Horacy (Quintus Horatius Flaccus), List do Pizonów, [w:] Rzymska krytyka i teoria literatury, oprac. S. Stabryła, Wrocław 1983 (BN II 207), oprac. Małgorzata Gąś
Poemat skierowany do Pizonów - krewnych syna rzymskiego króla Pompiliusza, Kalusa. Określa ich przyjaciółmi, mówi o dziwnych tworach. Nie ma wstępu, od razu przechodzi do sedna.
W utworze chodzi o dzieło malarskie, odnosi się do wszelkiej sztuki.
Mówi on że łudzi nas pozór prawdy i że jeśli chcemy bardzo osiągnąć jakiś efekt, to na ogół osiągamy przeciwny niż zamierzyliśmy
Utwór zaczyna się groteskowym obrazem - konia z ludzką głową, ciała ozdobionego piórami, pięknej kobiety z końskim ogonem.
Zwraca się, aby ci, którzy tworzą dzieła wybierali odpowiedni temat. Uważa, że jeśli ktoś wybierze trafnie temat, to układ i treść będą odpowiednie. Mówi, że słów należy używać subtelnie i ostrożnie, pomijać to, co niepotrzebne. Język można ubogacać, stosować nowe wyrazy.
mówi, że można łączyć wszystko w dziele jak sie chce, byle było to prosto i miarowo
sądzi, że łudzi nas pozór prawdy i że jeśli chcemy bardzo osiągnąć jakiś efekt, to na ogół osiągamy przeciwny niż zamierzyliśmy
zwraca się, aby ci, którzy tworzą dzieła wybierali odpowiedni temat. Uważa, że jeśli ktoś wybierze trafnie temat, to układ i treść będą odpowiednie. Mówi, że słów należy używać subtelnie i ostrożnie, pomijać to co niepotrzebne. Język można ubogacać, stosować nowe wyrazy
odwołuje się do Katona i Enniusza i uważa, że skoro ich mowa nadała rzeczom różne nowe słowa, to inni artyści mogą czynić tak samo
uważa, że tak jak lasy zrzucają swoje liście, tak niektórym słowom przychodzi kres
to, co śmiertelne minie, a tym bardziej „nietrwały blask i urok mowy”
wiele słów, które przeminęły kiedyś na nowo się odrodzi, a te które teraz „są sławne” przeminą
nawiązuje do Homera, mówi, że wskazał on dzieje królów i wodzów i „wojen żałosnych”
do tej pory trwa kwestia kto był autorem niedługich elegii
odwołuje się do Archilocha ( Żył w 1. połowie VII wieku p.n.e. Obok Safony i Alkajosa był najwybitniejszym przedstawicielem greckiej poezji lirycznej.), mówi o złośliwych wierszach pisanych w jambach przez Archilocha
prawi o Muzie, która zleciła lutni opiewanie bogów, boskich synów, uczty
Horacy zadaje sobie pytanie czemu jest czczony jako poeta, skoro nie zna wszystkich reguł i dlaczego przenosi nad wiedzę wstyd ignoranta
Według niego, komedia nie lubi wierszy tragicznych
mówi, że każdy gatunek literacki powinien mieć należne miejsce
zauważa, że jednak czasem komedia również „głos podnosi”, a w tragedii mąż cierpi w potocznej mowie.
Aby widz cierpiał, aktor także musi cierpieć. Tylko wtedy jest tu autentyczne.
Mówi on o przedstawianiu postaci - gdy tworzy się nową postać „niech będzie tym na końcu, czym na początku” - wiarygodne ich klarowanie.
Opis tworzenia pieśni illiońskiej - podzielenie jej na akty.
Temat publiczny będzie blisko serca tłumaczącego, gdy nie przepisze tekstu beznamiętnie i nie wpadnie w „ciasną imitację”. Musi bardziej się w to zaangażować i nie zaczynać utworu, jak rozpoczynano każdy inny. Ważne, by porwać słuchacza, by spieszyć do celu, wodzić czytającego za nos. Trzeba tak mieszać prawdę z obłudą, żeby zgadzał się początek ze środkiem, i koniec ze środkiem.
Autor „żąda” razem z ludem:
gdy artysta chce mieć wierną publiczność, która siedzi od kurtyny, aż kantor zawoła „klaskajcie”, musi pilnować zwyczajów i cech zmiennej natury. Przykład chłopca, który całkiem zmienia swoje upodobania gdy dorasta. Gdy jest młody bawi się, ma z tego frajdę, dalej staje się młodzieńcem i cieszy się końmi, psami, murawą. Na koniec staje się starym, zrzędliwym chwalcą minionego czasu. Wspomina wtedy jak było, gdy był młody.
„nie wnoś na scenę, co godne grania”, należy usunąć rzeczy, które coś zapowiadają. Nie trzeba zdradzać dalszego przebiegu.
fabuła oglądana nie może mieć więcej niż 5 aktów.
bez stosownego miejsca niech nie pojawia się Bóg.
niech partie aktora i wymogi akcji przejmie chór, ale niech nie śpiewa między aktami o tym, co z treścią się nie zgadza. Niech daje rady.
6) niech chór strzeże tajemnic, bogów błaga, by Fortuna działała sprawiedliwie
mówi, że na początku widownia była skąpa, później się rozszerzała
później przyszła większa swoboda, co do rytmów i miar, bo człowiek prosty nie mógł wszystkiego zrozumieć
dawniej, flecista dodawał sztuce ruchu i przepychu ciągnąc szatę po scenicznych deskach
lutni przybyło nowych strun
sentencje, które wieściły pożytek zrównały się z delficką wyrocznią
autor mówi, że ten, który tworzył pieśni tragiczne, zaczął tworzyć szorstkie żarty, by zadowolić chętnego nowościom widza
Horacy uważa, że powagę należy obracać w żart w umiejętny sposób
zwraca się do Pizona, mówi, że gdyby pisał satyrę, nie unikałby zabarwień tragicznych
Horacy złoży pieśni ze znanych słów, by każdy kto sądzi, że tak samo potrafi, trudził się na próżno
opisuje wiersze jambiczne. Nie można pisać dowolnie,
Horacy uważa, że potrafi od wykwintnej sztuki odróżnić prostactwo
nawiązuje do Tespisa, wynalazł on nowy rodzaj Kameny tragicznej (Kameny to w mitologii rzymskiej nomfy źródeł, w późniejszym okresie utożsamiane z muzami)
Asjchylos zbudował scenę, wprowadził koturny i głośną mowę
wydano ustawę, która wycofywała chór
mówi o poetach, docenia ich odwagę, to, że porzucili greckie tropy i uczyli spraw ojczystych.
Autor będzie kształcił poetów. Będzie „ostrzyć żelazo”
Mądrość jako początek i źródło pisania.
Księgi sokratyczne - ukażą treści, słowa pójdą za planem. Kto pójdzie na wojnę, tak naprawdę zrozumie o co chodzi, kto dowie się z ksiąg będzie znał tylko teorię.
Fabuła bez wdzięku, wagi, artyzmu lepiej zabawi ludzi niż ubogie wiersze.
Grecy - natchnieniem Muza. Pragnęli tylko chwali.
Poeci chcą zachwycać, przyjemnie mówić. Należy mówić zwięzło, by „umysły uczone” szybko zrozumiałe, to co zbędne ucieka z serca.
Wygrywa ten, kto połączy pożytek z pięknem.
Homer, Tyrteusz - krzepienie męskich serc. Pieśni jako wyrocznie i wskazówki na życie.
Chłopiec, który chce osiągnąć cel musi wiele ćwiczyć, wiele znieść.
Bez kiepskiego poety obejdzie się świat. Kiepski sportowiec nie rusza sprzętu, ale kiepski poeta pisze - dlaczego? Jeśli się coś napisze należy to zachować dla siebie i w razie potrzeby zniszczyć, albowiem jeśli nie ujrzy światła dziennego możemy to po prostu usunąć.
Oddzielać należy sprawy świeckie od świętych, wzbraniać cudzołóstwa, chronić małżeństwo, wznosić miasta, utrzymywać chwałę wieszczów boskich i ich pieśni.
Odwołanie do Homera i Tyrteusza - krzepili swoimi wierszami męskie serca
W pieśniach zawarte zostały wyrocznie i wskazówki na życie, występował rytm pieryjski,
Horacy mówi o sporach, które dotyczyły tego, czy chwalebną pieśń tworzy natura, czy sztuka
Autor nie wie jaki byłby sens nauki bez zdolności lub surowego talentu, uważa, że te rzeczy się ze sobą łączą
Uważa, że trzeba wyznawać zasadę, że stworzy się „cudny poemat”, nie zostanie się w tyle i nie będzie zajmować się tym, czego samemu się nie umie
Porównuje poetę, który ma zysk ze swoich pochlebców, do woźnego, który wzywa ludzi do kupna towarów
Radzi, by nie przedstawiać swoich wierszy temu, kto się nimi nadmiernie zachwyca, bo nie jest to szczery zachwyt, uważa, że roztropny człowiek zgani marne wiersze, wytknie błędy, usunie nadmierne ozdobniki, wykaże dwuznaczności, doradzi co zmienić
Autor mówi, że poetę szalonego omijają mądrzy ludzie, jeśli taki człowiek będzie wołał o pomoc nikt mu jej nie udzieli; Horacy insynuuje, że taki człowiek może wcale nie oczekuje naprawdę ratunku
Opowieść o tym jak zginął sycylijski poeta Empedokles - skoczył do Etny, Horacy uważa, że prawo powinno pozwalać umierać poetom.
Kto ocala samobójcę wbrew jego woli, godzi w niego, uratowany nie będzie już człowiekiem