Starzenie się

społeczeństwa

Temat opracowali wspólnie:

„Nic szybciej nie postarza człowieka niż

częste myślenie o tym, że się starzeje”

Georg Christoph Liechtenberg

29.12.2021

2

Znaczenie pojęć:



Gerontologia – jest nauką interdyscyplinarną o starzeniu się i
starości, zajmującą się szerokim zakresem zagadnień, od biologii
i genetyki poprzez medycynę, psychologię po socjologię i
demografię i nie należy jej zawężać do zagadnień medycznych.

Geriatria – jest dziedziną medycyny dotyczącą fizjologicznych i
patologicznych aspektów starzenia się człowieka oraz
problemów klinicznych starszego wieku.

Starzenie się – jest to normalny długotrwały i nieodwracalny
proces fizjologiczny, zachodzący w osobniczym rozwoju żywych
organizmów, także człowieka. Procesy starzenia rozpoczynają się
u człowieka już w wieku średnim i nasilają się z upływem czasu,
jest to więc zjawisko dynamiczne przebiegające w czasie.

29.12.2021

3

29.12.2021

4

Proces starzenia się człowieka przebiega, co najmniej w
trzech płaszczyznach: biologicznej, psychologicznej i
społeczno-socjalnej.
Płaszczyzna biologiczna obejmuje wszystkie podstawowe
atrybuty organizmów żywych, czyli: specyficzną strukturę ( gł.
komórkową), procesy metaboliczne, zdolności naprawcze i
reprodukcyjne, wydolność adaptacyjną, pozwalającą na
przystosowanie się organizmu do wew. i zew. zmian
środowiska a także na korzystanie z naturalnej wrodzonej lub
nabytej obronności fizycznej komórkowej i humoralnej.
Wyróżnia się dwie główne grupy przyczyn starzenia się –
czynniki determinujące ( genom oraz metabolizm własny,
nieodzowny do aktywnego bytu ożywionego) oraz czynniki
modyfikujące starzenie tj.:
- czynniki osobnicze – choroby, kalectwa, otyłość, zaburzenia
regulacyjne (neurohormonalne)
- czynniki środowiskowe włącznie ze stylem życia ( powietrze,
woda, radiacja, żywienie, alkohol, palenie tytoniu, leki)
- obciążenia psychiczne – stresy
-warunki socjalno-społeczne i aktywność społeczną
(zawodową, rodzinną, towarzyską).

Podział starości na
podokresy:



- starość wczesna – wiek podeszły – 60-74 r.ż.



- starość późna – 75-89 r.ż.



- starość bardzo późna – okres

długowieczności – powyżej 90 r.ż

29.12.2021

5

.

29.12.2021

6

29.12.2021

7

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE

STARZENIA



Do charakterystycznych zmian związanych ze starzeniem
człowieka zalicza się utratę siły i wytrzymałości fizycznej,
dalekowzroczność, pogorszenie pamięci krótkotrwałej, nadmierne
owłosienie przewodów nosowych i słuchowych, upośledzenie
słuchu, łysienie, spadek masy kośćca, zmniejszenie wysokości
ciała, meno i andro-pauzę . Są to tylko niektóre cechy, które nie
występują w jednakowym stopniu u wszystkich osób w starszym
wieku. Nie są one bezpośrednią przyczyną śmierci organizmu.
W mikrocząsteczkach naszych komórek w wyniku starzenia
dochodzi do ogromnej liczby zmian, we wszystkich komórkach,
narządach i tkankach starzejących się osobników występują
zmiany biochemiczne i degeneracyjne zmiany fizjologiczne, które
mają charakter postępowy. Organizm staje się bardziej podatny na
choroby, które przezwyciężyłyby we wcześniejszych okresach
życia.

29.12.2021

8

Zmiany w wyglądzie zewnętrznym



– z wiekiem obserwuje się obniżenie wzrostu ( w cm ) u kobiet i mężczyzn. Jest
to związane z osłabieniem przyczepów pewnych grup mięśni oraz ze
zmianami zwyrodnieniowymi w kręgosłupie. Również ponad 10% kobiet
powyżej 50 r.ż. choruje na osteoporozę, która zmienia strukturę kości,
powoduje garbienie się oraz obniżenie wzrostu.
- pomiędzy 55 a 75 r.ż. ulega obniżeniu masa ciała, w tym okresie dochodzi do
ubytków w tkance łącznej, kostnej oraz w masie mięśniowej, dochodzi też do
zmniejszenia całkowitej objętości wody w organizmie.
- starzenie się skóry jest wynikiem działania czasu, czynników zewnętrznych i
wewnętrznych. Pierwszy objaw to suchość spowodowana utratą zdolności do
wiązania i zatrzymywania wody w naskórku, czego następstwem jest utrata
elastyczności skóry. Pojawiają się drobne zmarszczki mimiczne wokół kącików
oczu i ust, naskórek staje się coraz cieńszy i szorstki a w wyniku
niejednolitego wydzielania melaniny pojawiają się liczne brązowe plamy w
miejscach odkrytych. Na skutek gorszego krążenia naczynia włosowate stają
się bardziej kruche, w warstwie podskórnej następuje utrata tkanki
tłuszczowej i te wszystkie zmiany powodują, że skóra staje się obwisła i
pomarszczona.

29.12.2021

9

ZMIANY W NARZĄDACH ZMYSŁU



Z wiekiem dochodzi do pogorszenia funkcjonowania wielu zmysłów, jest to związane z
degeneracją komórek zmysłowych, jak i ze zmianami do jakich dochodzi z biegiem
czasu w starzejącym się mózgu.

Narząd wzroku – z biegiem lat soczewka staje się grubsza i cięższa, powoduje to
upośledzenie widzenia bliskich przedmiotów. Pierwszymi objawami zmian mogą być
np. kłopoty z czytaniem drukowanych liter. Prawie u ¾ osób pomiędzy 65 a 70 r.ż.
występuje dalekowzroczność a u połowy osób powyżej 60 r.ż. rozwija się katarakta.

Zaburzenia słuchu – zaobserwowano u 1/3 ludzi powyżej 65 r.ż. Początek tego
procesu i tempo jego narastania wykazują indywidualne różnice. W przypadku
wystąpienia niedosłuchu jest konieczne badanie lekarskie, ponieważ często u ludzi
starszych może być spowodowane zablokowaniem kanału słuchowego przez
woskowinę.

Zapach i smak – w raz z wiekiem maleje zdolność rozpoznawania zapachów. Wiele
schorzeń może powodować pogorszenie zmysłu powonienia. Również z wiekiem
obserwuje się pogorszenie rozpoznawania czterech podstawowych smaków : słonego,
kwaśnego, gorzkiego i słodkiego.

29.12.2021

10

WPŁYW STARZENIA SIĘ NA POSZCZEGÓLNE
UKŁADY

29.12.2021

11

29.12.2021

12

Układ sercowo-naczyniowy – zmiany tu zachodzące dotyczą wewnętrznej błony tętnic większych
i mniejszych oraz naczyń włosowatych . Ulegają one pogrubieniu – dochodzi do ich zwężenia, w
następstwie czego zmniejsza się światło tętnic i stają się one sztywniejsze. Zmiany te mogą
prowadzić do częściowego zaniku włośniczek w całym ustroju. Gorsze ukrwienie jest przyczyną
zmian w obszarach najbardziej oddalonych od serca, zwłaszcza w podudziach i stopach. Zachodzi tu
do licznych przebarwień, zaników, owrzodzeń. Ręce i nogi osób starszych na skutek gorszego
krążenia ulegają częściej ziębnięciu. Zmiany te nie tworzą zagrożenia dla życia, ale u osób z
predyspozycjami genetycznymi oraz pod wpływem czynników środowiskowych np. palenie tytoniu,
niewłaściwa dieta, może dojść do powstawania miażdżycy, która prowadzi do szeregu
miażdżycopochodnych chorób ( zawał mięśnia sercowego, dusznica bolesna, udar mózgu). W miarę
upływu lat obserwujemy zmiany w żyłach, które ulegają zwiotczeniu i rozszerzeniu, co w
następstwie prowadzi do występowania żylaków i hemoroidów. Większa część zmian zachodzących
w sercu jest związana ze stanem naczyń krwionośnych zaopatrujących ten narząd. Występują
wtórne choroby serca jak zawał serca czy zaburzenie rytmu wynikające ze starzenia się komórek w
naczyniach.

Układ krążenia – Najczęściej spotykaną chorobą jest nadciśnienie tętnicze, uznawane za cechę
wieku podeszłego, ponieważ jego częstość wzrasta z wiekiem i przekracza 70% u osób po 70 r.ż.
Dominującą postacią podwyższonego ciśnienia jest izolowane nadciśnienie skurczowe występujące
u około 2/3 chorych w podeszłym wieku z nadciśnieniem tętniczym. Zdecydowanie rzadsze jest
nadciśnienie skurczowo-rozkurczowe a bardzo rzadkie izolowane nadciśnienie rozkurczowe.
Zachodzące z wiekiem zmiany wysokości ciśnienia tętniczego są przede wszystkim efektem
znacznie zmniejszonej podatności dużych naczyń tętniczych, co prowadzi do zwiększenia szybkości
fali tętna w aorcie i bezpośrednio decyduje o wzroście ciśnienia skurczowego. Równocześnie
wcześniejszy powrót fali odbitych z obwodu przyczynia się do dalszego wzrostu ciśnienia
skurczowego. Obniżenie ciśnienia rozkurczowego w okresie starości wynika ze zmniejszenia efektu
powietrzni. Uszkodzenie ściany naczyniowej w wyniku jej narażenia na znaczne wahania ciśnienia
poprzez pulsacyjny charakter przepływu krwi prowadzi do dalszego usztywnienia ściany
naczyniowej i powstania błędnego koła: wzrost ciśnienia-uszkodzenie naczyń-wzrost ciśnienia.
Wpływ na wzrost ciśnienia mają również zmiany czynnościowe, w postaci postępującej z wiekiem
dysfunkcji śródbłonka i narastającej względnej przewagi wazokonstrykcyjnych receptorów α nad
receptorami β, a także dysfunkcji baroreceptorów- poprzez pojawiającym się z wiekiem a nasilanym
przez nadciśnienie tętnicze zmianom strukturalnym i czynnościowym ściany naczyniowej.
Następstwem upośledzonej funkcji baroreceptorów u starszych pacjentów jest częstsze
występowanie hipotonii ortostatycznej i większa wrażliwość na leki o działaniu wazodilatacyjnym.

29.12.2021

13

Układ mięśniowo-szkieletowy –u osób po 50 r.ż. zachodzi do zaniku tkanki kostnej, proces
ten przebiega intensywniej u kobiet niż u mężczyzn. U niektórych osób dochodzi do rozwoju
osteoporozy. Przyczyna osteoporozy nie jest do końca znana, często jest łączona ze zmianami
poziomu hormonów takich jak estrogeny, kalcytonina, kortykosterydy, progesteron. Ważną
rolę przypisuje się czynnikom dietetycznym szczególnie niedoborowi wapnia i witaminy D. Z
przeprowadzonych badań wynika, że kuracja estrogenowi, przyjmowanie wapnia i wysiłek
fizyczny spowalnia tempo niszczenia kości po okresie menopauzy.
Z wiekiem występuje bolesność stawów, słabną mięśnie, kości łatwiej ulegają złamaniu.
Wpływ na to mają czynniki genetyczne, proces starzenia oraz stan funkcjonowania innych
narządów, np. zmiany w mięśniach, do jakich dochodzi w trakcie starzenia w dużej mierze
zależą od stanu naczyń krwionośnych. Z wiekiem więzadła tracą swoją elastyczność, mięśnie
muszą, więc wykonać większą pracę, zły stan naczyń krwionośnych powoduje gorsze ich
odżywienie i przeciążenie.

Układ nerwowy – w przebiegu starzenia dochodzi do zmniejszenia się masy mózgu, zmiany
te nie są nasilone jednakowo we wszystkich strukturach mózgu. Dotyczą one zawartości
płynu, ale również poszczególnych komórek. Najsilniej kurczą się płaty czołowe, siedlisko
myśli. Następstwem tego mogą być kłopoty z koncentracją i zmniejszenie zdolności skupienia
się na kilku rzeczach jednocześnie. Obserwujemy również zmiany w hipokampie, w narządzie
odpowiedzialnym za powstawanie i przywoływanie wspomnień procesie starzenia dochodzi do
starzenia się komórek glejowych, przez co nie mogą one prawidłowo „ opiekować się
„ komórkami nerwowymi komórkach nerwowych dochodzi do kurczenia i łysienia dendrytów.
Zmniejsza się liczba połączeń pomiędzy komórkami nerwowymi. Mózg traci komórki, a wraz z
nimi zdolność wykonywania pewnych czynności. Obniżeniu ulega sprawność receptorów,
wydłuża się czas reakcji i zmniejsza szybkość ruchów dowolnych. U osób w starszym wieku
częściej występują zaburzenia psychiczne. Najczęściej spotykane to otępienie, zwłaszcza
choroba Alzheimera, depresja i zaburzenia świadomości.
U osób starszych jedną z podstawowych przyczyn zgonów i inwalidztwa są choroby
naczyniowe mózgu, najczęściej występujący jest udar mózgu. Jest to zespół klinicznych
rozwijających się szybko objawów ogniskowego a czasami również uogólnionego zaburzenia
czynności mózgu.Najważniejszym biologicznym czynnikiem ryzyka udaru mózgu jest wiek,
występuje częściej u mężczyzn, a zapadalność podwaja się z każdą dekadą po 50 r.ż.

29.12.2021

14

Układ krwiotwórczy – w procesie starzenia dochodzi do pewnych ilościowych i
jakościowych zmian w komórkach macierzystych krwiotworzenia. Szczególnie istotne są
zmiany jakościowe ze względu na ich wpływ na zdolność do samoodnawiania,
różnicowania, na plastyczność a także zdolność do reagowania na sygnały z zewnątrz, w
tym z mikrośrodowiska hematopoetycznego, utworzonego z komórek podścieliska
krwiotwórczego i drobnych naczyń ( zasadnicze źródło informacji dla komórek
krwiotwórczych, zapewnia właściwy przebieg krwiotworzenia poprzez dostarczenie
czynników odżywczych oraz cytokin regulujących hematopoezę).Mimo że u osób w
podeszłym wieku zachowana jest podstawowa funkcja układu krwiotwórczego to układ ten
podlega fizjologicznej inwolucji już po 30 r.ż. a po 60 r.ż. całkowita ilość komórek czynnego
szpiku zmniejsza się o około 50%, a w późniejszej starości nawet o 70%, przy czym
komórki wszystkich układów hematopoezy zastępuje tkanka łączna i tłuszczowa.
Najbardziej uszkodzona jest erytropoeza –zmniejszenie liczby erytroblastów na korzyść
prekursorów granulocytarnych. Dlatego w warunkach tzw. stresu hematologicznego
ujawnia się związany z wiekiem utajony defekt hematopoezy.

Układ odpornościowy – z wiekiem w jego pracy dochodzi do szeregu zmian, z badań
wynika, że narządem odpowiedzialnym za starzenie układu odpornościowego jest grasica,
która po osiągnięciu dojrzałości płciowej zaczyna zanikać. Z wiekiem zmieniają się
proporcje pomiędzy grupami limfocytów, których część pochodzi z grasicy. Budowa i
funkcjonowanie układu odpornościowego jest bardzo złożona a z wiekiem dochodzi do
szeregu zmian w jego obrębie- staje się on wolniejszy i mniejszy. Dochodzi do spadku
zdolności limfocytów B do produkcji przeciwciał. Nasila się produkcja przeciwciał
skierowanych przeciwko własnym białkom i chorób spowodowanych autoimmunoagresją.
Przykładem takich schorzeń jest między innymi reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń
rumieniowaty i choroby degeneracyjne.

29.12.2021

15

Układ wydzielania wewnętrznego – uważa się, że ten układ jest odpowiedzialny za
stymulowanie zmian związanych ze starzeniem. Wraz z wiekiem obserwujemy stopniowe
zmniejszenie poziomu hormonów tarczycy, hormonu wzrostu, testosteronu, insuliny, androgenów,
aldosteronu, DEA, melatoniny również dochodzi do obniżenia liczby receptorów wrażliwych na
działanie hormonów.
Wraz ze starzeniem układ hormonalny zaczyna słabiej i wolniej reagować na zmiany środowiska.
Uważa się, że obniżający się poziom hormonu wzrostu zapoczątkowuje szereg zmian
prowadzących do starzenia. U osób w starszym wieku dochodzi również do zaburzenia
wydzielania insuliny – organizm gorzej radzi sobie z utrzymaniem stałego poziomu glukozy we
krwi. Częściej także występują zaburzenia snu, zmienia się jego długość i czas trwania
poszczególnych faz. Uważa się, że jedną z przyczyn jest obniżone wydzielanie melatoniny,
hormonu produkowanego przez szyszynkę.

Układ oddechowy – starzenie przejawia się w tym układzie złożonymi zmianami
morfologicznymi i zaburzeniami czynnościowymi, do których należą:
- wzrost sztywności klatki piersiowej
- zmiany morfologiczne oskrzeli
- utrata masy i/lub osłabienie mięśni oddechowych
- zmniejszenie powierzchni wymiany gazowej
- upośledzenie reaktywności ośrodkowego układu nerwowego
- nieprawidłowości odpowiedzi immunologicznej.

Układ pokarmowy – w procesie starzenia ściany jelita i inne jego warstwy stają się coraz
cieńsze. Traci swoją elastyczność mięśniówka jelit, w wyniku, czego zmniejsza się perystaltyka
jelit, częściej dochodzi do zaparć. Zmianie ulega także skład flory jelitowej. Występuje
zmniejszone wydzielanie gruczołów ślinowych i żołądkowych. W medycynie jest opisane
schorzenie pod nazwą starcza niedokwaśność spowodowana obniżeniem wydzielania kwasu
solnego. W wyniku tego oraz innych procesów dochodzi do zaburzenia procesów trawienia,
pogorszeniu ulega wchłanianie np. witaminy D i wapnia. Zwiotczenie powłok brzusznych może
spowodować u ludzi w starszym wieku przepuklinę. Pracę przewodu pokarmowego utrudnia
również pogarszający się stan naczyń krwionośnych.

29.12.2021

16

Układ moczowy- u osób w podeszłym wieku dochodzi do zmian w budowie i czynności samego
układu moczowego, jak i w innych układach, które mają wpływ na funkcję nerek.
Masa nerek zaczyna się zmniejszać już, po 40 r.ż. obniżając się o około 20% u osób po 80 r.ż. a
pomiędzy 30 a 80 r.ż. nerki mogą tracić do 50% swojej wydolności. Proces ten wiąże się z
włóknieniem i szkliwieniem kłębuszków i śródmiąższu nerek oraz z zanikiem kanalików
nerkowych wyniku stwardnień naczyń nerkowych zmniejsza się przepływ krwi w obrębie kory o,
około 50%, co prowadzi do postępującego spadku filtracji kłębuszkowej w tempie 0,8-1,0
ml/min/1,75 m ² rocznie.
Zmiany w kanalikach i śródmiąższu nie są tak nasilone jak w korze a i one prowadzą do
upośledzenia czynności cewek. U osób starszych dochodzi do zaburzenia mechanizmów
zagęszczania moczu, co powoduje obniżenie gęstości względnej porannej próbki moczu do około
1020-1023 g/l. Upośledzeniu ulegają także cewkowe mechanizmy odpowiedzialne za
kontrolowanie gospodarki wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej ustroju. W przypadku
odwodnienia lub przewodnienia lub nadmiernego obciążenia niektórymi pierwiastkami, jonami
wodorowymi i resztami kwasowymi może łatwo dochodzić do zaburzeń, zwłaszcza gospodarki
sodowej i potasowej oraz do kwasicy metabolicznej.

Układ rozrodczy – kobiety tracą zdolność rozmnażania około 40 lat od osiągnięcia dojrzałości
płciowej. Zdrowi mężczyźni mogą zachować te funkcje do późnej starości. U kobiet proces
starzenia przebiega bardziej gwałtownie.Z wiekiem spada u nich liczba komórek jajowych, a
wzrasta liczba mutacji chromosomowych. Około 50 r.ż. liczba niedojrzałych komórek jajowych w
jajnikach spada do zera. Pod wpływem hormonów przysadki mózgowej, stymulowanej przez
czynniki wydzielania w podwzgórzu dochodzi do zmian degeneracyjnych w jajnikach. Po okresie
menopauzy obniża się gwałtownie poziom hormonów płciowych. Od początku menopauzy
obserwuje się wiele zmian fizycznych w narządach układu rozrodczego. Zmniejszeniu ulega masa
macicy, pochwa kobiety maleje, a ściany jej stają się cieńsze, spada ilość wydzielanego śluzu
mężczyzn dochodzi do obniżenia poziomu sterydów płciowych, jednaj proces ten ma mniej
gwałtowny przebieg. Ponadto u mężczyzn powiększa się gruczoł krokowy powodując utrudnienie
w oddawaniu moczu. Schorzenie to występuje u 80% 80-latków.W większości zmiana ta ma
charakter łagodny, ale może się okazać procesem złośliwym.

Choroby ludzi starych

29.12.2021

17

29.12.2021

18

Zaćma (katarakta)
Jest to każde zmętnienie soczewki, umiejscowione lub uogólnione; jest główną przyczyną ślepoty na
świecie, występuje mniej więcej u 17 mln osób i aż w 90% związana jest z wiekiem, tzw. zaćma
starcza.
Zaćma starcza nazywana jest też czasami starczym zmętnieniem soczewki. Objawia się różnymi
zaburzeniami wzroku, zależnymi od umiejscowienia zmętnień. Chorzy skarżą się początkowo na
widzenie jak przez mgłę lub w otoczkach barwnych, by w zaawansowanym stadium odbierać już
tylko wrażenia świetlne. Czasami ostrość wzroku jest lepsza wieczorem, gdy źrenica się rozszerza, a
czasami pacjenci twierdzą, że lepszą ostrość wzroku maja w dzień, przy węższej źrenicy. Zaćma
starcza rozwija się zwykle po 45 roku życia i dzieli się ją na dwa typy w zależności od miejsca, w
którym rozpoczyna się proces zmętnienia soczewki: zaćma korowa lub jądrowa. Rozwija się powoli
pod wpływem stopniowej denaturacji i koagulacji białka soczewki. Po upływie pewnego czasu
dochodzi do nieodwracalnego zmętnienia całej soczewki. Ten rodzaj zaćmy dotyczy najczęściej obu
oczu, przy czym rzadko zdarza się by proces przebiegał w obu oczach jednocześnie. Proces
zmętnienia może trwać od kilku miesięcy do kilku lat, a gdy stadium jest zaawansowane, zmianę
chorobową soczewki można obserwować gołym okiem - kolor źrenicy zmienia się z czarnego na
szarobiały

Jaskra (glaukoma)
Zespół chorób oka o różnych przyczynach; charakteryzuje się zwiększeniem ciśnienia śródocznego
(wewnątrzgałkowego), zaburzeniami w krążeniu krwi w oku, postępującym upośledzeniem funkcji
wzroku w związku z zanikiem i degeneracją nerwu wzrokowego oraz późniejszym ograniczeniem pola
widzenia.
Przebieg choroby jest początkowo najczęściej bezobjawowy i bezbolesny. U części osób z jaskrą
mogą występować okresowe napadowe bóle oczu, głowy oraz wymioty, niektórzy widzą tęczowe
koła. Aż u 70% chorych nie występują żadne dolegliwości a powodem zgłoszenia się do lekarza jest
dopiero częściowa utrata wzroku.
Na jaskrę choruje obecnie ok. 67 milionów ludzi na całym świecie, w tym ok. 700 tys. w Polsce. Leczy
się zaledwie 0,16% chorych. Skuteczna pomoc możliwa jest tylko w początkowym okresie choroby.
Szczególne znaczenie ma więc szybkie rozpoznanie. Jest ono możliwe dzięki rutynowym,
bezbolesnym badaniom okulistycznym (m.in. badania dna oka, ciśnienia wewnątrz gałki ocznej, pola
widzenia

)

29.12.2021

19

Głuchota starcza
Jest to głuchota występująca w związku ze starzeniem się organizmu. Jest zjawiskiem
fizjologicznym i polega na stopniowym pogarszaniu się zdolności słyszenia. Jest to
najczęstsza forma osłabienia słuchu. Charakterystycznym objawem głuchoty starczej jest
upośledzenie słyszalności tonów wysokich, przy zachowanym słyszeniu niskich. Zmiany
słuchowe są najczęściej obustronne.

Choroba zwyrodnieniowa stawów i kręgosłupa
Jest to choroba niezapalna, która charakteryzuje się zwyrodnieniem chrząstki stawowej
chrząstki stawowej, utratą elastyczności i skłonnością do przecierania się oraz
nowotrworzeniem kości na powierzchniach stawowych i powstawaniem małych torbieli
podchrząstkowych. Występujący czasem stan zapalny, jest skutkiem drażnienia tkanek
miękkich przez wybujałe narośla, zwane osteofitami, dziobami lub ostrogami. Zmiany
histologiczne zaczynają się już w trzeciej dekadzie życia, a radiologiczne około 50 roku
życia. W tym okresie jednak zaledwie 5% ludzi ma dolegliwości. Po 60 roku życia 15%
mężczyzn i 25% kobiet ma objawy choroby. Do rozwoju zmian zwyrodnieniowych
predysponuje zaawansowany wiek, a także nierównomierne obciążenie stawu
(płaskostopie, stan po złamaniu szyjki udowej, po urazach tkanek miękkich
okołostawowych, nawykowe zwichnięcia, osłabienie wiązadeł oraz pozycja przymusowa
związana z wykonywanym zawodem).

Choroba Pageta- polega na nadmiernej i nieprawidłowej przebudowie kości,
najczęściej ud, piszczeli i czaszki. W pierwszym okresie z nieznanych przyczyn zwiększa
się aktywność osteoklastów, wzrasta resorbcja kości i dochodzi do powstania ognisk ich
destrukcji. Drugi etap choroby przebiega ze zmniejszeniem resorbcji, rozwinięciem się
fazy osteoblastycznej i sklerotyzacją kości. Zmiany mogą mieć charakter miejscowy i
występować tylko w jednej kości długiej lub w jednym kręgu. Bywają także bardziej
rozległe. Zmiany te występują już wśród osób w średnim wieku, jednak w populacji osób
osiemdziesięcioletnich częstość tych zmian wzrasta dziesięciokrotnie.

29.12.2021

20

Osteoporoza- to przewlekła, układowa, metaboliczna choroba szkieletu charakteryzująca
się zmniejszeniem ilości masy kostnej, zaburzoną mikroarchitekturą kości i w
konsekwencji obniżoną wytrzymałością mechaniczną na obciążenia i urazy co w
ostateczności prowadzi do zwiększonego ryzyka złamań. Choroba ta często nazywana jest
"cichym złodziejem", gdyż osoba narażona na nią nie wie, że choroba "okrada" ją z
minerałów. Często dowiaduje się o niej zbyt późno gdy dochodzi do złamania. Ryzyko
złamania szyjki kości udowej w przebiegu zaawansowanej osteoporozy w odniesieniu do
innych groźnych chorób populacyjnych jest większe niż sumaryczne ryzyko wystąpienia
raka sutka, raka jajnika, raka macicy u kobiet i raka prostaty u mężczyzn.

Reumatoidalne zapalenie stawów (gościec przewlekły postępujący)- zapalenie
stawów, które potencjalnie może doprowadzić do niepełnosprawności. Pojawia się głównie
u kobiet w okresie przekwitania i stopniowo nasilając się, prowadzi do znacznych
zniekształceń drobnych stawów rąk i nóg oraz całych dłoni, których palce ulegają
wykrzywieniu i przykurczeniu. Przebiega z okresowymi remisjami, na przemian z nie
dającymi się przewidzieć do postępującego uszkodzenia tkanek. Reumatoidalne zapalenie
stawów jest chorobą o etiologii złożonej (wyróżnia się trzy główne czynniki etiologiczne:
genetyczny, hormonalny, środowiskowy), przebiegającą od początku przewlekłe, należy
do schorzeń autoimmunologicznych, a do jego głównych objawów należą: bolesność,
zniekształcenia i zesztywnienia symetrycznych stawów, stany podgorączkowe, w tkance
podskórnej wytwarzają się guzki reumatyczne wyczuwalne w partiach skóry pokrywającej
części kośćca.

29.12.2021

21

Miażdżyca- polega na odkładaniu się w wewnętrznej wyściółce tętnic złogów
cholesterolu i wapnia, które tworzą szorstkie, chropowate wyniosłości, ogromnie
zwężające światło tętnicy i zmniejszające przepływ krwi. Główną przyczyną rozwoju
miażdżycy jest przekarmienie, nadmierna ilość kalorii, spożywana na co dzień. Toteż
otyłość idzie zwykle w parze z rozwojem miażdżycy. Do rozwoju choroby przyczyniają się
również: tłuszcze zwierzęce, cukier, słodycze, sól kuchenna. Z chorób rozwojowi
miażdżycy sprzyjają: cukrzyca, otyłość, nadciśnienie tętnicze – z nałogów: palenie
papierosów. Częste stresy psychiczne, pośpiech, stałe zdenerwowanie, brak wysiłku
fizycznego, nieregularny tryb życia również sprzyjają rozwojowi zmian miażdżycowych.

Zawał serca- onsekwencją choroby niedokrwiennej serca może być zawał serca
(potocznie zwany atakiem serca). Zawał w istocie jest martwicą nie zaopatrywanej w
tlen części serca. Gdy jest on rozległy konsekwencją może być zgon. Zawał mięśnia
sercowego w grupie osób starszych jest częściej powikłany i towarzyszą mu liczne
schorzenia. U tych chorych pobyt szpitalny jest dłuższy niż u osób młodszych z
powikłanym zawałem. Zalecana jest kontrola ciśnienia tętniczego i tętna.

Udar mózgu (apopleksja)- powodowany jest głównie przez miażdżycę tętnic. Jest to
choroba nagła i podobnie jak zawał serca polega na wytworzeniu się ogniska martwicy
na skutek zatkania tętnicy przez skrzep (ok. 70 % przypadków) lub zator, albo też na
skutek pęknięcia tętnicy i wylewu krwi do mózgu. Przy rozległym wylewie chory umiera
nagle bądź po kilku dniach śpiączki. W lżejszych przypadkach – zwłaszcza przy
zakrzepach – odzyskuje znów przytomność lub w ogóle jej nie traci, zawsze jednak
dostaje porażenia jednej połowy ciała (hemiplegii), często dołącza do tego utrata mowy
(afazja) lub jej utrudnienie (mowa bełkocząca). Przy afazji chory może nie mówić wcale
lub wymawiać tylko pewne, stale te same wyrazy. Może przy tym rozumieć co się do
niego mówi (afazja motoryczna) lub nie rozumieć (sensoryczna).

29.12.2021

22

Otępienie (dementia)- zespoły otępienne są jedną z najczęstszych przyczyn utraty
zdolności do samodzielnego życia u osób starszych. Chorzy z występującymi zespołami
otępiennymi wymagają zaangażowania olbrzymich sił i środków przeznaczonych na
stałą opiekę i pielęgnację. Niedoszacowany pozostaje negatywny wpływ choroby na
życie rodziny lub pracowników opieki którzy poświęcają całe lata pracy opiece nad
pacjentami z pogłębiającą się demencją.

Otępienie starcze- inaczej nazywane otępieniem nienaczyniowym. Polega na
postępującym i uogólnionym osłabieniu wydolności umysłowej, któremu towarzyszy
rozległy zanik komórek mózgu. Powszechnie uważa się, że przebieg choroby jest tym
cięższy, im znaczniejsze są zmiany strukturalne, zwłaszcza jeżeli ich wystąpienie jest
nagłe. Wpływ na przebieg choroby ma również środowisko. Chory udziela wykrętnych
odpowiedzi i wyjaśnien, których celem jest usprawiedliwienie własnej postawy i
zachowań.

Otępienie przedstarcze- zaczyna się znacznie wcześniej już ok. 50 roku życia i
postępuje szybciej. Towarzyszą mu określone zmiany morfologiczne mózgu, choć ich
związek z objawami choroby nie jest zupełnie jasny. Proces chorobowy przybiera
najczęściej postać choroby Alzheimera.

Otępienie miażdżycowe- często nazywane wielozawałowym. Jest skutkiem ognisk
rozmiękania w substancji białej lub jądrach szarych. Amnezja jest niecałkowita,
wybiórcza. Stany pomroczne występują częściej w nocy. Objawem choroby jest
chwiejność emocjonalna. Zaburzeniom psychicznym towarzyszą inne objawy
miażdżycowe. Średnia wieku chorych jest niższa niż w otępieniu starczym.

29.12.2021

23

Choroba Alzheimera
Średni czas trwania choroby Alzheimera wynosi 7-8 lat,
chociaż niektórzy chorzy żyją nawet do 20 lat. Liczba
osób z otępieniem jest szacowana w naszym kraju na
400 tysięcy osób, w tym z chorobą Alzheimera na 150
tysięcy. Choroba Alzheimera jest postępującą,
wyniszczająca chorobą otępienną. Jej początek może
zaznaczyć i objawiać się zwykłym zapominaniem.
Jednakże w ciągu kilku lat uszkodzenie pamięci staje się
tak doszczętne, że całkowicie niszczy zdolność człowieka
do samodzielnego funkcjonowania. Dokonuje się
upośledzenie funkcji poznawczych w tak szerokim
zakresie, że prowadzi do powstania trudności ze
znalezieniem słów, zaburzeń percepcji wzrokowej oraz
do zaburzeń oceny i myślenia. W zaawansowanej
chorobie utracona zostaje nawet pamięć autobiografii i
pacjenci tracą wiele aspektów z tego co stanowi
fundamentalny sens tego kim są oni i ich rodziny.
Skala deterioracji ogólnej Reisberga opisuje siedem
głównych etapów choroby Alzheimera:
Etap 1: Normalny. Brak obiektywnych i subiektywnych
dowodów osłabienia funkcji poznawczych.
Etap 2: Normalny dla wieku. Subiektywne skargi na
osłabienie funkcji poznawczych. Większość osób powyżej
65 roku życia skarży się, że nie pamięta tak dobrze jak
sprzed 10 laty nazw i umiejscowienia przedmiotów.
Etap 3: Niewielkie otępienie. Obecność dowodów na
obiektywnie stwierdzane osłabienie wykonywania
złożonych zadań społecznych i zawodowych.
Etap 4: Lekkie nasilenie choroby. W badaniu klinicznym
wyraźne osłabienie funkcji poznawczych. Objawy
deficytu dotyczą koncentracji, pamięci, orientacji i
wydolności w wykonywaniu różnych czynności.

29.12.2021

24

Choroba Parkinsona
Bardzo częste schorzenie neurologiczne które dotyka ponad
1% osób po 60 roku życia, zaliczane do najbardziej
rozpowszechnionych chorób zwyrodnieniowych ośrodkowego
układu nerwowego. Zapadalność na tę chorobę w Polsce
wynosi 10-20 przypadków na 100 tysięcy ludzi, obecnie na tę
chorobę cierpi około 80 tysięcy ludzi – głównie po 50 roku
życia.
Istotą choroby są zmiany degeneracyjne w części zbitej istoty
czarnej śródmózgowia, przejawiające się zanikiem neuronów
barwnikowych. Do objawów choroby zlicza się: wzmożone
napięcie mięśniowe i sztywność, drżenie spoczynkowe,
spowolnienie i ubóstwo ruchowe, niestabilność postawy ciała
oraz zaburzenia odruchów podstawowych. Początek choroby
Parkinsona zazwyczaj jest nieuchwytny, a obraz kliniczny
rozwija się stopniowo i powoli, chory wykazuje wzrastającą
sztywność mięśni, zubożenie ruchów mimicznych, brak
balansowania rąk i ociężałość kończyn przy chodzeniu,
zaznacza się drżenie palców, rąk i przegubów, przegubów
niekiedy również głowy, mowa staje się spowolniona i
monotonna. Choroba ma charakter postępujący i prowadzi na
przestrzeni lat do całkowitego zniedołężnienia chorego.

Choroba Picka
Organiczna choroba zwyrodnieniowa układu nerwowego
występująca w wieku przedstarczym (pomiędzy 50 a 60
rokiem życia), częściej u kobiet. Anatomicznie wyraża się w
zanikach mózgowych – zarówno istoty białej, jak i szarej
mózgu – okolic głównie czołowych i skroniowych.
Charakteryzuje się postępującym otępieniem i
występowaniem objawów ogniskowego uszkodzenia mózgu,
takich jak: niedowłady, zaburzenia mowy, apraksja. Choroba
postępując prowadzi do zupełnego zniedołężnienia
psychicznego i fizycznego. Leczenie jest tylko objawowe a
rokowania niezbyt pomyślne.

Ilustracja przedstawiająca charakterystyczne
cechy postawy ciała osoby chorej na chorobę
Parkinsona
(z A Manual of Diseases of the Nervous System z
1886 roku autorstwa Sir 

Williama Richarda Gowersa

)

Starość w liczbach:

29.12.2021

25

29.12.2021

26

Prognoza ludności według biologicznych grup wieku (w

tysiącach)

1

2

3

4

5

6

7

8

9

0

5 000

10 000

15 000

20 000

25 000

30 000

35 000

40 000

45 000

L

ic

z

b

a

l

u

d

n

o

ś

c

i

1- rok 2007, 2- 2008, 3- 2009, 4-2010, 5-2015, ...9-
2035

Wykres opracowany na podstawie prognoz
GUS

29.12.2021

27

Prognoza ludności według biologicznych grup

wieku (w procentach)

1

2

3

4

5

6

7

8

9

0,0

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0

120,0

Ogółem Total
0-14
15-64
65+
80+

1- rok 2007, 2- 2008, 3- 2009, 4-2010, 5-2015, ...9- 2035

29.12.2021

28

W 2006 roku liczba osób starszych na świecie wynosiła 688
milionów. Prognozuje się, iż w roku 2050 populacja ta
przekroczy 2 miliardy — po raz pierwszy będzie większa od
populacji dzieci do 14 roku życia.

W Polsce osoby powyżej 60 roku życia stanowią około 17%
ogółu społeczeństwa. W opinii GUS-u proces starzenia się
polskiego społeczeństwa trwa już od lat i wciąż postępuje.
W latach 1950-1998 liczba ludności kraju wzrosła o ponad
połowę, liczba osób starszych potroiła się.

Liczba osób w wieku powyżej 60 lat wynosiła 6,48 mln, czyli
17% ogółu ludności. Dla porównania, w roku 1950 ta
zbiorowość stanowiła 8,3% ogółu ludności, a w 1988 - 14,6%.
W grupie osób starszych najliczniejszą zbiorowością są osoby
w wieku 60-69 lat (64%). Osoby w wieku 70-79 lat stanowią
25%, a osoby w wieku 80 lat i starsze - 11% ogółu osób
starszych. Od roku 1988 zanotowano relatywnie duży wzrost
udziału w strukturze ludności osób w wieku 65-69 lat (z 3,6%
do 4,2%). Udział osób w wieku 70-80 lat wzrósł z 4,3% do
6,4%. Wzrasta też w ogólnej strukturze ludności według wieku
- ale już w mniejszej skali - udział osób powyżej 80 lat (z 1,9%
do 2,2%).
     

29.12.2021

29

Według prognozy z roku 1999 - w roku 2020 będzie 9,5 mln osób w wieku
60 lat i powyżej (24% ogółu ludności). Jednocześnie przewiduje się
dynamiczny wzrost liczebności najstarszych grup ludności, tj. w wieku 80
lat i więcej: od około 800 tys. W roku 2000 do 1,4 mln w 2020. To
zróżnicowanie aktywności życiowej i zawodowej oraz stopnia
samodzielności osób starszych istotne jest m.in. z uwagi na silne
zróżnicowanie aktywności życiowej i zawodowej oraz stopnia
samodzielności osób w różnych fazach starości.
      Większość populacji osób starszych (60,2%) to kobiety. Na wsi
stanowią one 61,3% osób w wieku 60 lat i więcej, a w mieście 62,7%.
      Większość ludzi w podeszłym wieku to mieszkańcy miast (60%) i w
miastach też w większym niż na wsiach tempie wzrasta udział ludzi
starszych wśród ogółu ich mieszkańców.
      Poziom wykształcenia osób starszych jest ogólnie niższy niż młodszych
grup społeczeństwa. Najliczniejsze grupy osób starszych legitymują się
bowiem wykształceniem podstawowym. Wśród osób po 65-tym roku życia
osoby o tym poziomie wykształcenia stanowią ponad 51% zbiorowości, a
osoby z wykształceniem wyższym 7%.

29.12.2021

30

Starzenie się oznacza ograniczenie sprawności i samodzielności życiowej.
Dlatego należy zwrócić uwagę, że 44% osób starszych to osoby samotne
(kawalerowie/panny, wdowcy/wdowy, rozwiedzeni i w separacji). W
domowych gospodarstwach rodzinnych - głównie ze współmałżonkiem -
mieszka niewiele więcej niż połowa spośród osób starszych (55,5%),
natomiast w gospodarstwach jednoosobowych 43,3%. Tak znaczny udział
w strukturze osób starszych faktycznie osób samotnych wskazuje na
potrzebę rozwijania usług wspierających ich samodzielność życiową, tym
bardziej, że ponad 40% populacji w wieku 60 lat i więcej to osoby
niepełnosprawne. Co więcej, blisko 40 tys. Osób w wieku 60 lat i powyżej
przebywa w domach opieki psychiatrycznej i hospicjach.
Zapotrzebowanie na usługi medyczno-opiekuńcze w przypadku osób w
wieku powyżej 65 lat kilkakrotnie przewyższa wskaźniki dla osób przed tą
granicą wieku: 80% osób w tym wieku ma całkowicie lub poważnie
ograniczoną sprawność fizyczną i/lub intelektualną. W grupie osób w
wieku 65-75 lat samodzielnie, bez potrzeby korzystania z pomocy w
domu, funkcjonuje 82% osób, w grupie 75-85 lat - 77%, a w grupie w
wieku powyżej 85 lat - 46%.

Jednak mimo utraty zdolności do

samoobsługi większość (68%) osób w podeszłym wieku chce nadal
mieszkać w swoim dotychczasowych środowiskach.

29.12.2021

31

Na rynku pracy mamy do czynienia ze znaczną skalą zjawiska
odchodzenia z pracy przed osiągnięciem wieku emerytalnego. W wieku
poniżej 60 lat jest obecnie 17% emerytów pobierających świadczenia w
systemie pozarolniczym. Wieku 65 lat nie osiągnęła blisko połowa
pobierających emerytury kobiet i ponad 30% mężczyzn.
      Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku poprodukcyjnym stale maleje -
zarówno w przypadku kobiet, jak i mężczyzn. Jak wynika z prowadzonych
kwartalnie przez GUS badań aktywności ekonomicznej ludności w roku
2000 wskaźnik ten wynosił dla osób w wieku 60-64 lata 21,4 - a dla osób
w wieku 65 lat i więcej 7,8. Natomiast w roku 2003 wartości
odpowiednich wskaźników wynosiły: 18,0 i 5,3. Po osiągnięciu wieku
emerytalnego nadal aktywnych zawodowo pozostaje ponad 305 tys.
Osób w wieku 60-64 lata (przy czym w przypadku mężczyzn jest to co
czwarty, a w przypadku kobiet - co siódma) oraz 324 tys. Osób w wieku
65 lat i więcej (w przypadku mężczyzn - co ósmy, w przypadku kobiet - co
dwudziesta).
      Stopa obciążenia systemu emerytalnego - mierzona relacją liczby
osób ubezpieczonych i wpłacających składki do liczby osób pobierających
świadczenia - od roku 1990 wzrosła z 38,3 do 56,8. Przedwczesne
odchodzenie z rynku pracy to jednak w dużym stopniu efekt bezrobocia.
W minionym roku pracy poszukiwało 33 tyś. bezrobotnych, którzy
ukończyli 60 lat. W roku 2000 stopa bezrobocia osób w wieku 60-64 lata
wynosiła 7,8 - a dla grupy w wieku 65 lat i więcej - 3,4,natomiast w roku
2003 dla osób w wieku 60-64 lata - 8,5, a dla osób powyżej 65 lat - 2,2.

Ludzie starsi ustępują miejsca - nie zawsze z własnej woli - młodym
pracownikom.

29.12.2021

32

Dziękujemy za uwagę!