SPOŁECZNE SKUTKI STARZENIA SIĘ SPOŁECZEŃSTWA

Gerontologia zajmuje się problemami wieku starszego. Nazwa pochodzi z greckiego słowa geron- starzec lub mędrzec, logos- słowo, nauka. W encyklopedycznym ujęciu definiowana jest jako nauka o procesach starzenia się organizmu ludzkiego i o chorobach wieku starczego. Nie stała się ona nauka normatywną,
jej zadania skupiają się głównie na obserwacji i poznawaniu zjawisk wpływających na lub towarzyszących procesowi starzenia się i starości właściwej, formułowaniu prawidłowości, klasyfikowaniu zjawisk. Wypełnia więc zadania poznawcze i teoretyczne. Ta dziedzina nauki współpracuje z wieloma dyscyplinami przyrodniczymi i społecznymi: biologią, medycyna, psychologią, socjologią, ekonomią, polityką społeczna, demografią, pedagogiką itp.

Gerontologia społeczna to nauka o społecznych przyczynach i skutkach starzenia się społeczeństwa, cechach, sytuacjach i uwarunkowaniach życia osób starszych. Jest odpowiedzią na społeczną potrzebę utrzymania starań o przedłużenie aktywności życiowej ludzi starych. Obszarem swych zainteresowań obejmuje zagadnienia osobowości ludzi starych, ich społecznej pozycji i roli, stosunków z otoczeniem (rodzina, społeczeństwo), udziału tej populacji w życiu różnych grup społecznych, procesu adaptacji do nowych warunków życiowych a także sposobów aktywizacji życiowej. Jej celem jest maksymalne zwiększenie sił życiowych, ich rewitalizacji oraz zwielokrotnienie możliwości czerpania korzyści i radości z życia przez jednostkę
i społeczeństwo. Adaptacja i asymilacja "pokolenia jubilatów” jest utrudniona, gdy wyraźnie zaczynają się problemy związane z osamotnieniem i izolacją ludzi starszych, określane jako "nożyce śmierci społecznej". W ucieczce od starości jednostka nie chce pogodzić się z wyrokami losu, budując własną tożsamość, postrzega siebie jako osobę jeszcze nie starą. To inni są "niepotrzebni, zużyci". Bardzo często ucieka od roli narzucanej jej przez świat zewnętrzny, odzwierciedlającej społeczne oczekiwania "młodych": człowiek stary jest nieporadny, niesamodzielny, smutny, szary, beznadziejny... zajmuje miejsce należne sprawniejszym, bardziej operatywnym czy elastycznym. Jest zbędny, niewygodny i wstydliwie dla młodszych pokoleń kłopotliwy.1

Starzenie się to zmniejszenie zdolności do odpowiedzi na stres środowiskowy, które pojawia się w organizmach wraz z upływem czasu, naturalne i nieodwracalne nagromadzenie

się uszkodzeń wewnątrzkomórkowych, przerastające zdolności organizmu do samo naprawy. Starzenie się powoduje utratę równowagi wewnętrznej organizmu, co zwiększa ryzyko wystąpienia chorób. Prowadzi do upośledzenia funkcjonowania komórek, tkanek, narządów
i układów, zwiększa podatność na choroby (np. choroby krążenia, Alzheimera, nowotwory), wreszcie prowadzi do śmierci.2

Powszechnie uważa się, że starzenie się człowieka jest procesem bardzo złożonym, dotyczącym zarówno biologicznych jak i psychologicznych i społecznych aspektów życia: struktury i funkcjonowania organizmu oraz przystosowania się jednostki. Budowa
i funkcje organizmu słabną, zmienia się pozycja człowieka w społeczeństwie, jego przystosowanie do środowiska i innych ludzi zostaje naruszone. Niektórzy starsi ludzie cierpią na lżejsze lub głębsze zaburzenia psychiczne, spowodowane procesami degeneracyjnymi lub kumulacją uszkodzeń organicznych3

Wczesna starość i związane z nią wycofywanie się z życia i pracy zawodowej mogą być porównywane z okresem dojrzewania i wiekiem młodzieńczym. Zachodzą wówczas głębokie przemiany biologiczne, a także zmiany w stosunkach między jednostką,
a społeczeństwem. Jako egzogenną przyczynę wielu problemów wieku młodzieńczego można

uznać nieprawidłowe sytuacje społeczne, natomiast nieprawidłowości systemu społecznego mogą być źródłem złego przystosowania się i trudności ludzi starszych.4

Amerykański psycholog K. P. Cross wyróżnił siedem faz cyklu życia człowieka dorosłego: między 18 – 22 rokiem życia to stadium opuszczenia domu rodzinnego, faza wejścia w świat ludzi dorosłych między 23, a 28 rokiem życia, okres dążenia do stabilizacji życiowej w wieku 29 – 34 lata, stadium tożsamości osobowościowej między 37, a 42 rokiem życia, okres przełomu miedzy 45, a 55 rokiem życia, w wieku 57 – 64 lata okres tolerancji,
i faza refleksji nad życiem w wieku powyżej 67 lat5

Często pisze się, że w okresie starości następuje przewaga strat nad zyskami.

Związane jest to zapewne z tzw. zdarzeniami krytycznymi mającymi miejsce w tej fazie

życia. Zdarzenia krytyczne to miedzy innymi6:

Starzenie się społeczeństw jest procesem demograficznym, definiowanym najogólniej jako zmiany w stanie i strukturze według wieku ludności kraju (regionu, świata) polegające na wzroście w ogólnej liczbie ludności liczby i udziału ludności starszej.7

Zjawisko starzenia się społeczeństw przez przynajmniej kilkadziesiąt lat będzie wykazywało tendencje wzrostu, generując rozległe problemy społeczno ekonomiczne, zdrowotno– opiekuńcze i socjalne.8

We wszystkich krajach występuje stałe przedłużanie się przeciętnego trwania życia (mężczyzn – z 70,4 lat w 2004 roku do 77,6 lat w 2005 roku i kobiet – odpowiednio – z 78,8 lat do 83,3 lat.)9 , głównie na skutek systematycznego spadku natężenia zgonów niemowląt, jak i na skutek wydłużającego się życia ludzkiego.

Starzenie się społeczeństwa występuje w różnych skalach i natężeniach. Występuje w zasięgu lokalnym, regionalnym oraz państwowym. Dotyczy również regionów świata oraz zasięgu globalnego. Cechami wspólnymi procesów na każdym z wymienionych poziomów

jest, przede wszystkim, wzrastający udział osób w wieku 60 lat i więcej w ogólnej strukturze populacji, wzrastająca liczba najstarszych kohort, a także feminizacja starości.10

Procesy starzenia się ludności w krajach rozwiniętych i w krajach rozwijających się mają swoją odrębną specyfikę. W tych pierwszych, największe konsekwencje powoduje odsetek osób starszych w stosunku do populacji całego kraju. W tych drugich, najistotniejsze kwestie to absolutny wzrost populacji osób starszych oraz tempo tego wzrostu.

Starzenie się społeczeństw dotyczy krajów rozwijających się jak i tych, które są krajami wysoce rozwiniętymi. Jednak w krajach rozwijających się proces ten przebiega w bardziej gwałtowny sposób co może odbić się negatywnie.

Podkreślał to m.in. Koffi Annan na drugim Światowym Zgromadzeniu w Sprawie Kwestii Starzenia się mówiąc, „(...) jesteśmy w samym środku cichej rewolucji , rewolucji, która u podstaw ma właśnie starzenie się społeczeństw implikuje to demograficzne, ekonomiczne, społeczne, kulturalne, a także psychologiczne i duchowe następstwa. Ta rewolucję bardziej odczują kraje rozwijające się”11

Społeczeństwa wysoko rozwinięte są znacznie bardziej narażone na starzenie się. Jest to uwarunkowane szeregiem przyczyn charakterystycznych dla osiągniętego przez nie poziomu rozwojowego. Sukcesy tych społeczeństw powodują pojawienie się czynników wydłużających długość życia, takich jak błyskawiczny postęp w dziedzinie medycyny, systemie opieki zdrowotnej, łatwy dostęp do lekarstw i zastosowanie nowoczesnych technologii leczenia i terapii.

Państwa zaawansowane technologicznie i gospodarczo stawiają przed młodymi ludźmi wysokie wymagania odnośnie ich wykształcenia. Znalezienie dobrze płatnej pracy w społeczeństwie wysoko rozwiniętym wiąże się z wydłużeniem okresu nauki, co powoduje , iż osoby będące w wieku produkcyjnym stawiają naukę na pierwszym miejscu. Dopiero później przychodzi czas na założenie rodziny. Opóźnianie decyzji o urodzeniu dziecka ściśle

związane jest z kontynuacją nauki, uzyskiwaniem specjalizacji bądź robieniem kariery zawodowej. To właśnie chęć zrobienia kariery i zdobycia wysokiej pozycji społecznej wpływa na to, kiedy i czy dana osoba założy rodzinę.

Następną istotną przyczyną starzenia się społeczeństwa wysoko rozwiniętego jest wzrost aktywności społecznej kobiet. Znacznie częściej podejmują one karierę zawodową od kobiet zamieszkujących kraje słabo rozwinięte. Jest to spowodowane łatwym dostępem do wykształcenia, zwiększoną ilość miejsc pracy i możliwością spełnienia się w wielu zawodach oferowanych przez gospodarkę. Ma to znaczący wpływ na ilość zawieranych małżeństw. Obecnie obserwuje się znaczne zmniejszenie ilości małżeństw formalnych na rzecz związków nieformalnych.12

To, co charakteryzuje trwający już proces starzenia się społeczeństwa przedstawia np. wskaźnik udziału osób w wieku 60 lat i więcej. Obecnie jedna na 10 osób ma 60 lub więcej lat, do 2050 r. będzie to 1 na 5 osób, a w 2150 jedna na 3. Głównymi cechami starzejącej się populacji na świecie są m. in:13

Proces starzenia się Europy wygląda w sposób następujący: Na świecie liczba ludności gwałtownie rośnie , natomiast odwrotny proces obserwuje się w Europie, od 2000 roku maleje.17

Ponadto w Europie udział mieszkańców w wieku 65 lat i więcej w populacji Europejskiej jest najwyższy.

Przez ostatnie 40 lat średnia długość życia wzrosła o około 8 lat : zarówno w przypadku kobiet jak i w przypadku mężczyzn. Średnia długość życia kobiet jest jednak o ok. 6 lat większa od średniej długości życia mężczyzn. W ciągu ostatnich kilku lat różnica między średnią długością życia mężczyzn i kobiet zaczyna się zmniejszać (choć na razie nieznacznie). Przypuszcza się, że jest to skutek życia w podobnych warunkach tzn. obserwowanym zacieraniu się różnic w typie pełnionych przez obie płcie ról.18

Przemiany demograficzne obserwowane w Polsce wyraźnie wskazują , że nasz kraj znalazł się na etapie tzw. drugiego przejścia demograficznego. Proces ten charakteryzuje się spadkiem płodności, opóźnieniem zawierania małżeństw i prokreacji, zmianami modelu rodziny. Polega on również na spadku umieralności osób w wieku produkcyjnym
i zmniejszeniu się umieralności niemowląt. Wielu autorów podkreśla, że taka sytuacja jest efektem nawarstwiających się w końcu XX wieku przemian technologicznych, ekonomicznych, kulturowych i społecznych, przebiegających na różnych poziomach życia społecznego. Prowadzi do ujemnego przyrostu naturalnego.19

W niniejszej pracy przedstawię przyczyny wzrostu liczby ludności w wieku senioralnym oraz spróbuję zdefiniować ich skutki.

Na tak wysoki czas trwania życia złożył się przede wszystkim spadek umieralności niemowląt, rozwój opieki zdrowotnej oraz ogólna poprawa warunków życia. Nie można jednak zapomnieć, że występujące kiedyś powszechnie rodziny wielopokoleniowe, w których seniorzy rodu byli radcami i mędrcami o wysokim statusie rodzinnym i społecznym zostały zastąpione przez rodziny dwupokoleniowe, w których nie ma miejsca dla dziadków. Także coraz powszechniej w świadomości społecznej funkcjonuje wiele stereotypów myślowych w rodzaju: „człowiek stary to człowiek niezdolny do współzawodnictwa, chory, samotny, słaby, potrzebujący pomocy”. Mamy zatem do czynienia z wyraźną deprecjacją starości zarówno w wymiarze rodzinno-społecznym, jak i ekonomicznym. Na pogłębienie tych procesów wpływa również wcześniejsze przechodzenie ludzi starzejących się w stan spoczynku (np. na rentę, wcześniejszą emeryturę czy zasiłek przedemerytalny), wyłączając ich przedwcześnie z aktywnego życia zawodowego i ograniczając tym samym interakcje społeczne. Problem starzenia się społeczeństwa pojawił się także wraz z gwałtownym wzrostem udziału osób starszych we współczesnych, zindustrializowanych społeczeństwach, który jest powodowany głównie rozwojem medycyny i poprawą warunków życia.

„To wewnątrz systemowe zmiany polityczne oraz partyjne, danego kraju lub też ich grupy. Związane z jakościową zmianą sposobu rządzenia, sprawowania władzy. Wiąże się także wielokrotnie ze zmianą elit. Transformacja prowadzi także do zmiany ustroju państwa.”20

Transformacja ustrojowa zgodnie z koncepcją Jana Szczepańskiego to jeden z trzech elementów przekształceń rzeczywistości społecznej: reformy, rewolucji, transformacji. 21Według Jana Szczepańskiego transformację ustrojową charakteryzuje endogenne źródło zmian. Transformacja nie jest synonimem zmiany społecznej. To ciąg zmian dokonujących się w różnych dziedzinach prowadzący do przemiany istotnych dla całego systemu społecznego. Takie definiowanie problemu oddaje ducha transformacji przebytej przez społeczeństwo polskie w roku 1989.

Typowym przykładem transformacji ustrojowej są przemiany polityczne w państwach Europy Środkowej z początku lat 90. XX wieku, między innymi transformacja ustrojowa w Polsce.

Transformacja systemowa w Polsce to ogół zmian zapoczątkowanych w latach 80. XX wieku, które ukierunkowane są na budowę wolnego rynku, stworzenie społeczeństwa obywatelskiego oraz demokratyzację.

Przebudowa państwa obejmuje niemal wszystkie sfery życia społecznego, dlatego na potrzeby badawcze wyróżnia się następujące podkategorie transformacji:

Tradycyjnie wysoka pozycja seniora zaczęła się zmieniać w społeczeństwach, w których procesy industrializacji, urbanizacji i w konsekwencji komercjalizacji życia przebiegały najintensywniej. Powszechny dostęp do edukacji przyczynił się do spadku wartości wiedzy nabywanej doświadczalnie, a przekazywanej tradycyjnie dzieciom przez rodziców. Dla lepiej wyedukowanego, mającego większą wiedzę encyklopedyczną młodego pokolenia mądrość życiowa rodziców jawi się jako archaiczna i nieprzystająca do nowych czasów. W takich społeczeństwach, nastawionych na pęd ku przyszłości, najbardziej cenione są cechy będące atrybutami młodości: jak energia życiowa, przedsiębiorczość, skłonność do ryzyka, bezkompromisowość. Ludzie starzy zaczęli być postrzegani jako: niezdolni do koncentracji, nieprzystosowani, spowalniający zmiany, stanowiący obciążenie i przeszkodę w osiąganiu dobrobytu i postępu. W tych społeczeństwach wytworzyło się coś, co można nazwać powszechnym kultem młodości. Jak pisze W. Łukaszewski: „Starość przestała być przedmiotem dumy, źródłem dodatkowej godności człowieka, a stała się powodem zawstydzenia i źródłem poczucia zagrożenia.”23

Takie stanowisko jest charakterystyczne dla społeczeństw, w których zachodzą bardzo szybkie zmiany, wręcz rewolucyjne zmiany. Gwałtowna modernizacji potrzebując ludzi młodych, zdolnych budować „nową rzeczywistość” wytworzyła jako przeciwwagę obraz człowieka starego: niedołężnego, nieprzydatnego zawodowo, zależnego, potrzebującego opieki. To jednostronne, stereotypowe spojrzenie na charakter starości zaowocowało organizowaniem pomocy dla ludzi starszych poprzez izolowanie ich z aktywnego życia. Zakładanie specjalnych domów czy wręcz całych osiedli przeznaczonych specjalnie dla nich powodowało, że czuli się zepchnięci na margines, niepotrzebni, osamotnieni, nieszczęśliwi.

Teoria wycofania się, sformułowana na podstawie badań nad 200 osobami starszymi, przeprowadzonych w latach 60.24 głosi, że wyłączenie z życia społecznego w przeciwieństwie do utrzymywania życia aktywnego stanowi naturalną i funkcjonalnie ważną potrzebę rozwojową człowieka w późnej dorosłości. Wycofanie się i pasywność są tak samo potrzebne ludziom starszym do osiągnięcia równowagi psychicznej oraz dalszego rozwoju osobowości jak młodszym potrzebne jest do tego celu uczestnictwo społeczne. Styl życia w wycofaniu sprzyja analizie wspomnień, nierozwiązanych konfliktów, reinterpretacji dawnych przeżyć
i odkrywaniu nowych znaczeń .25

Polacy coraz częściej wyjeżdżają za chlebem. Od momentu pierwszej fali emigracji nie zmieniło się zbyt wiele. Jedynym istotnym faktem jest to, ze coraz więcej Polaków wyjeżdżając do pracy za granice nie udaje się tam w ciemno. Starsi emigranci, którzy za granicą „dorobili” się odpowiedniej posady starają się pomagać nowej fali emigrujących poprzez zatrudnianie ich we własnych firmach. Z danych uzyskanych z Brytyjsko-Polskiej Izby Handlowej, wynika, że w 2009 roku w Wielkiej Brytanii zarejestrowanych było ok. 48 tys. polskich firm.26 Dziś liczba ta na pewno jest większa, bo zainteresowanie naszych rodaków własnym biznesem z miesiąca na miesiąc rośnie. –Decydują się na to głównie Polacy.

Z danych GUS wynika, że w 2010 roku o 120 tys., do prawie 2 mln, wzrosła liczba rodaków przebywających za granicą.27

Rozwój procesu produkcji, konsumpcji, oszczędzania i inwestycji, jak również kondycji rynku pracy oraz wydajności, poszukiwanych rodzajów usług oraz modelu wydatków budżetowych. Podkreśla negatywne skutki starzenia się społeczeństwa. Miedzy

innymi jest to wzrost kosztów ubezpieczeń i świadczeń socjalnych, jednocześnie pomijając wkład osób starszych w życie społeczeństw, także w ich gospodarczy rozwój.28

Powyższe przyczyny starzenia się społeczeństwa niosą za sobą szerokie skutki. Postaram się je teraz omówić.

Skutkiem społecznej zmiany punktu widzenia są rodziny o modelu 2+1.Wybierając ten model rodziny, rodzice mogą sobie pozwolić na późniejsze rodzicielstwo. Dlatego, że nie muszą uwzględniać kolejnego dziecka. Jest to również wynik transformacji ustrojowej jaka miała miejsce w Polsce.

Wynikiem transformacji ustrojowej najczęstszymi skutkami są brak poczucia bezpieczeństwa, a co za tym idzie brak pieniędzy na utrzymanie większej grupy dzieci. Co diametralnie prowadzi do starzenia społeczeństwa z powodu braku „zasilania” go przez nowe pokolenia.

Ze skutkami starzenia się społeczeństwa związane jest również zapaść systemu emerytalnego. Przez to stwierdzenie możemy zrozumieć fakt iż coraz mniej z których utrzymywana jest coraz większa liczba emerytów. Nawet biorąc pod uwagę wzrost gospodarczy Polski, który częściowo rekompensuje tę dysproporcję i tak system kiedyś musi się załamać. Po prostu w pewnym momencie zobowiązania emerytalne w stosunku do wpływów będą tak duże, iż budżet tego nie udźwignie.29

Kolejnym skutkiem jest zahamowany rozwój państwa. Osoby starsze będące coraz większą grupą w społeczeństwie nie są tak produktywni jak ludzie młodzi i pełni witalności. Co możemy przez to rozumieć ? Społeczeństwo przestaje tworzyć coraz to nowsze technologie. Stare natomiast stają się coraz mniej przydatne.

Powyższy fakt możemy pogłębić. Zahamowany rozwój państwa. Wpływa na zmniejszony fakt konsumpcji dóbr. Zmniejszona podaż powoduje również mniejszy popyt na produkty, które przez fakt iż następuje zahamowany rozwój państwa spada zapotrzebowanie.

Dlaczego ? Starsi ludzie nie są już tak otwarci na nowinki techniczne jak młodzi. Wystarczają im już te starsze dobra do, których się już przyzwyczaili i je poznali.

Przeciwnym skutkiem do emigracji młodych polaków jest imigracja z innych krajów do Polski. Zazwyczaj ludzi, którzy w naszym kraju szukają ostoi. Możemy wnioskować zatem, że są to ludzie starsi, którzy powiększą i tak szerokie już grono populacji 65 plus.

Starzenie się społeczeństwa powoduje również zamykanie instytucji, w których przebywają i kształcą się młode pokolenia. Zamykane są takie placówki między innymi jak : żłobki, przedszkola i szkoły. Najczęściej likwidowane są szkoły podstawowe bądź ograniczane zespoły klas początkowych.

Z powyższego skutku wynika kolejny. Prace tracą ludzie, którzy pracowali w placówkach zajmujących się kształceniem i wychowaniem najmłodszych. Dodatkowo następują cięcia w etatach lekarzy pediatrów i innych specjalistów zajmujących się przypadłościami wieku dziecięcego.

Pozornie pozytywnym skutkiem starzenia się społeczeństwa jest fakt iż zmniejsza się poziom bezrobocia. Niestety jest to związane z tym, że ludzie starsi przechodzą na emeryturą, a niedostatek ludzi młodych podejmuje pracę zarobkową.

I tak jak w przypadku likwidowania placówek wynika następny skutek spadku bezrobocia. A mianowicie problemy pracodawców w pozyskaniu atrakcyjnego pracownika.

Mając na myśli atrakcyjność pracownika pierwszą rzeczą, która przychodzi nam na myśl jest młody wiek osoby zatrudnianej na stanowisko.

Obecnie ludzie po 65 roku życia stanowią 40-50% pacjentów w oddziałach wewnętrznych, neurologicznych, oraz ortopedycznych dla osób dorosłych i konsumują
25-30% wszystkich przepisywanych leków. Leczenie człowieka w podeszłym wieku jest przy tym 3-4 razy droższe niż osoby młodej. Przewiduje się, że w ciągu 10 najbliższych lat populacja osób w przedziale 64 do 75 lat wzrośnie o 11%, a osób w przedziale powyżej
75 lat – czyli najdroższych dla systemu opieki zdrowotnej – o 26%. 30

W związku z tymi prognozami w ciągu kolejnych lat należy oczekiwać potrzeby systematycznego zwiększania nakładów na ochronę zdrowia. Należy jednak zdawać sobie sprawę, że w dłuższej perspektywie gospodarka – nawet bardziej rozwinięta niż polska – nie będzie w stanie udźwignąć całkowitych kosztów opieki nad ludźmi starymi.

Najdotkliwszym skutkiem starzenia się społeczeństwa jest fakt ubóstwa
i wykluczenia ze społeczeństwa ludzi starszych. „Zgodnie z najnowszymi dostępnymi danymi Eurostatu za rok 2008 (w oparciu o sytuację dochodową w 2007) w Polsce zagrożonych ubóstwem było 12% osób starszych powyżej 65 roku życia, przy średniej dla Polski na poziomie 17% i ubóstwie dzieci i młodzieży poniżej 18 roku życia.”31

Wyżej wymienione skutki starzenia się społeczeństwa spowodowały powstanie w Polsce odpowiednich polityk społecznych dostosowanych do potrzeb „siwiejącego” społeczeństwa.

Polityka społeczna to przyjęty i realizowany przez władzę publiczną i organizacje pozarządowe zespół długofalowych działań na rzecz zaspokajania potrzeb i rozwiązywania problemów społecznych. Polityka społeczna to również dziedzina nauk społecznych zajmująca się teorią polityki społecznej. Nauka o polityce społecznej znajduje zastosowanie przy konstruowaniu programów gospodarczych i społecznych partii politycznych a wyborcy

oczekują ich realizacji w zgodzie z deklaracjami przedwyborczymi. Polska przyjęła w Konstytucji model społecznej gospodarki rynkowej.

W zakres zainteresowań polityki społecznej wchodzą zagadnienia prawne, polityczne, socjologiczne, ekonomiczne w następujących obszarach:

Głównymi celami polityki społecznej są33:

Polityka społeczna zajmuje się każdą istotną dla organizacji życia publicznego kwestią społeczną, tj. każdym zjawiskiem, które na masową skalę stanowi o braku komfortu życia społecznego i może okazać się dotkliwe dla potencjału osobowego społeczeństwa. Brak zapobiegania narastającym problemom społecznym może prowadzić do upośledzenia poszczególnych środowisk i kategorii ludności (np. marginalizacji) oraz konfliktami zakłócającymi funkcjonowanie społeczeństwa.

Polityka społeczna wobec osób starszych określana jest jako polityka realizacji interesów osób starszych. Dotyczy potrzeb i warunków bytu ludzi starszych i ma na celu podejmowanie działań, które w sposób planowy i celowy wpłyną na poprawę sytuacji życiowej osób starszych. Służy temu system świadczeń związanych z zabezpieczeniem społecznym. Polityka społeczna zakłada działania na rzecz praw tej kategorii ludzi. Dotyczy to oświaty, kultury, pracy, organizacji czasu wolnego oraz ochrony pracy osób starszych.

Polityka społeczna obejmuje takie zagadnienia jak: ochrona zdrowia seniorów, zatrudnienie osób starszych, równouprawnienie pod względem dochodów starszych kobiet, pomoc osobom obłożnie chorym, praca socjalna z osobami starszymi, kształtowanie odpowiednich warunków mieszkaniowych, pomoc instytucjonalna oraz warunki materialne seniorów.34 W tym kontekście zwraca się uwagę na ubóstwo jako problem towarzyszący często starości. Można wskazać generalnie dwa cele polityki społecznej wobec starszych osób. Są to: po pierwsze prawo do samostanowienia i decydowania o swojej przyszłości i kształtowana hierarchii własnym potrzeb, a po drugie- współodpowiedzialność za swoje losy. Od niedawna podkreśla się działania przeciwdziałające marginalizacji tej grupy.

Polityka społeczna w szczególności podejmuje się następujących działań:35

Sytuacja człowieka starszego w współczesności, która uległa diametralnej zmianie jest niezwykle trudna. Przyczyniają się do tego zarówno konieczność ciągłych przystosowań do szybko następujących zmian społeczno-ekonomicznych, występujących w Polsce szczególnie intensywnie, jak również trudne do rozwiązania problemy natury: medycznej, socjalnej czy psychospołecznej (np. problem samotności czy społecznej izolacji). Jednocześnie następuje – zwłaszcza w wysoko uprzemysłowionych społeczeństwach – zmiana statusu, roli i miejsca człowieka starego w rodzinie i społeczeństwie.37

„(...) zaczynam się powoli starzeć (...). Rzecz w tym, że człowiek nie czuje tego w środku, za to po człowieku wszyscy to widzą.” Gabriel García Marquez.

Polska przechodząc obecnie etap przemian, nie uniknęła niestety wielu błędów popełnionych wcześniej przez wiele krajów Zachodu. Szczególnie widoczne stają się przejawy nietolerancji czy wręcz wrogości wobec osób starszych. Z zachowaniami dyskryminującymi możemy się spotkać w urzędach publicznych, w służbie zdrowia, a nawet w ustawodawstwie.

Marcelina Nowak.

  1. http://www.inp.uni.opole.pl/geronto/cotogero.html↩

  2. http://pl.wikipedia.org/wiki/Proces_starzenia_si%C4%99↩

  3. Według Monro’ a 60% kobiet i 40% mężczyzn już w wieku 60 – 65 lat charakteryzują wyraźne odstępstwa od „normalnych zachowań” .↩

  4. Beata Ziębińska, Uniwersytety Trzeciego Wieku jako instytucje przeciwdziałające marginalizacji osób starszych, Katowice 2007,s. 62.↩

  5. Adam Zych, Człowiek wobec starości. Szkice z gerontologii społecznej., Śląsk, Katowice 1999, s.147- 148↩

  6. M. Straś –Romanowska, Późna dorosłość. Wiek. starzenia się, w: Psychologia rozwoju człowieka red. B. Harwas – Napierała i J. Trempała, PWN, Warszawa 2002 s. 267.↩

  7. E. Frątczak, A. Sobieszak, Sytuacja demograficzno – społeczna osób starszych, w: Seniorzy w społeczeństwie polskim, GUS, Warszawa 1999, s. 13.↩

  8. L. Frąckiewicz, Społeczne i ekonomiczne konsekwencje procesu starzenia się ludności w: Polska a Europa.

    Procesy demograficzne u progu XXI wieku, red. L. Frąckiewicz, Katowice 2002, s. 11 – 25.↩

  9. Prognoza ludności na lata 2008–2035, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2009, str. 78.↩

  10. Beata Ziębińska, Uniwersytety Trzeciego Wieku jako instytucje przeciwdziałające marginalizacji osób starszych, Katowice 2007,s 16.↩

  11. Advancing health and well-being into old age: the case for active ageing, Second World Assembly on Ageing Madrid, Spain, 8-12 April 2002: www.un.org/ageing/prkit/activeageing.htm.↩

  12. Barbara Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Warszawa 2008,s. 97- 116.↩

  13. Beata Ziębińska, Uniwersytety Trzeciego Wieku jako instytucje przeciwdziałające marginalizacji osób starszych, Katowice 2007,s 17.↩

  14. 13Stosowanymi miernikami pozwalającymi badać strukturę ludności wg płci są :udział mężczyzn i kobiet w ogólnej liczbie ludności oraz współczynniki feminizacji, wyrażające stosunek liczby kobiet (K) do liczby mężczyzn (M): W (F) = k/m *C gdzie c = 1, 100, lub 1000. por.: J. Holzer: Demografia , PWN, Warszawa 2003, s.130-131.↩

  15. M. Sulmicka Przeciwdziałanie skutkom starzenia się społeczeństw w krajach wysoko rozwiniętych, w: Polityka społeczna nr 4/2003 .↩

  16. 15Population Division, Departament of Economic and Social Affairs, Unite Nations Sekretariat http://www.un.org./esa/socdev/ageing/agewpop.htm↩

  17. Rocznik Demograficzny, Warszawa 2001, s. 109, 388-389.↩

  18. Beata Ziębińska, Uniwersytety Trzeciego Wieku jako instytucje przeciwdziałające marginalizacji osób starszych, Katowice 2007,s 18.↩

  19. B. Szatur -Jaworska, Starzenie się ludności Polski – wyzwania dla polityki społecznej, w: Gerontologia Polska 10(4) /2002 za: Kotowska I.E. Teoria drugiego przejścia demograficznego a przemiany w Polsce w latach 1990. w:Studia Demograficzne 1998 nr4.↩

  20. http://pl.wikipedia.org/wiki/Transformacja_ustrojowa↩

  21. Jan Szczepański, Reformy ,rewolucje, transformacje, 1999.↩

  22. http://pl.wikipedia.org/wiki/Transformacja_ustrojowa_w_Polsce↩

  23. Wiesław Łukaszewski, Wielkie pytania psychologii, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2003.↩

  24. J. Rembowski, Psychologiczne problemy starzenia się człowieka, PWN, Warszawa; Poznań 1984., s. 34-35.↩

  25. Beata Ziębińska, Uniwersytety Trzeciego Wieku jako instytucje przeciwdziałające marginalizacji osób starszych, Katowice 2007,s↩

  26. http://gospodarka.dziennik.pl/praca/artykuly/361014,druga-fala-zarobkowej-emigracji.html↩

  27. http://www.stat.gov.pl/gus/5840_3583_PLK_HTML.htm↩

  28. Raport. Starzenie się ludności na świecie, 1999.↩

  29. http://polskaliberalna.net/opinie/1216.html↩

  30. Raport. Starzenie się ludności na świecie, 1999.↩

  31. http://www.eapn.org.pl/expert/files/Ubostwo%20dzieci.pdf↩

  32. Maria Zrałek, Polityka społeczna. Wykład, Sosnowiec 2011.↩

  33. Maria Zrałek, Pedagogika społeczna. Wykład, Sosnowiec 2011.↩

  34. http://www.inp.uni.opole.pl/geronto/panstwo.html↩

  35. Maria Zrałek, Polityka Społeczna. Wykład, Sosnowiec 2011.↩

  36. http://www.inp.uni.opole.pl/geronto/panstwo.html↩

  37. Beata Ziębińska, Uniwersytety Trzeciego Wieku jako instytucje przeciwdziałające marginalizacji osób starszych, Katowice 2007,s. 60.↩


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
skutki starzenia się człowieka
Starzejące się społeczeństwo skutki społeczno ekonomiczne starzenia się populacji
9 J Hrynkiewicz, Polityka społeczna wobec procesu starzenia się ludności
Konsekwencje spoleczno gospodarcze starzenia sie ludnosci
4 (104) Problem starzenia się społeczeństw w kontekście zdrowia publicznego, licencjat(1)
SKUTKI STARZENIA SPOLECZNENSTWA
4. Problem starzenia się społeczeństw w kontekście zdrowia publicznego 2, licencjat(1)
Starzenie się społeczeństwa a rola fizjoterapeuty żyjemy dłużej ale w jakiej formie
STARZENIE SIĘ SPOŁECZEŃSTWA
Ekonomia starzejącego się społeczeństwa
STARZENIE SIĘ SPOŁECZEŃSTW, Medycyna ratunkowa, zdriowie publiczne
Psychologia starzenia się i sarości, nauczanie przedszkolne i polonistyka, edukacja wczesnoszkolna,
4. Problem starzenia się społeczeństw w kontekście zdrowia publicznego, licencjat(1)
Przeciwdziałanie skutkom starzenia się społeczeństw w krajach wysoko rozwiniętych
Konsekwencje spoleczno gospodarcze starzenia sie ludnosci
Polityka spoleczna wobec starzenia sie ludnosci w USA i w Szwecji Wnioski dla Polski
starzenie się społeczeństwa 2

więcej podobnych podstron