Wybrane problemy patologii i dezorganizacji społecznej

Teorie patologii, dezorganizacji i naznaczenia społecznego.

Termin „patologia społeczna” jest bardzo rozmaicie rozumiany przez różnych autorów. Niektórzy używają terminu „patologia społeczna”, inni terminu „dezorganizacja społeczna”, a jeszcze inni stosują termin „dewiacja”. Jednakże różnice znaczeniowe miedzy tymi terminami wywołane są zwracaniem uwagi na rozmaite akcenty tego samego zjawiska.

I tak na przykład Faris w pracy pt „Socjal Disorganization” przez dezorganizacje społeczną rozumie zakłócenie wzorów i mechanizmów stosunków międzyludzkich. Powiada on mianowicie, iż jakieś społeczeństwo charakteryzuje się dezorganizacją społeczną wtedy, kiedy jego części dezorganizują się i przestają funkcjonować stosowanie do celów, które są w nich zawarte.

Nie lepiej dają sobie radę z problemem zdefiniowania dezorganizacji społecznej M. Elliott i F. Merrill w pracy „socjal disorganization”. Powiadają oni, że dezorganizacja społeczna „może być zdefiniowana jako proces, przez który stosunki w grupach społecznych zostaną rozbite.” W tej definicji przez ogólnikowość terminu ciężko jest zrozumieć słowo „rozbite” stosunki społeczne wewnątrz grup społecznych. Tego rodzaju definicja jest opatrzona, oczywiście szeregiem zastrzeżeń. A więc takim na przykład, że dezorganizacja społeczna jest procesem złożonym; że kryzysy związane są ze społeczną dezorganizacją; że społeczna dezorganizacja jest terminem względnym- a w szczególności, że znaczenie tego terminu zależy od znaczenia terminu bardziej podstawowego jakim jest społeczna organizacja.

W. Ogburn w pracy „Socjal change” wiąże patologie społeczną z koncepcją ”podziału kulturowego”. Uważa on mianowicie, że zmiany społeczne, a zwłaszcza zmiany techniczne, przebiegają szybciej aniżeli zmiany kulturowe- i na skutek tego procesu powstaje stały przedział, dystans kulturowy między warunkami wywoływanymi przez zmiany techniczne i organizacyjne, które powołują do życia nowe stosunki społeczne. A nie nadążającą za tymi zmianami przestarzałą strukturą układu uprzedniego. W związku z tą koncepcją wypada zauważyć że nie tylko nie usiłuje ona przedstawić definicji tego co należy rozumieć przez patologie życia społecznego, lecz zakłada, iż intuicyjnie rozumie się to co patologia życia społecznego znaczy, a usiłuje wyłącznie wskazać na czynniki tę patologię ewentualnie tłumaczące.

Koleją definicję próbuje określić T. Parsons w pracy pod tytułem „Social system”. W swoim dziele opisuje społeczne zachowania patologiczne nie przez charakterystykę osób których to zachowanie miałoby dotyczyć, lecz przez klasyfikacje rozmaitych rodzajów zachowań. Klasyfikację tę otrzymuję on poprzez skrzyżowanie dwóch zasadniczych kryteriów: pasywności i aktywności oraz konformistycznej i wyobcowanej dominacji. Charakterystyka rozmaitych rodzajów zachowań dewiacyjnych, uzyskanych na podstawie tego rodzaju klasyfikacji przedstawia się następująco.

	Aktywność		Pasywność
		Dotyczy przedmiotów społecznych	Dotyczy norm	Dotyczy przedmiotów społecznych	Dotyczy norm
Konformi- styczna dominacja	Orientacja przymusowa dominacja	Przymusowe wymuszenie	Przymusowa zgoda uległości	Perfekcyjne przestrzeganie (rytualizm mertona)
Wyobcowana dominacja	Rebelianctwo agresywność	Niepoprawność	Wycofanie się przymusowa zależność	Naruszanie lub omijanie

Powyższy podział, dość zresztą sztuczny, aczkolwiek istotnie dotyczy niektórych form zachowań dewiacyjnych, nie wyjaśnia jednak, jak zachowania dewiacyjne rozumieć należy.

Z kolei R. Merton próbuje najbardziej określić problem patologii w pracy pt „social structure”. Jego koncepcja opiera się na koncepcji „anomi”. Samą ideę anomii zapożycza od Durkheima, jednakże istotnie ją rozwija. Przez anomię rozumie bowiem sytuację, w której osoby w niej tkwiące traktują system społeczny, który je otacza, z osłabionym respektem społecznym, w stosunku do podstawowych norm społecznych oraz przypisują tym normą utratę waloru obowiązywania. Anomia nie oznacza braku norm, nie oznacza nawet braku jasności w rozumieniu tych norm, lecz znaczy to, że podmioty działania zdając normy, które mają je jakby obowiązywać, są w stosunku do tych norm ambiwalentne. Istotnym elementem tej koncepcji jest, z jednej strony konflikt norm dotyczących jednostek, z drugiej zaś strony swoisty pogląd na środki, za pomocą których ogólne cele mogą być w danym systemie osiągnięte.

W oparciu o powyższe założenia omawiany autor proponuje stosunkowo prostą typologię rozmaitych indywidualnych rodzajów przystosowań się, które mogą dawać podstawę do charakteryzowania zachowań uznanych jako dewiacyjne.

Wybrane problemy zjawisk patologicznych

W definicji tej zawarte są desygnaty wypełniające zakres takich pojęć jak: „patologia indywidualna” (np.: rodzaj zachowań, światopogląd, stosunek do systemu wartości) oraz patologie społeczną (np.: typ instytucji, struktura systemu społecznego i jego funkcjonowanie sprzeczne z systemem wartości). Rozróżnienie patologii jest konieczne ze względu na dogodniejszą podstawę interpretacyjną tych wyróżnionych zjawisk. Do zjawisk np.: patologii indywidualnej jesteśmy skłonni zaliczyć zachowania przestępcze, samobójstwa, alkoholizm bądź narkotyzowanie się i chociaż zachowania te są indywidualne gdyż dotyczą danej jednostki, to jednak odnieść je można również do innych osób a nawet małych grup. Także uwarunkowania i skutki tych zachowań mogą mieć charakter społeczny. Zjawiska takie jak kazirodztwo i rozwód traktujemy jako patologie życia grupowego, chociaż te normy zachowania dotyczą głównie określonych jednostek a będąc często uwarunkowane społecznie pogłębiają brak ostrości w linii demarkacyjnej.

Do głównych zjawisk patologii indywidualnej zaliczyć można takie patologie jak samobójstwa, zabójstwa, hazard, alkoholizm, prostytucja.

Samobójstwa

Za samobójstwo uważa się wszystkie przypadki śmierci, będące pośrednim lub bezpośrednim wynikiem działania lub też wstrzymania się od działania ofiary, która wie jaki rezultat to za sobą pociąga. W oparciu o klasyczne rozróżnienie samobójstwa można podzielić na trzy kategorie:

• Samobójstwa altruistyczne- to samobójstwa popełnione ze względu na dobro grupy społecznej, do której samobójca należy. Tak więc bohaterskie ataki na nieprzyjaciela, które miały miejsce w czasie drugiej wojny światowej takie jak na przykład rzucanie się pod pociągi lub czołgi przez żołnierza opasanego wiązką granatów, zasłonięcie własnym ciałem wylotu bunkra w którym tkwi karabin maszynowy, są to właśnie przykłady samobójstw altruistycznych. Do tej kategorii należeć będą również zachowania wiernych sług czy oddanej małżonki, która w Indiach w pewnych sytuacjach miała obowiązek zgodzić się na odebranie jej życia po śmierci małżonka. A więc samobójstwa altruistyczne wskazują na tak daleko idącą socjalizację, że jednostka za cenę własnego życia bierze na siebie ciężar odwrócenia jakiegoś nieszczęścia, które może spaść na grupę społeczną, do której należy, lub traktuję obowiązek zinstytucjonalizowanych w tej grupie społecznej jako święty i nienaruszalny.

• Samobójstwa egoistyczne- to samobójstwa w których cechą charakterystyczną są liczne związki jednostki ze społeczeństwem, do którego ta jednostka należy. Stosowania się do generalnej tezy Durkheima: „liczba samobójstw jest odwrotnie proporcjonalna do integracji grupy, do której jednostki należą jako ich części składowe”. Popełniając samobójstwo egoistyczne jednostka załatwia swoje sprawy, nie licząc się z obowiązkami wobec innych członków społeczeństwa do której należy. U jednostki samobójczej dominuje zatem subiektywny punkt widzenia.

• Samobójstwo anomiczne- jest podobne w swojej charakterystyczne do samobójstwa egoistycznego. Zdarza się ono wtedy gdy ogólna struktura więzi w społeczeństwie , do którego jednostka należy, jest bardzo słaba i luźna. Jednostka czuje się zagubiona w świecie, w którym nie ma w stosunku do niej wyraźnych oczekiwań a jej obowiązki nie są wyraźnie zdefiniowano.

Rozmaite czynniki w rozmaity sposób wpływają na społeczne zamiary samobójstwa. Głównymi czynnikami są: płeć, religia, miejsce zamieszkania, uczestnictwo w wojnach, choroby umysłowe, utrata wygód związanych z zabezpieczeniem materialnym.

Zabójstwa

Artykuł 148 § 1 polskiego kodeksu karnego powiada „Kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności”. § 4. Kto zabija człowieka pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. Art. 149. Matka, która zabija noworodka pod wpływem silnego przeżycia związanego z przebiegiem porodu, znacznym zniekształceniem dziecka lub ze szczególnie trudną sytuacją osobistą, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Art. 150. § 1. Kto zabija człowieka na jego żądanie i pod wpływem współczucia dla niego, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Art. 155. Kto nieumyślnie powoduje śmierć człowieka, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Wyżej, przykładowo, przytoczone artykuły pokazują, że ustawodawstwo zna rozmaite stany faktyczne związane z zabójstwem i przewiduje rozmaite sankcje. Zabójstwem w ścisłym sensie jest stan faktyczny z artykułu 148 § 1, natomiast stan faktyczny związany z artykułem 155, to jest tak zwane, zabójstwo nieumyślne, nie jest zabójstwem w ścisłym sensie, może to być no.: przypadkowe przejechanie kogoś samochodem. Podobnie jak istnieją rozmaite prawnicze odróżnienia różnych zabójstw, odnosząc się do powyższych przepisów, a więc zabójstwo pod wpływem silnego wzruszenie, dzieciobójstwo itp. - podobnie istnieją socjologiczne próby dokonania klasyfikacji zabójstw, dotyczą one przede wszystkim morderstw w sensie właściwym, takich jak. Zachowań, które powodowane są motywem odebrania komuś życia. Wyróżnia się dwa rodzaje zabójstw: pierwszy rodzaj zabójstw wynika z kolejnych, systematycznych, ustawicznie rosnących, wzajemnie się wzmagających, kumulujących napięć. Drugi rodzaj zabójstw wiąże się z nagłą zaskakującą sytuacją kryzysową, która wyzwala gwałtowne reakcje emocjonalne.

Hazard

Przez grę można rozumieć dobrowolne przystąpienie do działania dwu lub więcej osób, która to aktywność zależnie od wzajemnych relacji tych osób lub od czynników od tych osób niezależnych, choć przez nie wywołanych, powoduje rozkład kar i nagród nie dających się z góry bezpośrednio przewidzieć. Natomiast przez hazard można rozumieć grę w tym jej stadium nad którymi podmiot działający utracił już kontrolę. Granice między grą a hazardem są płynne - nie sposób bez arbitralnej decyzji ustalić, gdzie kończy się rozrywka gracza, a zaczyna się działanie hazardzisty.

E. Bergler w pracy Pt.: „The psychology of gambling” tak ocenia hazardzistę: “Hazard jest typowym, chronicznym I powtarzających się doświadczeniem w jego życiu. Hazard jak gąbka wchłania wszystkie jego zainteresowania. Hazardzista jest patologicznie optymistyczny w przewidywaniu wygranej, nie wyciąga żadnych nauk z przegranej. Nie potrafi zaprzestać gry, gdy wygrywa. Niezależnie od tego, jaka jest jego początkowa decyzja, ryzykuje więcej, aniżeli sobie może na to pozwolić. Hazardzista szuka i cieszy się dziwnym dreszczem, który nie Mozę być logicznie wytłumaczony, jako że jest splecionym ze sobą cierpieniem i przyjemnością”. Hazardzista kieruje się jedynie mitem ciągłych wygranych i nie bierze pod uwagę niepowodzeń tylko wygrane. Zawsze wierzy że mu się uda. W końcu hazardzista twierdzi, że życie jest niczym innym, jak tylko grą.

Alkoholizm

Takie zjawiska jak hazard, kazirodztwo itd., mimo iż sporadycznie występują, nie stanowią w Polsce istotnego problemu społecznego, to alkoholizm jest niewątpliwie takim zagadnieniem. W spożyciu spirytusu, wódek czystych i gatunkowych na jednego mieszkańca Polska zajmuje w świecie drugie miejsce po Szwecji.

Spożywanie alkoholu jest wyrazem potrzeby rozładowania poczucia zagrożenia, omawiany generalizujący przeskok, oparty tylko na danych uzyskanych z analizy życia tak zwanych społeczeństw pierwotnych, a sięgający od razu do ogólnych cech natury ludzkiej, okazuje się nieuzasadniony. Przyszli alkoholicy, jeszcze jako dzieci, charakteryzowali się zachowaniem skierowanym na zewnątrz i zachowaniem opartym na zaufaniu w stosunku do siebie; nie byli nękani przez jakieś nienormalnie obawy, byli mało uczuciowi w stosunku do rodzeństwa; niechętni w stosunku do matek, wykazywali szczególną agresywność, sadyzm, charakteryzowały ich niepokoje seksualnie, w sumie byli raczej aktywni aniżeli pasywni. W dorosłym życiu cechowali się: nieregularnym zatrudnieniem w pracy, mało udzielali się w żuciu społecznym, byli niechętni do swojego potomstwa, odgrywali rolę pasywną w rodzinie chyba że katowali ją.

Prostytucja

Prostytucja jest elementem rzeczywistości o charakterze patologicznym, gdyż wiążąc się z istotna dla każdego człowieka dziedzina , jaka jest seks , nie spełnia jego podstawowych funkcji ograniczając się jedynie do sfery biologicznej. Negatywne oceny moralne związane są również z faktem, ze prostytucja deprecjonuje godność człowieka , traktując go w kategorii przedmiotowej.

Mimo pozornie świadomego tego czym jest prostytucja bardzo trudno precyzyjnie określić na czym polega to zjawisko i kogo mianem prostytutki można określić. Warto przytoczyć przesłanki określające prostytucje które wyróżniła Mc Caghy w oparciu o dostępną literaturą . Przedstawił on 3 cechy które jego zdaniem można charakteryzować współczesną prostytucje

Pierwsza z nich dotyczy zachowania prostytutki , które dla klienta ma znaczenie seksualne i zmierza do zaspokojenia popędu .

Druga z cech wskazuje na element transakcji ekonomicznej czyli zapłaty za to zachowanie.

Trzecie z przesłanek podkreśla uczuciowa obojętność partnerów , których zachowanie zmierza do wymiany usług.

Prostytucja, podobnie jak i inne zjawisko społeczne , podlega przemianom wynikającym z oddziaływań czynników ekonomicznych, społecznych i obyczajowych.

Badania nie potwierdzają w pełni przypuszczenia w myśli którego patologiczne cechy środowiska rodzinnego - alkoholizm przestępczość , stanowią zaspół,przyczyn dominujących w procesuje schodzenia młodych kobiet na drogę prostytucji.

Ważnym czynnikiem w etiologii prostytucji może być atmosfera wychowawcza w domu rodzinnym czyli awantury zdrady małrzenskie rodziców i niejedno krotne rozbicie rodziny.

Przyczyna schodzenia na droga prostytucji może być tez niezadowolenie ze swoje sytuacji materialnej. Coraz częściej na krok ten decydują sie dziewczęta z normalnych domów , często wykształcone , bowiem moatywacjia osiągnięcia dużych korzyści materialnych .

Patologia grupowa

Rozwód

Zjawisko rozwodu jest symptomatyczne dla pewnych przejawów dezorganizacji życia rodzinnego. Jed­nakże nie każda dezorganizacja życia rodzinnego ma­ miejsce w określonym społeczeństwie, pociąga za sobą odpowiednio wzrastającą liczbę rozwodów. Za­leżność ta jest związana z rozmaitymi czynnikami, głównie formalnymi, które mogą utrudniać lub ułatwiać uzyskanie rozwodów. A więc, innymi słowy, nie zawsze niski procent rozwodów w danym społeczeństwie może być uznawany za wskaźnik niewielkiej dezorganizacji życia rodzinnego. H.Johnson w swej Sociology omawia występujące w różnych społeczeństwach warunki wpływające na liczbę rozwodów. Do istotnych czynników wpływających na liczbę rozwodów zalicza następujące: tolerancyjny stosunek religii do rozwodu (w takich społeczeństwach, jak Egipt lub Japonia, gdzie brak barier religijnych utrudniających uzyskanie rozwodu, liczba ta jest odpowiednio wysoka; kraje protestanckie cechuje zwykle bardziej tolerancyjny stosunek do rozwodów aniżeli katolickie; jednakże ostatnio gwałtownie postępująca laicyzacja życia społecznego w krajach katolickich i tam szybko podnosi procent uzyskiwanych rozwodów); legalna sankcja separacji w postaci konstrukcji prawnej rozwodów; wzrastająca industrializacja i związana z tym wzrastająca urbani­zacja (nie zawsze jednak czynniki te idą w parze, w Szwecji, która jest względnie wysoko względnie wysoko zindustalizowana, procent rozwodów jest wysoki, podczas gdy w zurbanizowanej, choć rolniczej Norwegii procent rozwodów jest niski); kontrola urodzeń (choć dzieci nie są istotną przeszkodą w staraniach o rozwód, to jednak sądy niechętnie udzielają rozwodów małżon­kom, posiadającym dzieci); homogeniczność spo­łeczeństwa (liczba rozwodów jest stosunkowo niska wtedy, gdy istnieją kulturowe i społeczne zgodności pomiędzy małżonkami); ruchliwość społeczna pionowa (liczba rozwodów wzrasta równolegle do szybkich awansów społecznych, czynnik ten wielekroć odmien­nie wpływa na procesy adaptacyjne u różnych mał­żonków); położenie akcentu na uczuciową stronę mał­żeństwa (w tych społeczeństwach, w których istnieje tradycyjny, patriarchalny wzór życia rodzinnego, liczba rozwodów jest odpowiednio mniejsza, ponieważ dysharmonie uczuciowe nie są w stanie rozbić domu rodzinnego wspieranego również przez tradycję). Powyższe czynniki w rozmaitym stopniu wpływają na dezorganizację samego życia rodzinnego w da­nym społeczeństwie, jak również na liczbę rozwodów t la dezorganizacją związanych.

Kazirodztwo

Norma zakazująca kazirodztwa jest najbardziej po­wszechną normą, jaką posiada ludzkość. Ma ona mniej wyjątków, aniżeli np. norma zakazująca zabójstwa.

Zgodnie z tym, bardzo silnie zinternalizowanym za­kazem utrzymywania stosunków) seksualnych we­wnątrz ścisłej rodziny liczba przypadków kazirodztwa, która jest notowana w rozmaitych krajach, jest bar­dzo mała. I tak, wedle S. Weinberga w Stanach Zjednoczonych w r. 1910 zdarza się 1,2 przypadków na milion osób, w r. 1920 — 1,9 przypadków na milion, a w r. 1930 — 1,1 na milion. Podobnie w Szwecji wedle ustaleń S. Weinberga — zdarza się w ostatnich latach 0,73 przypadków na milion mieszkańców rocznie. Zachowanie kazirodcze jest w rozmaitych kulturach i rozmaitych społeczeństwach bardzo silnie potępiane. J. S. Brown (w pracy A Comparative Study of Deviations from Sexual Mores) zestawia wyniki badań, jakie prowadziła w roku 1952 nad 110 społeczeństwami, chodziło o zebranie danych, jak potępiane są rozmaite zachowania dewiacyjne w stosunku do norm zachowa­niu seksualnego. Ogólne wyniki badań J. S. Brown wykazują, że ka­zirodztwo, porwanie kobiety i gwałt — to te formy zachowań, które najczęściej bywają obwarowane jakimś zakazem i są najsurowiej karane. Poza tym z ustaleń tych badań wynika stwierdzenie ogólne, że mają tendencję do wzrastania wtedy, kiedy dewicje w zachowaniach seksualnych naruszają interesy większej liczby osób, łamią obowiązki małżeństwa oraz zawierają elementy agresji. W większości przypadków naruszenia norm seksualnych są karane ludzkie „siły karzące". Kazirodztwo jest potępiane w zasadzie we wszystkich współcześnie przebadanych społeczeństwach. W relacjach kazirodczych ojciec-córka — córki by­ły najczęściej informatorami pośrednimi o mającym miejsce związku. W przypadku kazirodztwa brat -siostra działo się inaczej. Siostry częściej donosiły policji na braci, aniżeli córki na ojców: siostry nie bały się braci, tak jak córki bały się swoich ojców, Ojcowie byli skazywani za kazirodztwo przez sąd częściej niż bracia: ojcowie w 49,4%, bracia 25,6%. Kazirodcy pochodzący ze środowisk miejskich częściej podlegali karze aniżeli ci, którzy pochodzili ze środowisk wiejskich. S. Weinberg wyróżnia trzy zasadnicze rodzaje osobowości ojców kazirodczych: a) osobowość introwersyjna, która ma skłonność do krańcowo endogamicznej orientacji oraz skłonności do orientacji wewnątrzrodzinnej, ogranicza swe wszystkie afekty i relacji społeczne wyłącznie do rodziny, b) osobowość psychopatyczna, charakteryzująca się promiskuityzmem nie podlegającym kontroli, a członkowie rodziny są dla niej jedynie dodatkowymi obiektami seksualnymi c) psychologicznie niedojrzałe osobowości, o skłonnościach pedofilnych do dzieci w ogóle, nie wyłączając własnych. W momencie podejmowania związków kazirodczych 40,3% ojców było wdowcami lub pozostawało w separacji; jedynie 4 córki były zamężne. Przeciętnie rodziny ojców kazirodczych były duże od 5 do 10 dzieci. Najczęściej (64,4%) partnerkami kazirodczymi ojców były najstarsze córki. Często też ojcowie nawiązywali kazirodczy związek z następnymi córkami w miarę i jak one dojrzewały. Siostry chętniej angażowały się w stosunki kazirodcze z braćmi (51,4%) aniżeli córki z ojcami (dane te oszacowano na podstawie wywiadów). Ojcowie-kazirodcy w 49,4% nie posiadali jakichkolwiek zapisów przestępczych w swej historii ży­ciowej. U niektórych stwierdzono pewne zaburzenia psychiczne, lecz tylko nieliczni z nich mogli być określani jako psychopatyczni.

Przestępczość zorganizowana

Choć przestępstwa są czasem popełnione pod po­średnim lub bezpośrednim wpływem innych osób, to jednak w większości przypadków dokonywane są in­dywidualnie. Natomiast przestępczość zorganizowana występuje tylko w pewnych dziedzinach przestępczo­ści, np. w przestępczości gospodarczej — i jest, wbrew pozorom, trudno wykrywalna.Kraje kapitalistyczne cechuje szczególne nasilenie tej przestępczości. Przybiera tam ona nader wybujałe formy.

Doświadczenia zebrane w Stanach Zjednoczonych są, w tym zakresie, szczególnie interesujące; właśnie ze względu na wielkie rozmiary zjawiska. Mało tego, przestępczość zorganizowana to jest działalność przestępcza w grupach współpracujących ze sobą doprowadza także do stworzenia swoistej superstruktury, która z kolei jednoczy większość rozstrzelonych przestępstw popełnianych w poszczególnych grupach przestępczych.

Typ Indywidualnego przytsosowania jednostki

Merton wyróznia pięć typów przytosowania sie jednostki do sytułacji dysharmonii między rozpatrywanymi elementami struktury kulturowej oraz między strukturą kulturową a strukturą spoleczną .

Nalezy podkreślić, że wyróżniane przez jednostki w róznorodnych sytuacjach , nie zaś do chrakterów czy typów osobowosci. A zatem analizowane poniżej typy reakcji jednoskowcyh nie są statyczne, lecz dynamiczne . Dlatego też możliwa jest stytuacja,w której dana jednostka bedzie obierać rózne typy adaptacji na różnych etapach swego życia, w zależnosci od okoliczności

Konformiz

Konformiz jest najpowszechniejszym rodzajem adaptacji. Polega na akceptacji zarówno celów kulturowych, jak i zinstytucjonalizowanym środków służących do ich realizacji.Reakcje konformistyczne,jak twierdzi Merton, muszą być dominujące,by system społeczny mógl właściwe funkcjonować, w przeciwnym wypadku ciagłość i równowaga społeczeństwa byłyby zagrożone.

Jednostki obierające konformistyczny typ adaptacji dążą do osiagniecia kulturowo wyznaczonych celów przestrzegając jednocześnie norm określajacych sposoby ich reazlizacji. Inaczej mowiac, dążą do odniesienia sukcesu w rywalizacji przestrzegajac reguł gry. Po spełnieniu następujących warunków: szczególnego nacisku na wartość sukcesu jako nadrzędnego celu bez korespondującego nacisku na instytucjonalne środki; egalitarnej ideologii, zgodnie z którą wszyscy mają jednakowe szanse zrealizowania swych aspiracji: braku wyraźnych jednoznacznych wyznaczników sukcesu (przy rozbudowanej strukturze społecznej i ugruntowanych podziałach czasowych, które blokują możliwość awansu) rośnie prawdopodobieństwo sięgnięcia po nonkonformistyczne środki. Ten typ przystosowania został przez Mertona określony jako innowacja

Innowacja

Innowacja podobnie jak konformizm równiez polega na dążeniu do osiągnięcia kulturowo usankcjonowanych celów, jednakże przy wykorzystaniu nieinstytucjonalnych (to jest zabronionych , nieetycznych itp) środków .

Jednostki obierające innowacyjny typ adaptacji dąża, innymi słowy, do realizacji tych sanmych celów-wartosci, co konformistyczni członkowie społeczeństwa,odrzucaja jednak konformistyczne środki prowadzące do ich realizacji.

Reakcjaz innowacyjna jest prawdipodobna wówczas, gdy jednostka zaakceptowała kluturowy na nacisk na osiagnięcie celu bez jednoczesnej internalizacji instytucjonalnych norm, które kieruja sposobami jego realizacji. Ten typ adaptacji oznacza więc, że jednostka została zsocjalizowana w sposób niepełny.Innowacja występuje we wszystkich warstwach społecznych, nie wyłączając najwyższych. Zdaniem Mertona największa presja w kierunku zachowań innowacyjnych występuje jednak na niższych szczeblach drabiny społecznej. "Wobec jednostek ulokowanych na niższych szczeblach struktury społecznej kultura stawia wymagania nie do pogodzenia. Z jednej strony żąda się od nich, by poczynania swe orientowali na widoki wielkiego bogactwa (...), z drugiej zaś w poważnej mierze odmawia się im faktycznych szans osiągnięcia tego celu drogą instytucjonalną. Rezultatem owej niespójności strukturalnej jest wysoka częstotliwość zachowań dewiacyjnych".

Rytualizm

Rytualizm polega na odrzuceniu celów wyznaczonych przez kulturę przy jednoczesnej (nadmiernej nawet) akceptacji środków instytucjonalnych, czyli norm postępowania. Rytualny typ adaptacji oznacza więc znaczną redukcję aspiracji lub nawet całkowitą rezygnację z aspiracji do uzyskania sukcesu życiowego przy jednoczesnym niemal kompulsywnym trzymaniu się norm iinstytucjonalnych.Zdaniem Mertona dla rytualisty bezpieczniejsze są małe ambicje, gdyż duże stwarzają poczucie zagrożenia i wywołują frustrację. Adaptacja rytualne jest więc charakterystyczna dla ludzi bojących się wyzwań, którym nie mogą sprostać.Rytualizm jest rodzajem spolecznej mimikry.Merton uważa,że rytualny typ przystoswoania jest szczególnie częsty w tych społeczeństwach w których"(...) status społeczny jednostki jest w dużej mierze uzależniony od jej własnych osiągnięć, ponieważ nieustająca, konkurencyjna walka wywołuje ostry lęk o status. Jednym ze sposobów uśmierzania owych niepokojów jest trwałe zaniżenie poziomu własnych aspiracji, lęk powoduje bezruch lub ściślej-zachowanie zrutynizowane".Merton uważa, że jednostki pochodzące z warstw niższych-średnich cechuje swoiste "przekonformizowanie", które sprawia, że ludzie poddani tak surowemu treningowi socjalizacyjnemu nie potrafia przełamać silnie zinternaliowanych zakazów naruszania norm instytucjonalnych.Aby zredukować stan napięcia spowodowany nadmiernym naciskiem kulturowym na realizację celów, rezygnują oni z aspiracji, skoro "moralność" nie pozwala sięgnąć po nonkonformistyczne środki, a usytuowanie warstw niższych-średnich w strukturze społecznej sprawia, że szanse realizacji podstawowych wymogów kulturowych w sposób konformistyczny są w nich niewiele większe niż w warstwach niższych.

Wycofanie

Wycofanie polega na odrzuceniu zarówno celów wyznaczonych przez kulturę, jak i instytucjonalnych środków służących do realizacji tych celów. Jednostki, które odbierają ten typ reakcji na rozdźwięk między elementami struktury kulturowej i stan braku równowagi między strukturą społeczną i kulturową, są członkami społeczenstwa jedynie formalnie.Znajdują się w społeczeństwie, lecz do niego nie należą, ponieważ nie podzielają systemu wartości tego społeczeństwa. Odrzucenie zarówno celów kulturowych, jak i norm instytucjonalnych oznacza więc "rezygnację z gry" i "opuszczenie boiska".

Zdaniem Mertona wycofanie się jest najrzadszym i zarazem najbardziej potępianym rodzajem reakcji na stan anomii. Dopiero bowiem ten rodzaj odejścia od zinstytucjonalizowanych wymogów postępowania jest naprawdę groźny dla systemu społecznego,jest znacznie bardziej niebezpieczny od innowacji.Odrzucenie kulturowo uwzorowanych celów oraz środków służących do ich realizacji stanowi bowiem pośrednią negację prawomocności systemu społecznego. Spotyka sie wiec z wyjatkowo ostrą reakcja negatywną."Społeczeństwo nie godzi się tak łatwo na takie odrzucenie swoich wartości. Zgoda oznaczałaby ich zakwestionowanie. Ci, którzy przestali uganiać się za sukcesem, są bezlitośnie prześladowani przez społeczenstwo domagające się, by wszyscy jego członkowie doń dążyli".Reakcja wycofania jest prawdopodobna wówczas, gdy jednostka głęboko zinternalizowała zarówno cele kulturowe, jak i zinstytucjonalizowane środki służące do ich realizacji, jednakże jej pozycja w strukturze społecznej jest taka, że nie ma ona szans na realizację wymogów kulturowych. Interializacja norm uniemożliwia tej jednostce sięgnięcie po środki nonkonformistyczne. Wówczas konflikt jest rozwiązywany przez jednoczesne odrzucenie obydwu elementów struktury kulturowej-i celów, i środków.Merton był zdania, że wycofanie jest najbardziej samotniczym typem adaptacji.

Bunt

Reakcja buntownicza polega na odrzuceniu zarówno dotychczasowych celów kulturowych, jak i zinstytucjonalizowanych środków służących do ich realizacji przy jednoczesnym dążeniu do wprowadzenia nowych celów kulturowych i nowych norm instytucjonalnych."Ten rodzaj przystosowania wyprowadza ludzi na zewnątrz otaczającej struktury społecznej, aby tworzyli wizję i próbowali realizować strukturę nową, to znaczy zupełnie przekształconą. Zakłada to wyobcowanie z panujących celów i wzorców, które uznawane są za czysto arbitralne. Arbitralne zaś to, ściśle biorąc, takie jakie nie są ani prawomocne, ani też nie są w stanie egzekwować posłuszeństwa, ponieważ równie dobrze sytuacja może wyglądać inaczej".

Bunt jest w zasadzie jednym typem reakcji, któremu Merton przyznawał grupowy charakter. Istotą buntu jest więc jego zorganizowany charakter.

Merton następująco charakteryzował cele przyświecające reakcji buntowniczej: "Zorganizowane ruchy społeczne buntowników(...) najwyraźniej zmierzają do wprowadzenia struktury społecznej, w której kulturowe wzorce sukcesu zostaną zasadniczo przekształcone i zagwarantowana zostanie większa zgodność między zasługą, wysiłkiem i nagrodą".

Zdaniem Mertona bunt jest charakterystyczny nie dla grup upośledzonych w największym stopniu, lecz dla nowo wyłaniających się warstw lub klas społecznych, którym zastany system nie daje możliwości rozwoju adekwatnych do aspiracji.

1. Żywanowski Tomasz

2. Karol Gurbiel

3. Trznadel Bartosz

4. Anna Herdzik

---