PROBLEM TOŻSAMOŚCI W

NOWOCZESNYM

SPOŁECZEŃSTWIE

Ewelina Błądek
Barbara
Brodaczewska
Ewa Rozciecha

BIBLIOGRAFIA

• A. Giddens. Nowoczesność i tożsamość.

Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2001.

• Z. Bauman. Wieloznaczność nowoczesna.

Nowoczesność wieloznaczna. Warszawa: PWN

1995.

• Tożsamość w czasach zmiany. Rozmowy w

Castel Gandolfo.  Kraków: Znak 1995.

• Słownik socjologii i nauk społecznych. Pod red.

Gordona Marshalla

• Darin Barney. Społeczeństwo sieci.

• Tożsamość a współczesność. Nowe tendencje i

zagrożenia. Pod red. Barbara Harwas- Napierała,

Hanna Liberska

• L. Dyczewski. Kultura polska w procesie

przemian. Towarzystwo Naukowe, KUL, Lublin

1993.

SPOŁECZEŃSTWO

Według słownika socjologii i nauk

społecznych społeczeństwo to:

Ogólnie rzecz biorąc grupa osób,

które mają wspólną kulturę, zajmują
określony obszar terytorialny oraz
mają poczucie przynależności do
zjednoczonej i odrębnej całości

NOWOCZESNOŚĆ

• Historyczne pojęcie

nowoczesności- odwołuje się do
miejsca i daty pojawienia się nowej
formacji społecznej,

• Analityczne pojęcie

nowoczesności- zawiera katalog
istotnych, konstytutywnych cech tej
odmiany porządku społecznego;
koncepcje „wielu nowoczesności”

CECHY NOWOCZESNOŚCI

według: A. COMTA

• Koncentracja siły roboczej w centrach miejskich
• Organizacja pracy zorientowana na

efektywność i zysk

• Zastosowanie nauki i technologii w procesach

produkcyjnych

• Pojawienie się jawnego lub utajonego

antagonizmu między pracodawcami a

pracownikami

• Rosnące kontrasty i nierówności społeczne
• System ekonomiczny oparty na indywidualnej

przedsiębiorczości i wolnej konkurencji

TOŻSAMOŚĆ

• W naukach socjologicznych pojęcie tożsamości,

choć niezwykle popularne, wzbudza po dzień

dzisiejszy wiele kontrowersji. Jest, bowiem

kategorią wieloznaczną, definiowaną w

zależności od naukowego nurtu lub przedmiotu

badań.

• W ogólnym ujęciu słownika socjologicznego

tożsamość definiuje się, jako okazywanie innym

jednostkom i samemu sobie identyfikacji

(utożsamiania się) z jakimiś elementami

rzeczywistości społecznej, a także umożliwienie

innym zdefiniowania i rozpoznania danego

obiektu, przez pewne cechy dla niego

charakterystyczne

TEMATYKĄ TOŻSAMOŚCI

ZAJMOWALI SIĘ :

• Leon Dyczewski
• Robert Szwed
• Krzysztof Jurek
• Anthony Giddens
• Erving Goffman
• Erik Erikson
• Henri Tajfel
• John Locke
• Gottfried Wilhelm Leibniz

GENEZA TOŻSAMOŚCI

Dopiero od niewielu dziesięcioleci

,,tożsamość” stała się przedmiotem
zainteresowania psychologii i nauk
społecznych:

• Tożsamość w tradycji filozoficznej
• Tożsamość osobowa
• Nowe pojęcie tożsamości

ŹRÓDŁA WSPÓŁCZESNEJ

TOŻSAMOŚCI

• Tożsamość, jako horyzont

moralny

• Tożsamość, jako coś osobistego
• Tożsamość grupowa, dla narodów

WYRÓŻNIA SIĘ:

1. Tożsamość jednostki - najczęściej rozumie

się, jako świadomość własnych cech, które

składają się zarówno na poczucie odrębności

jak i podobieństwa z innymi jednostkami, przy

jednoczesnym poczuciu ciągłości w czasie i

świadomości, że jest tą samą osobą, mimo

zmieniających się warunków i rozwoju jej samej.

Socjologowie i psychologowie podkreślają, że

tożsamość jednostki kształtowana jest w

procesie socjalizacji w toku, którego odpowiada

ona na pytania, „kim i jaką jest?” oraz „skąd

jest?”. Pytania te przypisują jednostkę do grup,

z którymi się utożsamia i które uznają ją za

swego członka, są to głównie grupy: rodzinna,

etniczna (narodowa) oraz religijna.

WYRÓŻNIAMY :

2. Tożsamość grupy (zbiorowa)- jest to sposób rozumienia,

przeżywania, zachowania i działania członków grupy w ramach

aktualnie żyjącego pokolenia, jak też w ciągu wielu pokoleń.

• Według M. Halbwachs podkreśla znaczenie zbiorowej pamięci,

która warunkuje poczucie wspólnoty i ciągłości w czasie i

przestrzeni. Ponadto w grupie istnieje tzw. zbiorowa świadomość

oraz wspólne struktury myślenia, zbiorowego czucia, systemu

pracy i działania, zbiorowego obrazu siebie i sąsiadów.

• Zarówno w przypadku tożsamości grupy, jaki i tożsamości

społecznej jednostki mamy do czynienia z dwiema parami

elementów:

• obiektywnym i subiektywnym

• z samookreśleniem się i z określeniem przez inne jednostki i

grupy

• W obu przypadkach elementem obiektywnym jest centrum

kultury, które istnieje i funkcjonuje niezależnie od woli i przeżyć

jednostek, czasem nawet wbrew ich osobistym celom życiowym.

Zarówno społeczna tożsamość jednostki, jak i tożsamość grupy

wspiera się na centrum kultury, można ją, zatem nazwać

tożsamością kulturową jednostki i grupy.

WYRÓŻNIAMY:

3.

Tożsamość religijna:

•

element religijny w tożsamości osobowej człowieka;

•

religia w sensie przekonań dotyczących boskości;

•

instytucje, wspólnoty religijne.

•

Czynniki, które składają się łącznie na tożsamość religijną to:

- pomięć zbiorowa Kościoła, widoczna w świętych księgach

historycznych, w żywotach świętych i materialnych pomnikach wiary-

świątyniach i dziełach artystów a także w tradycji dogmatycznej.

- nienaruszalność prawd wiary.
-kolejnym składnikiem danej tożsamości to sens. Kościół, jako

przewodnik, który prowadzi ludzkość do przestrzeni zbawienia. Sens ten

nie polega tylko na antycypowaniu przyszłości, lecz na aktywnej misji. W

przypadku Kościoła misja należy niezmiennie do jego sensu.

- Sukcesja Apostolska, dzięki niej tożsamość ciała rozpoznawalna jest w

sensie mocniejszym niż w przypadku innych organizmów zbiorowych.

- identyfikacja początku bytu zbiorowego w czasie. Wyznaczają go

narodziny Chrystusa, jego chrzest, cuda, kazania, przeistoczenie,

ukrzyżowanie i zmartwychwstanie

•

Tożsamość religijna nie jest instytucją odwoławczą, nie jest kryterium,

według którego odnajdujemy własną drogę, bądź oceniamy drogę

innego, lecz tym, co wynika z próby ustosunkowania się wobec boskości,

z zajęcia wobec niej takiego stanowiska, jakiego zdaje się wymagać.

NIEOKREŚLONOŚĆ

• Przednowoczesne społeczności ( miniaturowe ciasne

wszechświaty, w których członkowie wpisywali całość

swego życia) charakteryzowało „gęste uspołecznienie”-

czyli to ze świat tamten był wypełniony po brzegi

przyjaciółmi i wrogami i tylko nimi. (nieznajomi, czy

obcy mieli miejsce na marginesie) Chwilowego

nieokreślonego szybko się określało, albo jako

przyjaciela albo jako wroga.

• Nowoczesne społeczności nie ma koordynacji miedzy

fizyczną gęstością zaludnienia a gęstością

uspołecznienia. Tu obcy pojawia się masowo i nie ma

zamiaru odejść. Wielkie migracje czasów nowoczesnych

są wynikiem starań o ujednolicenie ludzkości.

• Zadawanie się z obcym jest nacechowane paradoksami

nie ma jasnych reguł. Najlepiej jest ich unikać.

• Nowoczesne państwo narodowe zaprogramowane

jest dla rozwiązania problemu obcych. Definiuje

przyjaciół jako rodaków. Promują i często

propagują uniformizm.

TOŻSAMOŚC NOWOCZESNA

• Według Castellsa w nowoczesnym społeczeństwie logika

tożsamości nabiera szczególnego znaczenia.

Uwydatnienia treści tożsamości jest spowodowane przez

panujące w społeczeństwie warunki i stanowi główne

źródło społecznego i politycznego oporu wobec tych

warunków. Castells ujmuje to tak: „ W świecie

globalnych przepływów bogactwa, władzy i obrazów,

poszukiwanie tożsamości zbiorowej lub indywidualnej

przypisanej lub konstruowanej, staje się fundamentalnym

źródłem społecznego sensu. […]tożsamość staje się

głównym a czasem jedynym źródłem sensu a tych

okresach historycznych, których cechuje powszechna

destrukturyzacja organizacji, delegitymizacja instytucji,

gaśnięcie głównych ruchów społecznych i efemeryczne

ekspresje kulturowe. Ludzie coraz częściej budują swoje

sensy nie wokół tego co robią, lecz wokół tego kim są

lub wierzą, że są.

TOŻSAMOŚĆ NOWOCZESNA

• Tożsamość zostaje zaprezentowana jako energiczna,

dialektyczna siła, opierająca się chwiejnej dynamice

nowoczesnego społeczeństwa. Tożsamość pojawia się jako

wyobcowany „inny” globalizacji „nieskończonego czasu” i

pozbawionej konkretnego miejsca „przestrzeni przypływów”.

Ten „inny” pojawia się zarówno wewnątrz jak i poza zasięgiem

sieci globalnych. W obrębie tego zasięgu tożsamości pojawia

się w roli organizacyjnej siły u tych, którzy doświadczają

społeczeństwa sieci jako czegoś, w czym ich autonomia jest

ograniczona, w czym globalne siły grożą zredukowaniem ich

szczególnych i odrębnych cech do stanu homogeniczności i w

czym władza określania warunków ich stawania się jest coraz

rzadziej powierzana aktorom i instytucją, na których i które,

zgodnie z własnymi nadziejami mogą mieć bezpośredni wpływ.

• Zdaniem Castellsa, właściwością nowoczesnego

społeczeństwa jest „powszechny wzrost fali znaczących

przejawów wyrażania tożsamości kolektywnej, która stanowi

wyzwanie dla globalizacji i kosmopolityzmu w imię, czy tez z

powodu, kulturowej niezwykłości i ludzkiej kontroli nad swoim

życiem i otoczeniem”

KATEGORIE TOŻSAMOŚCI

• Tożsamości legitymizujące – wywołane przez dominujące

instytucje i ideologie społeczeństwa, tak aby odzwierciedlać,

popierać i usprawiedliwiać jego strukturę społecznych ról i relacji,

wliczając w to stosunki siły i władzy, włączenia i wykluczenia,

dominacji i podporządkowania. Ustanawiają one w określonym

kontekście granice społeczeństwa obywatelskiego, przykład:

obywatelstwo narodowe

• Tożsamości oporu – ukształtowane na zasadzie sprzeciwu,

wykluczenia albo podporządkowania się legitymizujących

tożsamością danego społeczeństwa i jego instytucji. Wykluczenie,

wyrzucenie poza nawias i podporządkowanie w odniesieniu do

dominujących kategorii społeczeństwa dają początek zbiorowym,

obronnym tożsamością, które podważają prawomocność

dominującego porządku i instytucji społeczeństwa

obywatelskiego, dążą do liberalizacji społeczeństwa

obywatelskiego, przykład: tożsamość feministyczna

• Projekty tożsamości – stanowią one także opór prawomocności

konstruowanego przez dominujące kategorie i instytucje

społeczeństwa obywatelskiego, jednocześnie ją podważając.

Różnią się one jednak od tożsamości oporu.

DYLEMATY TOŻSAMOŚCI

1. Unifikacja- fragmentacja : w refleksyjny projekt

tożsamości włącza się wiele kontekstualnych zdarzeń i

postaci, doświadczenia zapośredniczonego, pośród

których trzeba wytoczyć właściwy kierunek

2. Bezsilność- kontrola : gwarantowana przez

nowoczesność, dostępność wielu stylów życia stwarza

wiele możliwości kontroli, ale tworzy też poczucie

bezsilności

3. Autorytet- niepewność : w sytuacji barku

ostatecznych autorytetów refleksyjny projekt

tożsamości oscyluje między pewnością a niepewnością

4. Doświadczenia osobiste- doświadczenie

urynkowione: narracje tożsamościową trzeba

konstruować w warunkach, których znormalizowany

wpływ na konsumpcję zakłóca kontrolę osobistą.

PROBLEM TOŻSAMOŚCI W

NOWOCZESNYM

SPOŁECZEŃSTWIE

1. Kryzys rodziny
2. Migracje
3. Nierówność społeczna
4. Brak refleksyjności
5. Indywidualizm

POLSKA TOŻSAMOŚĆ KULTUROWA

Problem tożsamości kulturowej polskiego społeczeństwa jest niezwykle interesujący w

kontekście zjawisk, które postawiły ją w sytuacji poważnej próby, zaliczamy do nich:

•

niestabilność czynnika ludzkiego – w wyniku działań II wojny światowej ludność Polski
straciła 6 milionów obywateli. W tym okresie wyraźnie zaznaczyła się także ruchliwość
przestrzenna i społeczna Polaków. Ruchliwość ta warunkowana była: zmianami ustrojowymi,
przesiedleniami związanymi ze zmianą granic oraz rozwojem uprzemysłowienia i urbanizacji.
Wszystko to spowodowało znaczną niestabilność czynnika ludzkiego, czyli twórcy i
przekaziciela tożsamości kulturowej, co ma kluczowe znaczenie dla jej zachowania i rozwoju.

•

urzędowa zmiana profilu kultury – narzucony siłą ustrój socjalistyczny oznaczał
odrzucenie znacznej części kulturowego dziedzictwa w Polsce. Największe różnice między
odwiecznym ładem a nowym porządkiem zaznaczyły się w następujących kwestiach:

–

nowa kultura odrzucała wartość absolutną Boga i transcendencję człowieka

–

przyznawała priorytet państwu przed osobą

–

walkę czyniła zasadą życia i rozwoju społecznego

–

własności państwowej przyznawała pierwszeństwo przed prywatną

–

lekceważyła przeszłość i tradycję

–

państwo czyniła jedynym mecenasem kultury

•

Zmiany jakie nastąpiły w 1989 roku sprawiły więc, że powstało wiele luk w świadomości
społecznej poszczególnych grup społecznych. Panującą wówczas atmosferę określić można
mianem niepewności, nieufności oraz braku jasnej wizji przyszłości. Takie postawy
zdecydowanie nie sprzyjały rozwojowi tożsamości kulturowej.

•

kształtowanie nowych elit kultury – niemal zupełnie zniszczono takie warstwy społeczne
jak ziemiaństwo, burżuazja, bogate mieszczaństwo oraz inteligencja, (która odgrywała
istotną rolę w polskiej kulturze). Nowy ustrój stworzył warstwę społeczną kształtującą nowy
system społeczno-kulturowy, zaliczamy do niej członków Polskiej Partii Robotniczej, a później
Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Tym samym nastąpiło upolitycznienie kultury.

BADANIA

BADANIA

BADANIA

KONIEC

Dziękujemy za uwagę.