Rzemiosło artystyczne

Napoleon- styl empire

(czasy pierwszego cesarstwa)

Nawiązania do wzorów antycznych- wzorniki z odkrytych Pompejów i Herkulanum

Głęboko czerwony- bardzo popularny

Wartość propagandowa

Szezlong- w oparciu o wzór rzymskich łoży biesiadnych

Ornamenty reprezentacyjne ze sztuki greckiej i rzymskiej

Podpory w kształcie kolumienek

Ornament podkreśla strukturę mebla

Popularne w Rzymie trójnogi- pierwotnie metalowe, w empire z drewna

Un batteau- łóżko cesarskie, z wysokimi zagłówkami, z upiętymi kotarami (wrażenie namiotu, w związku z czasami wojennymi), ustawiane zazwyczaj w niszach

Zainteresowanie Egiptem (po wyprawie Napoleona)

Krzesło- pierwsze dziesięciolecie XIX w.

Podpory w kształcie lwich łap, podparcie z ornamentem ażurowym w kształcie kwiatu lotosu (nie występowało w meblach w starożytności)

Neostyle- eksponowanie ornamentów, ale niekoniecznie autentycznych z okresu (kwiat lotosu)

Krzesła neoasyryjskie- złocone, z ornamentem w kształcie uskrzydlonego lwa

Cesarskie pszczoły- herb Napoleona I

1815

Po Napoleonie- powrót do starego porządku

Odżegnanie od klasycyzmu

Sprzęty mniej okazałe i ozdobne, ale praktyczne, przeznaczone do mniejszych wnętrz mieszczańskich i małoszlacheckich.

Austria i tereny niemieckojęzyczne- Biedermeier

Kanapa- rozłożyste kształty, tapicerowana, zazwyczaj w jasne paski, bez inkrustacji i aplikacji, jedynie intarsja na oskrzynieniu kanapy.

Stoły- najczęściej okrągłe, często rozsuwane, jedna masywna podpora, brak ozdób, wykorzystanie usłojenia drewna (zazwyczaj jesionowe, brzozowe) jako ozdoby.

Krzesła- często wachlarzowe oparcia

Serwantka- oszklona szafka do eksponowania przedmiotów (nastrój sentymentalny)

Od lat 20. XIX w.- stolik do robótek ręcznych (Biedermeier bardzo cenił cnotę pracowitości)

Eksponowane nawet w salonach

Ciężkie bryły

Francja, lata 30. XIX w.

(po upadku Napoleona)

Styl Ludwika Filipa- powrót do form sprzed Rewolucji, tzw. drugie rokoko

Wyginane formy, ornamentyka neorokokowa

Każdy style neo chciał być lepszy niż styl pierwotny- tylko użycie, nakładanie typowej ornamentyki, często używana nadmiernie, a nałożona na nową formę mebla.

Ludwik Filip- jeszcze bardziej powyginane linie. Ciemne drewno- w rokoko było tylko jasne i białe.

Pensjonarka- szafka do przechowywania bielizny

XIX w.- okres neostylów

Neoromański

Czerpanie z architektury, skojarzenia

Neogotycki

Friedrich Schinkl- zamek w Kamieńcu Ząbkowickim, wybitny architekt okresu romantyzmu

Neorenesansowy

Lata 50.- pocz. 70. XIX w. styl drugiego cesarstwa (Napoleon III)

Powrót do rokoka, trzecie rokoko

Wnętrza szczelnie wypełnione meblami i tkaninami. Dominacja tkaniny: obicie ścian i mebli, nakrycia, poduszki, kotary, dywany.

Nasycone i ciemne kolory- ciemne drewno, burgund, ciemna zieleń, brązy.

Od lat 40. XIX w.- pierwsze zastosowanie sprężyn (wcześniej końskie włosie)

Meble „ubierane” w tkaniny- pokrowce.

Styl drugiego cesarstwa- „styl tapicerski”

Tapicerowano nawet zagłówki łóżek.

Kanapa w kształcie czteroliścia- tzw. miedza salonu (często w środku miejsce na donicę z palmą- palmy były krzykiem mody)

Frędzle, liny, kutasiki

Konfidentka- dwa krzesła połączone ze sobą oparciem w kształcie litery „s”, z siedzeniami en face, do intymnych rozmów dla dwóch osób

Indiscret- potrójna konfidentka (trzecie miejsce dla przyzwoitki)

Druga poł. XIX w.- eklektyzm (powstały w nagromadzenia neostylów)

Znaczenia na wyrobach srebrnych i złotych

Próby

Srebro: 1-2

1= 944 cz. Srebra na 1000 cz. Stopu

Złoto

1= 960 na 1000

5= mniej niż ½

Indywidualny znak mistrza, inicjały lub nazwisko

Srebra Malcza- nazwisko Malcz na wyrobach

Znaki miejskie- zmieniane w czasie- mogą być postawą datowania

Znaki kontrybucyjne

W czasie wojen- gdy urzędnikowi płacono za niezabieranie cennych przedmiotów na przetopienie

Czyt. Michał Gradowski- znaki na srebrze i wyrobach złotniczych

Złotnictwo

Kamelizownie- zdobienie kamieniami ozdobnymi

Kamienie szlachetne- prześwitywalność, szlachetna barwa i rzadkość występowania

Diamenty, rubiny, szafiry i szmaragdy

Kamienie półszlachetne- przeźroczyste i nieprzepuszczające światła

Imitacje- najczęściej barwione szkło; wiek XX- kamienie syntetyczne, struktura identyczna z naturalnymi, ale uzyskane chemicznie

Np. cyrkonie są odpowiednikiem diamentów

Kamienie pochodzenia organicznego- perły, korale, bursztyn, kości (morsa, słoniowa)

Obróbka

Szlifowanie (w kamieniach przeźroczystych w celu osiągnięcia największego światła)

Dopiero od XV w.- odkrycie metody szlifu diamentowego; szlifowanie, aby było jak najwięcej fasetek, czyli powierzchni przylegających do siebie (romboidalne lub trójkąne)

Rytowanie, gliptyka (głównie kamienie nieprzezroczyste)- tworzenie gemm

Rytowanie wgłębne- intaglio (najczęściej do pieczęci i sygnetów)

Wypukłoryt- kamea (szczególnie złotnictwo i biżuteria starożytna; w renesansie zbierane kamee starożytne i nowe); często w kamieniach wielowarstwowych, by wydobyć kolorowe warstwy

Techniki złotnicze

Grupa 1- techniki do kształtowania formy

Kucie na zimno (wyklepywanie, trybowanie, rekusowanie, puklowanie); często stosowane do „sukienek” dla obrazów, szczególnie Matki Boskiej z Dzieciątkiem

odlewanie

odlew na wosk tracony- dla uzyskania bardzo precyzyjnych lub niewielkich obiektów; woskowy model, oblepiany gliną, potem wypalenie, wosk wycieka a negatyw gliniany zostaje; w negatyw wlewany metal, potem glina tłuczona; tylko do jednorazowych produktów (znane od starożytności)

Grupa 2- techniki do zdobienia

od XIX w.- sztancowanie- uzyskiwanie gotowych reliefów przez wyciskanie w metalowych matrycach

rytowanie (grawerowanie)

trawienie kwasem

granulacja- gęsto układane granulki na powierzchni przedmiotu

inkrustacja- zdobienie innym materiałem niż ten, z którego jest wykonana forma, jego rodzajem jest karmelizowanie, technika niello- wypełnienie grawerowanego wzoru pastą z siarczkami srebra (od ciemnogranatowego do czarnego)

filigran- do nałożenia dekoracji na gotowy wyrób lub samodzielna technika (najsłynniejsze wykonywane w Wenecji) cienkie druciki przeplatane między sobą

emalia- barwne pasty szklane nakładane na wyrób i poddane wypaleniu

rodzaje emalii (od sposobu nakładania)

komórkowa- powierzchnia podzielona wąskimi metalowymi paskami na komórki, wypełniane później emalią

od późnego średniowiecza- emalia korpusowa- na wypukły wzór nanoszona pędzlem emalia

ażurowa (witrażowa)- (szczególnie w biżuterii secesyjnej)

emalia malarska- zazwyczaj na powierzchni złoconej lub miedzianej (od XIII w. znany zakład w Limonges, tzw. emalie limuzyńskie- szczególnie błękitna emalia)

platerowanie- wykonywane z gorszego materiału, szczególnie z blachy miedzianej, pokrywane cienką warstwą srebra; na początku prasowanie na ciepło folii srebrnej; metoda galwanizacji- za pomocą elektrolizy

Biżuteria

XIX w.- podział zawodu złotników i jubilerów

Biżuteria ściśle związana z modą odzieżową.

Biżuteria królowej Szuti (?) 3 tys. p.n.e.

Złoto i lapis-lazuli

Łódkowate kolczyki- charakterystyczne dla starożytności

Granulacja

Egipt

Pektora- zawieszka na złotym łańcuchu (także z emalią), przysługująca głównie faraonom

Naszyjniki kołnierzowe

Grecja

Naszyjnik VI-V w. p.n.e - szereg plakietek z reliefem wypukłym

Rzym, II w. p.n.e.

Tendencje jak w architekturze- bardzo duże i okazałe okazy biżuterii z pełnoplastycznymi przedstawieniami twarzy

I w. n.e.

Kamea- motywy portretowe lub mitologiczne

Bizancjum

Wprowadzenie motywu krzyża

Okazała, zdobiona kolorowymi kamieniami i emalią, ale o bardzo prymitywnym warsztacie

Biżuteria cesarska miała być widziana przez poddanych z dużej odległości, stąd format i kolory.

Średniowiecze

Fibule- brosze do spinania płaszcza

Sztuka wczesnoromańska

Motyw plecionki, orła (IX w.)

Dominacja emalii komórkowej i granulacji

Wykorzystywane plakietki ze świętymi w emalii malarskiej

XIV-XV w. biżuteria gotycka

Bardziej wyrafinowana, tematyka religijna (np. inicjał M)

Wykorzystanie figurek odlanych na wosk tracony oraz reliefów, emalii korpusowej

Brak kolczyków- wszystkie mężatki w czepcach, zakrywających też uszy.

Renesans

Odkryte włosy i skomplikowane fryzury- biżuteria do włosów (sznury pereł i spinki)

Pierścienie noszone zarówno przez kobiety jak i przez mężczyzn.

Po połowie XVI w.- zmiana mody, eliminacja wielkich dekoltów, ciemne ubiory satynowe i jedwabne z kryzami (z Hiszpanii), na tym duże zawieszki hojnie zdobione, z figurami, zdobione emalią korpusową, z perłami i kamieniami szlachetnymi.

Także okazała biżuteria o prostych formach np. plecionka z drutu złotego, klamra niellowana.

Skarb ze Skrwilna (muzeum okręgowe w Toruniu), pocz. XVII w.

Brosze do kołpaków

Pontały- biżuteryjne rozetki przyszywane do ubioru lub obuwia

Barok

Motywy kwiatowe

Koniec XVII/ początek XVIII w.

Rokoko

Biżuteria zdobiona brylantami oraz wprowadzenie platyny (ceniona za delikatny połysk)

Kolczyki w formie żyrandoli

Formy naturalistycznie odwzorowanych bukietów kwiatowych, przypinane z boku stanika

Louis XVI

Motywy wstążek i kokardek

Egreta- spinka do szczytu wysokich fryzur

Klasycyzm

Kamee

Lata 20. XIX w.- odwrót od antyku

Neostyle

Biedermeyer

Pasmanteryjne bransoletki, dziane, plecione 40. XIX w.

Od 20. XIX w.- moda (szczególnie Niemcy) na biżuterię żeliwną

Od lat 30. XIX w.- moda na biżuterię zrobioną z włosów ludzkich, plecionych

II Cesarstwo

Powrót do baroku i rokoka- bardzo okazała biżuteria

Wiele zdobień i kamieni szlachetnych

Dmuchane złoto- oszczędność kruszcu i lekkość

Żałoba po powstaniu styczniowym

Biżuteria szlachetna oddawana na powstanie- kobiety nosiły żeliwne łańcuchy i krzyżyki.

XIX w.

Konwenanse:

Pannom nie wolno było nosić brylantów, rubinów i szafirów, dopiero w prezencie ślubnym.

Dla panien głównie turkus, także inne kamienie półszlachetne, nieprzezroczyste.

Secesja

Powrót do emalii i nieregularnych pereł.

Mistrz: Réné Lalique

Motywy ornamentalne charakterystyczne dla epoki.

Emalia witrażowa

Szerokie obróżki na szyję z klamrami z przodu- wydłużały, zgodnie z modą, szyję (podobnie jak stojące kołnierze)

Grzebienie do włosów

Szerokie paski z ozdobną klamrą (talia musiała być wąska i podkreślona)

Nowe motywy- pejzaże

Art deco

Motyw fontanny, zgeometryzowane formy, kontrast czerń-biel (brylant-onyks/czarna emalia)

Cartier

Po I wojnie światowej

Motywy geometryczne do gładkich sukni i żakietów

Długie kolczyki (krótkie fryzury)

Broszki w kształcie klipsów wpinanych w klapy żakietów

Druga połowa lat 20.

Kobiety zaczynają nosić zegarki na rękę (wcześniej przypinane do stanika)

Wielki kryzys lat 30.

Odwrót od form geometrycznych, za to nie wartościowe materiały

Wejście tworzyw sztucznych

Szkło

Piasek-krzemionka 60-75% masy szklanej

Dodatki: tlenki sodu (ze spalania wodorostów z basenu morza Śródziemnego) lub tlenki potasu (spalanie liści buków, dębów i paproci) oraz tlenek wapnia (zespolenie)

Szkło sodowe- szkło miękkie lub długie- bardzo plastyczne, bo wolno twardnieje; już w starożytności na obszarach Środziemnomorza

Szkło potasowe- szkło twarde lub krótkie, wyroby muszą być szybko kształtowane, bardzo dobre do szlifowania i grawerowania; występowało na mocno zalesionych terenach Europy Środkowej i Zachodniej; produkowane od XI w.; tzw. szkła leśne (średniowieczne szkło potasowe)

Szkło przezroczyste- dodatek arszeniku do oczyszczenia struktury szkła (manufaktury sytuowane daleko od siedzib ludzkich)

Szkło kolorowe- barwione tlenkami metali

Fiolet- tlenek manganu

Żółć- tlenek siarki

Zielony-

Niebieski- tlenek kobaltu

Czerwony- tlenek złota

Wydmuchiwanie- długa rączka- piszczel, formowanie na ciepło

Ceramiczna forma z wzorem w środku i wdmuchiwanie szklanej bańki do tej formy (szkła rzymskie z I w. n.e.)

Od lat 20. XIX w. (produkcja mechaniczna)- wytłaczanie w formach wypełnionych masą szklaną

Przyspawanie na gorąco na formę szklaną

Mille fiori- różnobarwne i cienkie nici szklane cięte na drobne kawałki, układane w formie w deseń i zalewane masą szklaną; druga połowa XIX w.- często w przyciskach papieru

Szkła sieciowe lub filigranowe- dwa rodzaje szkła (przezroczyste i zazwyczaj mleczne)- ułożenie wzoru w formie i zalanie masą szklaną; szczególnie Wenecja, 2. poł. XVI w.

Techniki pokrywające

Iryzacja- umieszczenie przedmiotu w oparach tlenków metali (uzyskanie przenikającego się błyszczącego wzoru); szczególnie popularne w secesji

Od 2. poł. XVII w.

Grawerowanie- rycie rylcem lub tarczkami wzoru na powierzchni szkła

Szlifowanie- pokrywanie powierzchni fasetkami

Szkła obciągane lub wielowarstwowe- naczynie uformowana z kilku warstw szkła (różne kolory), poprzez zeszlifowanie uzyskuje się wzór (wydobycie warstwy spodniej)

Malowanie szkła

Użycie farb emaliowych (uzyskiwane z tlenków żelaza), odporne na wysoką temperaturę powtórnego wypalania naczynia (ścisłe złączenie ze strukturą szkła), ograniczone gama barwna: czerwień, błękit, żółć, zieleń (tylko te tlenki znoszą temperaturę)

Życie farb olejnych i żywicznych- pełna gama barw, powtórne wypalanie w niskiej temperaturze, wycieranie wzorów przy używaniu

Trawienie kwasem fluorowodorowym- szkła warstwowe składające się z wielu różnokolorowych warstw szkła, elementy nie do wytrawienia zabezpieczane; przez kilkukrotne trawienie uzyskuje się reliefowy, wypukły wzór na powierzchni naczynia , dodatkowo kolorowy; bardzo popularne w secesji

Historia

II- I w. p. n.e.- narodziny szkła w basenie Morza Śródziemnego

Najczęściej szkło wdmuchiwane do formy

Waza portlandzka, II w. n.e.- szkło dwuwarstwowe (czarno-białe) z wybranym tłem

Wszystkie szkła starożytne były szkłami sodowymi.

XI w.- pojawienie się szkła potasowego w Europie Środkowej

Przede wszystkim szkło witrażowe; od XV w. szkło użytkowe (huty leśne); szkło słabo oczyszczone

Dekoracja- przyspawanie guzków (tzw. kapuściany głąb)

XVI w. humpen- wysoka pojemna szklanica do uroczystości cechowych, najczęściej malowanie emalią, dekoracja o tematyce sakralnej lub patron cechu

XVI w.- szkła weneckie z Murano- cienkościenne szkła sodowe z ornamentami formowanymi na gorąco, kielichy skrzydełkowe (ornament skrzydełek na nóżce)

Naśladownictwo w całej Europie, szczególnie w Niderlandach.

Barok, od 2. połowie XVII w.- szkła rubinowe (tlenek złota), szlifowane

XVII w.- puchary z grawerowaną czaszą, pokrywą i trzonem szlifowanymi

Rokoko- malowanie szkła złotem

XVIII w.- naśladowanie porcelany

Klasycyzm- prostsze formy, grubsze szkło, geometryczne formy, skromniejsza forma

Biedermeier- szkło opalowe malowane farbami żywicznymi

40. XIX w. szkło uranowe o żółtej barwie, przezroczyste, głównie szlifowane, także grawerowane

XIX w.- łączenie szkła z metalem

Secesja- Emilé Galé z Nancy- szkło trawione; lampy, rzeźby szklane

Bracia Daun, Nancy- także szkło trawione

Louis Tiffany, Nowy York- głównie iryzacja, lampy

Réné Lalique- uproszczone, zgeometryzowane formy, ale ornamentyka secesyjna; po I wojnie światowej- nawiązania do motywów klasycznych, głównie wytłaczane

Często falowanie wylewu naczynia

Połowa lat 20.- art. Deco- szkło grube, barwione, geometryczne, odciskane z formy, ewentualnie potem szlifowane

Polska

XV w.- szkło użytkowe

Butlik- butelka o spłaszczonych ścianach i krótkiej szyjce, do wożenia trunków dla podróżujących, trzymane w drewnianych puzdrach

XVIII w.- rozpoczęcie produkcji szkieł na europejskim poziomie (manufaktury szlacheckie)

Pierwsza huta- koniec 2. dziesięciolecia XVIII w., Lubaczów

Głównie produkcja barokowych naczyń stołowych

Porcelana

Masa porcelanowa: glina o dużej zawartości kaolinu, dodatek skalenia, krzemionki i spoiwo-woda

Masa sypka/granulowana- o najmniejszej zawartości wody, nadająca się tylko do wytłaczania w stalowych forach, do produkcji tzw. porcelany technicznej- izolatory, naczynia kliniczne

Masa ciastowata- najczęściej używana do produkcji wyrobów porcelanowych; można ją obrabiać na kole garncarskim, wykorzystywanie jako tworzywo rzeźbiarskie, stosowana do form gipsowych

Masa śmietanowa- lejąca, formowana przez wypełnienie form gipsowych, można z niej formować drobne i skomplikowane kształty, używana do produkcji figurek

Porcelana po uformowaniu wypalane w temperaturze ok. 900 stopni, potem po raz drugi w ok. 1400 stopni wypalana po zdobieniu emalią i po pokryciu szkliwem (na bazie szkła)

Porcelana właściwa- porcelana twarda (chińska)

Alternatywy europejskie dla porcelany chińskiej: porcelana miękka; porcelana frytowa (tłuczone szkło); porcelana kostna (zmielone kości zwierząt)

Dekoracja

Reliefowa- poprzez formę lub poprzez dolepienie

Malowanie- farbami emaliowymi, pod szkliwem; dekoracja naszkliwna- malowanie

1871- wprowadzenie kalkomanii do dekoracji porcelany i porcelitu (zadrukowane wzorem arkusze, zabezpieczone przezroczystym papierem, wkładane do wody, potem zdejmuje się warstwę ochronną, a wzór pozostaje na wyrobie); ważna data do datowania wyrobów

Kalkomania i emalia nie mają faktury na powierzchni wyrobu, w odróżnieniu od farb naszkliwnych.

Podział chronologiczny ze względu na dynastie chińskie

IX w. i wokół- proste, zgeometryzowane formy, seledynowo-piaskowa barwa, skromne reliefy

XIII w.- początek szkliwienia porcelany i rozrost dekoracji, forma nadal prosta, ale ornament np. żeberkowanie

Krakelury- efekt ornamentalny z siatki spękań porcelany w czasie wypalania (celowe)

XIV w.- początek stosowania błękitu; kobalt (od jasnego błękitu aż do niemal czerni)

Motywy roślinne, gęsto wypełniające powierzchnię wyrobu.

XVIII w.- popularne zestawy waz pod gust europejski (eksponowane na kominach, konsolach i stolikach, tylko funkcja dekoracyjna)

Japonia

Po podboju półwyspu Koreańskiego przez Japończyków w XVI w., zwycięzcy zabrali rzemieślników chińskich do Japonii

Od połowy XVII w.- otwarcie portów japońskich na statki europejskie

Różnice względem chińskiej: na podobnej formie inne rozłożenie ornamentu i scen figuralnych- wydzielenie poszczególnych pól ornamentalną (głównie floralną) ramą, a w jej środku przedstawienie figuralne; dekoracja asymetryczna i bardziej swobodna, częste przedstawienia smoków i tygrysów

Porcelana imali- nazwa od japońskiego portu Imali od połowy XVII w.

Charakterystyczny sposób dekorowania: wydzielenie rewersów z białym tłem poprzez gęste obramienie dekoracją kwiatową, w rewersach przedstawienia figuralne; gama barwna: czerwień, złoto, czerń i biel tła; dekoracja podszkliwna

XIX w.- masowy eksport porcelany chińskiej i japońskiej do Europy; obniżenie jakości wyrobów oraz większe wpływy europejskie

Dekoracja np. pejzażowa (święta góra Fuji)

XVIII w.- odkrycie metod produkcji porcelany w Europie

Joachim Budger- alchemik zatrudniony przez Augusta II do wynalezienia złota; wynalezienie europejskiej porcelany

Pierwsze wyroby ok. 1710- ceglasty kolor, bo za mało kaolinu, za duże zanieczyszczenie, ale właściwości fizyczne takie same; pierwsze produkty Budgera- tzw. kamionki Budgera, bo były ceglaste

Pierwowzór formalny- naczynia metalowe

1711- odnalezienie formuły białej porcelany przez Budgera (doklejane reliefy)

1710- powstanie manufaktury w Miśni

Pierwsze wyroby- naśladownictwo wzorów chińskich, kształty europejskie

Rokoko- łączenie rocaille z chinoiserie

Dekoracja kobaltem podszkliwnym w Miśni od 1725 r.

Wprowadzanie nowych wzorów: 20. XVIII w.- motyw deutsche Blumen- bukiety na powierzchni porcelany w towarzystwie owadów^^

Produkcja wielkich serwisów stołowych (nawet 2000 sztuk naczyń), realizowane na zamówienie.

Serwis marszałka Brȕla, wyk. Joachim Kendler (w Miśni 30.- poł. 50. XVIII w.)

serwis łabędzi - od motywu łabędzi w reliefie zdobiącego każde z 2000 naczyń, aktualnie w rozproszeniu; do tego na każdym herb właściciela i drobne kwiatki kolorowe i złote

Naczynia użytkowe oraz figurki i świeczniki.

40. XVIII w.- grupa figurek polskiej szlachty w ubiorach narodowych wyk. Kendler- Polacy także egzotyczni dla zachodu Europy

Neostyle w porcelanie- profuzja ornamentu okresu, bez względu na funkcję

1719- manufaktura w Wiedniu

Empire- biel, czerń, złoto, granat i proste, zgeometryzowany formy

Serwis habsburski- neogotycki, historyzujący

Manufaktura w Berlinie- głównie słynne figurki, głównie bisquit (wyroby porcelanowe nieszkliwione, naśladujące marmur, głównie do figurek)

Od XIX w. na większą skalę motywów pejzażowych i europejskich.

Francja

Od końca XVI w. próby produkcji porcelany (np. kostna)

Viencennes 1738; 1756 przeniesiona do Sévres

Charakterystyczne wici roślinne łączone z motywami ptaków i owadów

Np. monumentalny porcelanowy bukiet kwiatów jedynie z podstawą ze złoconego metalu

Bisquity (często projekty Fragonarda i Bouchera)

3. ćwierć XVIII w.- wydzielenie białego rewersu obramowanego złotą wicią roślinno-kwiatową, a za nią jednolity ciemny kolor (błękit, zieleń, nasycony róż- serwis pani de Pompadour)

Wyspy Brytyjskie

Chelsea 50. XVIII w.

Worcester

Królewska wytwórnia porcelany w Kopenhadze 4. ćwierć XVIII w.

Skromna dekoracja pejzażowa i kwiatowa

Klasycyzm- reliefy projektu Berta Torwaldsena

Gardinier, secesja

Figurki baśniowych stworków

Rosja, połowa XVIII w.

Bardzo bogato zdobiona, dużo złota, bardzo dużo kwiatów i kolorów

XX w. awangardowe i konstruktywistyczne motywy tuż po rewolucji

Rosethal 80. XVIII w.

Produkcja bardzo modnych w XIX w. figurek

20. XIX w. Art Deco- chłopczyce i egzotyczne tancerki, zwierzęta

Polska

Zablokowanie przez Wettinów produkcji porcelany (konkurencja dla Miśni)

1764- wstąpienie na tron Stanisława Augusta

1784 - powstanie wytwórni porcelany w Korcu na Wołyniu (dobra Czartoryskich, do 1832- spłonęła w powstaniu, nieodbudowana)

Bracia de Baisser- twórcy polskiej porcelany

Potem: Baranówka 1804- 1917, Tomaszów

Pierwsza porcelana korzecka- lata 90., zatem nie było rokoka, a już klasycyzm

Od XIX w.- wypracowanie własnego stylu w Korcu:

Skromna dekoracja, jeden bukiet kwiatów, najczęściej chabrów, oraz ażurowy kołnierz wokół naczynia

Baranówka

Projekty dekoracji na podstawie rysunków Zygmunta Vogla

Tomaszów Lubelski, Zamoyscy

Ćmielów, od lat 30. XIX w.

Od początku nastawiona na produkcję masową

Bez figurek, tylko serwisy

Serwis zakopiański

Po I wojnie: moda na folklor (wycinanki, malowanki), pojawienie się figurek ludowych

Zakupione projekty Stryjeńskiej, np. „Tańce polskie” i wykorzystywane w zdobieniach

Początek lat 30. zakupienie od Bogdana Wendorfa w Paryżu projektów Art Deco

Tkaniny

tapiseria= arras= gobelin

Wzory uzyskiwane w procesie tkania

Broszowanie-urwanie nici po zakończeniu wzoru (wełna, jedwab, złota lub srebrna nić)

Nić znajduje się tylko w granicach wzoru

Złote i srebrne nici urywane z oszczędności oraz by tkanina nie była za ciężka

Lansowanie- nici tworzące wzór luźno przebiegają od wzoru do wzoru po lewej stronie tkaniny

Tkaniny gobelinowe- nici tworzące wzór po lewej stronie skręcane w spiralki (wełna)

k. XVIII w.- wynalezione, rozpowszechnione w XXw. Żakard

wzór na kartach, do tkania mechanicznego, wzór przeciągany w celu wplecenia dodatkowych nici

wykorzystywane szczególnie w latach 20. do tkanin na ściany, do obić i poduszek

Warszawska Spółdzielnia Artystów Łat

20.-30. Polska- motyw orła po odzyskaniu niepodległości

Tkaniny dekoracyjne i odzieżowe

Adamaszek- po jednej stronie ma błyszczące tło i matowy wzór, po drugiej stronie tkaniny jest odwrotnie

XVIII w.- popularny motyw owocu granatu

Brokat- odmiana adamaszku, głównie dekoracyjna, używana także do szat liturgicznych i ubiorów koronacyjnych; adamaszek broszowany złotą lub srebrną nicią

Brokaty złotolite i srebrnolite

Aksamit- ma puszystą pokrywę włosową, bo do tkania aksamitu używa się dodatkowych nici wątku, które tworzą małe pętelki, które są potem strzyżone

Aksamit pętelkowy (niestrzyżony)

Wytłaczanie wzoru z metalowych matryc na aksamicie

Atłas- z jedwabiu, ewentualnie z dodatkiem nici bawełnianej, o lśniącej powierzchni

Tkaniny ażurowe

Między spleceniem nici osnowy i wątku pozostawiany jest prześwit

Gazy, tiule, szyfony, bardzo cienkie płótna

Dekorowanie tkanin po zakończeniu tkania

Malowanie- głównie tkanin jedwabnych

Malowane na płótnie makaty secesyjne

Przy użyciu patronów- gotowych wzorów

William Morris- druga poł. XIX w.

Drukowanie- drewniane klocki maczane w farbie i odciskane najczęściej na lnie lub za pomocą rytów metalowych

Farby anilinowe- syntetyczne; wcześniej- farby z barwników roślinnych oraz olejne (kruszą się)

Hafty

Batikowanie- wzór pokrywany woskiem, potem tkanina zanurzana w farbie, która nie przenika do części pod woskiem; można to wykonać kilkakrotnie

Pochodzenie techniki: z Jawy za pośrednictwem Holendrów; rozpowszechnienie w latach 20. (moda na własnoręczne batikowanie)

1913- zał. Warsztatów krakowskich, Organizacja Artystów i Rzemieślników

Wystawione w 1925 na wystawie sztuki dekoracyjnej w Paryżu- bardzo docenione

W pracownie batikarskie w Krakowie prowadzone przez Antoni Wuszka, który zatrudniał niewykształcone młode dziewczyny, które miały wykonywać wzory im znane (hafty gorsetowe, motywy ludowe)

Tkaniny dekoracyjne

Kilimy- tkanina dwustronna, tkana z nici wełnianych, bardzo powszechna w tkactwie ludowym na terenie Azji i Europy już od czasów starożytnych; ornamentyka zgeometryzowana, uproszczona i geometryczna

1926- zał. Spółdzielni Łat, Warszawa

Tapiseria- tkaniny jednostronne, które mają naśladować obraz

Także arras (aż do połowy XVI w.)

Arrasy XV w.- tkaniny o tematyce religijnej

Kartony do tapiserii były wykonywane przez mistrzów np. przez Rafaela, Rubensa, Monatgna, Boucher, Fragnard

Seria „Dama z jednorożcem”, XV/XVI w., Francja

Podzielenie na dwie części: pole środkowe z przedstawieniem oraz bordiura

Arrasy wawelskie

Kolekcja od Zygmunta Starego i wzbogacona przez Zygmunta Augusta

Serie:

„Dzień Pierwszych Rodziców”

„Budowa Wieży Babel” (mniejsze rozmiary)

Arrasy herbowe- inicjały i herb króla oraz herby ziem polskich

Arrasy pejzażowe, tzw. werdiura (bo najczęściej w zielonkawej kolorystyce)

Gobelin (nazwa używana od 1662 r.- kiedy Louis XIV wykupił manufakturę produkującej tapiserie od rodziny Gobelin dla potrzeb budowanego Wersalu)

Używane także jako ekrany kominkowe

Polskie tapiserie

Brakowało umiejętnych tkaczy i projektantów

Głównie sprowadzane zza granicy

Seria „Credo”, pocz. XVII w., wyk. Polska

Tapiseria herbowa bpa Korycińskiego, 1. poł. XVII w.

W wieku XVII próbowano uruchamiać manufaktury tapiseryjne.

Tkaniny zawsze o prostszym wzornictwie niż te z Europy.

Kobierce, dywany

Tkanina jednostronna, na prawej stronie ma puszystą okrywę włosową powstałą w procesie tkania poprzez pętelki utworzone z dodatkowej nici wątku, strzyżonych.

Produkowane głównie na Bliskim i Dalekim Wschodzie.

Kobierce perskie- pole środkowe gęsto wypełnione motywami floralnymi i zwierzęcymi, polowaniami oraz architekturą ogrodową; delikatna kolorystyka

Kobierce tureckie (popularne w Polsce, sprowadzane przez ormiańskich kupców oraz z łupów wojennych; popularne w Europie od XVI w.)- nasycona i kontrastująca kolorystyka, zgeometryzowane wzory zarówno w polu jak i w bordiurze

Tzw. Holbein- bo często był elementem wystroju wnętrz na obrazach Hansa Holbeina

Modlitewniki muzułmańskie- motyw mihrabu- łuku tureckiego- w polu

Kobierce kaukaskie- zgeometryzowane wzory w polu i w bordiurze, niezależne

Na Kaukazie odnaleziono najstarszy znany kobierzec z V w. p.n.e, Paszałyk

Nazwy od ośrodków produkcji- Afgan, Buhara

Kobierce chińskie- w polu środkowym symboliczne przedstawienia związane z buddyzmem (np. motyw stylizowanej chmurki lub smoka)

Makaty- najczęściej haftowana

Makaty buczackie- manufaktura Potockich w Buchaczu, od k. XIX w. do II wojny światowej, tkane z jedwabiu o przytłumionej kolorystyce, złoto-brązowe, inspirowane pasami kontuszowymi

Pasy kontuszowe

Tkane ręcznie na krosnach z jedwabiu z dodatkiem nici złotych lub srebrnych, ewentualnie z dodatkiem wełny

Od końca XVII w. na kontuszu, w XVII w. na spodnim żupanie

Schemat z Persji i Turcji

Długość do 4,5 m, szerokość 40-60 cm

Na końcach pasa dwa prostokąty- głowy

Środek- wciąż; dzielony na wąskie paski- pólka

Całość obwiedziona wąskim szlaczkiem

Persjarnie- manufaktury pasów

Pierwsza- Słuck, Czartoryscy

Pas miał być tak delikatny, aby można go było przeciągnąć przez oczko pierścionka

Pasy dwustronne lub czterostronne

Podział na pół- dwie różne strony, czasem po lewej stronie jeszcze dwie inne

Pasy były drogie ze względu na wykonanie i materiały- były zatem wszechstronne

Manufaktura w Grodnie

Paschalis Jakubowicz (Ormianin)- założył manufakturę pasów w Kobyłkach pod Warszawą oraz w Lipkowie pod Puszczą Kampinoską

Manufaktura Machalskiego w Krakowie

Popularne też pasy we wciążu pokryte wzorem w karpią łuskę

Manufaktury w Gdańsku

W czasach sejmu czteroletniego ubiór tradycyjny był tak popularny ze względu na wyraz patriotyzmu, że popyt był większy niż podaż rynku polskiego

Zamówienia w Lyonie

W czasie po rozbiorach strój kontuszowy stał się okazjonalny

Zamówienia w Wiedniu- mniej wartościowe artystycznie

Pasy kontuszowe zapisywane w testamencie dla kościoła do sporządzenia ubiorów liturgicznych

W XIX w. zszywane do makat ozdobnych lub w prute w celu uzyskania złotych o srebrnych nici

Hafty

Znane już w starożytności (nie zachowały się, znane z przedstawień ikonograficznych)

Rozwój w czasach Bizancjum, haftowano głównie szaty liturgiczne, także w średniowieczu

Płaskie- o grubości nici

Wypukłe (reliefowe)- z podkładem (z tkaniny, a nawet z wosku i ze skóry)

Ażurowe- dziurki obrzucane nicią np. angielski

Wycinane- fragmenty wycięte i obrębione, także za pomocą nici i szydełka np. haft Richelieu (zawsze biały na białym tle) z XIX w. (przypisywane mu wynalezienie haftu zastępującego drogie włoskie koronki)

Mereżki- używane do zdobienia bielizny (stołowej, pościelowej, kobiecej), wysnuwa się nici z tkaniny bawełnianej lub lnianej nici, które się zakańcza

Nakładane (aplikacje)- na tkaninie w obrębie wzoru nakłada się kawałki innych tkanin innego wzoru i koloru, przytwierdzane ściegiem haftowym

Akupiktura (obraz wykonany igłą)- hafty figuralne przypominające obrazy, szczególnie na szatach liturgicznych okresu romańskiego

X-XIII w.- skromne hafty szlaków na odzieży świeckiej (stosowane w zastępstwie drogich lamówek jedwabnych)

Od 2. połowy XIV w.- zdobienie szat liturgicznych haftem wypukłym- akuskulptura

Ornat Kmity, ok. 1505, ofiarowany skarbcowi katedry wawelskiej

XVI w.- większa waga do zdobienia ubiorów świeckich

Hafty wykonywane w pracowniach klasztornych lub na zamówienie w cechach hafciarzy (mężczyźni)

Szerzynka- listwa haftowana do obszycia obrusa na mensę ołtarzową

Anna Jagiellonka- miała pracownię hafciarską, gdzie jej dworki o ona sama haftowały m.in. szaty liturgiczne

XVI/XVII w.- zanik motywów figuralnych na ornatach- motywy roślinne, początkowo na niskim podkładzie

Druga połowa XVII w.- wzory orientalizujące; powrót bardzo wypukłego haftu reliefowego, ale wzory kwiatowe

Rańtuchy- wielkie chusty noszone w Polsce przez mężatki na czepcach- zdobione w domu płaskim, skromnym haftem czarną, czerwoną lub granatową nicią na białym płótnie

Także harty złociste, granatowe i czarne

Koniec XIX w.- reaktywowanie na Kaszubach tych wzorów i kolorystyki (do tej pory, tzw. hafty kaszubskie)

XVIII w.- rzadko haft wypukły na szatach liturgicznych

Rokoko- delikatne barwy i subtelne kwiatowe wzory- haftowane np. falbany do sukien

Motywy chinoiserie

Wprowadzenie pajetek- metalowych blaszek w kształcie liści i płatków

Haft na kanwie- rzadkiej tkaninie wełnianej lub lnianej- prosty haft krzyżykowy, pokrycia na fotele, krzesła i poduszki

Wprowadzenie wzorników

Najzdolniejsze hafty na habitach (prekursor fraka)- ubiorach męskich- na kołnierzach, mankietach i połach

Klasycyzm- proste i symetrycznie rozłożone motywy wici roślinnych i girland

Haftowane sakiewki i torebki

Motywy antykizujące czerpane z malarstwa wazowego

Biedermeier- motywy kwiatowe

Nowe materiały- prasowana słoma

Hafty płaskie i z aplikacjami

Hafty maszynowe

Po kongresie wiedeńskim

Koniec dekorowania ubiorów męskich- tylko kamizelki haftowane białymi nićmi na białym tle

Okazałe hafty tylko na mundurach oraz na dworskich uniformach, strojach dyplomatów i marszałków dworu

Lanvin- do tej pory specjalizuje się w haftach, noszonych na frakach do tej pory przez członków Akademii Francuskiej

Hafty figuralne na tkaninach sprowadzanych z Japonii

Hafciarstwo ludowe- ścieg krzyżykowy na białym płótnie na damskich i męskich koszulach i odświętnych ręcznikach (głównie czarne lub czerwone nici)

Secesja

Motywy secesyjne, np. zasłony i ubiory

Imitacje kropli rosy

Przed I wojną światową- ciężkie hafty z koralikami, pajetkami na cienkich przezroczystych tkaninach

Motywy antykizujące

Po I wojnie światowej- haftowane inicjały na wyprawie ślubnej

Koronka

Materia ażurowa, która postaje przez dzierganie lub splatanie nici lnianych, bawełnianych, srebrnych lub złotych

Koronki igłowe (szyte)- wyspa wenecka Burano, najbardziej popularna w XVI i pierwszej połowie XVII w.

Na podkładzie płóciennym przymocowywany wzór rysowany na papierze, a potem igłą dziergane wzory na podkładzie

Reticella (Wenecja)- proste wzory geometryczne, od razu przeznaczane na odpowiednie akcesoria jak mankiety czy kołnierze, przez to jeden brzeg wykończony prosto w celu doszycia, a drugi brzeg zakończony ząbkami, brak tła w odróżnieniu od koronek klockowych, bardzo duże ażury

Koronki weneckie- pozostawienie dużych partii płóciennego podkładu, produkowane głównie w 2. połowie XVI w. oraz w XVII w.; gipiury (popularne od połowy XVII w.)- dominacja motywów kwiatowych bardzo grubo konturowanych, wyraźny, reliefowy wzór

Krezy- wielkie kołnierze złożone z kilku warstw karbowanego płótna, 3. ćwierć XVI w. oraz początek XVII w.; mogły być obszywane koronką lub zrobione w całości z karbowanej koronki

Do lat 40. i 40. XVII w. moda hiszpańska utrzymywała się w Niderlandach

Połowa XVII w.- męskie fryzury z długich włosów, szybko zastąpione przez peruki- wyjście z mody krez, bo nie pasowały- zastąpione płasko wyłożonymi kołnierzami koronkowymi

U kobiet berty- koronkowe listwy wykańczające dekolty; koronkowe mankiety, chustki we fryzurze, koronkowe wachlarze i pokrywające przód sukni koronki

Ostatni ćwierć XVII w.- fontaź- spiętrzona konstrukcja z koronek i wstążek jako nakrycie głowy

Koronki klockowe (wiązane)- produkowane we Flandrii i Niderlandach od połowy XVII w., potem we Francji, najpopularniejsze w XVIII w.

Miękka poduszeczka (najczęściej skórzana), na niej położony wzór na cienkim papierze, w konturze wzoru powbijane szpilki, za pomocą klocków nici wiązane na konstrukcji ze szpilek, tworzące wzór i tło koronki; zawsze tiulowe tło o różnobocznych oczkach, brak wielkich prześwitów

Pierwsze koronki klockowe z Francji łączyły technikę igłową i klockową

Ośrodki koronczarskie: Malin (dość duże oczka), Alençon (małe oczka i duży i bujny wzór kwiatowy- rokoko), Chantille (czarne nici, delikatne tło tiulowe, duże wzory kwiatowe; z nich hiszpańskie mantyle), Blonda (często z czarnych nici- w Polce nazywana „blondyna”, bardzo popularna w XIX w. do obszywania czepków, mankietów i kołnierzy, rzadsze tło niż w Chantille), Vallancien (walancienki, wąskie koronki o zgeometryzowanych lub prostych kwiatowych wzorach, używane do obszywania kobiecej i dziecięcej bielizny; jeden brzeg prosty, drugi ząbkowaty)

Flandria: Bruksela (wielkie motywy kwiatowe, szczególnie cenione jako ozdoba strojów ślubnych w XIX w.), Brabancja (gęsty wzór przykrywający niemal całe tło)

Binda- obróżka z koronek

Angażanty- koronkowe makiety

70. i 80. XVIII w. za czasów Marii Antoniny- wiele koronek na sukniach- naszyte na spódnice, tworzące całe rękawy

Lata 70. XIX w.- modne skromne białe mankieciki i kołnierzyki noszone do czarnych prostych, atłasowych sukien

U mężczyzn- żaboty, mankiety

Od lat 60. XIX w.- początek masowej produkcji koronek maszynowych

Możliwe stało się produkowanie szerokich brytów koronki

Polska: XVII w.- proste domowe koronki igłowe służące do zdobienia damskiej i dziecięcej bielizny oraz do bielizny stołowej i pościelowej

Koniec XIX w.- ośrodki: Zakopane, założona przez Helenę Modrzejewską w latach 80. oraz Koniaków w Beskidzie Śląskim- głównie serwetki, wykończenia obrusów, kołnierze, mankiety

Lata 20. i 30. XX w.- zainteresowanie prostymi koronkami folklorystycznymi weszło do programu nauczania szkół rzemieślniczych

---