Wincenty Kadłubek
Wincenty zwany Kadłubkiem, mistrz Wincenty, błogosławiony (po 1150 lub ok. 1160-1223), kronikarz. Odbył studia na uniwersytecie w Bolonii i Paryżu. Kapelan i kancelista na dworze Kazimierza II Sprawiedliwego, następnie prepozyt kolegiaty w Sandomierzu. 1208-1218 biskup krakowski, zrzekł się godności biskupiej i resztę życia spędził w klasztorze Cystersów w Jędrzejowie. Beatyfikowany 1764.
Na polecenie Kazimierza II Sprawiedliwego spisał kronikę, składającą się z 4 ksiąg, której data powstania nie jest ustalona. 3 księgi dotyczące najdawniejszych dziejów Polski mają formę dialogu, ostatnia opisuje panowanie Mieszka III Starego i Kazimierza II Sprawiedliwego do 1202. Relacja historyczna przeplatana jest sentencjami, bajkami i przypowieściami umoralniającymi (częściowo wierszem).
Kronika cieszyła się ogromną popularnością, m.in. dzięki walorom literackim. Pierwsze wydanie łacińskie pt. Magistri Vincenti Chronica Polonorum ukazało się 1612, pierwszy przekład polski (A. Józefczyka i M. Studzińskiego) 1862, wydania najnowsze - Mistrza Wincentego Kronika polska (1974), Kronika polska (1992).
Urodził się ok. 1150-1160 roku w Karwowie koło Stopnicy niedaleko Sandomierza.
Po studiach uniwersyteckich w Paryżu, jako jeden z pierwszych Polaków, uzyskał tytuł “magistra” (doktora). Ok. 1186 roku
w Sandomierzu została erygowana i uposażona kapituła, w skład której wszedł Mistrz Wincenty. Funkcję prepozyta kolegiaty p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Sandomierzu pełnił przez blisko 22 lata. Przy kolegiacie założył szkołę parafialną, w której był również wykładowcą.
Za namową króla Kazimierza Sprawiedliwego, Wincenty Kadłubek opisał dzieje narodu w “Kronice Polskiej”.
W 1207 roku (po śmierci krakowskiego biskupa Pełki) po raz pierwszy dokonano wyboru biskupa na mocy nowego prawa kanonicznego. Został nim Wincenty Kadłubek. Wybór ten został zatwierdzony przez Papieża Innocentego III bullą z dnia 18 marca 1208 roku, zaś konsekracji Mistrza Wincentego na biskupa dokonał arcybiskup gnieźnieński Henryk Kietlicz.
Biskup Wincenty Kadłubek brał udział w synodach i zjazdach, na których radzono o reformie w Kościele polskim. W roku 1215 brał udział w soborze Laterańskim IV, na którym wprowadzono obowiązek rocznej Spowiedzi i wielkanocnej Komunii świętej jak również zaostrzono przepisy odnośnie małżeństwa i celibatu kapłanów.
Po powrocie z Rzymu, Mistrz Wincenty jeszcze przez trzy lata (jako biskup) wprowadzał uchwalone na soborze reformy.
Wincenty Kadłubek darzył szczególną sympatią surowy zakon cystersów. Będąc prepozytem kolegiaty sandomierskiej darował w 1206 roku klasztorowi w Sulejowie dwie wsie co potwierdził jako biskup krakowski w1208 r., opactwu w Pokrzywnicy (Koprzywnicy) darował wieś, zaś opactwu w Brodnicy (Jędrzejowie)
nadał w 1210 roku przywilej pobierania dziesięcin z trzech wsi. W roku 1218 zrzekł się godności biskupa i urzędu i za zezwoleniem papieża Honoriusza III wstąpił do zakonu cystersów w Brodnicy (dziś Jędrzejowie). Po pięciu latach surowego życia w opactwie w Jędrzejowie zmarł 8 marca 1223 roku. Grób Wincentego Kadłubka nawiedzili m.in. książę Konrad Mazowiecki, król Kazimierz Wielki, król Kazimierz Jagiellończyk ze swoją matką królową Zofią, Jan Długosz, prymas Stanisław Karnkowski, kanclerz koronny Jan Zamojski i wielu innych dostojników.
W XV wieku powstał hymn w którym po raz pierwszy nazwano Wincentego “błogosławionym”. 26 kwietnia 1633 roku otwarto jego grób i stwierdzono, iż ciało pozostało prawie nienaruszone. Fakt ten przyczynił się do większego rozbudzenia jego czci. Wybudowano specjalne mauzoleum w którym 19 sierpnia 1633 roku umieszczono ciało biskupa-mnicha. Napis na mauzoleum brzmiał: “ Tutaj spoczywa w pokoju cud pokory chrześcijańskiej, czcigodny sługa Boży, Wincenty Kadłubek”. Za zgodą biskupa krakowskiego Piotra Gębickiego na grobie wystawiono ołtarz.
Rozpoczęty w 1680 roku proces kanoniczny został przerwany. Powodem były trwające w Polsce wojny
i zamieszki. W 1764 roku Kongregacja Obrzędów kult oddawany Wincentemu “od niepamiętnych czasów” zatwierdziła. Papież Klemens XIII podpisał dekret beatyfikacji, której wielkie uroczystości odbyły się w Jędrzejowie w 1765 roku.
Po kasacie opactwa cystersów w 1819 roku kult błogosławionego Wincentego zaczął zamierać. W 1913 roku powstała parafia. Jej pierwszy proboszcz Stanisław Marchewka rozbudził na nowo kult błogosławionego Wincentego.
W roku 1945 do opactwa w Jędrzejowie powrócili cystersi, gorliwie czcząc cześć biskupa-zakonnika.
W 1961 roku obchodzono uroczyście 800-lecie urodzin błogosławionego Wincentego. W 1964 roku przypadła rocznica 200-lecia beatyfikacji, która została uświetniona udziałem Episkopatu Polski z kardynałami Stefanem Wyszyńskim i Karolem Wojtyłą na czele.
Po ostatniej reformie kalendarza liturgicznego w Polsce w roku 1974 ustalono jego doroczne wspomnienie na dzień 9 października. Dzień Odpustu ku czci bł. Wincentego Kadłubka patrona Sandomierza i Diecezji Sandomierskiej przypada w pierwszą niedzielę po 9 października.
Kronika
Kronika, utwór dziejopisarski o charakterze publicystycznym lub literackim, zawierający zapis ważniejszych wydarzeń ułożonych wg kolejności chronologicznej. Obejmuje jedynie zapis wydarzeń, bez wyjaśniania ich związków przyczynowych. Bywa zaopatrzona w komentarz autorski.
historiografia dziejopisarstwo, piśmiennictwo historyczne.
Gall Anonim
GALL ANONIM (Anonim zwany Gallem), żyjący na przełomie XI i XII w. najprawdopodobniej francuski benedyktyn, autor pisanej w latach 1112-16 Kromki, najstarszej kroniki polskiej w języku łacińskim. Dzieło Galla napisane jest w konwencji średniowiecznej historiografii i epiki dworsko-rycerskiej; są to tzw. gęsta, czyli dzieje opiewające czyny bohatera. Nie jest to więc w ścisłym tego słowa znaczeniu kronika - w dziele Galla brak dat, nie obowiązuje także chronologia, a autor wykorzystuje obok zapisu faktów teksty fikcyjne (mowy bohaterów, wiersze okolicznościowe, m.in. tren na śmierć Bolesława Chrobrego, elementy baśniowe, np. podanie o myszach i Popiciu). Nie wiadomo, czy Gall posługiwał się wcześniejszymi dokumentami, zwłaszcza przy odtwarzaniu dziejów przed panowaniem Bolesława Krzywoustego, który jest głównym bohaterem Kroniki. Autor dzieli ze swym bohaterem myśl polityczną, oddając intencje władcy i sławiąc jego dokonania, pomijając epizody dla monarchy niewygodne. Na Kronikę składają się trzy księgi: I - obejmuje dzieje przodków księcia, II - lata jego młodości do chwili, gdy zostaje władcą, III (nie ukończona) lata 1109-1113. Aleksander Briickner określał Kronikę mianem powieści historycznej, wskazując na jej zalety literackie. Kronika daje dobre świadectwo o talencie autora, zorientowanego w stylistyce i budowie podobnych dzieł, stosującego zrytmizowaną łacinę, a w konstrukcji posługującego się sprawnie zasadą symetrii (listy dedykacyjne poprzedzające księgi, wierszowane wstępy-streszczenia i mowy bohaterów). Stawia to dzieło Galla w rzędzie interesujących pod względem artystycznym osiągnięć średniowiecznej prozy historiograficznej, o znacznych zarazem walorach poznawczych.
3