wpływ na tożsamość narodową- był on jednym z podstawowych czynników tworzących świadomość ukraińską

- obecnie aktywność koncentruje się na zachowaniu tradycji religijnej i narodowej

- kategoria tożsamości narodowej jest tu rozumiana jako samoidentyfikacja narodowa, a nie tożsamość przypisana

- w świadomości badanych występuje utożsamianie przynależności narodowej z religią

- postać księdza greckokatolickiego jest gloryfikowana

- księża rzymskokatoliccy wydawali pozwolenia na uczestnictwo Ukraińców w mszach, lecz kwestię pochówku i odprawiania przez nich mszy „po swojemu” nie była w ogóle brana pod uwagę

- dlatego też często zdarzało się przechodzenie na polską wiarę- lecz łączone z utratą samoświadomości narodowej

- często chodzono także na msze do obydwu kościołów

- zaniedbanie własnej religii, choć czasem nieuniknione, uznawane było i jest za pierwszy krok do wynarodowienia, utraty godności

- badani są emocjonalnie związani ze swoim kościołem, a obecność w nim wyznaczników narodowych(np. język ukraiński) jest wysoko ceniona

- obrządki greckokatolickie mają znaczenie narodowe

5.Chris Hann „Być Ukraińcem w Polsce: głosy z podziemnego miasta”

-w Przemyślu, odległym o 10 km. od granicy ukraińskiej, mieszka obecnie 1-2 tysiące Ukraińców

- roszczenia dotyczące własności miasta są głęboko zakorzenione w obu kulturach narodowych i jego historii( I i II wojna światowa, podziały, migracje)

- w okresie międzywojennym liczba Polaków, wyznania rzymskokatolickiego, rzymskokatolickiego Przemyślu wzrosła, lecz tereny były zamieszkiwane głównie przez grekokatolików

- po 1956 roku mniejszość ukraińska była już formalnie zarejestrowaną grupą mniejszościową i otrzymała oficjalne uprawnienia do rozwoju własnej kultury- mieli wsparcie Związku Ukraińców w Polsce

-kościół greckokatolicki jednak cały czas musiał walczyć o swoje prawa- ich majątek przekazano Cerkwi prawosławnej

- po 1989 Jan Paweł II poparł prawo tego kościoła do jawnej działalności, lecz represje ze strony Polaków nie ustąpiły

- zdania polskich nacjonalistów nie zmieniły także starania władz Warszawy o poprawę relacji polsko-ukraińskich(przeniesienie festiwalu kultury ukraińskiej do Przemyśla)

- poczucie krzywdy i niesprawiedliwości nadal funkcjonuje w świadomości Ukraińców(badania 1996-97)

-pomimo tragicznej(ludzie często ukrywali swoją tożsamość dla bezpieczeństwa swojego i bliskich) sytuacji u większości wyraźnie zaznaczyła się dominująca tożsamość narodowa i determinacja do zachowania jej w przyszłości

6.W.Schlot „W poszukiwaniu tożsamości kulturowej w ideologicznie nowych warunkach- „Wróżby” G.Grassa i „Hanneman” S.Chwina”

- zawarte są tu problemy pojednania i tworzenia tożsamości

-oba teksty reprezentują przykłady literatury pogranicza, zajmującej się zmianami w różnych fazach przejściowych

- analizowane są tu w ramach specyficznego modelu kulturowego- koncepcja otwartych kultur

-działające wewnątrz nich osoby charakteryzuje wysoki stopień gotowości do ponoszenia ryzyka i tolerancja

-ich aktywność skierowana jest na przezwyciężanie aktualnego stanu i na walkę z ideologiami, które im jako przedstawicielom różnych kultur utrudniają życie. Co zazwyczaj skazane jest na niepowodzenie

-wizja myślenia ogólnoeuropejskiego, jako elementu integracyjnego w kontekście wejścia Polski do UE, zawiera u obu autorów dodatkowy aspekt

-chodzi tu o kultury „pograniczne”, które zmieniają swoją postać w procesie wewnętrznych przemian

-proces ten wiąże się ściśle z „demontażem” historii- powstaje nowe pojęcie „historia po końcu historii”

-W Europie „bez granic” będą powstawać rejony graniczne, zawierające kultury pogranicza

-oba teksty sygnalizują trudności przemian, także „psychiczno-mentalnych” i możliwości niepowodzeń

CZĘŚĆ III

„TOŻSAMOŚĆ JAKO TEMAT KREACJI ARTYSTYCZNYCH”

1.J. Lubiak

A. Skalska „Ciało, tożsamość, sztuka”

- społeczeństwo ponowoczesne wg.Bryana S. Tunera- społeczeństwo SOMATYCZNE- jest systemem, w którym ciało będące źródłem przymusu i oporu jest głównym obszarem politycznej i kulturalnej aktywności

- to przez ciało wyrażane są napięcia społeczne

- zasadniczym zadaniem polityki jest regulacja przestrzeni między ciałami, nadzorowanie połączeń między nimi, czy też legislacja określająca kształt cielesności

-ciało jest postrzegane jako determinant ludzkiej tożsamości

-to nośnik wartości symbolicznych

-wg. Shillinga, w świecie gdzie wszelkie autorytety moralne, religijne zostały marginalizowane, ciało stało się jedynym trwałym fundamentem

- powierzchnia ciała, to powierzchnia tożsamości

- nastąpiło oddzielenie ciała od natury

- granice ciała to granice tożsamości

-obrazy ciała, to środek wyrażania i przekazywania norm i zakazów

…w społeczeństwie ponowoczesnym są one przekazywane przede wszystkim przez środki masowego przekazu i reklamę

- jego ułomności stają się powodem wykluczenia

- artyści poszli w inna stronę…poszukują tożsamości w nie wyidealizowanym ciele

-tylko nagie ciało może przedstawić swoją tożsamość- także w sensie pozbawione „maski”- stare, młode, jędrni i pomarszczone, chore i zdrowe…(twórczość Katarzyny Kozyry, Alicji Żebrowskiej)

- sztuka to „poetyka przekraczania kanonów”

- ciało jest tu sposobem wyrażania poglądów, buntu wobec uprzedzeniom i modelom wytyczonym przez społeczeństwo postindustrialne… gdzie tożsamość wymaga poświęcenia biologicznego ciała

- sztuka ciała wykorzystująca technikę performance'u (body art.) w centrum stawia ciało biologiczne

- chodzi o wyzwolenie ciała i tożsamości od represyjnych norm

- sztuka ciała jest jednym z przejawów rozchwiania jego statusu we współczesnej kulturze

2. Ewa Rewers „Wizualizacja tożsamości: duże uwagi o tożsamości, urbanistyce i architekturze”

-koniec XX wieku zainteresowanie przestrzenią( w filozofii, sztuce, naukach społecznych i dyskursie architektonicznym)

-literatura, poezja ustępują nowym mediom i architekturze

- założenia architektoniczne i urbanistyczne mogą być ujmowane jako metaforyczna wizualizacja wielu zjawisk, w tym także pojęcia tożsamości

myślenie potoczne+naukowe+artystyczne

- narracja miejska- zapis procesu konstruowania/dekonstruowania/rekonstruowania przestrzeni konkretnych miast, świadomości ich mieszkańców i w końcu tożsamości,

prowadzą one w przeszłość, kształtują teraźniejszość i projektują przyszłość

-architektura- hybrydyczna sztuka- nie tylko wizualizuje koncepcje tożsamości, lecz sprawdza ich zastosowania, zasięg i społeczną akceptacje

- miasto daje nam odpowiedzi na pytania o wizję świata jego mieszkańców

-1.Gdańsk i 2.Berlin jako przykłady przemiany miast i tożsamości

ad 1. trzy połączone procesy mediacji:

· między lądem a morzem

· między kulturą polską a niemiecką

· między wchodem a zachodem Europy

procesy nawarstwiania i mediacji zbudowały tożsamość- grozi mu uzależnienie od kontekstu, nowej sytuacji, niż modelu

ad.2.

- rozbudowa ,od 2000 roku, wokół Muru Berlińskiego- jednocześnie tego co było rozdzielone oraz modyfikacja tego co po rozdzieleniu pozostało

występują tu pojęcia jedności i modyfikacji

-pojęcie CENTRUM- pełni dla przybyszów i mieszkańców rolę punktu orientacyjnego w przestrzeni, od wewnątrz to gwarancja stabilności i porządku, od zewnątrz natomiast warunek utrzymania tożsamości, pamięci, znaku ważności

3.U. Jarecka „Złudzenie wielokulturowości? O przekładalności doświadczeń ludzkich”

-Dwa zjawiska

1)przekazywane treści patriotyczne w muzyce rockowe( II poł. lat 80)

2)bunt czarnego rapu (lata 90)

- w obydwu dużą rolę odgrywa pojęcie narodu

-kultura popularna = wielokulturowość, różnorodność, ujednolicenie, uniformizacja= współczesna epoka

- kultura jako sfera pośrednicząca jest repertuarem znaków, symboli, sensów, wzorów i wartości :

·sprzyja nadawaniu znaczenia codzienności, jest w niej zawarta problematyka związana z poszukiwaniem własnej odrębności, miejsca

·jednakże tworzy raczej przestrzeń niedomówień, niż jasno określony obszar z gotowymi „zestawami tożsamości”

- wciąż poszukujemy akceptacji społecznej, lecz coraz mocniej wyróżniamy się ze świata

-media przedstawiają akceptowane modele tożsamości, wybierając je nie ma ryzyka odrzucenia gdyż są społecznie akceptowane

-także muzyka posiada taką funkcję

-Z. Barman- do konstruowania tożsamości grupowych niezbędne jest wyodrębnienie istotnych różnic, które stają się swoistym punktem orientacyjnym

- w tekstach podkultury widoczna jest niekiedy wroga postać, a tożsamość określa się poprzez negację świata i wyznawanych wartości

-tożsamość określa się w opozycji wobec innych tożsamości, bez wskazywania własnych charakterystycznych cech

●lata 80' były ciężkie(historia☺)-nazwy zespołów i treści przez nie śpiewane w doskonały sposób dawały temu wyraz(np.Opozycja, Śmierć Kliniczna itp.)

- teksty mówiły jaka jest rzeczywistość- brudna ,szara , pozbawiona perspektyw, ale polska…”to jest moja ziemia”

- wówczas panowała cenzura

● od 1987 rap wyznacza nową przestrzeń znaczeniową

-wywodzi się z getta, z walki o wolność, to wezwanie do rewolucji

-propozycja rapu to przykład negacji jako mechanizmu przejawiania się wątków „tożsamo-twórczych” w kulturze popularnej

-rap się internacjonalizuje

-teraz jest już pop-rap, zmienił swoją pierwotną formę

-z muzyki konfliktu, ze zjawiska o wymowie społecznej, do kultury popularnej przeniknęła tylko „powierzchnia”- gesty, ruchy, wulgaryzmy

4.Anna E. Kubiak „Syn marnotrawny: tradycje w New Age”

- nowa duchowość- należy bardziej do systemu działań, niż myśli, jest rodzajem religii- łatwo dostępnej, indywidualnej

- jest to religia „rozproszona”- rozwijająca się w poprzek tradycyjnych, społecznych podziałów, na podobieństwo sieci telefonicznej

- przenika środowiska: polityczne, militarne, ekonomiczne itd.

- New Age to spotkanie z obcością- oznacza obca kulturę, jak i tę część kultury, która była w nowoczesności marginalizowana(porównanie powracających tradycji do Syna Marnotrawnego)- kulturę orientu, egzotykę, z „naszymi” tradycjami pogańskimi, a także baśnie, mity, odmienne stany świadomości, uczucia, emocje

- jest przeciwieństwem nostalgicznego oglądania się na przeszłość, załamywania rąk nad zanieczyszczeniem tradycji, apokaliptycznej wizji końca

- kultura Wodnika jest praktyczna i optymistyczna, uwalnia od fundamentalizmu, używa kpiny i ironii w konfrontacji z problemami

- używa zabawy, aby utrzymać radosny stan w życiu

- drogą, na której rozpowszechnione są metody duchowego rozwoju, jest konsumpcja

„W New Age wpisana jest komercja”

- nowe interpretacje tradycji koncentrują się wokół kwestii ważnych dla współczesnego człowieka

-ważną rolę odgrywa psychoterapia

-pojęcie „Kosmicznego Chrystusa”- używane jest jako koncepcja unifikacji religii całego świata

-w N.E wszystko jest prawdziwe, jeśli zostało doświadczone, odniesione do czyjegoś życia

- cechą N.E jest epizodyczność- żadna prawda nie może obowiązywać przez całe życie

18

---