PROBLEM STARZENIA SIĘ SPOŁECZEŃST W KONTEKŚCIE ZDROWIA PUBLICZNEGO

Czym jest starość?

Proces biologicznego starzenia się to:

• stopniowe narastanie z wiekiem różnych nieprawidłowości w funkcjonowaniu każdej części naszego organizmu;

• powolny proces degeneracji tych mechanizmów naszego ciała, których zadaniem jest odpowiednie reagowanie na różne silne oddziaływania.

• niezliczone mnóstwo procesów mających doprowadzić do uwiądu 60 bilionów komórek tworzących człowieka.

W ciągu życia prawie cały nasz organizm kilkakrotnie się odnawia. Po około siedmiu latach jesteśmy nowymi ludźmi w pełnym tego słowa znaczeniu. Nie dzieje się tak jednak bez końca, gdyż po ściśle określonej liczbie podziałów komórki przestają się mnożyć.

Kiedy zaczyna się starość?

Obecnie Światowa Organizacja Zdrowia uznaje 60 rok życia za początek starości.

Wyróżnia się trzy okresy starości:

• 60 - 75 r.ż. - wiek podeszły (tak zwana wczesna starość)

• 75 - 90 r.ż. - wiek starczy (tak zwana późna starość)

• 90 lat i więcej - wiek sędziwy (tak zwana długowieczność)

Starzenie się SPOŁECZEŃSTW

To wynik zwiększającej się liczby osób starszych w stosunku do całości populacji.

W badaniach demograficznych za stare uznaje się takie społeczeństwo, w którym:

• odsetek osób powyżej 60 roku życia przekracza 12 % lub

• odsetek osób powyżej 65 roku życia przekracza 7%.

Czynniki warunkujące starzenie się społeczeństw:

Urodzenia

Umieralność

Długość życia

Migracje ludności

Czynniki starzenia się społeczeństwa:

• 1) Wzrost liczby urodzeń przyczynia się do wzrostu liczby dzieci w strukturze populacji, co obniża udział ludności starszej. Natomiast zmniejszenie liczby urodzeń przyczynia się do wzrostu liczby ludności starszej.

• 2) Migracje również mają duże znaczenie. Szczególnie ludzie młodzi migrując stymulują strukturę demograficzną, a co za tym idzie wpływają na zmiany w starzeniu się ludności.

• 3) Umieralność działa albo hamująco albo przyśpieszająco w zależności od występowania w poszczególnych grupach wieku. Jeżeli umieralność niemowląt się zmniejsza to wzrasta udział roczników młodszych, a tym samym maleje odsetek ludności najstarszej. Natomiast jeśli spada umieralność w najstarszych grupach wiekowych zwiększa się zarazem udział roczników najstarszych.

• 4) Długość życia:

a) przyzwyczajenia b) wpływ środowiska c) jakość usług medycznych

Pośredni wpływ na długość życia mają także:

• poziom zamożności społeczeństwa,

• lansowany model rodziny,

• aktywność zawodowa kobiet,

• wykształcenie ludności,

• polityka społeczna państwa.

Do czego to prowadzi?

Starzenie ludności stało się zjawiskiem politycznym, z następstwami: demograficznymi, społecznymi i ekonomicznymi.

Na całym świecie rośnie procent ludzi starszych:

- w 1959 roku na świecie było 8% powyżej 65 roku życia.

- obecnie ponad 600 milionów ludzi osiągnęło lub przekroczyło 60. rok życia.

• - w ciągu następnych 25 lat liczba ludności w wieku powyżej 65 lat będzie wzrastać o 70 milionów rocznie. Natomiast tylko o 5 milionów liczba ludności młodszej.

• - do 2030 roku na osobę w wieku powyżej 65 lat będą przypadały mniej niż 2 osoby w wieku zdolności do pracy.

• - do 2050 roku około 2 miliardy ludzi będzie w tym wieku. Oznacza to, że aż 21% społeczeństwa będą stanowić ludzie po 65 roku życia.

• Najstarszym krajem świata są Chiny, w których żyje około 40% ludzi powyżej 65 lat.

• Proces starzenia dotyczy przede wszystkim Europy i tam zachodzi dużo szybciej. W Europie jest najmniejszy przyrost naturalny i wzrasta średni wiek mieszkańców.

• Najstarszymi krajami europejskimi są: Szwecja, Grecja i Niemcy.

• Zjawisko starzenia się zaznaczyło się w drugiej połowie XIX wieku, w krajach rozwiniętych Europy Zachodniej, stopniowo obejmując prawie cały kontynent, a także niektóre kraje pozaeuropejskie.

Czy zjawisko dotyczy Polski?

• Zjawisko starzenia się polskiego społeczeństwa zaznaczyło się po raz pierwszy na przełomie lat 50 i 60 XX wieku.

• W okresie 1959 - 2006 r. udział ludności w wieku powyżej 65 lat wzrósł dwuipółkrotnie z 5,3% do 13,4%.

• Wynika to głownie ze zmniejszania się liczby urodzeń.

• Zastępowalność pokoleń zapewnia współczynnik 2,1. Oznacza to, że na jedną kobietę w wieku 15 - 49 lat powinno przypadać 2,1 dzieci.

• Ten poziom został osiągnięty w Polsce ostatnio w 1988 roku.

• Najniższą wartość odnotowano w 2003 roku - 1,22. Od tego czasu wskaźnik nieznacznie wzrósł: w 2006 r. wynosił 1,27.

• W całej Europie występuje niska dzietność.

• We: Włoszech, Hiszpanii, Portugalii wskaźnik wynosi 1,22 dziecka na rodzinę.

• Natomiast w takich krajach jak Ukraina, Litwa, Łotwa, Rosja liczba urodzeń jest niższa niż liczba zgonów.

• We Francji i krajach Skandynawskich współczynnik wymiany pokoleń bliski jest wymaganej normy bowiem wynosi 1,7 - 1,9.

• Patrząc globalnie ludzkość jest starsza niż kiedykolwiek w historii.

• Człowiek urodzony pod koniec XVIII wieku w Ameryce Północnej albo zachodniej Europie mógł liczyć na to, że przeżyje 35 do 40 lat. Dzisiaj sytuacja wygląda inaczej.

• nastąpił wzrost długości życia.

Teoria przejścia demograficznego

• I faza - charakterystyczna dla społeczeństw przedrolniczych i rolniczych. Charakteryzuje się bardzo wysokim poziomem zarówno współczynnika urodzeń (powyżej 35 promille, jak i współczynnika zgonów (powyżej 20 promille). Dzietność kobiet kształtuje się na poziomie 6 i więcej dzieci na kobietę w wieku rozrodczym. Średnia długość trwania życia z reguły nie przekracza 45 lat. Współcześnie w fazie tej przebywają jedynie wyizolowane, oderwane od współczesnej cywilizacji plemiona.

• II faza - charakterystyczna była dla cywilizacji przemysłowej. Charakterystyczny jest w tym okresie gwałtowny spadek współczynnika zgonów przy jednocześnie utrzymywaniu się na wysokim współczynnika urodzeń (powyżej 35‰). Jest to zatem faza eksplozji demograficznej, czyli gwałtownego wzrostu przyrostu naturalnego, wywołanego utrzymywaniem się na wysokim poziomie współczynnika urodzeń przy jednoczesnym gwałtownym spadku współczynnika zgonów (do około 15‰). Przejawem eksplozji demograficznej jest utrzymywanie się współczynnika przyrostu naturalnego np. poziomie około 30‰, co w ciągu 24 lat prowadzi do podwojenia liczby ludności. Zjawisko to występuje obecnie w krajach najsłabiej ekonomicznie rozwiniętych, głównie afrykańskich, np. Burkina Faso, Nigrze, Etiopii. Długość trwania życia z reguły wynosi tu 45-65 lat.

• III faza - to początek ważnych zmian dotyczących kształtowania się rodności. W wyniku rosnącej aktywności zawodowej kobiet i zmiany preferowanej liczny potomstwa, następuje powolny spadek współczynnika urodzeń. Model rodziny zmienia się na 2+4 lub 2+5. Współczynnik urodzeń kształtuje się na poziomie 25-34‰, a umieralność nie przekracza 15‰. Występuje powolny spadek przyrostu naturalnego do 10-20‰. Tę fazę reprezentują obecnie Egipt, Indie, Pakistan, Arabia Saudyjska.

• IV faza - współczynnik urodzeń spada poniżej 25‰ i pomału zbliża się do współczynnika zgonów, nie przekraczając 15‰. Współczynnik przyrostu naturalnego kształtują się na poziomie poniżej 10‰. Faza ta charakteryzuje się dzietnością poniżej 3 na kobietę, a długość życia przekracza 65 lat. W tej fazie znajdują się większość krajów średnio i wysoko ekonomicznie rozwiniętych.

• V faza - inaczej faza neomaltuzjańska. Faza ta charakteryzuje się bardzo małym (rzędu 10‰ współczynnikiem urodzeń) i równie małym, tj. poniżej 10‰ współczynnikiem zgonów, co w dłuższym czasie prowadzi do stagnacji lub nawet ubytku naturalnego ludności. Następuje spadek płodności poniżej poziomu gwarantującego ciągłą zastępowalność pokoleń. Przyczyna tego kryje się w dążeniu obojga rodziców do osiągnięcia sukcesów w życiu zawodowym oraz odpowiedniego wykształcenia i zadowolenia z życia (syndrom „ królewskiej pary”)

Kto dłużej?

Zauważa się także, iż mężczyźni żyją średnio o pięć lat krócej niż kobiety. Dlaczego? Jedną z przyczyn jest to, że częściej nadużywają alkoholu i wpadają w nałóg palenia. Inne czynniki to przejadanie się i brak ruchu. Dodatkowo obciążeniem jest stres mający związek z próbą pogodzenia obowiązków zawodowych i rodzinnych. Mężczyźni rzadziej też idą do lekarza, gdy są chorzy, i nie wkładają tyle wysiłku w profilaktykę..

Konsekwencje dla Polski

• Przewiduje się, że niska liczba urodzeń w Polsce przyczyniać się będzie do spadku liczby ludności, w rezultacie czego w 2020 roku liczba ludności zmniejszyłaby się o około 1 milion.

• Jednocześnie będzie się wydłużać długość życia. W ciągu najbliższych 25 lat zwiększy się liczba osób w wieku emerytalnym dwukrotnie, natomiast dzieci może być o połowę mniej.

Starzenie się społeczeństw poważny problem?

• Powstaną duże dysproporcje między osobami w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym.

• Proporcje osób pracujących i pobierających świadczenia mogą się tak dalece zmienić, że pojawi się problem wydolności systemu emerytalnego i opieki zdrowotnej.

• Można przypuszczać, że za 25 lat na jednego emeryta będzie przypadać o 50 % mniej osób w wieku produkcyjnym i o 65% mniej dzieci.

---