Łosiak W. (2007). Psychologia emocji.

Wydawnictwo WAiP

s. 13 - 25, 30 - 36 i rozdział 4

DOŚWIADCZANIE EMOCJI (rozdział 1, s. 13-25 i 30-36)

emocja - łac. e(x)movere, czyli poruszać

ex - jako, od, motio

z czego - ruch

DEFINICJE EMOCJI

organistyczny (1)

(wywodzący się od Williama Jamesa)

sposoby ujmowania emocji

mentalistyczny (2)

(1) Emocje jako pochodne procesów przebiegających w naszym ciele, stanowiących o tym, czy i jakie emocje pojawią się w postaci świadomych odczuć.

(2) Emocje tworzą procesy psychiczne (mentalne), a zmiany cielesne są ich konsekwencją.

Emocje to bardzo złożone procesy, zawierają się w nich procesy poznawcze, pobudzenie fizjologiczne, wzorce ekspresji i tendencje do działania.

stanowisko

motywacyjne ewolucyjne biologiczne komponentowe społeczne

STANOWISKO MOTYWACYJNE

Frijda (1986, 1988):

Emocje jako zmiany w gotowości do działania, przebiegające w różnych obszarach: aktywacji, gotowości poznawczej, tendencjach do działania i pragnieniach.

Emocje jako zespół mechanizmów, proces, sekwencja, której rdzeń stanowią głównie procesy poznawcze przebiegające w określonym porządku:

kodowanie zdarzenia ocena zdarzenia w kategoriach przyjemności, bólu, zdziwienia lub obojętności ocena możliwości działania wobec zdarzenia ocena pilności, trudności i powagi zdarzenia planowanie działania zmiany fizjologiczne działanie

Zasady funkcjonowania emocji rozumiane jako obserwowane empirycznie prawidłowości , u których podłoża leżą mechanizmy przyczynowo - skutkowe:

- prawo znaczenia sytuacyjnego: znaczenie sytuacji dla podmiotu, które określa, czy i jaka emocja się pojawi; zdarzenie w otoczeniu podmiotu może wywołać emocję, jeżeli ma dla niego jakieś znaczenie

- prawo ważności: emocje powstają w odpowiedzi na zdarzenia ważne z punktu widzenia celów lub motywów jednostki

- prawo rzeczywistości: aby wywołać emocje, zdarzeniu muszą być oceniane przez podmiot jako realne, prawdziwe

- prawo zmiany, przyzwyczajenia i porównywania odczuć: warunkiem powstanie emocji jest nie tyle sama obecność pożądanych lub niepożądanych czynników, ile ich miana, a im jest większa, tym silniejsza doświadczana emocja

- prawo hedonistycznej asymetrii: brak równoważności pozytywnych i negatywnych emocji, szybko przyzwyczajamy się do zdarzeń przyjemnych, ale nie jest tak w przypadku przykrych uczucia przyjemności szybko zanikają, a uczucia przykrości trwają długo

- prawo zachowania impetu emocji: emocjonujące zdarzenie zachowuje zdolność do wywoływania emocji na czas nieokreślony, chyba że nastąpi przyzwyczajenie spowodowane przez powtarzanie się tego zdarzenia

- prawo zamknięcia: doświadczenie emocjonalne ma zawsze charakter absolutny - emocja, której doświadczamy, jest zawsze pełna, wyrazista, bez względu na to, jak się ma do podobnych emocji odczuwanych przez innych czy ich oceny sytuacji

- prawo zważania na konsekwencje: istnieją mechanizmy kontrolowania emocji

- prawo minimalnego obciążenia - minimalizowanie negatywnego obciążenia emocjonalnego

- prawo maksymalnego zysku - maksymalizowanie korzyści wynikających z emocji pozytywnych

Teoria afektu Tomkinsa (1984):

- określa afekt jako podstawowy, pierwotny, wrodzony, biologiczny mechanizm motywacyjny

- właściwość emocji, polegająca na wzbudzaniu gotowości do działania to funkcja, a nie istota procesu emocjonalnego

- traktowanie emocji jako czynników wzmacniających popędy o dążenia; emocja może pojawiać się bez popędu, ale nie odwrotnie, jest uważana za pierwotną

- zmienność i niemożność nasycenia emocji, objawiająca się brakiem ograniczeń w czasie trwania i intensywności (popędy zanikają po zaspokojeniu, mają więc bardziej cykliczny charakter niż emocje)

STANOWISKO EWOLUCYJNE

podejścia akcentujące głównie adaptacyjną rolę emocji

Koncepcja Toby i Cosmides (1990, 2005):

- emocje są ukształtowanymi na drodze ewolucyjnej procesami adaptacyjnymi - nadrzędnymi programami koordynującymi i nadzorującymi pracę poszczególnych programów, funkcjonalnie dostosowanych do rozwiązywania jakiegoś problemu adaptacyjnego

Teoria Plutchnika (1980)

- emocje rozwinęły się na drodze ewolucyjnej, pełnią przede wszystkim funkcję adaptacyjną, pomagając organizmom w przetrwaniu

- sekwencja zdarzeń związanych z powstawaniem emocji:

zdarzenie wyzwalające (groźba ze strony wroga) poznanie (niebezpieczeństwo) uczucie (strach) zachowanie (bieg) efekt (ochrona)

STANOWISKO BIOLOGICZNE

emocjom przypisuje się status procesów biologicznych

Panksepp (1998), LeDoux (2000):

- emocje to „twory naturalne” w mózgu ssaków, mające określone podłoże neuronalne, znajdujące się poza obszarem tradycyjnie rozumianej psychologii emocji, choć niewątpliwie znaczące i wpływowe

- uczucia to psychiczne, świadome efekty doświadczania emocji

STANOWISKO KOMPONENTOWE

traktowane emocji jako wieloskładnikowych procesów, syndromów reakcji, uporządkowanych zespołów zmian

Scherer (1984):

- emocje jako psychologiczne konstrukty składające się z wielu komponent

- komponenty emocji można rozumieć jako wzorzec, układ procesów albo stanów podsystemów organizmu

- najważniejsze komponenty emocji: procesy poznawcze, fizjologiczne, motywacyjne, ekspresyjne i uczuciowe

Lazarus (1991):

- emocje jako system wzajemnie od siebie zależnych procesów: oceny poznawczej, impulsów do działania i wzorca reakcji somatycznych, zwanych syndromem

- syndrom doświadczany subiektywnie jako całość, jako jedno zjawisko

- kryterium rozróżnienia poszczególnych emocji w identyfikacji charakterystycznego wzorca tych procesów

- dwie grupy zmiennych rozumianych jako części wchodzące w skład kategorii emocji: zmienne obserwowalne takie jak działania i zmienne nieobserwowalne, takie jak: tendencje, impulsy do działania, subiektywne doświadczenia emocjonalne, relacje osoba-otoczenie, procesy radzenia sobie i procesy oceny poznawczej

Dwuczynnikowa koncepcja Schachtera (1970):

emocja jako efekt interakcji dwóch procesów, niespecyficznego pobudzenia i jego poznawczej interpretacji

STANOWISKO SPOŁECZNE

emocje jako zjawiska społeczne, kształtowane przez język i kulturę

Averill (1985):

- emocja jest chwilową rolą społeczną (społecznie tworzonym syndromem), który zawiera w sobie dokonywaną przez jednostkę ocenę sytuacji, która jest interpretowana raczej jako namiętność niż działanie

- społeczne różnice w opisywaniu i identyfikowaniu emocji

- trzy poziomy zaangażowania w rolę emocjonalną: 1) niskie zaangażowanie obserwowalne w komunikatach werbalnych, pojawiających się w interakcjach społecznych, którym nie towarzyszy żadna wyraźna forma ekspresji emocjonalnej; 2) średnie zaangażowanie - wzrost pobudzenia fizjologicznego, pojawiają się widoczne reakcje ekspresyjne; 3) silne zaangażowanie w rolę emocjonalną charakteryzujące się utratą kontroli, opanowanie przez emocję, co znajduje odbicie w jej społecznym odbiorze

Shweder (1999)

- emocje to ukształtowane kulturowo schematy interpretacyjne zdarzeń mające charakter skryptów i narracyjną strukturę

- emocja jest historią, rodzajem wydarzenia, zawierającego takie człony narracyjne, jak spostrzeganie pewnych uwarunkowań poprzedzających doświadczenie zmian somatycznych i afektywnych, ocena implikacji dla Ja oraz ocena społeczna i plan działania

PROPOZYCJA KOMPROMISOWA (zwana komunikacyjną) OATLEYA I JOHNSONA-LAIRDA (1996)

- wyodrębnia się emocje podstawowe, niezmienne kulturowo, wspólne dla wszystkich ludzi, o wrodzonym biologicznym mechanizmie oraz emocje złożone, które wprawdzie wywodzą się z emocji podstawowych, ale mają przede wszystkim charakter społeczny, kształtowane na bazie świadomych ocen podmiotu

- rola komunikacyjna ze względu na główną funkcję przypisywaną emocjom ma dwojaki charakter: 1) występuje na poziomie procesów psychicznych i nerwowych i polega na ich koordynacji w przygotowywaniu celowego działania, czyli hamowaniu jednych, a pobudzaniu innych oraz 2) na poziomie społecznym, kiedy emocje są przede wszystkim komunikatami

ŚWIADOMOŚĆ EMOCJI - UCZUCIA

Doznawane emocje oraz świadomość ich odczuwania nie są różnorodne, można powiedzieć, że są utożsamiane. Jeśli emocje przyjmuje się za elementy naszego doświadczenia, to muszą być one świadome, bo takie z definicji jest doświadczenie. Stanowisko to niesie za sobą konsekwencje: 1) wykluczmy możliwość występowania nieświadomych emocji; 2) równoważność emocji z uczuciami.

CIAŁO I UMYSŁ, CZYLI O SKŁADNIKACH DOŚWIADCZANIA EMOCJI

Istotnym i integralnym składnikiem emocji są zmiany w naszym organizmie, w narządach wewnętrznych.

- specyficzność reakcji fizjologicznych w poszczególnych emocjach: ten sam stan pobudzenia fizjologicznego może być w zależności od kontekstu sytuacyjnego interpretowany jako różne stany emocjonalne - pobudzenie emocjonalne i towarzyszące mu zmiany somatyczne są niespecyficzne, więc wyglądają tak samo w przypadku różnych emocji; współcześnie: przyjmuje się występowanie specyficznych dla poszczególnych, podstawowych emocji wzorców reakcji fizjologicznych

- problem koherencji poszczególnych składników procesu emocjonalnego.

CZYNNIKI I PROCESY WARUNKUJĄCE EMOCJE (rozdział 4)

Koncepcja mechanizmów generujących emocje Izarda (1993)

emocje jako podstawowy system motywacyjny człowieka

emocja prosta - złożone zjawisko motywacyjne posiadające charakterystyczne składniki: neurofizjologiczne, ekspresyjne i doświadczeniowe, związane ze świadomością emocji.

1. System neuronalny, czyli struktura połączeń nerwowych ośrodkowego układy nerwowego jako biologiczna podstawa procesów emocjonalnych przebiegających na „wyższych” poziomach, mogąca także samodzielnie wywoływać emocje. Emocję można wywołać, podając pewną substancję chemiczną albo stymulując określone obszary w mózgu.

2. System sensomotoryczny - działa w oparciu o mechanizm dodatniego sprzężenia zwrotnego: emocje są aktywowane przez procesu sensomotoryczne, będące również elementami składowymi emocji, np. ekspresja mimiczna. Aktywator stanów emocjonalnych - ujawnia się wtedy, gdy ekspresja pewnej emocji wzmacnia ją.

3. System afektywny - uruchamia stany emocjonalne w odpowiedz na ważne biologicznie bodźce, takie jak niektóre smaki, zapachu oraz ból - automatyczne, odruchowe reagowanie na takie zdarzenia w otoczeniu.

4. System poznawczy - procesy oceny, porównywania, atrybucji czy pamięciowe, mające charakter procesów poznawczych, często wywołują stany emocjonalne.

Uniwersalne czynniki wywołujące emocje:

- czynniki o charakterze biologicznym, niektóre smaki, zapachy czy doznania bólowe

- zdarzenia ważne dla jednostki z perspektywy przetrwania, zarówno korzystne jak i niekorzystne

Warunki, jakie muszą spełnić pewne zdarzenia, by wywołać emocje:

- powtarzanie się w naszej ewolucyjnej przeszłości

- konieczność uruchomienia nadrzędnych programów koordynujących pracę procesów psychicznych

- wyraźna i stabilna struktura wewnętrzna

- występowanie rozpoznawalnych sygnałów pojawienia się, których błędna identyfikacja miałaby negatywne konsekwencje dla jednostki

Indywidualne czynniki wywołujące emocje:

- emocje pojawiają się w odpowiedzi na zdarzenia czy bodźce w wyniku działania procesów uczenia się i nabywania doświadczenia indywidualnego

- warunkowanie reakcji emocjonalnych - proces przebiegający poza naszą świadomością o znaczeniu adaptacyjnym, organizm może nauczyć się, że pewne cechy otoczenia stanowią sygnały zapowiadające pojawienie się czegoś niekorzystnego

- to, czy jakieś zdarzenie lub bodziec nabierze zdolności wywoływania określonych stanów emocjonalnych, zależy całkowicie od przebiegu doświadczenia indywidualnego jednostki

Procesy oceny poznawczej:

rozbudowana charakterystyka procesów poznawczych prowadzących do emocji

Wiele stanów emocjonalnych pojawia się jako efekt subiektywnej interpretacji zdarzeń; w zależności od sposobu przebiegania oceniania, dwie osoby w tej samej sytuacji mogą doświadczyć różnych emocji.

Lazarus (1991):

- procesy oceny poznawczej umożliwiają jednostce ustalenie znaczenia, jakie mają dla niej zdarzenia czy sytuacje

- rozróżnienie trzech sposobów traktowania aktywności poznawczej w procesie emocjonalnym: 1) aspekt funkcjonalny i temporalny procesów poznawczych (aktywność poznawcza poprzedza emocje, emocja jest czynnikiem wpływającym na poznanie, pojawiające się później w całej sekwencji „zdarzeń psychologicznych”; 2) zawartość treściowa i formalna procesów poznawczych (rozróżnianie wiedzy i oceny; 3) sposób konstruowania znaczenia

- problem adekwatności wobec rzeczywistości w kontekście znaczenia czynników środowiskowych i indywidualnych w wyznaczaniu procesów oceny: procesy poznawczej oceny zdarzeń muszą integrować rzeczywistość i osobiste interesy

---