Wykuwanie granic
Państwo piastowskie od początków istnienia znalazło się w niekorzystnym położeniu pomiędzy dwoma potężnymi sąsiadami: Rzeszą Niemiecką i Rusią Kijowską. Na południu sąsiadowało z Węgrami i zależnymi od Niemiec Czechami, na północy krzyżowały się wpływy polskie, duńskie i niemieckie na Pomorzu, na północnym wschodzie znajdowało się sąsiedztwo pogańskich Prusów, Jaćwięgów i Litwinów. Największym zagrożeniem dla młodego państwa piastowskiego byli władcy Rzeszy Niemieckiej, którzy wraz z szerzeniem chrześcijaństwa podbijali obszary na wschodzie (tzw. napór na wschód, z języka niemieckiego "Drang nach Osten"). Przed księciem Mieszkiem l stanęło zadanie obrony niestabilnych granic młodego państwa. Kość niezgody pomiędzy nim a niemieckimi margrabiami stanowiło Pomorze Zachodnie, zajęte przez Mieszka w 967. Już po pięciu latach księciu przyszło walczyć o utrzymanie ziem nad dolną Odrą - w zwycięskiej bitwie pod Cedynią, pierwszym w historii bezpośrednim starciu wojsk polskich i niemieckich. Mieszko obronił stan posiadania nad Bałtykiem. Zachodnie granice państwa piastowskiego sięgnęły po Wolin, a w 973 cesarz uznał ostatecznie polskie nabytki. Sukcesy te zostały okupione stratami na wschodnich rubieżach: w 981 Rusini zajęli pograniczne miasta Czerwień, Przemyśl, Chełm i Bełz (tzw. Grody Czerwieńskie), które odtąd na kilka wieków staną się przedmiotem sporu z Rusią Kijowską.
Mieszko l był zręcznym politykiem i umiejętnie wykorzystywał koniunkturę polityczną do poszerzania granic swego państwa. Po śmierci pierwszej żony poślubił Niemkę Odę i zawarł sojusz z cesarzem, który w 990 udzielił mu pomocy militarnej podczas zwycięskiej wojny z Czechami. Dzięki niej Mieszko uzyskał Śląsk, a być może Małopolskę. Tym sposobem pod koniec X wieku dokonał się ostatecznie proces zjednoczenia plemion polskich - pomiędzy Bałtykiem, Karpatami, Odrą i Bugiem pojawiło się scentralizowane państwo. Patrząc na mapę nietrudno o refleksję, że po upływie 1000 lat Rzeczpospolita Polska rozpościera się na obszarze zbliżonym do kształtu państwa Mieszkowego. Przebieg ówczesnych granic znany jest głównie dzięki odkrytemu w XX wieku dokumentowi, wystawionemu przez kancelarię Mieszka około 991: państwo piastowskie posiadało wybrzeże morskie, graniczyło z ziemiami zamieszkanymi przez Prusów, z Rusią, ziemią krakowsko, Morawami i dochodziło do Odry.
Po śmierci Mieszka l jego następca, Bolesław Chrobry, kontynuował politykę poszerzania granic, czemu sprzyjała korzystna sytuacja w Niemczech, gdzie na tronie cesarskim zasiadał ambitny Otto III opierający stosunki z Polską na zasadach braterstwa i współpracy. Niestety po jego przedwczesnej śmierci w 1002 królem został nieprzychylny Bolesławowi Henryk II , co stało się powodem długotrwałych wojen. Ich powodem był spór o tereny Łużyc, Milska i Miśni, które Bolesław zajął zaraz po śmierci Ottona III . Oliwy do ognia dolało jeszcze wmieszanie się polskiego księcia w sprawy czeskie: po obaleniu miejscowego władcy Bolesław objął rządy w Pradze i przyłączył do swego państwa Czechy, Słowację i Morawy. Z ziem polskich, czeskich i terenów Słowian nadłabskich zamierzał stworzyć wielkie państwo, mogące skutecznie przeciwstawić się germańskiemu naporowi na wschód. Jednak Czechy były lennem niemieckim i cesarz zażądał od Bolesława złożenia hołdu, a odmowę potraktował jako ostateczny pretekst do wojny. Konflikt zbrojny trwał z przerwami czternaście lat, a na mocy pokoju w Budziszynie w 1018 Bolesław utrzymał Milsko i Łużyce. Wysunięte daleko za Odrę granice piastowskiego państwa wydawały się gwarantować bezpieczeństwo ze strony Niemiec.
W tym samym roku Bolesław wielkie sukcesy odniósł również na wschodzie. Podczas wyprawy na Ruś zdobył Kijów, osadził na tronie swojego sojusznika Świętopełka, a w drodze powrotnej przyłączył do Polski Grody Czerwieńskie. Rok 1018 był niezwykle pomyślny dla piastowskiego państwa - nabytki terytorialne, pokój z cesarzem i przychylny władca na wschodzie zdawały się gwarantować stabilność granic i politycznych sojuszy. Historycy określili politykę prowadzoną przez Bolesława Chrobrego mianem wielkomocarstwowej - podczas 26 lat rządów zwycięsko stawił czoło sąsiednim potęgom, a poszerzając granice, zapewnił swemu państwu pozycję mocarstwa w środkowowschodniej części Europy.
Po początkowych sukcesach następcy Bolesława - jego syna Mieszka II, na początku lat 30, nad państwem piastowskim zebrały się czarne chmury. Za namową odsuniętego od władzy brata Mieszkowego Bezpryma na Polskę w 1031 spadł równoczesny atak z dwóch stron - od wschodu najechał książę kijowski, a od zachodu cesarz. Obaj oderwali ziemie wcześniej uzyskane przez Chrobrego - Milsko, Łużyce i Grody Czerwieńskie. Dogodną sytuację wykorzystali prawdopodobnie Węgrzy, którzy odebrali Słowację, i Czesi, zajmując Morawy. W ten sposób Polska po raz pierwszy odczuła boleśnie niedogodność położenia pomiędzy Niemcami a Rusią. Nabytki terytorialne z czasów Chrobrego okazały się nietrwałe, pozbawione sojusznika państwo nie umiało oprzeć się agresji działających w porozumieniu sąsiadów. Wkrótce potem wewnętrzny chaos po śmierci Mieszka II wykorzystał książę czeski Brzetysław, który wtargnął na ziemie polskie i po złupieniu Wielkopolski oderwał Śląsk. Na domiar nieszczęść w latach 30. w niejasnych okolicznościach oderwało się Pomorze, zrzucając zależność od Polski lub stając się terenem ekspansji duńskiej. Budowane przez kilkadziesiąt lat państwo piastowskie rozpadło się. Czy oznaczało to, że Polska miała podzielić los wielu innych organizmów państwowych, po których pozostały jedynie zapiski kronikarzy? W 1039 w skład państwa wchodziły jedynie dwie historyczne krainy: Małopolska i zrujnowana Wielkopolska. Dzieło odbudowy państwa i kształtowania jego granic należało zaczynać od nowa.
|
|