NAUKA ADMINISTRACJI

Wykład 5 - 03.11.2006

APARATURA POJĘCIOWA STOSOWANA W NAUCE ADMINISTRACJI

wywodzi się z Teorii organizacji i nauki prakseologii.

Profesor Tadeusz Kotarbiński sformułował podstawowe definicje do dziś uważane za klasyczne i także obecnie stosowane.

POJĘCIA PODSTAWOWE

1. pojęcie organizacji - jest niejednoznaczne i występuje w znaczeniu:

• atrybutowym - np.: „w tej bibliotece jest bardzo dobra organizacja” - profesor Kotarbiński wskazywał, że organizacja jest to pewna całość złożona z części i tym się charakteryzująca, że części współprzyczyniają się do powodzenia całości.

• rzeczowym - np.: „uniwersytet jest organizacją” - organizacja to pewna rzecz zorganizowana, będąca całością składającą się z części.

• czynnościowym - np.: „organizacja zebrania była fatalna”

Zbiór ludzi staje się organizacją, gdy spełnione są pewne warunki:

• istnienie wspólnego, zaakceptowanego przez ludzi celu

• współdziałanie ludzi dla osiągnięcia celu

• wymiana informacji, łączność, komunikowanie się ludzi ze względu na współdziałanie

Niekiedy organizację określa się mianem systemu, składającego się z części (podsystemów). Każdy system funkcjonuje w jakimś otoczeniu. Wpływa ono na system i system wpływa na otoczenie. Dzieje się to dzięki istnieniu zespołu wejść i wyjść.

Szczególną formą organizacji jest instytucja. Każda instytucja jest organizacją, ale nie każda organizacja jest instytucją.

2. pojęcie instytucji - zespół ludzi oraz zasobów (aparatury), którą oni się posługują dla realizacji powtarzalnych celów. Różnica pomiędzy instytucją a pozostałymi organizacjami polega na występowaniu powtarzalności celów, dzięki czemu instytucja zyskuje trwały charakter (np.: uniwersytet, Kościół).

Każda instytucja posiada człon kierowniczy, są to więc instytucje kierowane, zarządzane. W instytucji wyróżniamy:

• rdzeń - stanowią go osoby trwale z nią związane, realizujące cele instytucji i otrzymujące za to z reguły wynagrodzenie (np.: rada gminy)

• krąg zewnętrzny - stanowią go osoby powiązane z instytucją w jakimś stopniu, uczestniczące w realizacji celów, bądź przynajmniej nie przeszkadzające w realizowaniu celów. Grupa osób zmienna w jakimś okresie czasu. Osoby to mogą być lub nie podporządkowane kierownictwu instytucji (np.: szkoła podstawowa - rdzeń: nauczyciele, pracownicy - krąg zewnętrzny: uczniowie; szpital - rdzeń: pracownicy, - krąg zewnętrzny: pacjenci; bank - rdzeń: pracownicy - krąg zewnętrzny: klienci.

Typowe przykłady instytucji w systemie administracji publicznej:

organy administracji publicznej wraz z organami pomocniczymi - urzędami (wojewoda - urząd wojewódzki; wójt - urząd gminy), zakłady zdrowotne, instytucje kultury itd.

3. pojęcie działania - dowolne zachowanie się zmierzające do określonego celu. Dowolne tzn. zgodne z wolą działającego. Działaniem będzie także bezczynność o ile brak czynności jest zaplanowany. Działanie ludzkie może mieć różne formy (postaci):

• praca

• uczenie się (zdobywanie wiedzy bądź umiejętności)

• walka

• zabawa

4. pojęcie pracy - definicja pracy wg Kotarbińskiego: stanowi wszelki splot ludzkich czynów, mających charakter pokonywania trudności dla uczynienie zadość czyimś istotnym potrzebom. Jest to działanie będące wynikiem jakiegoś przymusu. Gdyby osoba nie podjęła pracy tzn., że nie zaspokoiłaby czyiś podstawowych potrzeb. Potrzeba utrzymania (zdobycia) pozycji społecznej. Pojęcie pracy w znaczeniu prakseologicznym jest inaczej rozumiane niż na gruncie innych nauk (inaczej niż w ekonomii, socjologii, psychologii, fizyce).

5. pojęcie celu - pożądany, cenny dla działającego stan rzeczy. Pożądany stan rzeczy wyznacza strukturę działania. Można stosować różne kryteria, przeprowadzać typologię celów:

• względem kryterium czasowego można wyodrębnić cel końcowy i cele pośrednie. Łańcuch celów możemy przedstawić graficznie:

C₁ --> C₂ --> C₃ --> C₄--> C_K

Cel pośredni = środek prowadzący do celu

• względem kryterium przedziału w jakim rozpatrujemy działanie możemy wyróżnić cele całej instytucji (partykularne i indywidualne). Cele indywidualne powinny być środkami, dzięki którym może osiągnięty być cel ogólny.

• z punktu widzenia ważności celu można wyróżnić cel główny i cele uboczne. Działający dąży równocześnie do osiągnięcia kilku celów. Jeżeli podejmuje działania dążąc do osiągnięcia w toku tego działania kilku celów, to powinien dokonać hierarchizacji celów (oznaczyć cel główny) a wówczas pozostałe cele staną się celami ubocznymi.

Cel zrealizowany staje się SKUTKIEM DZIAŁANIA Skutki działania mogą być skutkami głównymi działania, jeżeli są efektem osiągnięcia celu głównego. Można mówić o skutkach ubocznych. W toku działania mogą powstać także skutki niezamierzone przez działającego (mogą być pozytywne lub negatywne). Kotarbiński określił je jako pozytywne bądź negatywne niespodzianki.

6. pojęcie kosztów - wszelkie nakłady jakie były niezbędne do zrealizowania celu, a także straty, które zostały poniesione w toku działania chociaż nie były niezbędne do osiągnięcia celu. Koszty działania to wszelkie skutki działania ocenione negatywnie.

Strata występuje wtedy, kiedy poniosło się jakieś koszty, które nie były niezbędne do osiągnięcia jakiegoś celu. Dzieli się je na:

• nieuniknione - powstają niezależnie od działającego

• marnotrawstwo - można było uniknąć gdyby działający dołożył należytych starań.

W prakseologii pojęcie wyniku użytecznego jak i kosztu należy rozumieć bardzo szeroko. Koszt obejmuje koszt nie tylko w sensie materialnym, nie tylko koszt, który daje się wyliczyć w pieniądzu. Koszty moralne są również wliczane do kosztów.

7. pojęcie wyniku użytecznego działania - składają się na niego skutki działania będące efektem realizacji celu głównego, celów ubocznych oraz tzw. pozytywne niespodzianki. Wyniki użyteczne działania są to wszystkie pozytywnie oceniane skutki działania.

CECHY DZIAŁANIA SPRAWNEGO

prakseologia - nauka o sprawnym działaniu.

Działanie jest sprawne - tzn oznacza to, że odpowiada ono pewnym warunkom, które nadają walor sprawności.

Kotarbiński wyróżnił cechy podstawowe i dodatkowe działania sprawnego.

I podstawowe:

• skuteczność - skutecznym nazywamy takie działanie, które prowadzi do skutku zamierzonego jako cel. Działanie skuteczne = działanie celowe (doprowadziło do zamierzonego celu). Można rozpatrywać działania z punktu widzenia skuteczności, co pozwala nam na typologię działań.

Można wyróżnić:

- działanie skuteczne (odnosi się do działań, których skuteczność jest niestopniowana)

- działanie nieskuteczne (odnosi się do działań, których skuteczność jest niestopniowana)

- działania mniej bądź bardziej skuteczne - skuteczność stopniowalna oznacza, że są pewne cele o charakterze stanów idealnych, do których można się zbliżyć, ale których na ogół nie da się osiągnąć w 100%.

- działania obojętne z punktu widzenia skuteczności - nie mają wpływu na realizację celu (splot działań, które nie mają znaczenia dla osiągnięcia celu)

- działania przeciwskuteczne - odmiana działań nieskutecznych, utrudniają osiągnięcie celu lub uniemożliwiają osiągnięcie go.

Próg skuteczności - z reguły aby osiągnąć cel należy podjąć działania dostatecznie intensywne (energiczne). Próg skuteczności oznacza stopień intensywności działania, poniżej którego działanie staje się nieskuteczne.

Skuteczność wśród cech podstawowych jest cechą najważniejszą. Żeby działanie uznać za sprawne musi być ono przynajmniej w jakimś stopniu skuteczne. Działanie nieskuteczne nie jest nigdy działaniem sprawnym.

• korzystność

• ekonomiczność

II dodatkowe:

• prostota

• energiczność

• czystość

• niezawodność

• udatność (coś jest udane).

3

---