Prawdopodobieństwo wojny (głównie w Europie). Analiza przesłanek (megaprzesłanek):

Ład międzynarodowy, instytucje międzynarodowe

Slajd 1:

Cel wystąpienia - przebadanie problematyki perspektyw pokoju i wojny w aspekcie obecnego i możliwego w przyszłości ładu międzynarodowego

Slajd 2

Plan wystąpienia:

A. Kategoria ładu międzynarodowego i instytucji międzynarodowych w teorii stosunków międzynarodowych

B. Obecny ład międzynarodowy

C. Przyszły ład międzynarodowy

D. Zagrożenia dla ładu międzynarodowego

E. Podsumowanie, pytania, komentarze

Slajd 3

A. Kategoria ładu międzynarodowego i instytucji międzynarodowych w teorii stosunków międzynarodowych

Slajd 4

Czym jest ład międzynarodowy?

„Ład” wg słownika języka polskiego to „harmonijny układ czegoś, porządek”

T. Pszczołowski: „rezultat uporządkowania pewnych elementów, wedle jakiejś zasady, kolejności”

„Ład międzynarodowy” to zatem układ uczestników stosunków międzynarodowych, uporządkowany według jakiejś zasady

Slajd 5

Z czego składa się ład międzynarodowy?

Elementy ładu - państwa, społeczeństwa, narody, organizacje międzynarodowe i inni uczestnicy stosunków międzynarodowych

Ład międzynarodowy opiera się na następujących czynnikach go porządkujących:

- zasadach

- regulacjach

- instytucjach

- układzie sił (państw, koalicji państw)

Cechą ładu jest jego zmienność - bo zmienność jest podstawową cechą życia społecznego. Żaden ład nie trwa wiecznie

Slajd 6

Teorie supercyklów - wyjaśnienie zmian ładu międzynarodowego

Supercykl - to proces zmiany strukturalnych, której produktem jest wykreowanie się globalnego hegemona, zdolnego do rozwiązywania krytycznych problemów świata. Rytmy supercykli wyznaczają wojny hegemoniczne, sprowokowane zbyt długim trwaniem supercykli gospodarczych

Kolejną wojnę hegemoniczną należaloby traktować w kategorii dziejowej konieczności - co w kontekście pokojowej wielkiej zmiany ładu międzynarodowego lat 90 należy traktować jako twierdzenie anachroniczne.

Koncepcje Gałganka, Toynabee'go, Organskiego, Kuglera, Modelskiego

Slajd 7

Zmiana ładu wg Józefa Kukułki:

Zmiany ładu mogą następować:

a. w wyniku wielkiej wojny lub wstrząsu politycznego

* powstaje po ostrym zanegowaniu starego ładu

* ład tak zrodzony pozostaje stale zagrożony nowymi wojnami i wstrząsami

* jego trwałość kończy się, gdy kończą się przesłanki jego powstania

b. w efekcie procesu ewolucyjnego, porozumienia, wysiłków dyplomatycznych

* jest kontynuacją starego ładu, przy nasyceniu go nowymi, regenerującymi treściami

* ma większe szanse przetrwania lub ciągłego odnawiania się

=> nowy ład stwarza znacznie lepsze szanse na trwałość niż ład jałtański

Slajd 8

B. Obecny ład międzynarodowy

Slajd 9

Cezura nowego ładu - rok 1990:

* Demontaż ładu poprzedniego dokonał się drogą pokojową

* Zniknął ład dwubiegunowy - przestał istnieć jeden z bloków polityczno militarnych, a jeden z hegemonów utracił rangę mocarstwa światowego i wkrótce przestał istnieć

* Pozostała w istocie nienaruszona, a właściwie wzmocniona jedna część starego systemu - zorganizowany Zachód pod przywództwem USA

* Zaczął się kształtować nowy ład

Slajd 10

Poważne przeobrażenia współczesnych funkcji mocarstwowości:

* obecnie mocarstwa więcej wnoszą do międzynarodowego porządku, niż zeń wynoszą, bycie mocarstwem staje się kosztowne

* czasy, w których mocarstwa budowały swoją pozycję i potęgę na eksploatacji stref wpływów, minęły

* obecnie to od mocarstw oczekuje się interwencji w celach rozwiązania bądź zażegnania kryzysów, pomocy humanitarnej, pomocy materialnej - a zatem brania odpowiedzialności za utrzymanie ogólnej stabilności

* z tego powodu brak równowagi nie musi w przyszłości stwarzać takiego jak w przeszłości zagrożenia dla pokoju

Slajd 11

Obecny ład znajduje się wciąż we wstępnej fazie swojej ewolucji

- ciągły brak wyraźnych cech konstytutywnych

- ład wciąż nienazwany - określa się go przez odwołanie do poprzedniego ładu („postzimnowojenny”)

- być może przejściowość będzie cechą ładu jeszcze długo

Slajd 12

J. Kukułka:

- nowy ład jawi się w pierwszych zarysach jako ład wspólnego bezpieczeństwa i wszechstronnego partnerstwa

- jest zdecydowanie odmienny od ładu jałtańsko - poczdamskiego:

* jest bardziej pluralistyczny pod względem podmiotowym, bardziej policentryczny pod względem układu sił i bardziej złożony pod względem treści

* wydaje się być bardziej funkcjonalny i twórczy, gdyż jego podstawową tendencją jest elastyczne równoważenie interesów oraz harmonicowanie i integrowanie różnych systemów wartości coraz większej liczby państw

* staje się w znacznie wyższym stopniu zinstytucjonalizowany, co zapowiada większą jego stabilność, efektywność i przewidywalność

Slajd 13

Z. Brzeziński:

- USA to pierwsze, jedyne i ostatnie w historii mocarstwo globalne

- USA to nieimperialny hegemon - zakres hegemonii światowej USA jest wielki, ale ma ona płytki i zgoła nieimperialny charakter

- w nowym ładzie światowym obok łagodnego hegemona szczególnie ważną rolę odgrywają „gracze strategiczni”, którymi niekoniecznie są wszystkie państwa ważne i potężne

- „graczami strategicznymi” są: Francja, Niemcy, Rosja, Chiny, Indie

- stan obecnej, łagodnej hegemonii charakteyrzuje się względną trwałością - przez dłużej nż pokolenie żaden pojedynczy rywal nie zdoła zagrozić pozycji USA.

H. Kissinger:

- USA władne są dyktować w świecie porządek rzeczy w nie większym zakresie niż na początku zimnej wojny

- amerykańska potęga ulega dziś rozproszeniu

- choć z czasem USA stracą wiele ze swej wyjątkowości, to w dającej się przewidzieć przyszłości nei będą miały konkurencji jako mocarstwo w znaczeniu wojskowym

Slajd 14:

Model świata autorów Kappy - rozluźniony świat monocentryczny:

- Element zasadniczy: ograniczone przywództwo USA

- Grupa mocarstw regionalnych, moderujących podsystemy lokalne:

*Rosja

*Chiny

*świat Islamu

*UE i NATO

- Trzy centra gospodarcze:

*NAFTA

*UE

*Grupa pacyfiku

- luźna struktura organizacyjna systemu bezpieczeństwa

- podstawowe słabosci systemu:

*wciąż malejący potencjał przywództwa USA oraz stały wzrost znaczenia niektórych mocarstw lokalnych utrudniać będzie rozwiązywanie problemów globalnych

* możliwe wielkie konflikty o przywództwo w świecie

Trwałość modelu ocenia się na około 20 lat, umożliwiając ją głównie od możliwości sprawowania przywództwa światowego przez USA

Slajd 15

Czy obecny ład przejściowy sprzyja utrzymaniu pokoju?

- czynnik niepokojący - przejściowość, czyli jeszcze nie ład, ale bezład z elementami porządku, turbulencje

- wiele jednak przemawia za odpowiedzią pozytywną:

* mamy do czynienia z łagodną odmiana ładu hegemonicznego, który to porządek sprzyja utrzymaniu pokoju

* ład ten wytworzył się nie w efekcie wojny, lecz drogą pokojową, co stwarza większe nadzieje i szanse na dalszą ewolucję drogą pokojową

* w nowym ładzie traci na znaczeniu czynnik siły

* w przeszłości wojny światowe toczyły między sobą mocarstwa - dziś nie ma mocarstwa mogącego równać się z USA, nie ma równorzędnego przeciwnika

=> ryzyko wojny powszechnej jestniewielkie

=> otwarta natomiast pozostaje kwestia wojen o mniejszej skali

Slajd 16

Ład międzynarodowy w Europie:

Podobnie jak ład światowy, ład europejski znajduje się na etapie tworzenia

W chwili obecnej jest to w pewnym sensie ład wielobiegunowy, w pewnym sensie ład jednobiegunowy

Jednobiegunowy - ze względu na siłę przyciągania, atrakcyjność Europy Zachodniej; trudno wskazać biegun w stosunku do Zachodu dostatecznie konkurencyjny, ośrodek, wokół którego mogłaby się skupić inna (wschodnia) część kontynentu (Moskwa nie przyciąga)

Wielobiegunowy, ponieważ:

* obecny układ jest eklektyczny - obok integrującej się Europy Zachodniej (UE, NATO), istnieją rozległe obszary Europy, nie objęte ładem integracyjnym

* istnieją 2 kręgu i różnych standardach dobrobytu i bezpieczeństwa, przy tym krąg pozaintegracyjny jest wewnętrznie zróżnicowany; mamy do czynienia z wielokrotną asymetrią

- taka asymetria bezpieczeństwa i poziomu życia może być źródłem zagrożeń

- zagrożenia te są jednak redukowane przez zjawiska integracyjne w skali całej Europy

Slajd 17

Ład międzynarodowy w Europie - instytucje mięzynarodowe i integracja

- najbardziej charakterystyczną cechą strukturalną obecnego ładu jest to, że budują go nie tylko państwa, ale również liczne instytucje międzynarodowe, niektóre silne.

- tworzą one „architekturę bezpieczeństwa”, system wzajemnie się uzupełniających instytucji w której najważniejszą rolę grają:

* UE - tworząca porządek polityczno-ekonomiczny

* NATO - tworząca porządek militarny

* OBWE - tworząca normy współpracy ogólnoeuropejskiej

* poza tym UZE, PdP, Rada Europy, instytucje subregionalne…

- obecny ład europejski, ze znaczną liczbą i dużym znaczeniem instytucji sprawia, że kontynent coraz bardziej się integruje, zaś integracja budzi nadzieje na bezpieczny rozwój sytuacji na kontynencie

- na chwilę obecną można mówić o Europie wielostronnie, ale niejednorodnie zintegrowanej; należy też oczekiwać dalszej integracji

Slajd 18

C. Przyszły ład międzynarodowy

Slajd 19

Szybki koniec przejściowości?

Doświadczenie ostatnich 18 lat wskazuje, że jest wielce prawdopodobne, że charakterystyczne cechy obecnego stanu przejściowosći utrwalą się na długi, kilkudziesięcioletni czas

Slajd 20

3 kręgi przyszłego świata

Prognozy czynione na zachodzie zdominowane są przez przekonanie, że przyszły świat uformowany będzie w trzy kręgi cywilizacyjne, wyznaczające 3 kręgi bezpieczeństwa, różniące się poziomem stabilizacji, stosunku do użycia siły czy wyboru sposobów rozwiązywania kryzysów i konfliktów:

* krąg pierwszy - zaawansowane technologicznie państwa Europy Zachodniej i Ameryki Północnej oraz państwa „Pierścienia pacyfiku”

* krąg drugi - kraje nowouprzemysłowione

* krąg trzeci - mozaika krajów słabo uprzemysłowionych, opanowanych przez stagnację, przemoc i anarchię

Slajd 21

Co dalej z USA?

- Z Brzeziński: w odleglejszej niż 1 pokolenie przyszłosci prymat USA zachwiać mogą nowe sojusze, zawierane przez mocarstwa regionalne:

* antyhegemoniczna koalicja oparta na ideologii i historycznych urazach - RUS, ChRL, Iran

* koalicja oparta na antyamerykańskości i azjatyckości - ChRL, JAP

* GER- RUS lub FRA-RUS, przy całkowitym fiasku integracji europejskiej

- P. Kennedy - przewiduje upadek amerykańskiej hegemonii. Jej schyłek został zapoczątkowany w latach 70 - już wtedy nastąpiło nadmierne „imperialne rozciągnięcie”.

- Kissinger:

* USA w XXI wieku pozostaną mocarstwem największym i najpotężniejszym

* ale w systemie znajdzie się ponadto co najmniej 5 mocarstw (UE, ChRL, JAP, RUS, IND) oraz wiele średnich i drobnych państw

* USA w tym układzie przypadłaby rola „pierwszego pośród równych”.

- suma amerykańskich globalnych interesów i zobowiązań może coraz bardziej przekraczać możliwości ich równoczesnej rewlizacji, gdyż koszty politycznej dominacji wciąż rosną

- najczęściej wymienianym terminem, w jakim USA utracą pozycję jedynej światowej superpotęgi, jest rok 2020

Slajd 22

Wiek XXI - wiekiem Azji?

- często mów się, że wiek XIX był wiekiem Europy, wiek XX wiekiem Ameryki Północnej. Czy wiek XXI będzie wiekiem Azji?

- Azja dziś:

* 1/3 masy lądowej ziemi, zamieszkana przez 2/3 ludności

* czas penetracji kontynentu przez zewnętrzne potęgi i ich dominacji dobiegł końca

* dynamiczny rozwój gospodarczy - Chiny, Japonia, Indie, Azja Pd-Wsch

* ważny czynnik - wola niezależności, Azja nie chce dominacji amerykańskiej

- za natruralnych konkurentów USA uznaje się Japonię i Chiny - nie wiadomo, które z nich uzyska przewagę

Slajd 23

Model przyszłego świata wg Kappa - model świata kolektywno - paternalistycznego:

- ład światowy przekształca się ku koncertowi mocarstw światowych, którymi mogą być: USA, Chiny, Japonia UE i świat islamu

- podstawowe słabości:

* rozbieżności w podziale zobowiązan strategicznych

* problem platformy uzgodnień między mocarstwowych

Slajd 24

Przyszły ład europejski:

Dla konstruowania modeli przyszłego ładu w Europie znaczenie ma 5 czynników:

- stopień zaangażowania USA w Europie

- powodzenie/niepowodzenie procesów integracyjnych

- pozycję NATO

- siłę/słabość Rosji

- siłę Niemiec

Slajd 25

Integracja europejska:

- kształtowanie się nowego ładu europejskiego zdeterminowane będzie przede wszystkim powodzeniem bądź niepowodzeniem procesów integracyjnych

3 główne zagadnienia:

* stopień integracji - czy wykształci się polityczna i militarna tożsamość? Czy powstanie wspólna siła militarna? Czy dojdzie do rozwarstwienia UE na kilka kręgów w różnym stopniu zaangażowanych w integracji?

* zasięg integracji - gdzie są granice zjednoczonej Europy?

* czas - jak szybko dalsze rozszerzenia?

=> główną kwestią jest zasięg integracji, gdyż rozszerzenie UE oznacza rozszerzenie strefy stabilności i bezpieczeństwa, nawet w jej obecnym kształcie

Slajd 26

NATO:

- NATO z jednej strony przekształca się w organizację bezpieczeństwa zbiorowego, z drugiej jednak widoczna jest jego wewnętrzna niespójność (USA i reszta)

- możliwe scenariusze:

* wzrost znaczenia przekształconego NATO

* upadek jego znaczenia wobec tworzenia systemu bezpieczeństwa wokół UE

* komplementarność NATO i UE

Slajd 27:

Możliwe kształty ładu w Europie wg Kappa:

1. Rozluźniony układ monocentryczny: centrum UE (NATO) ze szczególną rolą partnerstwa Rosji

- opcja najbardziej pożądana, dająca najwięcej szans na bezpieczny rozwój

- najbardziej prawdopodobna

2. Układ bipolarny: UE (NATO) - Rosja (WNP)

- mniej bezpieczny, ale też prawdopodobny

3. Odmiana „koncertu mocarstw” - względna równowaga sił: Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Rosja i ewentualnie Włochy

- mało prawdopodobny, sprzeczny z megatrendami rozwojowymi

Slajd 28:

D. Zagrożenia dla ładu międzynarodowego

Slajd 29:

Czy jest się czego bać?

- Obecny ład międzynarodowy jest ładem stwarzającym relatywnie wysoki poziom bezpieczeństwa. Bardzo mało prawdopodobne są wojny na dużą skalę.

- Należy mieć jednak świadomość, że istnieje szereg zagrożeń, stwarzających ryzyko wystąpienia w procesie formowania się tego ładu określonych turbulencji i wstrząsów

Większość badaczy zgadza się co do ustalenia najbardziej konfliktogennych obszarów świata

Slajd 30:

Z. Brzeziński - obszar południowej Eurazji

- „Ten ogromny region stale grożący wybuchem, rozdzierany przez gwałtowne nienawiści i otoczony przez potężne, rywalizujące państwa, może stać się areną długotrwałych konfliktów etnicznych i religijnych”

- 9 państw regionu (3 państwa Zakaukazia, 5 byłych republik środkowoazjatyckich ZSRR, Afganistan) to Euroazjatyckie Bałkany - państwa są niestabilne i wprost kuszą do ingerencji potężniejszych sąsiadów (Rosję, Chiny, Pakistan, Iran, Turcję)

Slajd 31:

Zagrożenia dla Europy i świata wg Instytutu Narodowych Studiów Strategicznych USA (INSS):

- za grożący eksplozją region należy uznać strefę obejmującą Bliski Wschód, Środkowy Wschód (Zatoka Perska) i Azję Południową

- niebezpieczeństwa dla Europy - sytuacja na Bałkanach, łuk Afryka Północna - Zatoka Perska - Azja Centralna

Zlajd 32:

10 zagrożeń i czynników ryzyka dla pokojowej ewolucji ładu międzynarodowego wg INSS

1. Dezintegracja Zachodu i odrodzenie się nacjonalizmów

2. Rządy autorytarne w Rosji lub innym dużym państwie w połączeniu z militaryzmem i imperializmem

3. Globalny kryzys ekonomiczny bądź konflikt o zasoby naturalne, powodujący rozszerzającą się frustrację i niechęć do kooperacji polityczneh

4. Wyłonienie się nowego typu państwa - łotrowskiego” - i agresja ze strony takiego państwa

5. Rozwój w obszarze wojskowości podważający przewagę USA (zachęcajacy do agresji na skalę regionalną)

6. Ostra rywalizacja geopolityczna USA z Rosją i/lub Chinami

7. Powstanie silnej koalicji państw islamu, zagrażającej interesom państw Zachodu

8. Potęgujące się starcia na tle etnicznym i wzrost przemocy w państwach - bankrutach

9. Wzrastająca niekontrolowana proliferacja broni masowego rażenia

10. Rozprzestrzenianie się terroryzmu i przestępczości zorganizowanej

Slajd 33:

E. Podsumowanie, pytania, komentarze

Slajd 34:

Podsumowanie:

1. ład obecny, zrodzony w wyniku pokojowych przemian, nosi w sobie mniej zalązków konfliktów, niż każdy inny

2. Przekształcenia ładu następują w dobie globalnej zmiany cywilizacyjnej, a wpisujące się w nią megatrendy dają większe szanse na pokój

Slajd 35:

Czy są pytania, komentarze?

Slajd 36:

Dziękuję za uwagę

---