Tworzenie muzyki
Już od najstarszych wieków w tworzeniu muzyki brał nie tylko udział kompozytor, ale także wykonawca. To od niego często zależała interpretacja dzieła, nadanie dźwiękowej formy i uchwycenie wszelkich niuansów w jego wykonaniu. „Przyjęło się, że amatorzy muzyki oraz dzieci i młodzież nie powinni tworzyć muzyki, bowiem wymaga to zdolności twórczych i wykształconych umiejętności”. Pedagogika, na przestrzeni lat pragnąc zastąpić „pragnienie tworzenia muzyki” ugruntowała metody zbliżenia się do muzyki poprzez jej wykonawstwo. Pogląd ten zaczął się zmieniać na przełomie XIX i XX w. Ówczesna pedagogika i psychologia bowiem upatrywała w każdej formie ekspresji i twórczości pozytywne siły rozwoju psychiki dziecka i młodego człowieka. Pedagodzy muzyczni pragnęli odkrywać coraz to nowe drogi i metody prowadzące do rozwoju ucznia. W tym momencie należy wymienić dwóch głównych przedstawicieli pedagogiki XX w dla których tworzenie muzyki miało kluczowe znaczenie dla rozwoju ucznia.
Pierwszy z nich, Emil Dalcroze.
„Jednym z kluczowych elementów pedagogiki Dalcroza jest improwizacja, a więc spontaniczne tworzenie muzyki. Możemy tu wyróżnić improwizację głosem, ruchem i na instrumentach. Wszystkie te sposoby tworzenia muzyki występują na lekcjach rytmiki i solfeżu. Improwizacja fortepianowa jest natomiast przedmiotem kształcenia przyszłych nauczycieli rytmiki. Do wykonania przez dzieci stosujemy improwizację śpiewaną i perkusyjną. Dalcroze uważał, że do rytmiki nie jest konieczna nowoczesna i skomplikowana improwizacja, że może ona być prosta, jednak powinna być rytmiczna, muzykalna, bezbłędna i pobudzająca do ruchu. tworzenie muzyki.”
I drugim przedstawicielem jest Carl Orff.
I u niego zaś, „Tworzenie muzyki - przybiera kształt improwizacji (wokalnej, instrumentalnej, wokalno-instrumentalnej i ruchowej). Jest całkowicie swobodna, niezależna, nie należy ograniczać jej żadnymi regułami. Ten etap improwizowania charakterystyczny jest szczególnie w grupach dzieci młodszych o mniejszym doświadczeniu muzycznym. Następne etapy w tworzeniu muzyki w systemie Orffa noszą już pewne cechy improwizacji kierowanej. Prowadzący może już narzucić dzieciom pewne zasady, np. dobór instrumentów, linię melodyczną, czy rytm.
Etapy improwizacji:
- słowno-rytmiczny - wprowadzanie wartości rytmicznych (dzieci improwizują rytm do imion, nazw, wierszy, itp.). Można wykorzystać dodatkowo: klaskanie, tupanie, pstrykanie palcami, uderzanie dłońmi o uda, itp.
- echo rytmiczne - powtarzanie rytmu podanego przez nauczyciela na zasadzie "echa" przez dzieci.
- rytmiczno-melodyczny - układanie melodii do własnego imienia, nazw zwierząt, kwiatów, śpiewanki muzyczne (tj. opowiedzenie śpiewem jakiejś historyjki, np. o psie)
W przypadku wszelkiego typu improwizacji melodycznych pierwszy etap tworzenia muzyki opiera się na podstawowej skali muzycznej. Jest to bowiem skala najbliższa małym dzieciom.”
Proces tworzenia muzyki przez dzieci ma za zadanie przede wszystkim zachęcić do działania twórczego, ale także sam w sobie jest wartościowy, ponieważ pobudza aktywność i wyobraźnię nie tylko muzyczną, ale także ogólną. Dobrze przeprowadzony rodzi zainteresowanie muzyką i motywuje do jej poznawania. Kształci on także, niektóre zdolności muzyczne.
Zajęcia takie często nazywa się zabawami, po to, by nie traktować tworzenia muzyki jako poważnie traktowaną twórczość, ale także dlatego, by zaakcentować i podkreślić ekspresyjny charakter tworzenia. Zajęcie takie staje się okazją do sprawdzenia własnej osobowości, talentu, wrażliwości muzycznej ale także przygotowywać się do pracy w zespole. Dzieci odpowiednio pokierowane w procesie tworzenia muzyki odczuwają radość z kontaktu z muzyką i satysfakcję z wykonania zadań twórczych.
Zupełnie inna jest specyfika zajęć twórczych w zestawieniu z wszelkimi innymi zajęciami muzycznymi. Ćwiczenia takie podlegają dyscyplinie rytmicznej, melodycznej, formalnej czy wielogłosowej. Dziecko często zadając sobie pytanie „Dlaczego tak jest?” w celu znalezienia odpowiedzi jest zmuszone by wniknąć w strukturę muzyki, uświadomienia sobie ich, co prowadzi do kształtowania podstawowych wyobrażeń muzycznych. Ćwiczenia związane z tworzeniem utworów inspirowanych na bezpośrednim otoczeniu, np. przyrodą, miejskim zgiełkiem, itp. odbiegają od tradycyjnych ćwiczeń muzycznych, wpływają jednak na wyobraźnie. Wskazują młodemu człowiekowi związki między zjawiskami, dźwiękami świata zewnętrznego a przeżyciami i uczuciami związanymi z odbiorem muzyki. Jednocześnie analiza dźwięków otaczającego świata pomaga w zrozumieniu form nie tylko tradycyjnych, ale także nowych, charakterystycznych dla muzyki współczesnej.
Zajęcia muzyczne oparte na tworzeniu muzyki są wymagające dla osoby prowadzącej. Zmuszają one do użycia zupełnie innych metod pedagogicznych. Nauczyciel nie naucza, ale jedynie organizuje działania uczniów. Nie skupia się na ocenie, lecz subtelnie koryguje błędy jednocześnie nagradzając pochwałą osiągnięcia. Prowadząc takie zajęcia pedagog musi być w stałej gotowości do podjęcia twórczego myślenia czy do zmiany przebiegu zaplanowanych zajęć. Często będzie zmuszony to przyjęcia roli jednego z uczestników zajęć. Przydzielając twórcze rolę musi brać pod uwagę to, by odpowiadały w pełni możliwościom uczniów. Wszystko to musi wykorzystać do stworzenia swobodnej atmosfery zabawy, by przeciwną sytuacją nie doprowadzić do zahamowania w ujawnieniu twórczych pomysłów.
Na podstawie obserwacji zajęć twórczych pedagog musi zaproponować takie rodzaje twórczości, które nie natrafią w realizacji na poważne trudności. Mogą to być:
tworzenie swobodnych utworów muzycznych inspirowanych przyrodą i otoczeniem
improwizowanie elementarnych struktur melodycznych i form
tworzenie obrazków muzycznych podpowiedzianych materiałem muzycznym
Twórcze zabawy muzyczne często mają charakter albo improwizacji albo przemyślanego aktu twórczego. W przypadku przemyślanej kompozycji warto zorganizować to w taki sposób, by było to działanie grupowe w którym wszyscy podają swoje pomysły a wybrany zostaje najlepszy i staje się elementem nowego rozwijanego utworu.
W przypadku tworzenia muzyki materiałem budulcowym są dźwięki z których składają się utwory muzyczne. Pojedyncze dźwięki natury jednak nie są muzyką. Dopiero naśladowane lub zorganizowaną nią się stają.
Ćwiczenia wykonywane na lekcjach mają za zadanie uwrażliwić na cechy dźwięku, na możliwości znaczeniowe konkretnych dźwięków, wskazać zjawiska które inspirowały wiele dzieł muzycznych oraz wreszcie ukazać znaczenie komponowania.
Środowisko przyrody, otoczenie człowieka bogate jest w różne dźwięki, jest to doskonały materiał do zajęć twórczych głównie z tego powodu, że jest spotykany na co dzień.
I takim przykładem może być np. „Muzyka lasu”
[Przykłady zapisu głosów ptaków]
Innym elementem muzyki lasu może być odgłos wiatru. W obu przypadkach możemy się odwołać do wyobraźni czy pamięci uczniów by spróbowali odtworzyć te odgłosy. Gdy już zebrane zostanie kilka, kilkanaście różnych dźwięków można bazując na tym materiale stworzyć utwór. W umówionym schemacie, w ustalonych odcinkach czasu pojawiają się zarówno śpiewy ptaków jak i odgłosy wiatru. W ten sposób powstaje utwór w formie improwizacyjnej jednak zaprogramowanej.
Wszystkie utwory powinny być zatytułowane i pozostać jako dorobek artystyczny klasy.
Innym tematem do improwizacji może być temat W hali maszyn.
Z elementów rytmicznych i z wykorzystaniem dostępnych instrumentów można ułożyć strukturę.
[Przykład]
W miarę opanowywania struktury można dodawać do niej nowe głosy czy to wokalne czy instrumentalne. W miarę możliwości można także wprowadzać różnicę w tempie czy dynamice.
W analogiczny sposób można tworzyć muzykę inspirowaną innymi zjawiskami nie tylko przyrody. Np. w polu, żabia kapela, wiosenna noc, burza w lesie, sztorm na morzu, na ulicach, u zegarmistrza, bieg pociągu, na lotnisku itp.
W temacie tworzenia muzyki zawiera się także improwizowanie prostych struktur rytmicznych. Ćwiczenia takie mają za zadanie usprawnić wyobraźnie muzyczną ucznia, utrwalić interwały czy układy melodyczne charakterystyczne dla poszczególnych skal. Pomagają one także w ćwiczeniu czytania nut głosem. Uczniowie mają za zadanie improwizować różne wersje melodyczne do wybranego wcześniej tekstu. Przy czym dobierając tekst do skali należy zwrócić uwagę na charakter skali oraz na tematykę tekstu. Tak samo przy realizacji improwizacji należy dopasować tempo, akcenty, wartości rytmiczne do tematyki tekstu, by uniknąć momentu w którym treść tekstu będzie zupełnie sprzeczna z charakterem melodii. I co za tym idzie przykłady improwizacji na różnych akordach, samodzielnych i z rozszerzeniami i dodatkowe dźwięki.