UNIWERSYTET RZESZOWSKI

WYDZIAŁ PRAWA I ADMINISTRACJI

Kierunek: europeistyka

Studia: stacjonarne

„Obywatelstwo Unii Europejskiej”

Damian Kozik

Obywatelstwo Unii Europejskiej - to specyficzna konstrukcja prawa wspólnotowego, nie tylko dająca poczucie solidarności z obywatelami innych państw Wspólnoty, ale także nadająca nam pewne prawa. Obywatelem Unii Europejskiej jest każdy obywatel państwa członkowskiego. Obywatelstwo Unii nie zastępuje obywatelstw krajowych, lecz je uzupełnia.

Traktat z Maastricht był zasadniczym aktem tworzącym Unię Europejską wraz z jej obywatelstwem. Szczegółowa regulacja instytucji obywatelstwa UE została zawarta w cz. II TWE, w art. 17-22.
Art. 17 TWE stanowi: „Niniejszym ustanawia się obywatelstwo Unii. Każda osoba posiadająca obywatelstwo państwa członkowskiego staje się obywatelem Unii. Obywatelstwo Unii uzupełnia, ale nie zastępuje obywatelstwa narodowego”.

Uzyskanie statusu obywatela Unii:
· może nastąpić jedynie wraz z nabyciem przez jednostkę obywatelstwa państwa członkowskiego zgodnie z zasadami przewidywanymi przez prawo tego państwa;
· przysługuje obywatelom państw członkowskich bez względu na to, czy posiadają obywatelstwo więcej niż jednego państwa, w tym także państwa trzeciego;
· zawiera się w ramach definicji obywatelstwa europejskiego, z której można wywnioskować, iż obywatelstwo UE to personalna, wzajemna, akcydentalna, zależna i pozorna więź prawna między osobą fizyczną a UE:

a) więź personalna - istnieje wyłącznie pomiędzy UE a osoba fizyczną, która musi jednocześnie spełniać - warunek przynależności do państwa członkowskiego,
b) więź wzajemna - opiera się na stosunku prawnym miedzy osoba przynależną do państwa członkowskiego a Unią, obywatel
ma zatem prawo do korzystania i przestrzegania postanowień traktatu, a Unia ma szanować - owe przyznane prawa i zapewniać - ich realizację;
c) więź akcydentalna - oznacza, że obywatelstwo UE nie zastępuje obywatelstwa kraju członkowskiego, a jedynie je uzupełnia,
d) więź zależna - oznacza, iż brak obywatelstwa kraju członkowskiego powoduje brak możliwości uzyskania obywatelstwa UE, a posiadanie obywatelstwa kraju członkowskiego powoduje automatycznie uzyskanie obywatelstwa Unii; przy czym każdy kraj członkowski sam ustala warunki konieczne do uzyskania obywatelstwa tego kraju, a co za tym idzie do uzyskania obywatelstwa UE,
e) więź pozorna - oznacza, iż dla obywatelstwa unijnego nie jest istotny sposób uzyskania obywatelstwa państwa członkowskiego, a jedynie sam fakt jego posiadania.

·umożliwia łagodzenie konfliktów, zniesienie barier dzielących różne wspólnoty, różne państwa;
·tworzy formalną więź pomiędzy jednostką a władzą, między obywatelami a instytucjami;
·jest relacją pomiędzy jednostką a zbiorowością;
·zwiększa stopień zintegrowania członków UE;
·tworzy tożsamość UE, gwarantuje realizację i przestrzeganie jej celów;
·pozwala na podejmowanie środków w ramach wszystkich trzech filarów Unii;
·nadaje określony status polityczny, ekonomiczny, międzyludzki, który w efekcie uprawnia do korzystania z określonego zbioru praw.

Jeśli chodzi natomiast o utratę statusu obywatela Unii, a tym samym o utratę obywatelstwa UE to jest ona związana tylko i wyłącznie z utrata obywatelstwa kraju członkowskiego, co - jak już wspomniałem - jest wyłączną kompetencją danego państwa.
Status prawny obywatela, jego pozycja są wyznaczone katalogiem praw i obowiązków. Traktat ustanawia tylko uprawnienia obywatelskie. Wiadomo jednak, że pociągają one za sobą określone przesłanki, które dana jednostka musi spełnić, aby z tych praw skorzystać. TWE określa zatem nie tylko, kto jest obywatelem Unii, ale także wyznacza katalog praw temu obywatelowi przysługujących, a zatem i środki konieczne do przestrzegania i rozwijania owych uprawnień.
Uprawnienia obywateli Unii Europejskiej
„Obywatele Unii korzystają z praw ustanowionych niniejszym Traktatem i podlegają obowiązkom w nim określonym”. Chodzi tu zatem o wszystkie prawa i obowiązki określone owym traktatem, zatem nie tylko te ujęte w jego części II, która jednak w największym stopniu porusza problem jednostki i jej unijnego obywatelstwa. Katalog praw obywateli UE nie ma więc charakteru zamkniętego. Obejmuje on przede wszystkim:

1.Prawo do swobodnego poruszania się i pobytu na obszarze państw członkowskich (art. 18 TWE).

Oznacza ono brak ograniczeń w swobodnym podróżowaniu po terytorium UE, możliwość osiedlania się w wybranym kraju członkowskim, a także możliwość przebywania w danym państwie członkowskim przez nieokreślony czas. Realizacja tego prawa odbywa się z uwzględnieniem ograniczeń i warunków określonych traktatem, który je wprowadził. Prawo swobodnego poruszania się i pobytu stanowi istotę statusu obywatela europejskiego, ponieważ to właśnie z tego prawa wynikają inne uprawnienia przysługujące członkom UE. Prawo to wynika ze swobody przepływu osób. Art. 18 TWE należy wiązać z art. 12 TWE, który stanowi, iż państwo musi traktować jednakowo obywateli własnych i obywateli innych państw członkowskich ze względu na sam fakt posiadania przez nich obywatelstwa UE, a także fakt legalnego pobytu w danym państwie (zasada niedyskryminacji).

2.Czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach samorządowych i w wyborach do Parlamentu

Europejskiego w państwie zamieszkania a nie obywatelstwa (art. 19 ust. 1 i ust.2 TWE).
Obywatel Unii zamieszkały w innym państwie członkowskim ma prawo do udziału i kandydowania w wyborach do PE i w wyborach samorządowych w miejscu zamieszkania na takich samych zasadach jak obywatele państwa, na którego terenie przebywa. Korzystanie z tego prawa może być jednakże uzależnione od spełnienia dodatkowych wymogów. Rada Unii przyjęła dwie dyrektywy uściślające art. 19 TWE: dyrektywę o szczególnych postanowieniach dotyczących prawa głosowania i kandydowania w wyborach do PE, traktującą m.in. o możliwości korzystania z praw wyborczych tylko w jednym miejscu i o minimalnym okresie przebywania na danym terytorium; a także dyrektywę dotyczącą szczegółowych zasad korzystania z prawa wyborczego w wyborach lokalnych. Państwa członkowskie mogą uzależnić prawa wyborcze od przebywania na swoim terytorium przez określony okres czasu. Ponadto mogą zastrzec wykonywanie pewnych funkcji kierowniczych tylko dla obywateli swojego kraju.

3.Prawo do opieki dyplomatycznej i konsularnej w państwie trzecim (art. 20 TWE).

Gwarantem tego prawa są wyłącznie państwa członkowskie. Opieka ta nie została ujęta w kategoriach prawa obywatelskiego lecz jako korzyść, której otrzymanie zależy w pełni od woli państwa udzielającego ochrony prawnej. Zakres ochrony dyplomatycznej i konsularnej obejmuje:
-pomoc w przypadku śmierci,
-pomoc w przypadku poważnego wypadku lub ciężkiej choroby,
-pomoc w przypadku aresztowania albo zatrzymania,
-pomoc dla ofiar przestępstw,
-pomoc dla obywateli UE znajdujących się w niebezpieczeństwie,
-inne sytuacje wymagające pomocy.

4.Prawo petycji do Parlamentu Europejskiego (art. 21 TWE, 194 TWE, 107c TEWEA).

Podmiotami uprawnionymi do składania petycji są:
-obywatele UE,
-obywatele państw trzecich zamieszkujący w państwie członkowskim UE, jak również zarejestrowane tam osoby prawne,
-obywatele państw trzecich mieszkający poza terytorium państw członkowskich UE, jak również zarejestrowane tam osoby prawne.

Przesłanki dopuszczalności petycji do Parlamentu Europejskiego to:
1.Złożenie petycji przez uprawniony podmiot,
2.Przedmiot petycji musi dotyczyć skarżącego osobiście,
3.Umieszczenie w petycji danych osobowych składającego, informacji o zawodzie, narodowości oraz danych adresowych,
4.Sporządzenie petycji w jednym z języków urzędowych UE albo w innym języku (pod warunkiem przesłania streszczenia w jednym z języków urzędowych UE),
5.Przedmiot petycji musi dotyczyć materii objętych zakresem działalności Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej.
Prawo do składania petycji istniało od czasu powstania EWG, a dopiero z chwilą utworzenia UE gwarantuje je traktat.

5.Prawo skargi do Rzecznika Praw Obywatelskich Unii Europejskiej (art. 21 TWE, 195 ust.1 TWE, art. 107d ust.1 TEWEA).

Podmiotami uprawnionymi do składania skarg do Rzecznika Praw Obywatelskich UE są:
-obywatele UE,
-obywatele państw trzecich mieszkający w państwach członkowskich UE oraz zarejestrowane tam osoby prawne.

Przesłanki dopuszczczalności skargi :

-skarga winna być złożona przez uprawniony przez niego pomiot,
-przedmiotem skargi mogą być-wyłącznie przypadki złego zarządzania zaistniałe w praktyce instytucji i organów Wspólnot Europejskich z wyjątkiem ETS i SPI pełniących funkcje sądowe,
-skarga winna być-złożona w terminie dwóch lat od momentu, gdy inkryminowana sytuacja miała miejsce,
-skarga nie może dotyczyć kwestii, które były albo są przedmiotem postępowania sądowego,
-w przypadku skarg składanych przez pracowników WE niezbędne jest uprzednie wykorzystanie właściwych procedur,
-brak jest szczególnych wymogów co do formalnego kształtu skargi (formularz przygotowany przez Rzecznika nie jest obowiązkowy), a skarga powinna pozwalać- na identyfikację skarżącego, a także na identyfikacje przedmiotu skargi.

6.Prawo dostępu do dokumentów Rady, Komisji i Parlamentu Europejskiego (art. 225 TWE).
Ogólne zasady korzystania i realizacji tego prawa określa każda z instytucji w swoim regulaminie. Każdy obywatel UE, a także każda osoba fizyczna czy prawna zamieszkała lub mająca siedzibę w państwie członkowskim ma prawo dostępu do dokumentów wymienionych wyżej instytucji. Przesłankami odmowy dostępu do dokumentów mogą być: względny interes publiczny (bezpieczeństwo publiczne, sprawy obronności i wojska, polityka finansowa, gospodarcza i monetarna państw członkowskich), ochrona jednostki (ochrona danych osobowych), ochrona postępowania sądowego, ochrona procedury decyzyjnej toczącej się i zakończonej w ramach instytucji Wspólnot Europejskich, na wniosek państw członkowskich może zostać odmówiony dostęp do dokumentów państwowych.

7.Prawo do dobrej administracji (art. 21 TWE, art. 41 Karty Praw Podstawowych UE).
Elementami prawa do dobrej administracji są:
-prawo do załatwienia sprawy przez instytucje UE w sposób rzetelny, bezstronny i w rozsądnym terminie, w tym:
-prawo do osobistego przedstawienia sprawy,
-prawo dostępu do akt własnej sprawy,
-obowiązek uzasadnienia decyzji przez organ administracji UE,
-prawo domagania się odszkodowania z tytułu szkód wyrządzonych przez instytucje UE oraz ich funkcjonariuszy,
-prawo do zwracania się w formie pisemnej, w jednym z języków urzędowych UE do instytucji UE oraz prawo do otrzymania odpowiedzi w tym języku.

8.Inne prawa obywateli UE.
Należeć do nich będą przede wszystkim regulacje zawarte w Karcie Praw Podstawowych UE. Jest ona bowiem katalogiem podstawowych praw jednostki. Określa kierunek rozwoju UE, który jest nierozerwalnie związany z obywatelem unijnym, jakim jest poszczególny człowiek zamieszkujący każde z państw członkowskich. KPP UE traktuje o wartościach najważniejszych w życiu każdego człowieka: godności, wolności, równości, solidarności i prawach obywateli.

BIBLIOGRAFIA:

1.Jan Barcz „Prawo Unii Europejskiej” , Wydawnictwo Prawo i Praktyka Gospodarcza , Warszawa 2006

2. Michael Ahlt , Maciej Szpunar „Prawo europejskie” , Wydawnictwo C.H.Beck , Warszawa 2002

3.Matthias Herdegen „Prawo europejskie” , Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa 2004

4,Agnieszka Cieleń , Szymański Adam, „Obywatelstwo Unii Europejskiej” Wydawnictwo Sejmowe ,Warszawa 2008

5.Źródła internetowe

---