FUNKCJE I RODZAJE AGRESJI
Klasyczne pojęcie agresji..
Skąd się bierze agresja?
Agresja jako instynkt.
Agresja jako nabyty popęd.
Agresja jako nawyk.
Dwa oblicza agresji.
LITERATURA:
Joanna Grochulska-,, Reedukacja dzieci agresywnych” WSiP W-wa 1982r.
Rita Kohnstamm-,, Praktyczna psychologia dziecka” WSiP W-wa 1989r.
Magdalena Małecka- czasopismo ,, Wychowanie w przedszkolu” 1991.IX /7
Opracowała:
RENATA SINIŁA
Nauczanie zintegrowane
ZESPÓŁ SZKÓŁ-
SZ. PODSTAWOWA W WIŚNIOWIE EŁCKIM
19-335 PROSTKI
WOJ. WRMIŃSKO- MAZURSKIE
ZDEFINIOWANIE POJĘCIA AGRESJI jest zadaniem dosyć złożonym.
Obok pojęcia ,, agresja” używa się czasami pojęcia ; wrogość, wojowniczość lub destruktywność. Terminy te służą do określania tendencji, czy też skłonności do zachowania czynnego lub werbalnego skierowanego przeciwko komuś lub czemuś. Niektórzy uważają, że o agresji należy mówić wtedy, kiedy skłonność ta występuje z intencją uszkodzenia kogoś lub czegoś. Inni natomiast rozpatrują agresję niezależnie od tego, czy dana osoba stawia za cel skrzywdzenie kogoś, względnie czegoś uszkodzenie, czy też traktuje zachowanie agresywne jako narzędzie służące osiągnięciu innych celów, np; na zasadzie- cel uświęca środki.
Nie ma również zgodności w poglądach nt. źródeł agresji rozumianej jako tendencja do przejawiania określonych wyżej zachowań. Termin ,, agresja” używa się także w innym znaczeniu. Nie określa on wtedy tendencji człowieka do zachowań destruktywnych czy wrogich, czynnych lub słownych skierowanych przeciwko komuś lub czemuś- lecz tylko same zachowanie.
Tak jak nie ma zgodności w rozumieniu pojęcia ,,agresja” , tak też nie ma jednej teorii dotyczące jej genezy. Ponieważ różnice w rozumieniu tego pojęcia wiążą się z poglądami na jej genezę, więc jest przedstawienie podziału wg/kryterium.
Podziału takiego dokonali CH.N.Cofer i M.N.Appley, wyróżniając 4 koncepcje agresji. Według jednej z nich agresja jest instynktem , druga ujmuje ja jako reakcje na frustrację, trzecia traktuje jako nabyty popęd, a czwarta uznaje zachowanie agresywne jako wyuczone przez wzmacnianie.
AGRESJA JAKO INSTYNKT - przedstawiciele instynktownej interpretacji agresji przyjmują, że powstała ona w drodze ewolucji i jest potrzebna a nawet konieczna do utrzymania gatunku- jako napęd działania. Tak rozumiana agresja nie została oczywiście
,, wyuczona”, nabyta w toku życia. Człowiek rodzi się z gotowym ,,instynktem walki' i jest mu on niezbędny do życia tak, jak np. instynkt głodu.
Zdaniem W.Mc.Dougalla, właśnie instynkt walki jest jednym z ważniejszych, podstawowych instynktów. Wiąże się z nim uczucie gniewu, które stanowi impuls powodujący wystąpienie różnych zachowań agresywnych. Autor ten uznaje to uczucie związane z instynktem walki za zjawisko pozytywne z biologicznego punktu widzenia. Pobudza on bowiem do zachowań umożliwiających zaspokojenie potrzeb człowieka, skłania go do obrony przed atakiem, umożliwia mu utrzymanie dotychczasowego stanu posiadania. Uczucie gniewu może być wzbudzone przez rozmaite podniety związane z doznawanymi niepowodzeniami. W ten sposób te niepowodzenia, pośrednio przez uczucie gniewu, wywołują występowanie zachowań agresywnych.
P.Bover, uznający także istnienie instynktu walki, widzi możliwość dokonywania społecznie pozytywnych zmian w sposobach ujawniania się tego instynktu.
Dowodem istnienia walki dla P.Boveta-jest wyraźna przyjemność, jaką sprawia chłopcom w wieku 9- 12 lat prowadzenie bójek. Fakt wiązania instynktu walki z uczuciem nie gniewu lecz przyjemności nie wpływa w sposób zasadniczy na interpretację pochodzenia agresji u człowieka.
W swojej twórczości Z. Freud doszedł do wniosku, że zasadniczym składnikiem natury człowieka , decydującym o jego zachowaniu są 2 podstawowe instynkty- instynkt śmierci i życia. Są one źródłem sprzeczności tendencji i dążeń, w wyniku ich zwalczania się powstają wszelkie formy ludzkiej aktywności. Agresja jest również skutkiem sprzeczności miedzy tymi dwoma głównymi instynktami. Instynkt śmierci, będący źródłem do samounicestwienia, zwalczany jest przez instynkt życia.
AGRESJA JAKO REAKCJA NA FRUSTRACJĘ- skutkiem sytuacji frustracyjnego jest powstanie napięcia emocjonalnego . Staje się ono pobudką do agresji. Funkcje zachowania agresywnego stanowi wyładowanie tego napięcia. W ten sposób nie zostaje wprawdzie osiągnięty zamierzony cel, złe przykre napięcie emocjonalne jest złagodzone.
J. Dollard rozwijając swa teorie konstruuje pewne prawa występowania agresji:
*siła pobudzenia do agresji zależy od stopnia frustracji
*akty agresji mogą ulec zahamowaniu pod wpływem kary
*akty agresji mogą ulec przeniesieniu
*akty otwartej agresji szybciej i skuteczniej niż agresji ukrytej zmniejszają napięcie frustracyjne
Rozumienie zachowania agresywnego jako odpowiedzi na frustrację mają podstawy fizjologiczne. Fizjologowie zajmujący się tymi zagadnieniami twierdzą, że różne rodzaje reakcji, zarówno agresywnych jak i lękowych, podobnie jak różne uczucia , takie jak rozdrażnienie, lek, gniew, strach muszą mieć swoje odpowiedniki fizykochemiczne. Każdej sytuacji wywołującej frustrację towarzyszy występowanie określonych reakcji w organizmie człowieka.. Nawet łagodne czynniki egzogenne wywołują pewne zmiany fizjologiczne. Ogół skutków, które powstały w ustroju pod wpływem jakiegokolwiek czynnika, określa się pojęciem ,, stres”
AGRESJA, JAKO NABYTY POPĘD- istnieje kilka, nieznacznie różniących się od siebie koncepcji agresji jako nabytego popędu. Jedne z nich podkreślają rolę gniewu, drugie rolę konfliktowych oczekiwań dotyczących wzmocnienia zachowania agresywnego.
J. Dollard i N. R. Miller sugerują, że gniew jest wyuczanym popędem, tj. utrzymują oni, że szarpanie, bicie, drapanie oraz wewnętrzne reakcje trzewne są wrodzonymi reakcjami gniewnymi na pewne sytuacje. Jeśli reakcje te lub niektóre z nich zostaną związane z neutralnymi uprzednio bodźcami sygnałowymi, to bodźce te będą inicjować reakcje gniewu. Ponieważ zachowanie agresywne bywa często konsekwencją gniewu, mogłoby więc być następstwem wystąpienia bodźców sygnałowych, które aktualnie wywołują gniew. A. Buss twierdzi, że jedynym aspektem agresywnego zachowania, który w ogóle można rozpatrywać w kategoriach popędowych, jest emocjonalna reakcja gniewu.
R. R. Sears uznaje możliwość wytwarzania się nowych popędów w wyniku zderzenia się /konfliktu/ dwu jednakowo silnych tendencji - jednej związanej z oczekiwaniem nagrody, a z drugiej z przewidywaniem kary za określone zachowanie. Tłumaczy on w ten sposób powstawanie popędów zależności i agresji.
AGRESJA JAKO NAWYK- agresja to nawyk napastowania. Takie stanowisko reprezentuje m.in. A. Buss. Podkreśla on przy tym, że agresywność może być trwałą cechą charakteryzującą całą osobowość człowieka. Jeśli agresja istotnie jest nawykiem można mówić o sile tego nawyku. Zdaniem A. Bussa istnieje 4 czynniki determinujące siłę agresywności u danej jednostki. Jednym z nich jest częstość i intensywność doznawanych napaści, frustracji i przykrości. To są warunki, które poprzedzają agresję. Zdarza się wprawdzie, że człowiek żyjący w takich warunkach pozostaje bardzo spokojny, przejawia zachowania agresywne bardzo rzadko.
Drugim czynnikiem determinującym o sile agresywności u danego człowieka jest stopień wzmacniania agresywnego, czy napastliwego zachowania. Chodzi tutaj o to, jak często zachodzą takie zdarzenia jak: zmniejszenie gniewu po „wyładowaniu się” w postaci zbicia lub zwymyślania kogoś, wyeliminowanie przykrych bodźców zewnętrznych przez użycie siły fizycznej czy też słownej, bądź osiągnięcie różnych nagród za pośrednictwem działania w opisany sposób. Nagrody te nie muszą być tak bezpośrednio związane z przejawami gniewu, jak wyrządzenie komuś krzywdy. Nagrodą może być pokarm, sukces, dominacja itp.
Trzecim czynnikiem determinującym siłę agresywności jest facylitacja społeczna. W bardzo agresywnej grupie czy rodzinie jednostką będzie prawdopodobnie nagradzanie za inicjowanie zachowań agresywnych a także niejednokrotnie atakowana, w związku z tym często odczuje gniew.
Ostatni czynnik wpływający na agresywność jednostki stanowi jej temperament. Współcześnie amerykańscy badacze, A. Bandura i R. H. Walters twierdzą, że zachowanie agresywne to wyuczony sposób zachowania się. Jest tym sposobem postępowania, który jako reakcja instrumentalna prowadzi dostatecznie często do zaspokajania takiej czy innej potrzeby, aby utrwalić się jako sposób skuteczny, a więc dobry.
SKĄD SIĘ BIERZE AGRESJA? - w teoriach o agresji można wyróżnić dwa podstawowe nurty. Jeden nurt wychodzi ze stanowiska, że w każdym człowieku i w każdym zwierzęciu zarówno wrodzone pozytywne cechy, jak i wrodzone skłonności do agresywnego zachowania. Skłonności te muszą znaleźć swe ujście.Dlatego ważne jest, aby otoczenie dostarczyło odpowiednią ilość sytuacji, umożliwiającym dzieciom, w sposób niewinny wyładowanie agresywnych uczuć.
Wyładowanie agresji, czy to w formie umiarkowanej reakcji, czy też w formie gwałtownego wybuchu nazywa się katharsis czyli „oczyszczenie”.
Drugi nurt teoretyczny zakłada, że człowiek jest od urodzenia dobry. Dopiero otoczenie przez hamowanie jego konstruktywnych sił sprawia, że przybierają one negatywny charakter. Wg pierwszej teorii zło istnieje u dziecka od samego początku. Wg drugiej natomiast zło i agresja są wypaczeniem uczuć pozytywnych, istniejących od urodzenia. W pierwszym przypadku dziecko jest dziedzicznie obciążone złem, a w drugim zostaje nim „zarażone”.
Psychologowie poprzestają na stwierdzeniu, że w każdym człowieku istnieje potencjalnie agresja, a od otoczenia zależy, czy się ona ujawni, kiedy i w jakim stopniu. Pierwsze objawy agresji u małego dziecka to przede wszystkim gwałtowne gesty. Po pewnym czasie odkrywa on użyteczność przedmiotów, na przykład użyteczność łopatki do bicia. W końcu dziecko uczy się, jaką siłę może mieć słowo agresja. Uczenie się nowych form agresji nie oznacza, że uprzednie znikają z repertuaru zachowań.
DWA OBLICZA AGRESJI - def. agresji - jako „działanie do” może przyjmować dwie formy: jedną, którą nazywamy „wyładowaniem” i drugą, którą nazywamy „osiąganiem”.
W pierwszym przypadku chodzi o wyładowanie nieprzyjemnych emocji, takich jak: złość, gniew, lęk. Może to przejawiać się w bardzo różnych formach działania - począwszy od łagodnych form: tańcu, sportu, krzyku, skończywszy na akcie przemocy np. pobicie kolegi bez powodu. Może to być wyładowanie emocji w danym momencie, np: jako bezpośredniej reakcji na zachowanie kolegi lub nauczyciela lub też nieadekwatne do aktualnej sytuacji, wyładowanie „zalegających”, to znaczy emocji ciągle istniejących w organizmie, mimo że sytuacja je wywołująca już minęła, np.: „wyżycie się” na młodszym za niepowodzenia w szkole.
Takie wyładowanie może być skuteczne lub nie, tzn. może zlikwidować powstałe emocje lub przynieść chwilową tylko ulgę. Zależy to między innymi od celu wyładowania, czy jest dobrany adekwatnie do przyczyny, która je wywołała.
Drugą formą agresji jest „osiąganie”, czyli już nie tylko okazywanie swoich uczuć, pokonania trudności, osiągnięcia ważnego dla siebie celu. Może to być dosięgnięcie piersi matki, odebranie zabawki, strzelenie gola, a także chęć zwrócenia na siebie uwagi, ujawnienia swoich pragnień czy problemów, np. dokuczanie komuś, aby sprowokować go do zainteresowania się „dokucznikiem”. Zależnie od możliwości dziecka (czy dorosłego, bo dotyczy to także dorosłych) agresja prowadzi do osiągnięcia celu lub nie. Zależy to najczęściej od formy, jaką przybiera- czy jest społecznie akceptowana, czy też nie. Kiedy nie natrafia na akceptację (nie wchodź tam, bo spadniesz; nie wyrywaj się, jak cię nie pytają)- działanie zostaje zablokowane. Jednakże chęć osiągnięcia celu nie tylko nie zmniejsza się, a wręcz przeciwnie- rośnie i w związku z tym tak, jak poprzednio pojawia się przemoc, czyli „naturalna reakcja ba zagrożenie wolności”.
Przemoc to nie tylko chęć osiągnięcia celu, ale także chęć zniszczenia przeszkody, pokonania jej, a to stwarza możliwość destrukcji, wyrządzania krzywdy.