HISTORIA ADMINISTRACJI – zagadnienia egzaminacyjne 2


HISTORIA ADMINISTRACJI - zagadnienia egzaminacyjne

1. Wyjaśnij pojęcia: „administracja” i „administracja publiczna”.

Administracja - zarządzanie czymś, np. majątkiem lub grupami społecznymi; zespół czynności, które są realizowane przez podmioty publiczne w zakresie funkcji administracyjnych, zarządzających.

Administracja publiczna - w rozumieniu organizacyjnym są to wszelkie organy administracji oraz inne podmioty wykonujące w imieniu państwa funkcje administracyjne. A. publiczna może być definiowana jako:

2. System biurokratyczny i jego cechy.

Biurokracja jest to jedna z form organizacji, szczególnie rozpowszechniona w instytucjach państwowych.
Z założenia przyjętego przez Maxa Webera biurokracja miała być idealną i bezbłędną formą organizacji, jednakże wraz z jej rozrostem staje się ona jako system organizacyjny coraz bardziej dysfunkcjonalna.
Weber twierdził, iż z władzą legalną w idealnej postaci mamy do czynienia, gdy zatrudnionych w administracji biurokratów cechuje następujące postępowanie:

3. Merkantylizm i jego wpływ na rozwój administracji publicznej we Francji doby absolutyzmu.

Merkantylizm - doktryna i polityka ekonomiczna uznająca za główny sposób wzbogacania się handel, ówcześnie połączony z odkryciami geograficznymi, rozwój przemysłu, komunikacji, rolnictwa, rozwój gospodarki rynkowej (zastępowanie pańszczyzny pieniężnym czynszem dzierżawnym). Za źródło bogactwa narodowego i siły państwa merkantyliści uznawali ilość posiadanego kruszcu, który umożliwiał inwestowanie i ułatwiał obrót gospodarczy. Źródłem dopływu kruszcu miało być dodatnie saldo bilansu handlowego z zagranicą - dlatego postulując rozwój handlu kładli nacisk na wzrost eksportu produktów przemysłowych, a ograniczanie ich importu poprzez system zakazów lub cła. Rozwój produkcji przemysłowej i handlu powinien być wspierany przez państwo (zakładanie fabryk, popieranie prywatnych przedsiębiorstw, ułatwianie komunikacji, rozbudowa floty). Dużą wagę przywiązywali do wzrostu kwalifikacji.

Początki absolutyzmu we Francji sięgają rządów króla Henryka IV Burbona, także Ludwika XII i pierwszego ministra króla - kardynała Richelieu. Starał się on doprowadzić do opanowania wszelkich sił odśrodkowych państwa, jego decentralizacji. Tym celom służyła reorganizacja aparatu państwowego, umocnienie roli rady królewskiej, przekazanie zarządu prowincjami intendentom, czyli urzędnikom powołanym przez kardynała. Politykę Richelieu będzie kontynuować kardynał Jules Mazarin, właściwie Giulio Raimondo Mazzarini. Szczyt potęgi Francji związany był z ogromnym umocnieniem władzy centralnej, dużym ożywieniem gospodarczym kraju. Taka sytuacja ukształtuje się za króla Ludwika XIV. Ogromną rolę w polityce gospodarczej odgrywał minister króla Ludwika XIV - Jan Baptysta Colbert. Był on ministrem finansów i marynarki. Celem działalności Colberta była dalsza centralizacja państwa oraz powiększenie dochodów państwa na tyle, by król mógł prowadzić politykę ekspansywną. Colbert dążył do ujednolicenia prawodawstwa, przeprowadził kodyfikację prawa pracy, wydawał nowe ustawy, był bezwzględnym zwolennikiem absolutyzmu. Był zwolennikiem i realizatorem polityki merkantylizmu. Merkantylizm, to system ekonomiczno - polityczny obejmujący wszystkie dziedziny życia społeczeństwa. Głównym celem systemu było zbudowanie potęgi państwa w oparciu o potęgę gospodarczą. Merkantylizm był doktryną służącą państwom absolutystycznym. Wprowadzając go Colbert już od 1663 roku rozpoczął badania nad zasobami naturalnymi Francji, nad przydatnością poszczególnych regionów kraju dla różnych gałęzi gospodarczych, starał się o przygotowanie dobrych kadr dla przemysłu. W kraju Colbert popierał rozwój manufaktur, wprowadził nową reformę systemu miar i wag, starał się o ujednolicenie go w całym kraju. Funkcjonowanie państwa oparte było na organizacji nowożytnej administracji, urzędów. Cały ustrój państwowy przejawiał się w formie rządów osobistych. Monarcha stał ponad prawem, stanami, orientacjami politycznymi. Król kierował wszystkimi sprawami państwa, tym bardziej, że ministrowie też byli od niego zależni. Monarchia absolutna była niewątpliwie kolejnym, po monarchii stanowo-przedstawicielskiej, etapem rozwoju formy państwa. Charakteryzuje się ona praktycznie nieograniczoną władzą monarchy, który posiada wszystkie atrybuty suwerenności, ustanawia prawa, wymierza sprawiedliwość. Jest utożsamiany z państwem, a jego władza pochodzi od Boga. Jedną z najbardziej typowych cech monarchii absolutnej jest też powstanie potężnego aparatu biurokratycznego i silnej armii, niezbędnych dla sprawowania przez monarchę nieograniczonej władzy nad poddanymi, wyrażającej się głównie w zbieraniu podatków i utrzymywaniu ludności w ryzach bezwzględnego posłuszeństwa. Utrzymanie absolutystycznego państwa kosztowało wiele, stąd też władcy szukali nowych, poza podatkami, źródeł dochodów. Tu właśnie należy szukać, między innymi, genezy merkantylizmu. W 1624 r. Ludwik XIII powierzył funkcję pierwszego ministra kardynałowi Armandowi Richelieu. Kardynał zmierzał do budowy mocarstwowej pozycji Francji w Europie. Środkiem wiodącym do tego celu była unifikacja i centralizacja władzy państwowej. Richelieu wprowadził pojęcie racji stanu, górującej nad partykularnymi interesami prowincji czy też stanów. Budowa scentralizowanej monarchii wymagała pozbawienia hugenotów zbyt wielkiej samodzielności.

W czasie małoletniości Ludwika XIV regencję sprawuje jego matka (lata 1643 - 1661), a właściwie pierwszy minister, kardynał Jules Mazarin. Kardynał rozgromił opozycję arystokratów i przyczynił się do usprawnienia administracji królestwa. Charakterystyczną cechą monarchii absolutnej był centralizm i biurokratyzm władzy państwowej. Król podejmował decyzje, które wykonywali jego urzędnicy. Powstał zhierarchizowany, fachowy aparat urzędniczy, na którego czele stali ministrowie i kolegialne organy doradcze. Do grupy urzędników pełniących funkcję ministrów należeli: kanclerz, czterech sekretarzy stanu i naczelny kontroler finansów. Kanclerz był stróżem pieczęci państwowej, nadzorował uniwersytety, drukarnie i rady królewskie, był zwierzchnikiem wszystkich sądów. Sekretarz stanu kierował podległymi mu prowincjami, jednym z czterech biur (resortów): spraw zagranicznych, wojny, marynarki lub domu królewskiego i zajmował się innymi przydzielonymi sprawami. Generalny kontroler finansów (do 1665 r. nadintendent finansów) nadzorował sprawy finansowe, np. podatki, funkcjonowanie rolnictwa, manufaktur, handlu (minister finansów i gospodarki). Obok ministrów istotną rolę w rządzeniu (doradzaniu królowi) pełniła Rada Królewska, której członkowie wyznaczeni przez króla podzielili się na cztery sekcje (rady): Rada Stanu (Tajna), debatująca w obecności króla nad najważniejszymi sprawami kraju, Rada Depesz omawiająca sprawy administracji wewnętrznej, Rada Finansowa, w której ustalano przychody i wydatki państwa i najliczniejsza Rada Stron spełniająca funkcje sądowe. W administracji prowincjonalnej władzę w miejsce przebywających na dworze gubernatorów objęli intendenci, którym podlegała policja, finanse i sprawy gospodarcze. Intendenci podlegali bezpośrednio Radzie Królewskiej. Rozwój biurokracji, armii i dworu powodowały wzrost obciążeń podatkowych większości mieszkańców (duchowieństwo i szlachta nie płaciła podatków). Fiskalizmowi towarzyszyła rosnąca interwencja państwa w gospodarkę kraju. Zasady merkantylnej polityki gospodarczej udoskonalił minister Jan Baptysta Colbert. Celem tej polityki miało być wzmocnienie potęgi Francji poprzez zwiększenie zasobów pieniądza kruszcowego. Colbert zabiegał o utrzymanie dodatniego bilansu handlowego: wspierał rodzimą produkcję rolną i rzemieślniczą, dla powstrzymania importu wprowadził wysokie cła, dbał o dostarczenie siły roboczej (przymus pracy, zakaz żebrania). W czasach Ludwika XIV arystokracja i szlachta w praktyce zostały odsunięte od realnego wpływu na politykę. Urzędy w służbie królewskiej zarówno centralne jak i terenowe nabywali mieszczanie. Niektóre z nich pochodziły z mianowania. Urząd można było też kupić.

4. Kameralistyka i policystyka oraz ich wpływ na zakres działania państwa i administracji publicznej.
Kameralizm- jest to odmiana merkantylizmu o nastawieniu fiskalnym rozpatrująca całość problemów gospodarczych z punktu widzenia panującego, grupy panującej, warstwy społecznej. Uznawali za jeden z głównych celów pełne zatrudnienie i pełne wykorzystanie sił wytwórczych. Poglądy kameralistów ulegały modyfikacji w zależności od rozwoju historycznego społeczeństwa. Pierwotnie koncentrowali się jedynie na powiększaniu dochodu panującego, następnie doktryna musiała uwzględniać funkcje opiekuńcze państwa, w zakresie których społeczeństwo wymagało zabezpieczenia podstawowych dóbr umożliwiających przeżycie. Powstał problem, w jaki sposób finansować np. darmowe posiłki, opiekę medyczną dla osób, których nie stać na pokrycie kosztów tych usług. Kolejnym okresem był okres związany z rozwojem korpusu urzędniczego. Urzędnicy zaczęli mieć coraz wyższe wymagania i powstał problem należytego ich wynagradzania.

Myśl ekonomiczna kameralizmu była zasadniczo inspirowana dążeniem do zwiększenia dochodów państwa oraz troską o wzrost liczby ludności.

Środkiem zapewniającym odbudowę życia gospodarczego była polityka skarbowa, realizująca postulaty dodatkowego opodatkowania i wprowadzenia różnego rodzaju opłat. Aktywna polityka ludnościowa, polegająca na wspieraniu działań na rzecz stymulacji przyrostu naturalnego i walce z wyludnieniem, miała zapewnić szybki wzrost produkcji i rozwój gospodarczy. Według kameralistów istotną rolę w realizacji tych celów miała odgrywać armia. Jej rozbudowa była związana ze wzrostem jej potrzeb, a zatem wzrostem siły roboczej niezbędnej do jej utrzymania. Do realizacji tych potrzeb niezbędne było intensywne zaangażowanie państwa, które rozbudowywało infrastrukturę, wspierało modernizację gospodarki, ściśle kontrolowało sektor rolny, rzemiosło i handel. Powstawały nowe manufaktury i banki.

Policyzm- doktryna społeczno-polityczna, która twierdziła, że całość działalności państwa można sklasyfikować, podzielić na działy (resorty), w poszczególnych działach należy zatrudnić urzędników, którzy będą rozdzielali dobra w imieniu państwa/ administracji.

Policystyka - XVIII-wieczna nauka administracji i polityki ekonomicznej.

Nauka o regulowaniu całości życia społecznego przez monarchę, rozwijająca się szczególnie w państwach niemieckich w XVII i XVIII wieku. Policyści katalogowali, rejestrowali, opisywali obszary działania i zadania administracji publicznej państw oświeconego absolutyzmu. Formułowali programy i postulaty działania administracji; często mieszając zagadnienia techniki zarządzania, ustroju państwa, podatków, spraw ekonomicznych, statystycznych.

Skupiali się przede wszystkim na sprawach finansowo - skarbowych, technice rachunkowej, a także sporządzaniu obrazów statystycznych ludności.

Policyści: 1) podnosili hasła eudajmonizmu, praw natury, dobra ogólnego, państwa dobrobytu, często próbując tworzyć zalążki państwa policyjnego, w którym życie poddanych miało być poddane kontroli administracyjnej; 2) kładli nacisk na rozwój rolnictwa, aprowizacji, przemysłu, rzemiosła, handlu, komunikacji, oświaty, nauki, zasiedlanie niezamieszkałych, lub rzadko zamieszkałych obszarów, poprawę zdrowia poddanych, bezpieczeństwa publicznego, rozbudzanie religijności, pielęgnowanie dobrych obyczajów. Monarcha według policystów miał wprowadzać reformy odgórnie i racjonalnie.

5. Liberalizm i jego wpływ na zakres działania państwa i administracji publicznej.

Klasyczne poglądy liberalne cechuje nastawienie, że ani rząd, ani żadna grupa czy jednostka społeczna, nie powinny w żaden sposób zakłócać wolności jednostki, a jedynym dopuszczalnym zniewoleniem jest sytuacja, gdy jednostka stanowi rzeczywiste zagrożenie dla czyjejś wolności lub mienia. Liberałowie w większości są za zachowaniem i rozszerzeniem praw i wolności obywatelskich, takich jak: wolność słowa, prasy i wyznania, równouprawnieniem obywateli oraz tolerancji.

Liberalizm polityczny - jest przekonaniem, iż jednostki są podstawą prawa i społeczeństwa. Zgodnie z tym przekonaniem społeczeństwo wraz ze swoimi instytucjami powinno chronić wolność pojedynczych jednostek bez faworyzowania tych o wyższej pozycji społecznej. Magna Charta Libertatum z 1215 roku jest przykładem politycznego dokumentu potwierdzającego, że prawa jednostki, stoją ponad przywieje monarchów. Polityczny liberalizm kładzie nacisk na umowę społeczną, zgodnie, z którą obywatele tworzą prawa ich dotyczące i jednocześnie zgadzają się na ich przestrzeganie. Umowa ta jest oparta na przekonaniu, że obywatele wiedzą najlepiej, co jest najlepsze dla nich. Liberałowie uważają państwo za organizację niezbędną i użyteczną, ale w określonych granicach. Ludzie żyjący w państwie liberalno-demokratycznym nie podlegaliby żadnej władzy, która mogła by utrzymać ład i porządek w kraju. Istotną cechą liberalizmu demokratycznego jest to, iż kładzie on nacisk na respektowanie wolności (rozumianej jako brak zewnętrznego wobec jednostki przymusu - fizycznego, psychicznego, ideologicznego, religijnego itp.) we wszystkich jej wymiarach. Chodzi tu zarówno o wolność myśli, wyboru przekonań, w tym światopoglądowych, postaw życiowych, orientacji politycznych, moralnych, obyczajowych i estetycznych, jak też o wolności gospodarowania wynikającej z istnienia wolnego rynku i własności prywatnej.

6. Podstawowe zasady organizacji nowożytnej administracji państwowej.

  1. Zasada resortowości - podział wykonywania administracji państwa pomiędzy niezależne od siebie struktury organizacyjne, zwane resortami (sprawy zagraniczne, skarbowość, wojskowość, sprawy wewnętrzne i wymiar sprawiedliwości).

  2. Zasada centralizacji - podporządkowanie organów niższego szczebla organom nadrzędnym oraz skupianie decyzji w organach centralnych i naczelnych. Centralizacja zakłada brak samodzielności organów niższego szczebla i ścisłe ich uzależnienie od struktur nadrzędnych, które kierują ich pracą.

  3. Zasada decentralizacji - brak tej zależności i rozkład uprawnień decyzyjnych między władze centralne i lokalne (terytorialne). Domniemuje się samodzielność i niezależność podmiotów.

  4. Zasada koncentracji - kompetencje przyznane administracji państwowej mają być spełniane przez szczeble wyższe, zwłaszcza przez szczebel centralny. Następuje wówczas skupienie decyzji z reguły w jednych rękach (ministra, wojewody, gubernatora itp.).

  5. Zasada dekoncentracji - powierzenie kompetencji administracyjnych także organom terenowym, zwłaszcza szczebla podstawowego, co prowadzi do rozłożenia prawa decyzji i odpowiedzialności między różne czynniki, niezależnie od tego, czy organy niższego stopnia są jakoś niezależne od organów nadrzędnych.

Najczęściej obie te zasady przenikają się i w praktyce koncentracja lub dekoncentracja w administracji ma miejsce wtedy, gdy przeważa jeden z tych elementów.

  1. Zasada kolegialności (Francja) - decyzje są podejmowane większością głosów osób obecnych na posiedzeniu organu administracyjnego. Zalety: uczciwość, spojrzenie wielostronne. Wady: zwalanie odpowiedzialności, trudniej podjąć decyzje.

  2. Zasada jednoosobowego kierownictwa - powierzenie wyłącznego prawa podejmowania decyzji 1 osobie.

  3. Zasada biurokratyzmu - potrzeba specjalizacji i fachowości aparatu urzędniczego, na którym opierał się zarząd państwem. Stanowiła ona hierarchiczną organizację, opartą na zależności służbowej między zwierzchnikiem a podwładnym. Cechę charakterystyczną stanowiło pobieranie przez personel stałej pensji.

  4. Zasada hierarchicznego podporządkowania - monarcha lub upoważnieni przez niego urzędnicy centralni decydowali o obsadzie stanowisk, awansach, karach, odpowiedzialności służbowej itp. (podległość pod względem osobowym), a także mogli wydawać w stosunku do organów niższego szczebla wiążące polecenia i dyrektywy w odniesieniu do całego zakresu ich działania (podległość pod względem służbowym). Niewykonanie polecenia służbowego narażało urzędnika na różne sankcje, do usunięcia ze stanowiska włącznie. Cechą charakterystyczną był brak prawnej niezawisłości organów podległych w stosunku do nadrzędnych. System administracji oparty na tej zasadzie był zarazem systemem centralistycznym, wiązał się także ściśle z zasadą koncentracji.

7. Podstawowe cechy charakterystyczne nowożytnego korpusu urzędników państwowej służby cywilnej.

- konkursowy nabór do a. państwowej

- korpus oznacza pracowników służących państwu w sposób zawodowy; ta grupa ludzi, odpowiednio przygotowana do pracy na rzecz państwa, jest niezbędna, aby współczesne państwo mogło sprawnie wykonywać swe funkcje.

Korpus służby cywilnej tworzą pracownicy zatrudnieni na stanowiskach urzędniczych m.in. w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, urzędach ministrów, urzędach wojewódzkich, komendach, inspektoratach na podstawie: mianowania, umowy o pracę.
Treść stosunku pracy funkcjonariuszy publicznych:
- podstawowe obowiązki (np. przestrzeganie prawa, zachowanie tajemnicy)
- wypełnianie poleceń przełożonych
- przestrzeganie ustalonego czasu pracy
- złożenie oświadczenia majątkowego
- niewykonywanie zajęć, które byłyby w sprzeczności z obowiązkami lub wywołałyby podejrzenie o stronniczość
- zakaz zatrudniania w jednostkach samorządowych osób pozostających w stosunku pokrewieństwa i powinowactwa, na stanowiskach podległych służbowo
- poddanie się okresowym ocenom kwalifikacyjnym
- niepodejmowanie dodatkowego zatrudnienia bez zgody przełożonego.
Odpowiedzialność funkcjonariuszy publicznych: porządkowa, dyscyplinarna, odszkodowawcza.
8. Organizacja a. centralnej i lokalnej we Francji doby absolutyzmu.

A. CENTRALNA

urzędy ministerialne:

kanclerz - urząd ten wywodził się z czasów średniowiecza. Od XV w. kanclerz stał na czele królewskiej kancelarii, przewodniczył w czasie królewskiej nieobecności obradom Rady Królewskiej; był strażnikiem pieczęci królewskich, sprawował kontrolę nad pismami wychodzącymi z kancelarii królewskiej, do jego kompetencji należało także zwierzchnictwo nad sądami oraz nadzór nad funkcjonowaniem rad królewskich

generalny kontroler finansów - sprawował naczelne kierownictwo w sprawach finansowych. Zakres kompetencji generalnego kontrolera finansów obejmował, oprócz administracji finansów, także roboty publiczne, przemysł, handel, rolnictwo i komunikację, czyli niemal całą gospodarkę państwa.

sekretarze stanu - wywodzili się od notariuszy królewskich. Początkowo każdy z nich kierował sprawami 1 z 4 regionów geograficznych Francji oraz prowadził politykę zagraniczną. Pod koniec XVI w. utworzono resorty, których kierownictwo powierzano 1 z 4 sekretarzy. Były to resorty spraw zagranicznych, wojny, domu królewskiego (m. in. sprawy wyznaniowe) oraz marynarki (sprawy kolonii). Każdy z sekretarzy zarządzał przydzielonym obszarem kraju (departamentem). Po zniesieniu podziału Francji na 4 regiony, a. wew. przeszła pod kontrolę ministra skarbu (g. k. f.). W XVII w. sekretarzy zaczęto nazywać ministrami królewskimi. Wymienieni dygnitarze tworzyli ministeriat. Był to organ doradczy króla, będący zarazem wykonawcą jego woli. Ministrowie nie mogli samodzielnie podejmować decyzji, odpowiedzialność ponosili wyłącznie przed królem.

rady królewskie:

organy te pełniły istotną rolę adm., jak również funkcje doradcze, współdziałając w podejmowaniu przez króla decyzji

Rada Stanu (Tajna Rada) - była najważniejsza. Zbierała się pod przewodnictwem króla, w składzie nieprzekraczającym 7 osób. Jej członków zwano ministrami stanu. W skład rady wchodzili m. in. sekretarz stanu, kanclerz, g. k. f. Zadania: polityka zagraniczna, sprawy wew. szczególnej wagi; z czasem ograniczono je wyłącznie do spraw zagranicznych.

Rada Depesz (Sprawozdań) - ok. 12 członków: wszyscy ministrowie stanu z RS oraz kanclerz, sekretarze stanu, czasem g. k. f. oraz radcowie powołani przez króla. Zajmowała się sprawami zarządu wew. (czyli administracji), orzekała w sprawach spornych z zakresu a. jako pierwsza instancja, bądź instancja odwoławcza od zarządzeń intendentów. Stanowiła pierwowzór późniejszego sądownictwa adm. Rada funkcjonowała bez większych zmian do wybuchu rewolucji w 1789 r.

Rada Stron Procesowych (Prywatna) - była kontynuacją Rady Królewskiej, działała pod przewodnictwem kanclerza, zasiadali w niej czterej sekretarze stanu oraz 30 radców (3 ze stanu duchownego, 3 ze szlachty rodowej, 24 ze szlachty urzędniczej), referendarze. Sprawowała ona funkcje wyłącznie sądowe, jako:

Rada Finansów składała się z generalnego kontrolera finansów, radców oraz kanclerza, który jej przewodniczył. Do jej zadań należały sprawy finansów państwa (ustalanie wysokości podatków i ich rozdział na poszczególne okręgi, uprawnienia kasacyjne w stosunku do orzeczeń w sprawach podatkowych. Za Ludwika XV utraciła ona w dużym stopniu znaczenie i zbierała się 4x rzadziej niż poprzednio

Na początku XVIII wieku powołano ponadto:

Radę do spraw handlowych - organ o charakterze wyłącznie doradczym, zajmujący się głównie sprawami kolonii.

Wydawane przez rady postanowienia nie podlegały rejestracji ze strony parlamentu, w przeciwieństwie do innych rozporządzeń króla (ordynansów), które dla swej ważności wymagały wpisu do rejestru. W tym zakresie parlament stawał się urzędem przechowującym oryginały aktów prawnych (prototypem urzędu wiary publicznej). Parlament mógł odmówić rejestracji (tzw. remonstracja - uprawnienie parlamentu (sądu) do odmowy zarejestrowania aktu prawnego, gdy był niezgodny z zasadami obowiązującego prawa). W XVIII w. rady przestały pełnić rolę głównych instytucji, na których forum monarcha podejmował zasadnicze decyzje. Zamiast zebrań rad coraz częściej odbywały się bezpośrednie konferencje króla z ministrami. Postanowienia nie zawsze były wynikiem uzgodnień ministra z monarchą, lecz wydawali je sami ministrowie, a nawet podlegli im urzędnicy. Prowadziło to do dekoncentracji wewnętrznej.

ZARZĄD LOKALNY

Oparty został na zasadach centralizmu i biurokratyzmu i podporządkowany w całości organom naczelnym. Był zhierarchizowany i pozbawiony niemal całkowicie elementów samorządowych.

Do urzędów wywodzących się ze średniowiecza zaliczyć należy balliwów, którzy pod koniec XVII w. przestali pełnić jakiekolwiek obowiązki i zachowali wyłącznie godność wyłącznie tytularną, oraz gubernatorów. Ten drugi urząd powstał na przełomie XV i XVI w. jako władza wojskowa, sądowa i skarbowa. Jednak za Ludwika XIV gubernatorzy przebywali wyłącznie na dworze królewskim, bowiem reprezentując interesy lokalnej arystokracji, zaczęli stawać się niewygodni dla absolutyzmu monarszego. Funkcje tych urzędów stopniowo przejmował nowy aparat biurokratyczny.

Podstawowym urzędem powołanym do realizacji celów państwa absolutnego w terenie byli intendenci (początkowo komisarze nadzwyczajni, później szefowie a. lokalnej). Od połowy XVII w. byli mianowani przez króla na wniosek g. k. f. i w każdej chwili mogli być odwołani. Rekrutowali się głównie z nowej szlachty bądź burżuazji. Intendenci sprawowali władzę w okręgach generalnych (intendenturach), których było 34. Reprezentowali króla i byli wykonawcami jego woli. Służbowo podlegali Radzie Depesz, g. f. k. oraz sekretarzom stanu. Ich kompetencje obejmowały a., skarbowość, niektóre sprawy wojskowe i wymiar sprawiedliwości. W zakresie a. na nich spoczywała kontrola działalności policyjnej związanej z rolnictwem, handlem, przemysłem, komunikacją, a ponadto opieka adm. nad miastami. Sprawowali nadzór nad sądami w swych okręgach oraz orzekali w sprawach przeciw bezpieczeństwu państwa.

Subdelegaci - rezydujący w głównych miastach okręgu, mianowani i odwoływani przez intendenta i przed nim odpowiedzialni. Zasięg ich działania obejmował określoną część terytorium okręgu.

U schyłku francuskiego absolutyzmu pojawiły się tendencje decentralizacyjne w a. Pod wpływem opinii publicznej Ludwik XVI edyktem z 1787 roku powołał nową a. prowincjonalną, ograniczając znacznie uprawnienia intendentów na rzecz zgromadzeń lokalnych. Intendenci zaczęli pełnić funkcje komisarzy królewskich przy tych zgromadzeniach. Przeprowadzona reforma dopuściła do czynnego udziału w a. element obywatelski, bowiem członkowie zgromadzeń pochodzili z wyboru. Stworzona została struktura mało sprężysta, bowiem obok zgromadzeń istniały, jako organy wykonawcze i zarządzające, kolegialne komisje urzędujące między sesjami zgromadzeń, powolne w działaniu i często zmieniające się w sale konferencyjne.

9. Reformy a. centralnej i lokalnej w monarchii habsburskiej w dobie reform terezjańsko-józefińskich.

Posiadłości Habsburgów obejmujące kraje alpejskie, Czechy, Chorwację, Węgry, Słowenię, Słowację, Siedmiogród i Galicję, nie posiadały jednolitej a. Zarząd oparty był na instytucjach powstałych przed zjednoczeniem tych ziem przez H. Wydana w 1713 r. przez Karola VI „Sankcja pragmatyczna”, poza uregulowaniem dziedziczenia na zasadzie primogenitury (najstarszy potomek), z dopuszczeniem do tronu, przy braku linii męskiej, kobiet, uznawała monarchię habsburską za „nierozerwalną i niepodzielną całość”. Umożliwiło to wprowadzenie jednolitej (z wyjątkiem Węgier) organizacji władz państwowych - kolegialnych i opartych na podziale rzeczowym (resortowym). A. została oparta na zasadach centralizmu i biurokratyzmu. Wprowadzono wyraźny rozdział między administracją a sądownictwem.

A. CENTRALNA

Zarząd centralny powierzono 5 kolegialnie zorganizowanym instytucjom resortowym, z których część istniała wcześniej.

  1. Nadworna Rada Wojenna - utworzona w XVI w. zajmowała się sprawami zarządu wojskiem. W połowie XVIII w. została podzielona na 3 wydziały:

  1. ds. rekrutacji, kwaterunku i zaopatrzenia w żywność

  2. ds. sądowniczych

  3. ekonomiczny.

Początkowo liczyła 5 członków (później ich liczba wzrosła), zarówno wojskowych, jak i cywilnych. W 1801 radców cywilnych usunięto, wprowadzając skład czysto wojskowy. Radzie przewodniczył prezydent.

  1. Nadworna Izba Skarbowa - zajmowała się finansami państwa. Początkowo postanowienia zapadały w formie uchwał na zebraniach radców, później rada została zreformowana poprzez przekazanie uprawnień decyzyjnych referentom. Dla kontroli rachunkowości w 1762 utworzono Nadworną Izbę Rachunkową, która działała do 1854.

  2. Kancelaria Stanu - sprawowała zarząd dworu monarszego i spraw zagranicznych, przewodniczył jej kanclerz stanu. Szybko zyskała status władzy centralnej, działając do 1848 jako jedyny organ kierujący polityką zew. państwa.

  3. Najwyższa Izba Sprawiedliwości - pełniła funkcję naczelnego zarządu wymiaru sprawiedliwości, a zarazem sądu najwyższego. Początkowo przewodniczył jej kanclerz, a później prezydent. Składała się z kilkudziesięciu radców obradujących w 3 (później 4) senatach. Powołanie jej stanowiło istotny krok w kierunku rozdzielenia sądownictwa od a.

  4. Zjednoczona Kancelaria Nadworna Czesko-Austriacka - zajmowała się sprawami zarządu wew., czyli a., podzielona na 13 departamentów. Przewodniczył pierwszy kanclerz wraz 2 zastępcami - kanclerzem i podkanclerzym.

Ponadto w 1761 powołano Radę Stanu, jako organ doradczy monarchy i kontrolujący wszystkie władze w państwie.

A. LOKALNA

Kraj został podzielony na:

  1. Gubernie - w liczbie 6, na czele których stali mianowani przez władcę gubernatorzy (w przypadku mniejszych starostw - starostowie krajowi), mający do pomocy radców gubernialnych. Podlegali Zjednoczonej Kancelarii Nadwornej, której co tydzień przesyłali sprawozdania ze swych czynności. Gubernatorów wyposażono w szerokie uprawnienia, z wyłączeniem spraw skarbowych, przekazanych powołanym w tym samym czasie Izbom Skarbowym. Gubernie dzieliły się na:

  2. Cyrkuły - na ich czele stali starostowie obwodowi, podlegli gubernatorom. Do kompetencji starostów należały sprawy zarządu oraz policja bezpieczeństwa, ogniowa, targowa, handlowa, przemysłowa, szkolna, sprawy komunikacji, z czasem także zaciąg wojska. Sprawowali również nadzór nad miastami i dominiami, łącznie z kontrolą stosunków między dworem a wsią.

  3. Miasta - otrzymały w 1782 szeroki samorząd, sprawowany przez wydział miejski i magistrat z burmistrzem. Magistrat dzielił się na trzy senaty: dwa z nich zajmowały się sądownictwem, trzeci gospodarką miejską.

  4. Dominia - utworzone w 1784 przez cesarza Józefa II - stanowiące zwierzchności gruntowe podlegające władzy pana. Posiadały one pewien zakres samorządu z mianowanym przez pana wójtem oraz przysiężnikami. Zarządzali oni majątkiem gromadzkim i sprawowali sądownictwo polubowne, od którego orzeczeń przysługiwało odwołanie do justycjariusza, będącego arbitrem w sporach członków gromady między sobą lub z panem wsi. Do wykonywania zleconych przez cyrkuł funkcji administracyjnych ustanowiono urząd mandatariusza, mianowanego i opłacanego przez właściciela wsi.

10. Administracja centralna i lokalna państwa pruskiego w XVIII w.

Posiadłości Hohenzollernów rozległe terytorialnie nie stanowiły zwartej całości i nie posiadały jednolitej i zcentralizowanej a. Zunifikowanie zarządu państwem umożliwiło dopiero powstanie w 1701 Królestwa Prus. A., oparta na nowej zawodowej kaście urzędników, rekrutowanych także spoza szlachty, zorganizowana została jako sprawna, szybka w działaniu i fachowa; stała się wzorem państwa policyjnego.

A. CENTRALNA

Król w Prusach sprawował rządy osobiste, koordynował całą działalność podległych mu ministrów, przyjmował ich raporty, ale decyzje podejmował sam w formie nakazów gabinetowych lub marginaliów, będących odręcznymi decyzjami władcy. Fryderyk Wilhelm I konsekwentnie zwalczał nadużycia, marnotrawstwo i bałagan w strukturach zarządu państwa. Jego syn Fryderyk II pozbawiając inicjatywy podległych mu urzędników, sam o wszystkim decydował, sprowadzając aparat zarządu do roli ślepych wykonawców poleceń monarchy. Przez pewien czas u boku króla działała Tajna Rada Stanu, jednak z niechęci monarchy do słuchania doradców, zaczęła szybko tracić na znaczeniu i ostatecznie została zniesiona przez Fryderyka II.

Centralne, kolegialnie zorganizowane resorty zostały oparte na centralizmie i biurokratyzmie.

Na początku XVIII w. powołano 3 ministerstwa:

  1. Generalny Dyrektoriat - powstał z połączenia Generalnego Komisariatu Wojny z Generalną Dyrekcją Finansów. Obradujący pod przewodnictwem króla zajmował się sprawami a. (policji), wojska i finansów. Wewnętrznie dzielił się na 5 realnych departamentów, na czele których stali ministrowie. Fryderyk II utworzył kolejne 3 departamenty zajmujące się sprawami wojska, handlu, przemysłu, akcyzy, ceł, górnictwa, hutnictwa i lasów.

  2. Ministerstwo Gabinetowe - zajmowało się sprawami zagranicznymi.

  3. Ministerstwo Sprawiedliwości - działające pod przewodnictwem kanclerza i kilku ministrów, zajmowało się sprawami związanymi z wymiarem sprawiedliwości i sprawami wyznaniowymi.

W praktyce pełna jedność zarządu państwowego realizowana była wyłącznie przez króla w jego gabinecie (rządy gabinetowe). Ministrowie zachowali jedynie uprawnienia wykonawcze.

A. LOKALNA

1) Departamenty Kamer - na ich czele stały organy kolegialne: Kamery Wojny i Domen, podporządkowane Generalnemu Dyrektorium. Kompetencje: sprawy a., wojska, policji bezpieczeństwa, podatkowe, leśne, zarządu dóbr państwowych oraz sądownictwo w sprawach skarbowych, budowlanych i policyjnych. Kamerom przewodniczyli mianowani przez króla prezydenci.

2) Powiaty na czele z landratami (starostami) mianowanymi przez króla spośród kandydatów szlachty. Tym sposobem landrat reprezentował zarówno interesy monarchii jak i interesy zgłaszającej go do urzędu szlachty.

Organem nadzorującym miasta byli mianowani przez króla radcy skarbowi. Przy bardzo ograniczonym samorządzie miejskim (zgromadzenia korporacyjne oraz magistraty pochodzące z wyboru lub nominacji panującego), radcowie skarbowi kontrolowali całość a. i gospodarki miejskiej.

11. Reformy zarządu administracyjnego w Rosji za panowania Piotra I i Katarzyny II.

Administracja centralna i cesarz - po zakończeniu wojny północnej senat ogłosił Piotra I imperatorem Wszechrosji. Cesarz był monarchą samowładnym, nie ponosił przed nikim odpowiedzialności, nie podlegał żadnemu prawu i niczyjej kontroli. Cesarz stał także na czele Kościoła prawosławnego. Po zniesieniu patriarchatu sprawował zarząd nad cerkwią poprzez podległy sobie Święty Synod. Administracja oparta została na zasadach centralizmu i biurokratyzmu. W 1711 roku utworzony został Senat Rządzący. Składał sie on z 9 senatorów oraz obersekretarza, a po 1718 w skład senatu weszli prezydenci kolegiów w liczbie 12. Kompetencje senatu obejmowały szeroki zakres spraw: finanse i skarbowość, kontrolę wykonania ustaw, a także ich opracowywanie, publikację dekretów cesarskich i komentarze do nich, handel zagraniczny oraz kontrolę nad administracją i sądownictwem oraz funkcje sądu najwyższego. Decyzje senatu podejmowane były jednomyślnie z obowiązkiem kontrasygnaty przez każdego z senatorów. Senat posiadał własna kancelarię, a także osobne urzędy. Należał do nich urząd fiskałów, sprawujących nadzór nad urzędnikami wszystkich szczebli. W 1722 roku zorganizowano przy senacie prokuraturę z mianowanym przez cesarza generał-prokuratorem na czele. Urzędnik ten sprawował nadzór nad działalnością senatu i wykonywaniem jego zarządzeń. Prokurator generalny był jednocześnie naczelnikiem kancelarii senatu, zwoływał posiedzenia senatu i przewodniczył na nich. Miał prawo sprzeciwu wobec jego decyzji. Katarzyna II zreorganizowała senat dzieląc go na 6 departamentów, ustanawiając przy każdym departamencie osobnego ober-prokuratora. Po śmierci Piotra I funkcjonowała ponadto Najwyższa Tajna Rada, będąca organem doradczym władcy. W celu unowocześnienia zarządu państwem Piotr I utworzył centralne instytucje zwane kolegiami. Kolegiów początkowo było 9, później 16. Na czele kolegium stał prezydent, ponadto zasiadali w nim: wiceprezydent, radcy (4) i asesorowie (4). Prezydenci kolegiów otrzymali prawo mianowania urzędników w swych resortach. Początkowo wszyscy prezydenci kolegiów zasiadali w senacie. Na podstawie ukazu z 1722 roku pozostawiono w senacie tylko szefów trzech kolegiów głównych: Spraw Zagranicznych, Wojskowych i Marynarki. W tych działach administracji, w których nie powołano kolegiów utrzymały sie przykazy.

Administracja lokalna - w 1708 roku kraj podzielono na 8, a później na 20 guberni. Na ich czele postawiono mianowanych przez władcę gubernatorów. Posiadali oni rozległe kompetencje z zakresie wojskowości, skarbowości, sądownictwa i policji. W 1719 roku wprowadzono podział guberni na prowincje (50), na których czele stali wojewodowie, wyposażeni w szerokie uprawnienia i podlegli gubernatorom. Najniższą jednostka administracyjną były dystrykty zarządzane przez komisarzy ziemskich mających uprawnienia skarbowe i policyjne. W 1775 roku caryca wydała Ordynację o administracji guberni, zwiększającą ich liczbę do 51. Gubernatorzy podporządkowani zostali bezpośrednio monarsze i senatowi. Gubernie podzielono na powiaty, na których czele stali ziemscy isprawnicy, tworzący wraz z dwoma asesorami tzw. niższy sąd ziemski. W 1785 roku powołany został przez Katarzynę II samorząd szlachecki, którego organami były: gubernialne i powiatowe zgromadzenia szlachty, wybierające gubernialnych bądź powiatowych marszałków szlachty, a także isprawników w powiatach.

12. Reformy zarządu administracyjnego w RP w drugiej połowie XVIII w. (1764-1792).

(Wielkie komisje i komisje dobrego porządku)

Administracja RP ukształtowana jeszcze w dobie monarchii stanowej przetrwała bez większych zmian do połowy XVIII w. Była ona z jednej strony silnie zdecentralizowana, ze znaczącą pozycją organów samorządu szlacheckiego - sejmików ziemskich, z drugiej zaś wyraźnie anachroniczna i odbiegająca od rozwiązań stosowanych w tym czasie w innych państwach europejskich. W 1764 roku powołano do życia dwie centralne, resortowe instytucje administracyjne: Komisję Skarbową i Komisję Wojskową. Ich organizacja opierała się na zasadzie kolegialności stosowanej wówczas powszechnie w Europie, jak również odpowiedzialności przed sejmem. Przewodniczyli komisjom z urzędu: Skarbowym -  podskarbiowie, wojskowym - hetmani. Do zadań Komisji Skarbowej - obok funkcji fiskalnych i gospodarki budżetowej - należały: prace nad rozbudową komunikacji i transportu, popieranie inicjatyw dotyczących rozwoju przemysłu i handlu. W zakres uprawnień tej komisji wchodziło także sądownictwo w sprawach  skarbowych i handlowych. Do zadań Komisji Wojskowej należała: organizacja, zaopatrzenie i szkolenie sił zbrojnych, sądownictwo w sprawach osób wojskowych i cywilnych przeciwko wojskowym. W latach 1765-1768 powołano - w celu podniesienia z upadku miast królewskich i uzdrowienia ich gospodarki- Komisje Dobrego Porządku (boni ordinis ).Zajęły się one: uporządkowaniem miast, ich oczyszczeniem, odbudową ulic i domów, wybrukowaniem ulic, bezpieczeństwem przeciwpożarowym itp.

Rada Nieustająca

Centralna instytucja adm. - Rada Nieustająca - miała pełnić funkcją rządu centralnego , ograniczając jednocześnie maksymalnie władzę królewską. Liczyła ona- oprócz króla-36 członków, tzw. Konsyliarzy , powoływanych co dwa lata przez sejm (w połowie przez senat, w połowie przez izbę poselską ). Spośród posłów powoływany był marszałek Rady . oprócz zebrań plenarnych , Rada Nieustająca prowadziła prace w pięciu departamentach :a) Interesów Cudzoziemskich - z królem jako przewodniczącym, w składzie 4 członków b) Policji, czyli Dobrego Porządku -nadzór administracyjny nad miastami królewskimi c) Wojskowym - przejął on także funkcję zlikwidowanych w 1776 roku komisji wojskowych -  koronnej i litewskiej d) Sprawiedliwości e) Skarbowym. Z wyjątkiem pierwszego, pozostałe departamenty liczyły po ośmiu członków. Na ich czele stali  odpowiedni ministrowie, jedynie Departament Sprawiedliwości - z braku ministra - kierował jeden z konsyliarzy. Do Rady należało: kierownictwo i nadzór nad administracją w państwie, inicjatywy ustawodawcze, kontrola urzędów centralnych, a od 1776 roku także interpretacja obowiązującego prawa. Wprowadzono stałe pensje dla członków Rady Nieustającej. Bezpośrednio związany z działalnością administracyjną był Departament Policji Rady Nieustającej , którego zakres kompetencji został jednak określony bardzo wąsko i ograniczał się do kontroli Komisji Marszałków Obojga Narodów , wprowadzonej w 1776 roku w miejsce dawnej jurysdykcji marszałkowskiej . Dopiero uchwalona w tym samym roku ustawa rozszerza znacznie władzę  tego departamentu. Z uwagi na rosnącą niepopularność Rady Nieustającej doszło do jej obalenia na początku Sejmu Czteroletniego w 1789 roku.

Komisja Edukacji Narodowej 

Sejm rozbiorowy z lat 1773-1775 przyczynił się do powołania nowych instytucji administracyjnych. Utworzona w 1773 roku Komisja Edukacji Narodowej skupiła w swym ręku funkcje administracyjnej władzy oświatowej, podporządkują sobie prawie wszystkie szkoły i wprowadzając jedność ich zarządu w całym kraju. KEN składała się z 6 członków powołanych na 8 lat przez króla i bezpośrednio podporządkowana królowi. Przejęła ona kontrolę nad całym szkolnictwem w Polsce oprócz  szkół wojskowych i zakonnych , które kształciły zakonników. KEN zajęła się rozbudową szkolnictwa. Powołała szkoły elementarne - w parafiach szkoły te miały nauczyć dzieci czytać i pisać. Na wyższym szczeblu powołano szkoły podwydziałowe ( dziś gimnazjum ), w których pracowało co najmniej 2 nauczycieli ,Na jeszcze wyższym szczeblu - szkoły wydziałowe - 6 nauczycieli ,Szkoły wyższe - Akademia Krakowska, Wileńska. KEN powołała 6 seminariów  nauczycielskich do przygotowania nauczycieli do systemu szkolnego, opracowała systemy nauczania z zakresu biologii , fizyki , szkoła  czytania i pisania dla kobiet  (w-f to był spacer 1 h). KEN w 1775 powołała Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych. Staszic, Kołłątaj,  Naruszewicz mięli opracowywać podręczniki zgodnie z nowym programem. Do 1795 r. wydano 39 podręczników, w tym 1 elementarz ks. Grzegorza Piramowicza.  

Straż Praw i Komisje Wielkie w Konstytucji 3- Maja 1791 r.

Uchwalona 3 maja 1791 roku Konstytucja, realizując postulaty rzeczników reformy państwowej , stworzyła nowoczesną strukturę administracji państwowej szczebla centralnego, kształtując zarazem podstawy odpowiedzialności konstytucyjnej i parlamentarnej ministrów . Także a. lokalna, pozostając dotychczas w rękach organów samorządowych, została wówczas w znacznym stopniu przekazania władzy rządowej. Na czele władzy wykonawczej postawiono Straż Praw , będącą zatem w zasadzie odpowiednikiem rządu, choć pozbawionym charakteru gabinetu ministrów , bowiem ministrów Straży nie powołano na szefów organów resortowych. Była to instytucja zdecydowanie mniej liczna od Rady Nieustającej. W skład jej wchodzili :  król jako przewodniczący i szef rządu , prymas jako głowa duchowieństwa polskiego , a zarazem przewodniczący Komisji Edukacji Narodowej , 5 ministrów (jeden z marszałków jako minister policji , jeden z kanclerzy jako minister pieczęci do spraw wewnętrznych , drugi jako minister wojny , jeden z podskarbich jako minister skarbu). Ponadto , bez prawa głosu : następca tronu, marszałek sejmu . Ministrów do  Straży powoływał król spośród wszystkich ministrów z korony i Litwy. Straż miała obradować raz w tygodniu , choć w praktyce zbierała się częściej. Straż Prawa stała  na czele całej administracji publicznej . Podlegały jej formalnie Komisje Rządowe ”Obojga Narodów” ( zatem wspólnie dla Korony i Litwy):Wojska, Policji, Skarbu i Edukacji Narodowej. Były to kolegialne zorganizowane ministerstwa , złożone z członków wybieranych przez sejm .Kierowali nimi ministrowie nie należący do Straży , co niewątpliwie osłabiło zasadę centralizmu w administracji. Dalszym osłabieniem centralizacji było bezpośrednie podporządkowanie komisji sejmowi , zezwalające im odwoływać się do decyzji Straży do władzy prawodawczej Do zadań utworzonej w czerwcu 1791 roku Komisji Policji -której podlegały główne miasta królewskie -należały nie tylko sprawy bezpieczeństwa i spokoju mieszkańców lecz także sprawy tzw.”Wygody publicznej”. Kraj podzielono na 8 - podległych Komisji -wydziałów politycznych, zwanych „intendencjami”, na których czele stali intendenci policji, mając do pomocy strażników. 

Wojewódzkie komisje porządkowe cywilno-wojskowe w latach 1789-1795

W zakresie administracji lokalnej powołano do życia już w 1789 roku Komisję Porządkowe

Cywilno - Wojskowe, działające w danej ziemi, województwie lub powiecie. Nowy podział administracyjny wprowadziła ustawa z 2 listopada 1791 roku .Kraj został wówczas podzielony zasadniczo na województwa i powiaty, wyodrębniono jednak z tego podziału pewne ziemie. Nie wprowadzono również władz administracyjnych I i II instancji , komisjom wojewódzkim nie podlegały bowiem odpowiednie komisje powiatowe. Do kompetencji komisji porządkowych należały niektóre sprawy wojskowe, kontrola ruch ludności, jak również prowadzenie wykazów statystycznych, udzielanie porad z zakresu rolnictwa , popieranie inicjatyw w rzemiośle i handlu, polepszenie komunikacji, sprawy podatkowe, organizacja służb pożarniczych , nadzór nad szkolnictwem parafialnym oraz sprawy opieki społecznej.    

13. Administracja centralna i samorząd w Wielkiej Brytanii w XIX w.

SYSTEM RZĄDÓW GABINETOWYCH

W ciągu XVIII w. doszło do wykształcenia się zarówno odpowiedzialności prawnej, jak również odpowiedzialności politycznej ministrów. Cała działalność administracji poddana została kontroli parlamentu, zaś prawo orzekania w spornych sprawach administracyjnych należało do sądów powszechnych. System sprawowania władzy zaczął opierać się na ścisłym współdziałaniu władzy ustawodawczej i wykonawczej, jak również na wzajemnej zależności między parlamentem a rządem. Początki angielskiego „gabinetu ministrów” - wywodzącego się z Tajnej Rady Królewskiej - wiążą się ze zwyczajem spotykania się władców w swym gabinecie z grupą najwyższych dygnitarzy celem omówienia doniosłych spraw publicznych. Przedstawiciele monarchii hanowerskiej przekazywali obowiązek przewodniczenia obradom gabinetu jednemu z ministrów (zwykle Kanclerzowi Skarbu lub Pierwszemu Lordowi Admiralicji). Nazywano go „pierwszym ministrem”. Stopniowo zyskiwał on zwierzchnictwo nad innymi członkami gabinetu. Gabinet działał bez udziału króla. Rządził za króla premier, podobnie jak pozostali ministrowie, powoływany z ugrupowania mającego większość w Izbie Gmin, najczęściej lider partii, która wygrała wybory. W braku tej większości, Izba Gmin mogła w każdej chwili uchwalić wotum nieufności, równoznaczne z żądaniem dymisji całego rządu. W XIX w. wykształciło się w Anglii istotne rozróżnienie między gabinetem a rządem. Gabinet zaczął pełnić funkcje właściwego kolegialnego organu rządowego, złożonego z około 20 najważniejszych ministrów, podczas gdy rząd tworzyli wszyscy powołani przez króla lub premiera ministrowie w liczbie ok. 100. Dopiero pod koniec XIX w. doszło w Anglii do utworzenia nowoczesnych resortów aparatu centralnego, takich jak: resort rolnictwa, resort administracji terytorialnej czy resort szkolnictwa.

Administracja lokalna

Administracja terytorialna opierała się wyłącznie na organach samorządowych, przy czym samorząd lokalny opierał się zaś wyłącznie na bezpłatnych urzędach reprezentujących lokalne społeczeństwo. Organy te nie podlegały kontroli ze strony władz centralnych, były natomiast odpowiedzialne przed swoimi wyborcami. Odpowiedzialność za naruszenie prawa była realizowana przed sądami powszechnymi. Do czasu wprowadzenia w XIX w. reform samorządu lokalnego, sprawowany był on we wsiach (parafiach) przez proboszczów i właścicieli ziemskich, a na szczeblu hrabstw przez sędziów pokoju (8 w każdym hrabstwie). Mianowani byli przez monarchę, lecz musieli pochodzić z danego hrabstwa i posiadać odpowiednio duży majątek. Funkcje swe pełnili honorowo i praktycznie byli nieodwoływani. W 1835 r. rozpoczął się pierwszy z dwóch etapów reformy samorządowej. W pierwszej kolejności reforma objęła miasta, wprowadzając w nich demokratycznie wybierane rady miejskie, oraz jako organy wykonawcze burmistrzów i ławników. W 1888 r. (II etap) zreformowano samorząd hrabstw. W hrabstwach utworzono organy przedstawicielskie, pochodzące z wyborów i oddzielone od wymiaru sprawiedliwości, w postaci rad hrabstw. Sędziowie pokoju zachowali jedynie uprawnienia sądownicze. Administracja przeszła w ręce rad hrabstw, działających w 52 nowo powołanych tzw. hrabstwach administracyjnych. W 1894 r. hrabstwa podzielone zostały na dystrykty miejskie i wiejskie, powołano rady dystryktowe, a w większych parafiach - rady parafialne tworząc tym samym trójstopniowy podział administracyjny (hrabstwa - dystrykty - parafie). Odmienną organizacje posiadał Londyn w którym zarząd sprawowały Rada Hrabstwa Londynu oraz rady dzielnicowe. Rady prowadziły działalność na sesjach plenarnych oraz w poszczególnych komisjach. Zatrudniały zawodowych urzędników, wykonujących jedynie polecenia rad. W 1871 r., celem usprawnienia, ujednolicenia i kontroli samorządu, powołano organ ministerialny - Urząd Administracji Lokalnej, który działał do 1919 r., po czym został zastąpiony przez instytucje bardziej wyspecjalizowane.

14. Organizacja a. federalnej w USA.

Ustrój polityczny:

Stany Zjednoczone są republika federalną. System prezydencki, który w USA obowiązuje ogólnie opiera się na rozdzielności władzy ustawodawczej (legislatywy) od wykonawczej (egzekutywy) oraz na względnej równości kompetencji obu władz. Istnieje także system względnej kontroli i niezależności obu władz, gdyż władza wykonawcza tutaj prezydent nie może rozwiązać władzy ustawodawczej czyli parlamentu, a tak samo władza ustawodawcza nie może obalić władzy wykonawczej z powodów politycznych.

Partie:

W USA występuje system dwupartyjny. Dwie wiodące prym partie to Republikanie (bardziej konserwatywni, obecny prezydent George Bush jest republikaninem) i Demokraci (bardziej liberalni, występują o zwiększenie pomocy socjalnej i silny rząd).Inne partie w USA to Green Party, Socialist Party.

Głowa państwa:

Prezydent Stanów Zjednoczonych, który wraz ze swym gabinetem ma władzę wykonawczą, jest wybierany przez naród. Prezydentem jest osoba wybierana w na czteroletnią kadencję w wyborach powszechnych, ale pośrednich tzn. wyborcy najpierw bezpośrednio wybierają kolegium elektorskie, które to dopiero dokonuje wyboru prezydenta, przy czym każdy stan posiada tyle mandatów ilu łącznie posiada przedstawicieli w Izbie Reprezentantów i Senacie łącznie. W wyborze prezydenta istnieje zasada „zwycięzca bierze wszystko”, dlatego kolegium elektorskie jest zobowiązane na wybieranie tego kandydata, który w wyborach powszechnych w danym stanie uzyskał większość. W wyjątkowych sytuacjach, tj. śmierć jednego z członków kongresu, organizowane są dodatkowe wybory nazywane by-election. Siedzibą prezydenta jest Biały Dom. Prezydent ponadto nie posiada inicjatywy ustawodawczej dlatego projekty ustaw składają w jego imieniu członkowie Kongresu, należący do jego partii. Prezydent także posiada prawo weta w stosunku do uchwalonych przez Kongres ustaw, jednak to weto może być obalone stosunkiem 2/3 głosów obu izb Kongresu. Prezydent ponadto jak już wcześniej wspominałem nie może rozwiązać Kongresu jednak ponosi odpowiedzialność konstytucyjną za działalność niezgodną z prawem. Jest szefem swojej partii, a zarazem i rządu, kieruje jednoosobowo władzą wykonawczą, stoi na czele administracji federalnej, za radą i zgodą Senatu powołuje najwyższych funkcjonariuszy federalnych, szefów CIA i FBI, oraz mianuje przedstawicieli USA poza granicami kraju - ambasadorów, kieruje polityką zagraniczną USA, jest naczelnym dowódcą amerykańskich sił zbrojnych i posiada prawo użycia ich jak chce w czasie pokoju czy wojny - ma prawo także dowolnego użycia broni jądrowej czy innej broni niekonwencjonalnej, ale o wprowadzenie stanu wojny i zakończenie jej musi prosić Kongres, może występować z orędziem do narodu i Kongresu z którego każdy prezydent korzysta co rok przedstawiają swój program ustawodawczy i powiadamiając Kongres o stanie państwa.

Władza ustawodawcza:

Władzę ustawodawczą w USA sprawuje Kongres. Ma on swoją siedzibę na Capitol Hill.
Kongres czyli władza ustawodawcza w państwie składa się z dwóch izb: niższej - Izby Reprezentantów i wyższej - Senatu.
Do Izby Reprezentantów może być wybrany każdy obywatel w wyborach powszechnych, który ukończył 25 lat i nie popełnił przestępstw uniemożliwiających mu wykonywanie tej funkcji. Izba Reprezentantów składa się z 435 mandatów dzielonych miedzy 50 amerykańskich stanów, przyczyn ile każdy stan posiada mandatów decyduje liczba ludności w tym stanie. Kadencja Reprezentanta trwa dwa lata. Przewodniczącym Izby Reprezentantów jest „Speaker” inaczej mówiący. Do Senatu może być wybrany każdy obywatel w wyborach powszechnych, który ukończył 30 lat i jak przy wyborze do Izby Reprezentantów nie popełnił przestępstwa uniemożliwiającemu mu wykonywanie tej funkcji. Senat składa się ze 100 członków dzielonych także między 50 stanów, przyczyn każdy stan otrzymuje dwa miejsca w Senacie. Kadencja Senatora trwa sześć lat, przy czym co 2 lata jest wymieniana 1/3 składu senatorskiego. Przewodniczącym Senatu jest wiceprezydent USA. Kongres pełni dwie funkcje - legislacyjną i kontrolną.
Kongres ma mniejsze uprawnienia niż prezydent jednak posiada jedno bardzo ważne uprawnienie, którego prezydent nie posiada - chodzi tu o możliwość składania projektów ustaw (inicjatywa ustawodawcza). Dlatego prezydenckie projekty ustaw składane są przez członków Kongresu należących do partii Prezydenta. Pyzatym kongres posiada wiele funkcji kontrolnych, które umożliwiają sprawdzanie działalności i zapobieganie np. korupcji. Funkcją kontrolną, chyba najważniejszą ze wszystkich jest możliwość zatwierdzenia bądź odrzucenia nominacji nowego prezydenta, a także zatwierdzanie bądź odrzucanie traktatów. Każda poprawka do Konstytucji amerykańskiej może być tylko zmieniana przez Kongresmanów. Kongres ma prawo do uchwalenia bądź odrzucenia ustawy budżetowej, a także do zmiany niektórych jej elementów. Jedynie Kongres może zmieniać wysokość podatków. Bardzo ważnym jakby przywilejem Kongresu jest możliwość udzielenia kredytu państwowego na działalność rządu, dlatego jeśli rząd nie ma większości w Kongresie musi wchodzić w ustępstwa z drugą partią. Kongres ma prawo zażądać od sekretarzy federalnych zasad działania i kierunku ich polityki. Najważniejszą funkcją kontrolną Kongresu jest tzw. „impeachment”, czyli możliwość postawienia w stan oskarżenia członków administracji federalnej, w tym także i Prezydenta (przebieg całego procesu oskarżania i procesu opisałem przy odpowiedzialności konstytucyjnej prezydenta).

Podział władzy USA:
- legislacyjna - kongres
- wykonawcza - prezydent
- sądownicza - wszelakie sądy

15. Organizacja francuskiej a. publicznej w okresie napoleońskim.

Okres rządów Napoleona I charakteryzował się licznie przeprowadzonymi reformami wewnętrznymi. Do najważniejszych należały: reforma administracji lokalnej, sądownictwa i kodyfikacja prawa. Nową administrację wprowadzała ustawa z 17 lutego 1800 roku. Cała administracja oparta została na zasadach: centralizmu, biurokratyzmu, podziału resortowego, hierarchiczności struktur i zasadzie jednoosobowości. Wprowadzono podział kraju na departamenty - na czele stał prefekt, mianowany na czas nieoznaczony, któremu podlegała niemal cała administracja. Przy prefekcie utworzono radę prefekturalną do której należało sądownictwo administracyjne I instancji. Ponadto działała w departamencie rada departamentalna jako organ doradczy i uchwalający, którego członkowie pochodzili z nominacji. Liczyła ona, w zależności od liczby mieszkańców departamentu, 16, 20 lub 24 członków. Zajmowała się sprawami rozkładu na okręgi podatków, ich ściąganiem oraz sprawami lokalnymi (budową dróg, mostów). -okręgi - na czele stał mianowany przez pierwszego konsula podprefekt, podległy służbowo prefektowi. U jego boku działała rada okręgowa, licząca 11 mianowanych członków, zajmująca się rozkładem podatków na gminy oraz opiniowaniem próśb gmin o ich obniżenie. Kantony. gminy- na czele stał mer, mianowany początkowo na czas nieoznaczony, później na 5 lat. Załatwiał on bieżące sprawy administracji gminnej a także pełnił funkcję urzędnika stanu cywilnego. Do pomocy miał radę gminną ( municypalną), liczącą 10-36 członków i podejmującą uchwały w sprawach dochodów i wydatków gminy.

16. Reformy administracji pruskiej w XIX w.

Pierwszy etap reform zarządu centralnego i administracji lokalnej przeprowadzony został na początku XIX wieku z inicjatywy dwóch pruskich ministrów: Karla von Steina i Karla Augusta von Hardenberga. Reformy te obejmowały zagadnienia społeczne, skarbowość, sądownictwo, wojskowość i administracje. Rozpoczęto od reformy zarządu centralnego, czyli centralnego aparatu państwa, której głównym celem było zastąpienie kolegialnych resortów rządowych - jednoosobowymi organami administracji centralnej. Zostało to dokonane już w roku 1808, kiedy w miejsce dotychczasowych kolegialnych resortów powołano 5 Ministerstw z Ministrami stojącymi na czele każdego resortu i ponoszącymi osobistą odpowiedzialność za procesy decyzyjne. I tak powstało: Ministerstwo Spraw Zagranicznych Ministerstwo Wojny Ministerstwo Skarbu Ministerstwo Sprawiedliwości Ministerstwo Spraw Wewnętrznych - do którego poza administracją należało: bezpieczeństwo wewnętrzne, nadzór nad szkolnictwem i wyznaniami. Początkowo kierownicy resortów działali samodzielnie w ramach własnego zakresu kompetencji i ponosili takąż odpowiedzialność. W 1810 roku wprowadzono w Prusach urząd Kanclerza, jako organu nadzorującego i koordynującego działalność ministerstw. Od 1814 r. Kanclerza postawiono na czele Rady Ministrów, która nazywała się Ministerstwem Państwa, w skład której wchodzili wszyscy ministrowie. Po 1822 r. w miejsce Kanclerza wprowadzono Prezydenta Ministrów. W 1817 roku utworzono Radę Państwa jako organ konsultacyjno - opiniodawczy Monarchy, głównie w sprawach legislacyjnych, czyli w sprawach prawodawstwa.

17. Ustrój polityczny i administracyjny Austrii i Austro-Węgier w XIX w.

Do roku 1848 r. ustrój Administracyjny w Austrii praktycznie nie uległ zmianą. Całością spraw państwowych rządził Cesarz, odbywający konferencje z urzędnikami tworzącymi ścisły gabinet. Nie nastąpiły również zmiany w kształcie administracji terytorialnej. Dopiero kryzys monarchii oraz wydarzenia wiosny ludów zapoczątkowały istotne zmiany. W 1848 r. likwidacji uległy dawne urzędy centralne. Utworzono w to miejsce ministerstwa wraz z Radą Ministrów na czele której stał Prezes Rady Ministrów. Stworzony został w ten sposób system rządów gabinetowych. Początkowo ministrowie ponosili odpowiedzialność wyłącznie przed cesarzem, dopiero w 1867 r. wprowadzona została odpowiedzialność konstytucyjna ministra przed Trybunałem Państwa, jak również polityczna przed Parlamentem. Po 1867 r. kiedy to doszło do przekształcenia Austrii w dualistyczną monarchie austro-węgierską, powołano również dwa odrębne rządy - dla krajów austriackich i węgierskich. Jedynie trzy resorty pozostawiono wspólne spraw zagranicznych, wojny i finansów. Wszyscy ministrowie byli powoływani i odwoływani przez cesarza, ponieważ jednak utarło się przekonanie że ministrowie powinni cieszyć się zaufaniem korony i parlamentu, cesarz tworzył parlamenty mające poparcie parlamentu. Ministrowie: Spraw zagranicznych i domu cesarskiego, Spraw wewnętrznych, Policji, Wyznań i oświaty, Sprawiedliwości, Wojny, Finansów, Skarbu, Handlu i przemysłu, Rolnictwa, Kolei żelaznych, Robót publicznych

ADMINISTRACJA LOKALNA, RZĄDOWA

Austriacka część monarchii podzielona została na 17 krajów koronnych. Na czele zarządu kraju stał gubernator, później namiestnik, w mniejszych krajach prezydent krajowy. Namiestnicy podlegali rządowi centralnemu i za swoją działalność ponosili przed nim odpowiedzialność. Namiestnikom w powiatach podlegali starostowie, a tym z kolei podlegał samorząd gminny. Namiestnik sprawował swą władze za pomocą urzędu zwanego namiestnictwem. Kraje koronne dzieliły się na powiaty. Na czele powiatu stał starosta, a organem pomocniczym starosty było starostwo. Przekazując organom rządowym wyłącznie uprawnienia w zakresie władzy administracyjnej w Austrii dokonano całkowitego rozdziału administracji od sądownictwa.

WŁADZE AUTONOMICZNE I SAMORZĄDOWE

Patent ludowy z 1861 wprowadził obok administracji rządowej władze autonomiczne w poszczególnych krajach a w kilku wybranych również samorząd powiatowy i gminny. Organami autonomii krajowej był Sejmy Krajowe i Wydziały krajowe. Na czele sejmu stał marszałek, mianowany przez cesarza na okres 6 lat. Marszałek wchodził również w skład wydziału krajowego jako przewodniczący. Był to organ wykonawczy sejmu a zarazem komisja sejmowa przygotowująca projekty ustaw. Organami samorządu powiatowego były: rada powiatowa jako organ uchwałodawczy i wydział powiatowy z marszałkiem powiatu na czele jako organ wykonawczo-zarządzający.

KRAJE KORONNE (17)

Administracja rządowa:

- Gubernator (od 1849) - Namiestnik (od 1861), lub Prezydent Krajowy - Namiestnictwo

Samorząd terytorialny:

- Sejm Krajowy - marszałek - Wydział Krajowy - marszałek

POWIATY:

Administracja rządowa:

- Starosta - Starostwo powiatowe

Samorząd terytorialny: (tylko Czechy, Galicja, Styria, Tyrol)

- Rada powiatowa - Wydział powiatowy - marszałek powiatu

GMINY (TYLKO SAMORZĄD)

Miejskie

- rada miejska - magistrat z burmistrzem lub prezydentem

Wiejskie

- rada gminy - zwierzchność gminna - naczelnik gminy (wójt)

GALICJA. Ziemie polskie przyłączone do Austrii określano mianem królestwa Galicji i Lodomerii. Dyplom październikowy a następnie Patent ludowy nadał Galicji autonomie na równi z pozostałymi krajami. W 1871 r. utworzono urząd ministra dla Galicji, który jako minister bez teki wchodził w skład austriackiej Rady Ministrów. Minister do spraw Galicji opiniował wszystkie projekty aktów prawnych dotyczące tej prowincji. W 1867 r. powołano do życia Radę Szkolną Krajową, instytucje samorządową na czele której postawiono namiestnika. Kierowała ona bezpośrednio całością szkolnictwa ludowego i średniego.

18. A. Rosji w XIX w. - reformy Aleksandra I i Aleksandra II.

Do końca XVIII w. przetrwał w Rosji system administracyjny ukształtowany przez Piotra I i Katarzynę II, charakteryzujący się kolegialnym modelem organów centralnych. Z chwilą objęcia tronu przez Aleksandra I w 1801 r. podjęto prace nad reformą tego systemu. Cesarz zachował wprawdzie władze absolutną nieograniczoną (cesarz skupiał w swym ręku władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą) przeobrażeniu podlegała jednak struktura zarządu państwem. Pierwszym nowym organem centralnym była Rada Nieustająca, był to organ doradczy cesarza ze stale urzędującą kancelarią. W 1802 r. skasowano kolegia a w ich miejsce stworzono urząd ministrów wraz z podległymi im ministerstwami. Ministerstwa dzieliły się na Departamenty a na ich czele stali Dyrektorzy. Ministrowie mianowani byli przez cara i przed nim tylko ponosili odpowiedzialność. Decyzje podejmowali jednoosobowo. Wchodzili w skład Rady Państwa nie tworzyli jednak gabinetu. W 1812 r. zorganizowano Komitet Ministrów jako kolegialny organ doradczy cesarza pozbawiony możliwości samodzielnego decydowania. Komitetowi przewodniczył początkowo osobiście cesarz, później najstarszy z ministrów. Wówczas komitet obradujący z udziałem cesarza zyskał miano Rady Ministrów. W 1810 r. utworzono ponadto nowy organ o charakterze doradczym Radę Państwa, organ ten nie miał uprawnień władczych, jego rola sprowadzała się do przygotowywania i opiniowania projektów ustaw. Od 1882 r. pełnił rolę Komisji Kodyfikacyjnej. Z chwilą jej powołania zakończyła swoją działalność Rada Nieustająca. W 1802 r. reorganizowano Senat Rządzący, który oprócz funkcji sądu najwyższego spełniał również rolę trybunału administracyjnego. Senat dzielił się na departamenty na czele których stali oberprokuratorzy podlegający prokuratorowi generalnemu. Do 1864 r. kontrolowali oni całą administracje i sądownictwo, później przejęli funkcje organów ścigania. Przy boku monarchy funkcjonowała ponadto Kancelaria Cesarska, której podlegała policja i żandarmeria państwowa.

Cesarz (władza absolutna)

Rada Nieustająca (1801)

Kancelaria Cesarska (1801)

Senat Rządzący (1802)

Rada Państwa (1810)

Komitet Ministrów (1812)

Ministrowie (1812)

ADMINISTRACJA LOKALNA RZĄDOWA

Imperium podzielone zostało na gubernie, na czele których stali gubernatorzy. Ziemie polskie włączone do cesarstwa otrzymały nazwę guberni zachodnich. Zespół guberni tworzyły generał-gubernatorstwa podległe władzy generał-gubernatorów. Gubernie dzieliły się na powiaty zarządzane przez tzw. sądy ziemskie złożone z naczelnika jako przewodniczącego, asesora i dwóch sielskich. Naczelnika i asesora wybierała szlachta, sielskich wybierali chłopi. Powiaty ponadto dzieliły się na stany, na czele których stali prystawi. Istniała ponadto administracja niezespolona (szkolna, wojskowa, pocztowa, kolejowa) podległa osobnym władzą.

ADMINISTRACJA LOKALNA SAMORZĄDOWA

Zniesienie poddaństwa osobistego chłopów stanowiło kres administracyjno sądowej władzy dziedziców nad ludnością wiejską. Ponieważ przejęcie tej władzy przez biurokracje państwową było kosztowne najlepszym rozwiązaniem okazał się samorząd lokalny. Administracja rządowa nie chcąc jednak tracić władzy w terenie zachowała prawo ścisłego nadzorowania organów, pozbawiając go jednocześnie bezpośrednich uprawnień władczych. Przeprowadzona w 1864 r. reforma wprowadziła ograniczony samorząd na szczeblu guberni i powiatu. Jednostkami samorządu były tzw. ziemstwa. Organami ziemstw w guberniach były zgromadzenia gubernialne i zarządy gubernialne, w powiatach odpowiednio zgromadzenia powiatowe i zarządy powiatowe jako organy wykonawcze. Zgromadzenia zbierały się na sesje dwa razy do roku pod przewodnictwem marszałka szlachty. Dość istotny wpływ na działalność ziemstw mieli gubernatorzy oraz minister spraw wewnętrznych, co oznacza, że administracja rządowa bez trudu mogła ingerować w działalność samorządu. Nie wszędzie samorząd ziemski został utworzony , nie było go m.in. w Królestwie Polskim.

W 1870 r. powołano do życia samorząd miejski. Organami jego były: duma miejska, zarząd miejski oraz prezydent. Najniższą jednostką podział administracyjnego była gromada. Organami były tu zgromadzenie gromadzkie oraz starosta jako organ wykonawczy. W skład zgromadzenia wchodzili wszyscy właściciele domów, a przewodniczył mu starosta. Kilka gromad tworzyło gminę.

GUBERNIE

Administracja rządowa:

- Gubernator - Rząd gubernialny

Samorząd terytorialny

- Zgromadzenie gubernialne - zarząd gubernialny - Marszałek szlachty

POWIATY

Administracja rządowa

- Sąd ziemski: naczelnik (isprawnik), asesor i 2 sielskich

Samorząd terytorialny

- zgromadzenie powiatowe - zarząd powiatowy - marszałek szlachty

GMINY

Miejskie:

- duma miejska - zarząd miejski z prezydentem

Wiejskie:

- zgromadzenie gminne - zarząd gminy z wójtem - sąd gminny

Gromady:

- zgromadzenie gromadzkie - starosta

19. A. centralna Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego do 1830 r.

ADMINISTRACJA KSIĘSTWA WARSZAWSKIEGO

Zwycięstwo Napoleona nad Prusami i zawarty z imperium Rosji Aleksandrem I traktat przyczynił się do powstania z ziem byłego zaboru pruskiego Księstwa Warszawskiego. Ustawa konstytucyjna Księstwa podpisana przez Napoleona 22 lipca 1807, w niewielkim tylko stopniu uwzględniała propozycje zgłaszane przez stronę polską. W Polsce, przełożony tekst ustawy opublikowany został w pierwszym numerze Dziennika Praw. Tekstem autentycznym był język francuski. Konstytucja Księstwa wzorowana była na aktach konstytucyjnych francuskich i uważana była część składową francuskiego prawa konstytucyjnego.

Administrację Księstwa Warszawskiego skopiowano co do zasad organizacyjnych z modelu francuskiego. Zatem i tu administracja oparta została na zasadzie centralizmu, biurokratyzmu (zawodowym a jednocześnie narodowym stanie urzędniczym), podziału resortowego, hierarchiczności struktur, oraz jednoosobowości.

Administracja centralna. Król

Najwyższa władza wykonawcza w państwie powierzona została królowi (księciu warszawskiemu). Korona książęca warszawska należała dziedzicznie do króla saskiego, o następstwie tronu decydować miało prawo saskie. Władze króla określano jako rząd, król realizował bowiem wszystkie funkcje państwowe z wyjątkiem tych, które zostały zastrzeżone dla sejmu oraz wymiaru sprawiedliwości. Przy stosunkowo ograniczonych kompetencjach parlamentu rola króla w procesie ustawodawczym była niebagatelna. Król obsadzał wszystkie stanowiska w aparacie państwowym, miał też prawo zwalniania wszystkich urzędników z wyjątkiem mianowanych dożywotnio sędziów i członków senatu. Do króla należało również prowadzenie polityki zagranicznej.

Na czele głównych działów administracji stali ministrowie:

- sprawiedliwości

- policji

- spraw wewnętrznych i religijnych

- wojny

- przychodów i skarbu

- minister sekretarz stanu, będący szefem kancelarii królewskiej.

Na mocy dekretu z 1808 r. król powierzył swoim ministrom wykonywanie zarówno ustaw sejmowych, jak i własnych dekretów. Każdy akt króla wymagał kontrasygnaty właściwego ministra, który ponosił zań odpowiedzialność. Powołano też do życia Radę Ministrów, w skład której wchodzili wszyscy ministrowie z osobnym (mianowanym przez króla) prezesem. Rada Ministrów przedstawiała królowi sprawy należące do kompetencji więcej niż jednego ministra. W 1810 r. na mocy dekretów kompetencje rady zostały rozszerzone, umożliwiając jej kontrolę poszczególnych ministrów i całej administracji. W obliczu zbliżającej się wojny w 1812 r. Rada Ministrów, na mocy kolejnych dekretów, stała się obok króla, centralną władzą rządową. Konstytucja Księstwa przewidywała również powołanie Rady Stanu. W początkowym okresie Rada Stanu wyposażona w liczne kompetencje, (m.in. posiadała prawo inicjatywy ustawodawczej w zakresie ustaw sejmowych i dekretów królewskich) konkurując z Radą Ministrów wykonywała funkcje rządu krajowego. Po 1810, gdy rozszerzone zostały atrybuty Rady Ministrów, Rada Stanu zaczęła tracić na znaczeniu politycznym, stając się organem przede wszystkim sądowym. Z uwagi na braki w wykwalifikowanej kadrze administracyjnej istotnym problemem stało się dążenie do stworzenia w Księstwie zawodowej polskiej warstwy urzędniczej. Od 1 wrześnie 1810 r. aby uzyskać nominacje na urzędnika państwowego należało zdać uprzednio egzamin państwowy. Egzaminy na wyższe stanowiska w kraju przeprowadzała, działająca przy Radzie Stanu, Najwyższa Komisja Egzaminacyjna. Egzaminy na niższe urzędy składano przed komisjami departamentowymi. W 1811 powołano do życia Szkołę Nauk Administracyjnych, mającą kształcić przyszłe kadry kierownicze. Następnie Szkołę Nauk Administracyjnych połączono z działającą już wcześniej w Warszawie Szkołą Prawa i zaczęto zwać ją Szkołą Prawa i Administracji. Wykształcenie w zakresie administracji można było pobierać na uniwersytecie krakowskim, który od 1809 r. znalazł się w obrębie Księstwa Warszawskiego. W 1814 r. doszło do przemianowania działającego wydziału prawa w Wydział Prawa i Administracji.

KRÓLESTWO POLSKIE

Po klęsce Napoleona z części ziem byłego Księstwa Warszawskiego utworzone zostało na kongresie wiedeńskim w 1815 r. Królestwo Polskie. Już w 1813 r. wódz naczelny wojsk rosyjskich w imieniu cesarza Aleksandra I powołał do życia Radę Najwyższą Tymczasową, która stała się organem zwierzchnim nad całą administracją Księstwa Warszawskiego. Po kongresie wiedeńskim rada została rozwiązana a w jej miejsce powstał Rząd Tymczasowy królestwa Polskiego oraz Tymczasowa Rada Stanu. Powołano również władze ministerialne. 27 listopada 1815 r. car nadał Królestwu Konstytucje. Aktami rozwijającymi zapisy konstytucji miały być statuty organiczne. Do aktów niższego szczebla należały natomiast dekrety królewskie, postanowienia namiestnika, rozporządzenia komisji rządowych oraz zarządzenia komisji wojewódzkich. W odniesieniu do administracji konstytucja znosiła właściwą dla modelu francuskiego zasadę jednoosobowości, wprowadzając zasadę całkowitej niemal kolegialności, zarówno na szczeblu centralnym jak i terenowym. W myśl konstytucji stosunek Królestwa do Cesarstwa Rosyjskiego opierał się na zasadzie unii.

Król

Najwyższą władzą wykonawczą był król. Wyłącznie od niego pochodziła wszelka władza administracyjna. Posiadał prawo nominacji urzędników i dostojników kościelnych. Kierował siłą zbrojną, posiadał wyłączne prawo wypowiadania wojny oraz zawierania traktatów i umów. Wszelkie akty wydawane przez panującego dla swej ważności wymagały kontrasygnaty właściwego resortowo ministra, który ponosił z tego tytułu odpowiedzialność. W praktyce jednak nie wszystkie postanowienia królewskie były kontrasygnowane. Pozakonstytucyjną instytucją był osobisty pełnomocnik monarchy przy rządzie krajowym. Powiadamiany był o wszystkich ważniejszych projektach aktów prawnych, oraz informował w swoich co tygodniowych raportach władcę o sytuacji w Królestwie.

Namiestnik

Zastępcą króla wg konstytucji był namiestnik. Został nim gen. napoleoński Józef Zajączek. Po jego śmierci od 1826 r. urząd ten nie był obsadzany a funkcję namiestnika scedowano na Radę Administracyjną.

Rada Stanu

Centralnym organem władzy administracyjnej była Rada Stanu. Rada Stanu dzieliła się na Zgromadzenie Ogólne Rady Stanu i Radę Administracyjną. Zgromadzenie Ogólne pełniło w zasadzie te same funkcje co Rada Stanu w Księstwie Warszawskim. Rada Administracyjna składająca się z ministrów oraz innych osób powołanych przez króla pod przewodnictwem namiestnika była organem o charakterze doradczym wobec monarchy, swoistym gabinetem ministrów. Po śmierci generała Zajączka na czele Rady Administracyjnej stanął prezes mianowany przez króla. Od tego momentu Rada Administracyjna staje się najwyższym organem władzy wykonawczej i administracyjne.

Komisje Rządowe

Zarząd kraju należał do Komisji rządowych podległych Radzie Administracyjnej. Były to organy kolegialne działające pod indywidualnym kierownictwem ministrów. Utworzono pięć komisji:

- wyznań religijnych i oświecenia publicznego

- sprawiedliwości

- spraw wewnętrznych i policji

- wojny

- przychodów i skarbu.

Przy boku króla w Petersburgu przebywał ponadto minister bez teki, zwany sekretarzem stanu, pośredniczący miedzy monarchą a władzą w kraju. Działania komisji dzieliły się na ściśle wykonawcze (polegające na wykonywaniu aktów wyższego szczebla) oraz naradcze polegające na uchwalaniu projektów i instrukcji, układaniu raportów itd. Ministrowie w we własnym zakresie decydowali w sprawach tzw. prostego wykonania. Komisją ponadto podlegały różnego rodzaju dyrekcje generalne. Kontrolę nad rachunkowością państwową sprawowała Najwyższa Izba Obrachunkowa. W celu dochodzenia roszczeń i ochrony prawnej interesów majątkowych państwa powołano Prokuratorię Generalną. W Królestwie Polskim utrzymany został wymóg złożenia egzaminu przed specjalną komisją w związku z ubieganiem się o urząd publiczny. Egzaminy prowadziły wojewódzkie komisje egzaminacyjna w odniesieniu do urzędników I i II klasy oraz Najwyższa Komisja Egzaminacyjna przy radzie Stanu dla klasy III. Kuźnią nowych kadr administracyjnych był Wydział Prawa i Administracji erygowanego w 1816 r. Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego.

20. A. lokalna Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego do 1830 r.

ADMINISTRACJA TERYTORIALNA KW. W zakresie administracji lokalnej przyjęto na wzór francuski podział na departamenty, których początkowo było 6 (warszawski, kaliski, poznański, bydgoski, płocki i łomżyński), zaś po 1809 r. 10 (doszły: krakowski, radomski, lubelski i siedlecki). Jednocześnie utrzymano na stopniu niższym, wywodzący się z zaboru pruskiego podział na powiaty.

Na czele departamentu stał prefekt, podległy służbowo ministrowi spraw wewnętrznych oraz zobowiązany do wykonywania poleceń innych ministrów. Do kompetencji prefekta należały wszystkie sprawy z zakresu szeroko pojmowanej administracji publicznej. Przy prefekcie funkcjonował komisarz policji z intendentem i adiunktem, który częściowo przy pomocy prefekta odbierał polecania od ministra policji. Na czele administracji powiatowej stał podprefekt wykonujący te same funkcje co prefekt. W departamentach i powiatach były również rady o charakterze samorządowym. Zbierały się one raz do roku na sesje (15-dniowe w przypadku rad departamentowych, 10-dniowe w przypadku rad powiatowych), przy czym do głównych funkcji rad należał rozkład ciężarów publicznych. Najniższą jednostką w administracji Księstwa miała być wg konstytucji municypalność, zarządzana przez burmistrza lub prezydenta. Za municypalności uznane zostały Warszawa, Poznań, Toruń i Kalisz a później również Kraków, Lublin i Sandomierz. W miastach tych powołani zostali prezydencji municypalni (mianowani przez króla podlegali prefektom), którzy sprawowali swą funkcje przy pomocy zawodowych ławników oraz intendentów policji. Organami samorządowymi w tych miastach były natomiast rady municypalne. Organem wykonawczym rad był prezydent municypalny. W pozostałych miastach i we wszystkich wsiach Księstwa Warszawskiego wprowadzono odbiegającą od założeń konstytucji tymczasową organizacje. Zgodnie z nią każde miasto lub wieś stanowiło oddzielną gminę. Administracja w mieście należała do burmistrza. Burmistrz ponadto do pomocy miał honorowych ławników. Organem samorządowym była rada miasta składająca się z radnych. Władza administracyjna w gminie wiejskiej należała do wójta, który mógł sprawować swój urząd w odniesieniu do jednej lub kilku wsi (gmin) w tym ostatnim przypadku ustanawiając dla każdej gminy swojego zastępcę - sołtysa. Na uwagę zasługuje fakt, ze odpowiednie przepisy zalecały powierzenie stanowisk wójtowskich panom wsi, co miało zabezpieczyć interesy właścicieli. Formalnie wójt podlegał prefektowi ale za swoją pracę nie pobierał wynagrodzenia więc faktycznie wójt realizował swoje funkcje wyłącznie we własnym interesie.

Król

Ministrowie

Rada Stanu

Rada Ministrów

Administracja terytorialna:

1. departamenty (10): prefekci, rady departamentowe

2. powiaty (100): podprefekci, rady powiatowe

3. municypalności: prezydenci, rady municypalne

4. gminy: burmistrzowie, - rady miejskie

wójtowie, - sołtysi

ADMINISTRACJA LOKALNA - KRÓLESTWO POLSKIE

Konstytucja KP przywróciła tradycyjny podział kraju na województwa (których wydzielono 8: krakowskie z siedzibą w Miechowie, a następnie w Kielcach). Każde województwo podzielone zostało z kolei na od 4 do 7 obwodów (w łącznej liczbie 39). Dawny podział na powiaty miał od tej pory jedynie znaczenie pomocnicze, pełniąc funkcje okręgów wyborczych i sądowych. Władzą administracji ogólnej były komisje wojewódzkie w każdym z województw, urzędy municypalne w miastach zaś wójtowie w gminach. Działalność komisji oparta została na zasadzie kolegialności, wszystkie decyzje zapadały większością głosów. W strukturze wewnętrznej komisji zastosowano podział resortowy dzieląc je na poszczególne wydziały. Na czele komisji stał prezes komisji wojewódzkiej pełniąc funkcje koordynatora jej prac, przy pomocy podległych sobie komisarzy zawiadujących poszczególnymi wydziałami. W skład komisji wchodzili poza zwykłymi komisarzami również komisarze obwodowi, którzy na co dzień delegowani byli do komisji obwodowych by tam realizować te same zadania co ich wydziały na szczeblu wojewódzkim jednakże jednoosobowo.

Miasta i gminy wiejskie

Początkowo administracje miejską na terenach Królestwa Polskiego nadal sprawowana była przez prezydentów municypalnych i rady municypalne w największych miastach oraz przez burmistrzów i rady miejskie w pozostałych. Małe miasteczka zwykle prywatne zarządzane były przez wójtów. W 1816 r. postanowieniem namiestnika wprowadzono w miastach nową strukturę organizacyjną. Władzę przejęła tzw. zwierzchność miejsca złożona z prezydenta municypalności lub burmistrza oraz ławników. W 1818 termin zwierzchność miejska zastąpiono określeniem urząd municypalny. W miastach wojewódzkich urząd municypalny złożony był z prezydenta i radnych, w pozostałych miastach z burmistrza i ławników. Zgodnie z zasadą kolegialność prezydent podejmował decyzje wspólnie z radnymi, burmistrz wspólnie z ławnikami. Zwierzchniość wiejską stanowił wójt gminy. Istotnym jest, że właściciele wsi byli wójtami z mocy prawa dzięki czemu nie musieli np. składać egzaminów wymaganych do sprawowania urzędów. Wsie podległe jednemu wójtowi stanowiły gminę wiejską. Pomocnikami wójtów byli sołtysi, których wójt mógł mianować w każdej z podległych sobie wsi.

21. Zmiany organizacji a. KP po powstaniu listopadowym i styczniowym.

Po upadku powstania listopadowego w Królestwie Polskim doszło do faktycznego zawieszenia konstytucji. W miejsce istniejącej do 1830 r. unii Statut Organizacyjny, który był rzekomo legalną zmianą konstytucji, inkorporował Królestwo do Cesarstwa Rosyjskiego, znosił odrębność koronacji i wojska. Zachowywał osobny skarb i rząd królestwa. W odniesieniu do rządu nastąpiły jednak istotne ograniczenia. Radzie Administracyjnej przewodniczyć miał teraz z urzędu mianowany przez cesarza namiestnik, ponadto zastała ona oddzielona od Rady Stanu, przestała również pełnić rolę Rady Ministrów, jej funkcję ograniczono jedynie do zarządu królestwem. Rada stanu podporządkowana została Radzie Państwa cesarstwa, utraciła też większość swoich funkcji, wreszcie została zniesiona, a jaj funkcje przejął Departament do spraw Królestwa w petersburskiej Radzie Państwa. Pozostawiono jedynie trzy komisje rządowe: spraw wewnętrznych, duchowych i oświecenia publicznego, sprawiedliwości, przychodów i skarbu. Na ich czele w miejsce ministrów postawiono dyrektorów głównych. W zakresie administracji terenowej utrzymano czasowo dawny podział na województwa, obwody, powiaty i gminy. W 1837 r. województwa przemianowano na gubernie, a w 1842 obwody na powiaty, powiaty zaś na okręgi. W konsekwencji gubernatorzy i rządy gubernialne zastąpili prezesów i komisje wojewódzkie, a naczelnicy powiatowi - komisarzy obwodowych. W miastach urzędy municypalne przemianowano na magistraty pozbawiając ich całkowicie cech samodzielności. Dostosowawcze zmiany wprowadzono również w gminach wiejskich.

PO POWSTANIU STYCZNIOWYM

Ukazem carskim z 25 lutego 1864 r. został utworzony w Petersburgu Komitet do Spraw Królestwa Polskiego, którego głównym celem stało się przygotowanie całkowitej i ostatecznej inkorporacji Królestwa do Cesarstwa. Bezpośredni nadzór nad realizacją tego celu powierzono działającemu w Warszawie Komitetowi Urządzającemu. Rezultatem prac obu komisji było zniesienie Rady Administracyjnej, Rady Stanu oraz Komisji Rządowych, (ostatnią komisje - sprawiedliwości zniesiono w 1876 r. ). Odtąd wszystkie instytucje w Królestwie Polskim podlegały strukturą administracji centralnej w Rosji. W 1864 r. językiem urzędowym stał się język rosyjski, dwa lata później narzucono również rosyjską procedurę administracyjną. Przetrwała co prawda nazwa królestwo polskie ale coraz częściej stosowano nazwę gubernie kraju nadwiślańskiego lub Priwislinskij Kraj. Po likwidacji urzędu namiestnika w 1874 r. został wprowadzony urząd generał-gubernatora warszawskiego.

22. Ustrój adm. Wielkiego Księstwa Poznańskiego w latach 1815-30.

Wielkie Księstwo Poznańskie powstało na mocy decyzji Kongresu Wiedeńskiego. - ze stolicą w Poznaniu i było uzależnione od Prus. Zagwarantowano równouprawnienie ludności polskiej i niemieckiej w korzystaniu z urzędów i posługiwaniu się językiem ojczystym. Księstwo mające status prowincji, zachowało pewne odrębności, do których należały: herb, barwy narodowe. Władcą księstwa był król pruski, reprezentowany przez księcia-namiestnika (przez cały okres istnienia tego urzędu był nim Antoni Henryk Radziwiłł). Pełnił on przede wszystkim funkcje reprezentacyjne i honorowe. Nadzór nad administracją państwową sprawował mianowany przez rząd w Berlinie naczelny prezes księstwa. W 1824 powołano dodatkowo Sejm Wielkiego Księstwa Poznańskiego, który miał jednak jedynie charakter doradczy. W jego skład wchodzili posłowie wybrani przez właścicieli dóbr ziemskich (było ich 22), posłowie wybierani przez właścicieli dóbr miejskich (16) oraz posłowie wybierani pośrednio przez mieszkańców gmin wiejskich (8). Oprócz tego w skład sejmu wchodzili nieliczni członkowie dziedziczni. Administracyjnie księstwo podzielono na rejencje poznańską i bydgoską, te zaś na 26 powiatów, w których władzę sprawowali landraci. W 1815 zreorganizowano administrację w całym państwie pruskim, dzieląc je na 10 prowincji (ziemie polskie weszły do 6 z nich). Na wszystkich szczeblach podziału administracyjnego wprowadzono instytucje samorządowe o ograniczonych kompetencjach.

23. Ustrój Galicji w dobie autonomicznej.

Ziemie polskie przyłączone do Austrii w wyniku rozbiorów, określane mianem Królestwa Galicji i Lodomerii, stały się po 1849 jednym z krajów koronnych monarchii Habsburgów. Dyplom październikowy, a następnie Patent lutowy przyznały Galicji autonomię, na równi z pozostałymi krajami. Powołano galicyjski Sejm Krajowy i Wydział Krajowy. Istniał tu także samorząd powiatowy i gminny, zorganizowany odpowiednio do innych części cesarstwa. W 1871 utworzono urząd ministra dla Galicji, który jako minister bez teki wchodził w skład austriackiej Rady Ministrów. Stanowisko to piastowali Polacy z Galicji. Pierwszym ministrem został Kazimierz hr. Grocholski. Minister dla Galicji opiniował wszystkie projekty aktów prawnych dotyczące tej prowincji. W 1867 powołano do życia Radę Szkolną Krajową, instytucję samorządową, na czele której postawiono namiestnika. Kierowała ona bezpośrednio, lub przez podległe sobie rady szkolne okręgowe i gminne (miejscowe), całością szkolnictwa i średniego.

24. A. Rzeczypospolitej Krakowskiej w latach 1815-1846.

W 1815 roku na Kongresie Wiedeńskim został zawarty kompromis między trzema zaborcami Polski: Rosją, Austrią i Prusami. Kompromis dotyczył Krakowa, postanowiono, iż Kraków wraz z okręgiem na lewym brzegu Wisły zostanie neutralnym miastem, znajdującym się pod opieką trzech mocarstw. Twór ten zwano również Rzeczpospolitą Krakowską. Okręg Wolnego Miasta Krakowa liczył 224 wsie i 3 prywatne miasteczka. Tekst konstytucji ogłoszono w 1918 roku. Władzę wykonawczą sprawował Senat, złożony z prezesa i 12 senatorów. Senatorowie mieli być obierani przez sejm, uniwersytet i kapitułę katedralną. Władzą ustawodawczą i kontrolującą było Zgromadzenie Reprezentantów (zwane potocznie sejmem) - jednak pozbawione było inicjatywy prawodawczej. Zgromadzenia gminne wybierały 26 reprezentantów, a 9 powoływanych było przez Senat, uniwersytet i kapitułę katedralną. Do sejmu wchodziło także 6 sędziów. Prezes Senatu, Stanisław Wodzicki, sprawował władzę, opierając się na obcych mocarstwach. Żydom, którzy stanowili 13% ludności odmówiono praw politycznych. Chłopom zezwolono delegować na zgromadzenia gminne po jednym przedstawicielu z każdej wsi. Komisja Włościańska przeprowadziła oczynszowanie w dobrach narodowych i duchownych. Chłopi masowo odmawiali powinności, walczyli o obniżkę czynszów, a nawet dochodziło do palenia zabudowań folwarcznych. Senat nie miał wojska, którego mógłby użyć do stłumienia buntów i musiano iść na ustępstwa. Również część prywatnych właścicieli oczynszowała swe dobra pod naciskiem ludności. Reforma w Wolnym Mieście zlikwidowała większość pańszczyzny, ale nie nadała chłopom ziemi. Jeśli chodzi o życie polityczne Wolnego Miasta Krakowa, to wypełniała je ostra rywalizacja między arystokracją (znajdującą się u władzy), a burżuazją i inteligencją. Przedstawicielem inteligencji i jej opoką był uniwersytet z rektorem Litwińskim na czele. Prezes Senatu Wodzicki, wykorzystując mało istotne zajście studentów, doprowadził do ograniczenia autonomii uczelni. Dążył również do zmniejszenia uprawnień sejmu i podporządkowanie Senatowi sądownictwa. W 1827 roku prezesem Senatu został kandydat opozycji Józef Nikorowicz. Wybory jednak zostały unieważnione przez rezydentów mocarstw (na apel Wodzickiego). Działalność sejmu została zawieszona, a opozycjoniści zostali usunięci ze stanowisk rządowych i uniwersyteckich. W ten sposób samodzielność Wolnego Miasta Krakowa stała się zupełną fikcją.

25. A. centralna i terytorialna II Rzeczypospolitej.

ADMINISTRACJA PRZED UNIFIKACJĄ

W chwili odzyskania niepodległości na ziemiach polskich istniało kilka systemów ustawodawstwa administracyjnego. Najszybciej postępował proces tworzenia organów centralnych. Od początku organy centralne wyróżnione wg kryterium rzeczowego nazwano ministerstwami, na czele których stali ministrowie. Tworzyli oni kolegialnie Radę Ministrów pod przewodnictwem prezesa Rady Ministrów (początkowo nazywanego prezydentem ministrów).

ADMINISTRACJA RZĄDOWA TERYTORIALNA W BYŁYM ZABORZE ROSYJSKIM

Już w 1919 r. zostały wydane tymczasowe przepisy o organizacji urzędów powiatowych. Na ich czele stali komisarze ludowi. W tym samym roku urzędy powiatowe przekształcono w starostwa ze starostami na czele. Starostów mianował minister spraw wewnętrznych, a do zakresu ich działania należały sprawy z zakresu administracji rządowej oraz nadzór nad samorządem. W 1919 r. wprowadzono również województwa. Królestwo podzielono na 5 województw (warszawskie, kieleckie, łódzkie, białostockie, lubelskie), a na czele województwa stanął wojewoda mianowany przez Naczelnika Państwa. Wojewoda jako przedstawiciel rządu w terenie zarządzał województwem, wykonywał również polecenia poszczególnych ministrów, oraz kierował urzędem wojewódzkim. Organem pomocniczym wojewody była Rada Wojewódzka, mająca charakter opiniodawczy a w pewnym zakresie również uchwalający. Odrębną organizacje z komisarzami rządowymi na czele uzyskały niektóre duże miasta w tym Warszawa. Ponadto komisarz warszawski posiadał status równy wojewodzie.

ADMINISTRACJA RZĄDOWA TERYTORIALNA W BYŁYM ZABORZE AUSTRIACKIM

W Krakowie w 1918 r. swą działalność rozpoczęła Polska Komisja Likwidacyjna, czego rezultatem było przywrócenie urzędu starostwa na czele ze starostami. Następnie w 1919 r. utworzony został urząd Generalnego Delegata Rządu do spraw Galicji, który miał przejąć większość kompetencji byłego namiestnika. Kolejnym krokiem (grudzień 1920) było rozciągnięcie na tereny byłego zaboru austriackiego ustroju administracyjnego z terenów byłego Królestwa Polskiego. Utworzono 4 nowe województwa: krakowskie, lwowskie, stanisławowskie oraz tarnopolskie.

ADMINISTRACJA RZĄDOWA TERENOWA W BYŁYM ZABORZE PRUSKIM

Powstała w 1918 r. Naczelna Rada Ludowa na ziemiach byłego zaboru pruskiego jako pierwsza przeprowadziła pierwsze zmiany w organizacji administracji terenowej. Obok niemieckich landratów wprowadzono polskich starostów jako naczelników powiatów. Dopiero po zawarciu traktatu wersalskiego w 1919 r. wydano ustawę o tymczasowej organizacji zarządu byłej dzielnicy pruskiej. Składały się na nią dwa nowe województwa: poznańskie i pomorskie. Granice powiatów oparto na dawnym podziale niemieckim. Utworzono także specjalne ministerstwo byłej dzielnicy pruskiej oparte na kryterium rzeczowym. Ministerstwo zlikwidowano w 1922r . z chwilą przystosowania byłego zaboru pruskiego do pozostałej części nowego państwa.

SAMORZĄD TERYTORIALNY

W chwili odzyskania niepodległości istniał w różnym stopniu na terenie całego kraju. Jego funkcjonowanie w pierwszych latach na terenach byłego zaboru pruskiego i austriackiego właściwie się nie zmieniło. Jedynie na ziemiach Królestwa Polskiego jego funkcjonowanie uregulowały przepisy polskie.

SAMORZĄD GMINNY

W chwili odzyskania niepodległości samorząd gminny istniał na terenie całego kraju. Pierwsze zmiany na terenie KP dokonano już w 1919 r. Nową instytucje stanowiła rada gminna z wójtem na czele. Rada wybierana była w głosowaniu tajnym przez zgromadzenie gminne, przy czym prawo udziału zgromadzeniu posiadali wszyscy pełnoletni mieszkańcy gminy łącznie z kobietami. Rada gminna stanowiła organ zarządzający i kontrolujący pracę wójta. Wójt był organem zarządzającym bieżącymi sprawami, wykonywał również uchwały zgromadzenia gminnego i rady gminnej.

SAMORZĄD GMIN MIEJSKICH

Istniał na wszystkich ziemiach, ale i tu największe zmiany wprowadzono na ziemiach KP. Organami uchwałodawczymi i kontrolującymi były rady miejskie. Organem wykonawczym był natomiast magistrat (zarząd miejski). W skład magistratu wchodził burmistrz (prezydent) jego zastępcy oraz ławnicy (na ziemiach byłego zaboru austriackiego ponadto asesorowie) . Nadzór nad samorządem różnił się w zależności od wielkości miasta. Miasta mniejsze nie wydzielone z powiatu podlegały władzom powiatowym. Miasta większe, wydzielone nadzorował wojewoda w I instancji i minister spraw wewnętrznych w II instancji. Od ostatecznych decyzji władz nadzorczych przysługiwała ponadto miastom skarga do Sądu Najwyższego. Na ziemiach byłego zaboru austriackiego nadzór w I instancji sprawowali starostowie, w II wojewodowie.

SAMORZĄD POWIATOWY

Z wyjątkiem Śląska Cieszyńskiego istniał na terenie całego kraju. Organami uchwalającymi były sejmiki powiatowe, które wybierały na 3 lata organ wykonawczy - wydział powiatowy. Na czele sejmiku i wydziału powiatowego stał starosta. Na ziemiach byłego zaboru austriackiego, samorząd powiatowy praktycznie nie działał. Nadzór nad samorządem powiatowym należał do wojewodów oraz ministra spraw wewnętrznych. Tylko na ziemiach byłego zaboru pruskiego pewne uprawnienia nadzorcze miały sądy administracyjne a w woj. Śląskim rada wojewódzka.

SAMORZĄD WOJEWÓDZKI

W chwili odzyskania niepodległości istniał tylko na terenach byłego zaboru pruskiego. Jego organami były sejmik wojewódzki oraz wydział wojewódzki ze starostą krajowym na czele. Na ziemiach byłego zaboru rosyjskiego funkcje samorządu wojewódzkiego pełniły rady wojewódzkie. Nie działały one w Galicji gdzie pewne uprawnienia posiadał Tymczasowy wydział samorządowy zlikwidowany w 1929

STRUKTURA ADMINISTRACJI W II RZECZYPOSPOLITEJ PO UNIFIKACJI

Administracja centralna

- Rada Ministrów Stanowiła organ kolegialny, tworzyli ją ministrowie pod przewodnictwem prezesa Rady Ministrów, mianowani przez prezydenta. Stanowiła centralny organ administracji publicznej. Swoje funkcje realizowała po przez wydawanie zarządzeń, podejmowanie uchwał oraz wydawania aktów administracyjnych. Organem pomocniczym Rady było Prezydium Rady Ministrów. Stojący na czele resortów gospodarczych ministrowie tworzyli Komitet Ekonomiczny.

- Ministrowie kierowali wyodrębnionymi resortami administracji, z drugiej strony byli również członkami ciała kolegialnego Rady Ministrów. W 1928 r. było 13 ministerstw później ich liczbę zmniejszono. Ministerstwa dzieliły się na Departamenty z dyrektorami na czele, te zaś dzieliły się na wydziały na czele z naczelnikami. Ministrów zastępowali w urzędzie podsekretarze stanu (1-2), będącymi tylko urzędnikami w rozumieniu ustawy o państwowej służbie cywilnej. Aparat pomocniczy ministra stanowiło ministerstwo. Wejście w życie konstytucji marcowej spowodowało podporządkowanie ministrom działających pierwotnie nie zależnie licznych urzędów centralnych.

- Wojewodowie Obszar kraju podzielony został na 16 województw, a te na powiaty. Osobną jednostkę podziału terytorialnego stanowiła Warszawa (na prawach województwa). Na czele administracji województwa stał wojewoda mianowany przez prezydenta na wniosek Rady Ministrów. Wojewoda podlegał pod względem osobowym ministrowi spraw wewnętrznych, w zakresie służbowym poszczególnym ministrom. Jako przedstawiciel rządu wojewoda koordynował działalność administracji rządowej pod kontem zgodności z linią polityki państwa. Nadzorował obsadę personalną stanowisk kierowniczych w administracji. Posiadał również uprawnienia nadzorcze wobec organów administracji specjalnej. W razie ogłoszenia mobilizacji wojewoda obejmował naczelne kierownictwo całej administracji z wyjątkiem wojskowej, wymiaru sprawiedliwości, komunikacji, poczty i telegrafu.

Jako szef administracji ogólnej wojewoda zapewniał bezpieczeństwo i porządek publiczny, sprawował nadzór nad prasą, stowarzyszeniami i samorządem. Miał prawo wydawania rozporządzeń wykonawczych na mocy upoważnienia ustawowego i porządkowych w celu zapewnienia ochrony bezpieczeństwa. Wojewoda stał na czele urzędu wojewódzkiego, który dzielił się na wydziały i oddziały. Udział czynnika obywatelskiego przy wojewodzie realizowany był poprzez Radę wojewódzką oraz wydział wojewódzki. Rada wojewódzka stanowiła organ opiniodawczy, działała pod przewodnictwem wojewody, a składała się z członków delegowanych przez organy samorządu powiatowego. W skład wydziału wojewódzkiego o uprawnieniach doradczych i stanowiących wchodzili wojewoda, dwóch członków wybranych przez rade wojewódzką oraz dwóch urzędników państwowych. Warszawa jako jednostka administracyjna wydzielona została podzielona na powiaty grodzkie za starostami grodzkimi na czele. Organami administracji ogólnej był tu ponadto Komisarz Rządu oraz Magistrat miasta stołecznego Warszawy. Odrębny statut posiadało nadal województwo śląskie.

- Starosta Na czele administracji szczebla powiatowego stali starostowie, podlegający osobiście i służbowo wojewodzie. Tak jak wojewoda starosta w powiecie występował w podwójnej roli: przedstawiciela rządu w powiecie oraz szefa administracji rządowej ogólnej. Głównym zadaniem starosty było zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego, co czynił za pomocą podległych mu organów policji. Ze starostą współdziałały organy samorządu powiatowego - sejmiki (rady) powiatowe oraz wydziały powiatowe. W miastach wydzielonych (powyżej 75 tys. mieszkańców) istniał urząd starosty grodzkiego.

Samorząd terytorialny po unifikacji

Na mocy tzw. ustawy scaleniowej z 1933 r. nastąpiła jednolita dla całego kraju organizacja samorządu. Wbrew zapowiedziom samorząd na szczeblu województwa nie został wprowadzony. Organy samorządu zgodnie z przyjętymi zasadami dzielono na wykonawczo-zarządzające i stanowiąco-kontrolujące. Ustawa przewidywała zespolenie organów wykonawczych na szczeblu powiatu i województwa z organami administracji ogólnej i pod przewodnictwem wojewody i starosty. Kompetencje działań organów uchwalających ograniczone zostały do spraw enumeratywnie wyliczonych, w razie wątpliwości istniała zasada domniemania na rzecz organów wykonawczych.

Samorząd gminny

Do gmin włączone zostały wszystkie istniejące dotychczas obszary dworskie. Organami uchwalającymi w gminach była rada gminna, wybory do niej były jawne i pośrednie. Organ wykonawczy zarząd gminy składał się z wójta i ławników wybieranych przez radę. Czynnik fachowo - biurokratyczny reprezentował sekretarz. W gminach miejskich: rada miejska, zarząd miejski w skład którego wchodzili: burmistrz (prezydent w miastach wydzielonych) oraz ławnicy.

Samorząd powiatowy

Po unifikacji samorząd powiatowy działał na obszarach powiatów oraz miast wydzielonych z powiatów (miasta liczące ponad 25 tys. mieszkańców lub mniejsze z mocy szczególnej ustawy). Organami uchwalającymi w powiatach były rady powiatowe. Rady powiatowe wybierały organ wykonawczy - wydział powiatowy działający ze starostą na czele.

26. Modele sądownictwa administracyjnego.

Sądownictwo adm. to rozpatrywanie przez niezawisłe od administracji organy odwołań obywateli od nielegalnych decyzji adm.

Modele:

  1. W Austrii - sądownictwo jednoinstancyjne (Trybunał Administracyjny). Kładziono nacisk na ochronę publicznych praw podmiotowych jednostki.

  2. We Francji - sądownictwo dwuinstancyjne Rady Prefekturalne i Rada Stanu. Rozpatrywały spory adm.; przede wszystkim spory majątkowe między obywatelami a państwem.

Francja kolebką kontynentalnego sądownictwa adm. Rady prefekturalne i Radę Stanu powoływał Napoleon.

  1. W Prusach - sądownictwo trójinstancyjne: Wydział Powiatowy, Wydział Obwodowy, Najwyższy Trybunał Administracyjny. Kładziono nacisk na ochronę prawa przedmiotowego.

Można wyróżnić dwa podstawowe typy sądownictwa administracyjnego.
Typ angielski - w którym prawo do orzekania spornych spraw uzyskały sądy powszechne, rozwiązanie to w teorii prawa uzyskało osobną nazwę państwa wymiaru sprawiedliwości.
Typ francuski (kontynentalny) - kompetencje do orzekania przekazano odrębnym organom, oddzielonym od struktur sądownictwa powszechnego.

27. Sądownictwo adm. we Francji.

I instancja - rady prefekturalne, działające na szczeblu departamentów.
II instancja - Rada Stanu tworzona u boku I konsula, posiadała funkcje organu opiniodawczego w stosunku do projektów aktów ustawodawczych, organu administracyjnego w zakresie interpretacji (wykładni) rozporządzeń wykonawczych, oraz sądu administracyjnego. Składała się z 6 sekcji przy czym tylko sekcja 5 i 6 tworzyły sąd administracyjny. Na czele Rady stał minister sprawiedliwości, zaś jej członkowie byli nieusuwalni.
Właściwość:
- spory majątkowe między obywatelem a państwem (z wyjątkiem sporów o prawo własności).
- skargi na nadużywanie władzy przez administracje
Radzie Stanu powierzone zostało także sądownictwo kompetencyjne, czyli rozstrzyganie sporów o to, który organ - sąd zwyczajny czy administracyjny - był właściwy do załatwienia dane sprawy.

28. Sądownictwo adm. w Prusach i Austrii.

PRUSY

Cechą charakterystyczną sądownictwa administracyjnego w Prusach było powiązanie niższych instancji z samorządem terytorialnym.
I instancja 1872 - wydziały powiatowe, będące jednocześnie organem wykonawczym samorządu powiatowego.
II instancja 1883 - wydziały obwodowe, mimo że na czele wydziału stał prezes rejencji to jego obradom przewodniczył sędzia zawodowy.
III instancja 1875 - Wyższy Trybunał Administracyjny z siedzibą w Berlinie. Jako jedyny organ w strukturze pruskiego sądownictwa nie był powiązany z administracją, oddzielony był także od pionu sądownictwa zwyczajnego. Trybunał stanowił organ fachowy, połowa sędziów posiadać musiał kwalifikacje sędziowskie, połowa zaś kwalifikacje potrzebne do zajmowania wyższych stanowisk w administracji. Na czele Trybunału stał prezydent, sam trybunał dzielił się na senaty na czele których stali prezydenci senatów.
Właściwość: metoda mieszana (klauzula enumeratywna uzupełniona klauzulą generalna w sprawach policyjnych i skarbowych). Wszystkie pruskie sądy administracyjne orzekały merytorycznie a nie tylko kasacyjnie.

AUSTRIA

I instancja - Trybunał Administracyjny (1875), z siedzibą w Wiedniu, zasięgiem swojego działania obejmował teren całej Austrii bez Węgier. W skład Trybunału wchodzili: pierwszy i drugi prezydent, prezydenci senatów, oraz sędziowie mianowani dożywotnio przez Cesarza. Trybunał orzekał kolegialnie w senatach złożonych z przewodniczącego oraz 4 lub 6 sędziów, a w sprawach w których zmienił stanowisko zawarte we wcześniejszych orzeczeniach - w pełnym składzie. Wśród sędziów Trybunału wiedeńskiego znajdowali się również Polacy - w sumie 11 na 107 sędziów. Wysoką pozycje wśród sędziów zajmował Adam Budwiński, od 1909 r. prezydentem jednego z senatów był Jan Sawicki, późniejszy pierwszy prezes polskiego Najwyższego Trybunału Administracyjnego w Warszawie.
Właściwość: klauzula generalna. Celem austriackiego sądownictwa była ochrona praw podmiotowych publicznych. Skargę można było wnieść dopiero po wyczerpaniu toku instancji administracyjnych. Trybunał Administracyjny posiadał wyłącznie uprawnienia kasacyjne. Austriacki model sądownictwa administracyjnego miał decydujący wpływ na kształt organów sądowej kontroli administracji w II Rzeczypospolitej.

Trybunał Państwa
Stanowił drugi obok Trybunału Administracyjnego sąd prawa publicznego. Jako sąd administracyjny Trybunał Państwa orzekał w sprawach roszczeń o charakterze publicznoprawnym poszczególnych krajów do państwa jako całości i odwrotnie, krajów między sobą, roszczenia gmin, korporacji i obywateli do państwa oraz w sprawach skarg obywateli przeciwko naruszeniom konstytucyjnie zagwarantowanych praw politycznych.

29. Sądownictwo adm. w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim do 1867.

KSIĘSTWO WARSZAWSKIE
I instancja - rady prefekturalne
II instancja - Rada Stanu, rozpoznawała odwołania od decyzji rad prefekturalnych, w pewnej kategorii spraw występowała jako organ pierwszej instancji (umowy zawierane przez ministrów na potrzeby kraju).
Właściwość:
- spory majątkowe wyliczone enumeratywnie
Tryb postępowania przed sądami administracyjnymi został poddany regulacji prawnej jedynie w instancji odwoławczej. Strony obowiązywał przymus adwokacki. Termin do wniesienia odwołania wynosił 3 miesiące od chwili doręczenia decyzji stronie. Orzeczeń Rady nie nazywano wyrokami lecz decyzjami, a rozprawa nie była jawna.
Model francuski (dwuinstancyjny): I instancja - klauzula enumeratywna, II instancja - klauzula generalna.
KRÓLESTWO POLSKIE
I instancja (1818-1817) rady prefekturalne
(1817-1837) komisje wojewódzkie
(1837-1867) rządy gubernialne
II instancja
(1816-1822) Delegacja Administracyjna, która zastępowała w tym zakresie Radę Stanu Królestwa Polskiego
(1822-1841) Rada Stanu
(1842-1861) Ogólne Zgromadzenie Warszawskich Departamentów Rządzącego Senatu
(1861-1867) Rada Stanu
Właściwość: spory majątkowe.

30. Sądownictwo adm. w II RP.

UTWORZENIE NAJWYŻSZEGO TRYBUNAŁU ADMINISTRACYJNEGO (NTA)

NTA powołany został na mocy ustawy z 3 sierpnia 1922 r. o Najwyższym Trybunale Administracyjnym. Planowana budowa niższych instancji nie nastąpiła, toteż w II RP funkcjonowały równolegle 2 typy sądownictwa administracyjnego: oparty na jednoinstancyjnym modelu austriackim na ziemiach byłych zaborów austriackiego i rosyjskiego, oraz na trójinstancyjnym modelu pruskim na dawnych ziemiach tego zaboru. Organizacyjnie połączone były na szczeblu NTA. NTA składał się z pierwszego prezesa, prezesów izb oraz sędziów. Mianował ich prezydent na wniosek prezesa RM. Ustawa o NTA nakazywała by wszyscy członkowie Trybunału posiadali wykształcenie prawnicze, a połowa ponadto kwalifikacje sędziowskie. Sędzią NTA mogła zostać osoba o 10-letnim stażu na stanowisku sędziego, prokuratora, lub na stanowisku referendarskim w a. państwowej, albo piętnastoletnim stażem w adwokaturze. NTA dzielił się na izby według kryterium rzeczowego rozpatrywanych spraw. U boku NTA działał sekretariat prawniczy i kancelaria.
Właściwość NTA określała klauzula generalna. Zgodnie z nią kontroli NTA podlegała legalność aktów adm. wydawanych przez organy administracji rządowej i samorządowej. Ustawa o NTA wyłączała spod właściwości Trybunału decyzje wydane na podstawie swobodnego uznania. NTA miał jednak prawo badać, czy organ a. w ogóle mógł w konkretnym przypadku wydać decyzję opartą na swobodnym uznaniu oraz nie przekroczył granic swoich uprawnień.
- uprawnienia kasacyjne: Trybunał nie prowadził odrębnego postępowania dowodowego, lecz orzekał na podstawie stanu faktycznego.
- klauzula generalna
- wyroki ostateczne
- skarga wnoszona po wyczerpaniu toku instancji, termin do jej wniesienia wynosił 2 miesiące od doręczenia stronie zaskarżonej decyzji.
- kontrola legalności o charakterze następczym, mogła nastąpić dopiero po wydaniu decyzji administracyjnej. Uniemożliwiało to skorzystanie ze skargi w razie bezczynności administracji.
Skarga do NTA musiała odpowiadać wymogą formalnym, po nowelizacji ustawy o NTA z 1926 r. istniał również przymus adwokacki, skarga musiała być podpisana przez adwokata, chyba że wnoszący skargę posiadał wykształcenie prawnicze. NTA rozpatrywał skargi na rozprawie lub posiedzeniu niejawnym. Orzeczenie zapadały w tzw. składach zwykłych lub pełnym składzie (na Zgromadzeniu Ogólnym). Uchwały Zgromadzenia Ogólnego od 1932 r. wpisywano za wzorem Sądu Najwyższego do księgi zasad prawnych.

31. Pojęcie i rodzaje samorządu.

Samorząd - lokalna a. publiczna nie sprawowana przez państwo, powierzona posiadającym osobowość prawną wspólnotom osób (korporacjom, związkom publicznoprawnym).

Rodzaje samorządu:

Samorząd dzieli się również na:

  1. samorząd oparty na substracie majątkowym, np. fundacja.

  2. samorząd oparty na substracie osobowym,

32. Pruski model samorządu terytorialnego.

System pruskiej administracji lokalnej i samorządowej był zhierarchizowany i w znacznym stopniu rozbudowany. W 1815 r. wszedł w życie ujednolicony system administracji terytorialnej. Państwo pruskie zostało podzielone na: prowincje, rejencje i powiaty. Prowincje, których w sumie było 10, odgrywały podwójną rolę - były organami nie tylko administracji rządowej, ale też samorządu terytorialnego. Jako a. rządowa prowincje składały się z: nadprezydenta, do którego zadań należało sprawowanie nadzoru nad samorządem prowincjonalnym oraz działającej przy nim rady prowincjonalnej, do której kompetencji należało współdziałanie przy wydawaniu m.in. rozporządzeń policyjnych. Pełniąc rolę samorządu terytorialnego, prowincja składała się z Sejmu

Prowincjonalnego , któremu przewodniczył marszałek, będący jednocześnie organem uchwałodawczo - kontrolnym oraz z Wydziału Prowincjonalnego z dyrektorem krajowym na czele, do którego zadań należało reprezentowanie wydziału i realizacja jego uchwał. Dalej prowincje dzieliły się na rejencje, który były wyłącznie jednostkami a. rządowej. Na ich czele stał mianowany przez króla prezydent rejencji, a w ich skład wchodził również wydział obwodowy, który współdziałał z prezydentem i pełnił przede wszystkim rolę sądu administracyjnego II instancji. Kolejną jednostką podziału adm. były powiaty, pełniące także rolę samorządów terytorialnych. Na czele powiatu stał landrat (starosta), któremu podlegały wszystkie sprawy a. i policji powiatu i który łączył w swym ręku funkcje a. rządowej i samorządowej. Jeśli chodzi o samorząd terytorialny, to podstawowym organem był sejmik powiatowy na czele z landratem. Poza tym istniał jeszcze, będący organem wykonawczym, wydział powiatowy, do którego zadań należało nadzorowanie samorządu gminnego i pełnienie roli sądu a. I instancji. Wyłącznie na szczeblu samorządowym w Prusach istniały ponadto gminy, których organami w mieście były rady miejskie oraz powoływany przez nie magistrat z burmistrzem na czele (w większych miastach był to nadburmistrz), na wsi zaś przedstawicielstwo gminne jako organ uchwałodawczo - kontrolujący oraz przełożony (naczelnik) wraz ławnikami. Samorząd gminny pozostawał pod opieką i nadzorem prezydenta rejencji, a w ostatniej instancji - nadprezydenta prowincji.

33. Austriacki model samorządu terytorialnego - autonomia Galicji.

WŁADZE AUTONOMICZNE I SAMORZĄDOWE

Patent ludowy z 1861 r. wprowadził obok administracji rządowej władze autonomiczne w poszczególnych krajach a w kilku wybranych również samorząd powiatowy i gminny. Organami autonomii krajowej był Sejmy Krajowe i Wydziały krajowe. Na czele sejmu stał marszałek, mianowany przez cesarza na okres 6 lat. Marszałek wchodził również w skład wydziału krajowego jako przewodniczący. Był to organ wykonawczy sejmu a zarazem komisja sejmowa przygotowująca projekty ustaw. Organami samorządu powiatowego były: rada powiatowa jako organ uchwałodawczy i wydział powiatowy z marszałkiem powiatu na czele jako organ wykonawczo-zarządzający.

Samorząd terytorialny:

- Sejm Krajowy - marszałek

- Wydział Krajowy - marszałek

Powiaty

Samorząd terytorialny: (tylko Czechy, Galicja, Styria, Tyrol)

- Rada powiatowa

- Wydział powiatowy - marszałek powiatu

Gminy (tylko samorząd)

Miejskie

- rada miejska

- magistrat z burmistrzem lub prezydentem

Wiejskie

- rada gminy

- zwierzchność gminna

- naczelnik gminy (wójt)

34. Organizacja samorządu teryt. w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim do 1867.

Państwo to dzieliło się na 6 później na 10 departamentów, te zaś na powiaty. Departamentami kierowali prefekci a powiatami podprefekci. W 1807 powiatów było 60, a od 1809 - 100. Każdy powiat wybierał na sejmiku jednego posła szlacheckiego. Nieszlachta wybierała "deputowanych według okręgów gminnych. Było ich 40, potem 66, a każdy wybierał jednego reprezentanta. Okręg gminny obejmował po jednym lub po dwa powiaty, mieszcząc w sobie miasta i wsie - z wyjątkiem Warszawy, Poznania, Torunia i Kalisza, które to miasta stanowiły oddzielne okręgi. Wyborcą w okręgach był właściciel nieruchomości, kupiec i bogatszy rzemieślnik (musiał mieć towar za przynajmniej 10.000 złp), wojskowi i byli wojskowi, poza miejscem swej załogi, księża parafialni i osoby o wyższym wykształceniu, którym władze lokalne prawo wyborcze przyznało. W dużych miastach: Warszawie, Poznaniu, Kaliszu i Toruniu rząd mianował "prezydentów municypalnych", w mniejszych miastach burmistrzów, a po wsiach - wójtów, których władza rozciągała się na kilka sąsiednich wsi. Miasta miały także "ławy" złożone od jednego do pięciu ławników, którzy pomagali prezydentom i burmistrzom. Zastępcami wójtów po wsiach byli sołtysi mianowani przez wójta, a potwierdzani przez prefekta. Do zadań prezydenta, burmistrza i wójta należało m. in.: obwieszczanie zarządzeń rządowych, dbanie o ich wykonanie, kierowanie sprawami bezpieczeństwa publicznego (oprócz Warszawy), nadzór nad własnością państwa oraz nad rozkładem i poborem podatków. Obok każdego prefekta istniała Rada Prefekturalna złożona z 2 do 5 członków mianowanych przez rząd. Tylko w jednym wypadku Rada ta była zwierzchnią władzą w stosunku do gmin: do niej należało zezwalanie gminom na ich wniosek sprzedaży lub zamiany własności gminnej. Zgromadzenia gminne wybierały Rady Municypalne, które miały dopomagać w zarządzie miast. W miastach liczące do 2.500 mieszkańców Rady Municypalne miały być złożone z 10 członków, do 5.000 mieszkańców - z 20 członków, a większe - 30 członków. Utworzono 4 takie Rady w miastach: Warszawie, Poznaniu, Toruniu i Kaliszu. W innych miastach zostały one zorganizowane wg nowych przepisów wydanych w l809. Właściciele nieruchomości wybierali w miastach kandydatów do Rady Municypalnej, spośród których prefekt mianował Rady Miejskie, złożone z 3-10 członków, stosownie do wielkości miast. Rady te zbierały się 3 razy w roku na okres 6 dni. Był to organ doradczy, częściowo też kontrolujący. Zajmowały się one porządkiem w mieście i szkółkami początkowymi. Wykonawcą uchwał był urzędnik rządowy, burmistrz lub wójt. Skupiał on w swoim ręku zarząd majątku gminy i dochody gminy. Rada miała kontrolować jego rachunki i wnosić na niego zażalenia do prefekta. Po wsiach nigdy Rad Gminnych nie wprowadzono. W roku 1809 dekretem królewskim utworzono Rady Departamentalne i Powiatowe, z podobnymi kompetencjami, jak Rady Municypalne. Sejmiki wybierały 32-48 radców, z których rząd mianował połowę do Rady Powiatowej. Duchowieństwo nie brało udziału w Radach. Rady te urzędowały przez 4 lata, z czego po 2 latach połowa ustępowała. Zbierały się one raz w roku na 2-tygodniową sesję nadzwyczajną. W departamentach przyłączonych po wojnie z Austrią w 1809r. Rad Powiatowych nie wprowadzono.

35. Samorząd terytorialny w II RP.

Samorząd terytorialny

W chwili odzyskania niepodległości istniał w różnym stopniu na terenie całego kraju. Jego funkcjonowanie w pierwszych latach na terenach byłego zaboru pruskiego i austriackiego właściwie się nie zmieniło. Jedynie na ziemiach Królestwa Polskiego jego funkcjonowanie uregulowały przepisy polskie.

Samorząd gminny

W chwili odzyskania niepodległości samorząd gminny istniał na terenie całego kraju. Pierwsze zmiany na terenie KP dokonano już w 1919 r. Nową instytucje stanowiła rada gminna z wójtem na czele. Rada wybierana była w głosowaniu tajnym przez zgromadzenie gminne, przy czym prawo udziału zgromadzeniu posiadali wszyscy pełnoletni mieszkańcy gminy łącznie z kobietami. Rada gminna stanowiła organ zarządzający i kontrolujący pracę wójta. Wójt był organem zarządzającym bieżącymi sprawami, wykonywał również uchwały zgromadzenia gminnego i rady gminnej.

Samorząd gmin miejskich

Istniał na wszystkich ziemiach, ale i tu największe zmiany wprowadzono na ziemiach KP. Organami uchwałodawczymi i kontrolującymi były rady miejskie. Organem wykonawczym był natomiast magistrat (zarząd miejski). W skład magistratu wchodził burmistrz (prezydent) jego zastępcy oraz ławnicy (na ziemiach byłego zaboru austriackiego ponadto asesorowie) . Nadzór nad samorządem różnił się w zależności od wielkości miasta. Miasta mniejsze nie wydzielone z powiatu podlegały władzom powiatowym. Miasta większe, wydzielone nadzorował wojewoda w I instancji i minister spraw wewnętrznych w II instancji. Od ostatecznych decyzji władz nadzorczych przysługiwała ponadto miastom skarga do Sądu Najwyższego. Na ziemiach byłego zaboru austriackiego nadzór w I instancji sprawowali starostowie, w II wojewodowie.

Samorząd powiatowy

Z wyjątkiem śląska cieszyńskiego istniał na terenie całego kraju. Organami uchwalającymi były sejmiki powiatowe, które wybierały na 3 lata organ wykonawczy - wydział powiatowy. Na czele sejmiku i wydziału powiatowego stał starosta. Na ziemiach byłego zaboru austriackiego, samorząd powiatowy praktycznie nie działał. Nadzór nad samorządem powiatowym należał do wojewodów oraz ministra spraw wewnętrznych. Tylko na ziemiach byłego zaboru pruskiego pewne uprawnienia nadzorcze miały sądy administracyjne a w woj. Śląskim rada wojewódzka.

Samorząd wojewódzki.

W chwili odzyskania niepodległości istniał tylko na terenach byłego zaboru pruskiego. Jego organami były sejmik wojewódzki oraz wydział wojewódzki ze starostą krajowym na czele. Na ziemiach byłego zaboru rosyjskiego funkcje samorządu wojewódzkiego pełniły rady wojewódzkie. Nie działały one w Galicji gdzie pewne uprawnienia posiadał Tymczasowy wydział samorządowy zlikwidowany w 1929.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
hist adm opracowane zagadnienia, Historia administracji - zagadnienia egzaminacyjne
Historia Administracji dr Gałędek, historia administracji zagadnienia egzaminacyjne v 2 0
dr Nakielska Historia Administracji zagadnienia egzaminacyjne
Prawo administracyjne zagadnienia egzamin
postepowanie administracyjne, Zagadnienia egzaminacyjne z postępowania administracyjnego
opracowane pytania obrona magisterki UEK finanse i rachunkowość, specjalność finanse i administracja
Nauka administracji zagadnienia egzaminacyjne
administracja, Zagadnienia egzaminacyjne - KONSTYTUCYJNY SYSTEM ORGANÓW PAŃSTWOWYCH, Podatek-to pi
Prawo administracyjne zagadnienia egzamin
historia doktryn zagadnienia egzaminacyjne
Historia Polski zagadnienia egzaminacyjne
Nauka administracji zagadnienia egzaminacyjne
Zagadnienia egzaminacyjne z historii administracji (1), Studia
Zagadnienia egzaminacyjne z historii administracji, Studia
Zagadnienia na egzamin z Historii Administracji
zagadnienia z historii mysli ekonomicznej egzamin u prof GAZDY
historia i teoria kultury wykaz zagadnie˝ egzaminacyjnych
Zagadnienia egzaminacyjne z postępowania administracyjnego
Zagadnienia egzaminacyjne z historii mysli

więcej podobnych podstron