Gramatyka języka niemieckiego


Język niemiecki - Schwache Verben

Czasowniki słabe



Przykładem czasownika słabego jest czasownik "machen" (robić).

mach
en
   
               
rdzeń końcówka bezokolicznika

      Czasowniki słabe w czasie teraźniejszym odmieniają się przez dodanie odpowiedniej końcówki do rdzenia czasownika:

Singular
(liczba pojedyncza)

Plural
(liczba mnoga)

ich mache

wir machen

du machst

ihr macht

er/sie/es macht

sie machen

Sie machen



      Czasowniki słabe odmieniają się regularnie w czasie teraźniejszym oraz tworzą w sposób regularny formy Präteritum oraz Partizip Perfekt. Znaczy to, że w przeciwieństwie do mocnych nie tworzą one przegłosu.

Formy
Präteritum oraz Partizip Perfekt tworzone są przez dodanie:

......-
te do rdzenia czasownika dla form czasu Präteritum

ge- .... - t do rdzenia czasownika dla Partizip Perfekt

Infinitiv          Präteritum          Partizip Perfekt
mach
en   machte          gemacht

Język niemiecki - Imperativ

Tryb rozkazujący



      W języku niemieckim możemy utworzyć następujące formy trybu rozkazującego:

2 osoba liczby pojedynczej    Geh!
2 osoba liczby mnogiej    Geht!

forma
grzecznościowa Sie    Gehen Sie!

  • Tworzenie trybu rozkazującego dla 2 osoby l. p.

  • poprzez odrzucenie końcówki odmiany 2 os. l. p. i pominięcie zaimka osobowego:



du sag
st > Sag! (przykład czasownika słabego)
du sprich
st > Sprich! (przykład czasownika mocnego)

UWAGA: W trybie rozkazującym czasowniki mocne nie mają przegłosu. Dlatego mówimy:
du schläf
st ale: Schlaf!
du läufst ale: Lauf!

      
Natomiast "e" w rdzeniu czasownika zmienia się w "i" lub "ie".
Pierwotnie do form trybu rozkazującego dodawano zawsze końcówkę -e. Obecnie czynimy tak w przypadku form trybu rozkazującego, które po odrzuceniu końcówki 2. os. l. p. trudno byłoby wymówić. Do tej grupy należą czasowniki, których rdzeń kończy się na -d-, -t-, -ig oraz rechnen, öffnen.

  • Tworzenie trybu rozkazującego dla 2 osoby l. mn.

  • od formy 2 os. l. mn. poprzez pominięcie zaimka osobowego:



ihr sag
t > Sagt!
ihr sprech
t > Sprecht!

  • Tryb rozkazujący dla formy grzecznościowej "Sie" tworzymy przez zamianę na szyk przestawny. Forma czasownika pozostaje bez zmian:



Sie sagen
> Sagen Sie!
Sie sprechen
> Sprechen Sie!

      Odstępstwa od tych zasad obserwujemy przy tworzeniu trybu rozkazującego czasowników posiłkowych "haben", "sein" i "werden":

2 os. 
l. p.  du hast > Hab!   du bist > Sei!   du wirst > Werde!
2 os.  l. mn.  ihr habt > Habt!  ihr seid > Seid!   ihr werdet > Werdet!

forma grzecznościowa:

Sie haben Haben Sie! Si
e sind Seien Sie! Sie werden Werden Sie!

Trennbare Verben
Czasowniki rozdzielnie złożone



      
Czasowniki rozdzielnie złożone rozpoczynają się na sylabę akcentowaną. Przedrostkiem jest przyimek lub przysłówek (por. też: Untrennbare Verben; Verben, die trennbar und untrennbar sind).

Przykłady:

anfangen - rozpoczynać się
Der Film
fängt um 20 Uhr an.
aufmachen - otwierać
Machen Sie bitte das Fenster auf!
aufschreiben - zapisywać
Der Kellner
schreibt die Bestellung auf.
fernsehen - oglądać telewizję
Ich
sehe jeden Abend fern.
einkaufen - robić zakupy
Wir
kaufen immer am Wochenende ein.
stattfinden - odbywać się
Der Fotokurs
findet von 16 bis 18 Uhr statt.



Przy tworzeniu
Partizip Perfekt -ge- występuje po przedrostku, np.

aufschreiben - zapisywać             Der Kellner hat die Bestellung aufgeschrieben.
fernsehen - oglądać telewizję       In den Ferien habe ich jeden Abend ferngesehen.
einkaufen - robić zakupy             Wir haben für die ganze Woche eingekauft.



UWAGA:

      W zdaniach
podrzędnych, gdzie czasownik występuje na końcu zdania (tzw. szyk końcowy) przedrostek piszemy łącznie

Wenn ich nach Hause zurückkehre, ....
Als ich nach Hause zurückkehrte, ....
Als ich nach Hause zurückgekehrt bin, ....
Nachdem ich nach Hause zurückgekehrt war, ....

Wenn ich nach Hause wieder zurückkehren werde, .....

Język niemiecki - Verben, die trennbar und untrennbar sind

Czasowniki rozdzielnie lub nierozdzielnie złożone



      Niektóre czasowniki odmieniają się w zależności od znaczenia albo w sposób rozdzielnie, albo nierozdzielnie złożony. Do tej grupy zaliczamy czasowniki, rozpoczynające się od przedrostków:

  • durch-

  • über-

  • unter-

  • um-

  • wieder-



      Czasownik jest rozdzielnie złożony, jeżeli przedrostek jest akcentowany. Czasownik ma wtedy "pierwotne", "dosłowne" znaczenie, np. durchbrechen - przełamać.

      Jeżeli akcent nie przypada na przedrostek, czasownik jest nierozdzielnie złożony. Czasowniki te zatraciły swe pierwotne znaczenie, często też mają znaczenie przenośne, np. durchbrechen - przedrzeć się przez coś.

Dla porównania:

wiederholen
> ich hole etwas wieder - przynieść coś z powrotem

wiederholen
> ich wiederhole etwas - powtarzać coś

unterhalten
> ich halte etwas unter - podtrzymywać, podstawiać

(sich) unterhalten
> ich unterhalte mich mit jemandem - rozmawiać z kimś;

także:

(sich)
(gut/schlecht) unterhalten - bawić się

etwas (Beziehungen) unterhalten -
podtrzymywać (kontakty)

Język niemiecki - Reflexive Verben

Czasowniki zwrotne



Polskie czasowniki zwrotne nie
muszą być zwrotne w języku niemieckim (i odwrotnie), np:

sich erinnern an
(+ Akk.) - przypominać sobie coś

sich setzen - siadać

sich
unterhalten über (+ Akk.) - rozmawiać o

      Przy odmianie czasownika
zwrotnego w języku niemieckim każdej osobie odpowiada inna forma zaimka zwrotnego. Porównaj:

ich wasche mich

ja myję się

du wäschst dich

ty myjesz się

er, sie, es wäscht sich

on, ona, ono myje się

wir waschen uns

my myjemy się

ihr wascht euch

wy myjecie się

sie waschen sich

oni myją się

Sie waschen sich

(forma grzecznościowa)

  • Odmiana czasownika zwrotnego z zaimkiem zwrotnym w IV przypadku

    Największą grupę stanowią czasowniki zwrotne z zaimkiem zwrotnym w IV przypadku (Akkusativ).

    sich fühlen - czuć się

    ich fühle
    mich

    du fühlst
    dich

    er, sie, es fühlt
    sich

    wir fühlen
    uns

    ihr fühlt
    euch

    sie fühlen
    sich

    Sie fühlen
    sich

  • Oddzielną grupę stanowią czasowniki zwrotne w połączeniu z zaimkiem zwrotnym w III przypadku (Dativ). W zdaniu z takim czasownikiem znajduje się zawsze oprócz zaimka zwrotnego dowolne dopełnienie w IV przypadku (Akkusativobjekt), oznaczone w poniższych zdaniach kursywą. Zaimek zwrotny w III przypadku oznaczono tłustym drukiem.

    Ich habe mir das Rauchen abgewöhnt.
    Wir haben
    uns die Ausstellung angesehen.

    Odmiana czasownika zwrotnego z zaimkiem zwrotnym w III przypadku

    sich etwas ansehen - oglądać

    ich sehe mir den Film an

    du siehst dir den Film an

    er sieht sich den Film an

    wir sehen uns den Film an

    ihr seht euch den Film an

    sie sehen sich den Film an

    Sie sehen sich den Film an

    W zdaniach zawierających czasownik zwrotny z zaimkiem zwrotnym w IV przypadku sam zaimek zwrotny jest dopełnieniem (lub występuje dodatkowo Präpositionalobjekt).


    Niektóre czasowniki występują w zależności od kontekstu albo z zaimkiem zwrotnym w III, albo w IV przypadku, lub też zupełnie bez zaimka zwrotnego.

    Ich wasche mich. - Myję się. (Akkusativ)

    Wasch dir bitte die Hände vor dem Essen. -
    Umyj proszę ręce przed jedzeniem. (Dativ)

    Die Mutter wäscht das Kind. - Matka myje dziecko.
    (bez zaimka zwrotnego)


    Niektóre czasowniki mogą, ale nie muszą być używane jako zwrotne, w zależności od znaczenia, np.

    • etwas kaufen - kupować; sich etwas kaufen - coś sobie kupić

    • sich vorstellen - przedstawić się; jemand(en) vorstellen - przedstawić kogoś


  • Czas przeszły Perfekt oraz Plusquamperfekt czasowników zwrotnych tworzymy zawsze za pomocą czasownika "haben?:

    • Ich habe mich über sein Verhalten geärgert.

    • Wir haben uns für die Reise nach Majorka entschieden.

    • Er hat sich das linke Bein gebrochen.

    • Sie hat sich zum Geburtstag eine Puppe gewünscht.

Język niemiecki - Die Tempora: Perfekt



      Czas przeszły Perfekt tworzymy poprzez użycie czasownika posiłkowego "haben" lub "sein" w formie osobowej w czasie teraźniejszym w połączeniu z formą Partizip Perfekt danego czasownika, np.
Ich bin nach Hause gegangen. (Poszłam do domu)
Ich habe auf dich
gewartet. (Czekałam na ciebie)
(Porównaj: odmiana czasowników "haben" i
"sein" w czasie teraźniejszym - Hilfsverben)

  • Partizip Perfekt czasowników słabych tworzymy w sposób regularny, tj. przez dodanie
    ge- .... -t do rdzenia czasownika, np.
    Infinitiv Partizip Perfekt
    mach |en
    ge|mach|t

  • Czasowniki mocne tworzą Partizip Perfekt w sposób nieregularny. W odróżnieniu od czasowników słabych zachodzi zmiana w rdzeniu czasownika. (Oznacza to, że należy przyswoić je sobie za pomocą nauki pamięciowej).
    Forma Partizip Perfekt w przypadku czasowników mocnych rozpoczyna się na ge-, zaś kończy na -en (w odróżnieniu od końcówki -t u czasowników słabych).

  • Formy Partizip Perfekt najważniejszych czasowników mocnych, czasowników modalnych oraz nieregularnych zostały zmieszczone w oddzielnym rozdziale.

    UWAGA:

          Czas Perfekt czasowników modalnych,
    występujących jako posiłkowe tworzymy przez użycie formy osobowej czasu teraźniejszego czasownika posiłkowego haben w połączeniu z bezokolicznikiem danego czasownika modalnego, np.
    Ich habe gestern bis 18 Uhr arbeiten müssen.
    (Musiałem wczoraj pracować do godz. 18)

Język niemiecki - Die Tempora: Plusquamperfekt



      Czas przeszły Plusquamperfekt tworzymy przez użycie użycie czasowników posiłkowych "haben" i "sein" w Präteritum (hatte, war) w połączeniu z formą Partizip Perfekt. (Porównaj: odmiana czasowników "haben" i "sein" w czasie Präteritum - Hilfsverben)

      
Partizip Perfekt czasowników słabych tworzymy w sposób regularny, tj. przez dodanie
ge- .... -t do rdzenia czasownika, np.

Infinitiv Partizip Perfekt
mach
en gemacht

      
Czasowniki mocne tworzą Partizip Perfekt w sposób nieregularny.(Oznacza to, że należy przyswoić je sobie za pomocą nauki pamięciowej). W odróżnieniu od czasowników słabych zachodzi zmiana w rdzeniu czasownika.

      Forma
Partizip Perfekt w przypadku czasowników mocnych rozpoczyna się na ge- , zaś kończy na -en (w odróżnieniu od końcówki - t u czasowników słabych).

      Formy
Partizip Perfekt najważniejszych czasowników mocnych, czasowników modalnych oraz nieregularnych zostały zamieszczone w oddzielnym rozdziale.

UWAGA:

      Czas Plusqua
mperfekt czasowników modalnych tworzymy przez użycie formy osobowej czasu Präteritum czasownika posiłkowego haben w połączeniu z bezokolicznikiem danego czasownika modalnego, np.

Ich hatte gestern bis 18 Uhr arbeiten müssen.
(Musiałem wczoraj pracować do godz. 18)

Język niemiecki - Die Tempora: Futur I und II

  • Futur I

          Czas przyszły Futur I tworzymy przez użycie formy osobowej czasu teraźniejszego czasownika posiłkowego "werden" w połączeniu z bezokolicznikiem:

ich werde lernen (będę się uczyć)
du wirst lernen
er/sie/es wird lernen
wir werden lernen
ihr werdet lernen
sie werden lernen
Sie werden lernen



      Czasu Futur I używamy przy opisywaniu czynności, która nastąpi w przyszłości oraz dla wyrażenia przypuszczenia (wtedy zdanie w Futur I odnosi się do teraźniejszości).

  • Futur II

          Czas przyszły Futur II tworzymy przez użycie formy osobowej czasu teraźniejszego czasownika posiłkowego "werden" w połączeniu z Partizip Perfekt + "haben" lub "sein":

ich werde abgefahren sein
du wirst abgefahr
en sein
er/sie/es wird abgefahren sein
wir werden abgefahren sein
ihr werdet abgefahren sein
sie werden abgefahren sein
Sie werden abgefahren sein

ich werde (das Buch) gelesen haben
du wirst (das Buch) gelesen haben
er/sie/es wird (das Buch) gelesen haben
wir werden (das Buch) gelesen haben
ihr werdet (das Buch) gelesen haben
sie werden (das Buch) gelesen haben
Sie werden (das Buch) gelesen haben



      Czasu
Futur II używamy przy opisywaniu czynności, która ma się zakończyć w przyszłości, także dla wyrażenia przypuszczenia (wtedy zdanie w Futur II odnosi się do przeszłości).

Język niemiecki - Passiv

Strona bierna



      W języku niemieckim do tworzenia strony biernej używamy formy osobowej czasownika posiłkowego "werden" w połączeniu z Partizip Perfekt dowolnego czasownika.

UWAGA:

      Przy tworzeniu strony biernej w czasach
Perfekt, Plusquamperfekt oraz Futur II używamy formy worden, podczas gdy Partizip Perfekt czasownika werden brzmi geworden.

PASSIV

Präsens
Präteritum
Perfekt
Plusquamperfekt
Futur I
Futur II

Das Kind wird gewaschen
Das Kind
wurde gewaschen
Das Kind
ist gewaschen worden
Das Kind
war gewaschen worden
Das Kind
wird gewaschen werden
Das Kind
wird gewaschen worden sein



UWAGA:


      Należy odróżnić zdania w stronie biernej w czasie teraźniejszym (Präsens) od zdań w czasie przyszłym Futur I.

Porównaj:

Das Zimmer wird aufgeräumt. (
Passiv)
Anna wird aufräumen.
(Futur I)

Język niemiecki - Die Partizipialkonstruktion



      - tworzymy przez połączenie z innymi określeniami Partizip Präsens lub Partizip Perfekt, które występują w tym wypadku w roli przydawki. Die Partizipialkonstruktion występuje z racji swoich funkcji pomiędzy rodzajnikiem a rzeczownikiem, do którego sie odnosi (rzadziej, gdy nie używamy rodzajnika, bezpośrednio przed danym rzeczownikiem).

      
Partizip Präsens tworzymy przez dodanie do bezokolicznika końcówki -d. (Co do tworzenia Partizip Perfekt - porównaj czasowniki słabe i mocne).
Jako przydawka
Partizip Präsens bądź Partizip Perfekt przyjmują końcówkę odpowiednią do rodzaju określanego rzeczownika, to znaczy odmieniają się jak przymiotnik.

      
Zaimek zwrotny zachowujemy wyłącznie przy tworzeniu Partizip Präsens od czasowników zwrotnych, np. die sich sehr schell verbreitende Krankheit - szerząca się bardzo szybko choroba; ale: das von ihm verbreitete Gerücht - rozprzestrzeniona przez niego pogłoska.

Język niemiecki - Das Gerundivum



Das Gerundivum jest konstrukcją, którą tworzymy od Partizip Präsens + "zu", np.

lösen
lösend die zu lösenden Aufgaben
(zadania, które należy rozwiązać)

beantworten
beantwortend die zu beantwortenden Fragen
(pytania, na które
trzeba odpowiedzieć).

      W tego typu konstrukcjach "zu" występuje przed Partizip Präsens, za wyjątkiem czasowników rozdzielnie złożonych, np.

Anerkennen anerkennend die anzuerkennenden Leistungen
(osiągnięcia godne uznania).

Język niemiecki - Das Genus

  1. W języku niemieckim występują 3 rodzaje gramatyczne rzeczownika: rodzaj męski - Maskulinum (männlich), rodzaj żeński - Femininum (weiblich), rodzaj nijaki - Neutrum (sächlich). Każdemu z rodzajów odpowiada inny rodzajnik określony - por. odmiana rodzajnika określonego i nieokreślonego przez przypadki.

    • der Mann (mężczyzna)- rodzaj męski

    • die Frau (kobieta) - rodzaj żeński

    • das Kind (dziecko) - rodzaj nijaki

  1. Rodzaj gramatyczny rzeczownika nie musi się zgadzać z rodzajem naturalnym.

    Przykłady:

    • das Mädchen - dziewczyna

    • das Fräulein - panna, panienka

  1. Rodzaj gramatyczny rzeczownika w języku niemieckim nie musi pokrywać się z rodzajem tego rzeczownika w języku polskim, np.:

    • die Katze - kot

    • der Löffel - łyżka

    • die Gabel - widelec

    • das Messer - nóż.

Język niemiecki - Temporale Adverbien

damals - wtedy, wówczas

früher - wcześniej

ehemals, ehedem- dawniej, niegdyś, ongiś

kürzlich, neulich, vor kurzem - niedawno

gerade, (so)eben - właśnie, akurat, dokładnie


jetzt - teraz

nun - teraz, obecnie von ~ an - od tej pory

heute - dzisiaj

heutzutage - dzisiaj, w dzisiejszych czasach



bald - wkrótce

gleich - natychmiast, zaraz, tuż ( ~ danach - tuż po)

sofort - natychmiast

morgen - jutro

übermorgen - pojutrze

einmal - pewnego razu, niegdyś, kiedyś; także: raz

später - później

künftig - w przyszłości

zuerst..., dann... - najpierw..., potem...

zunächst - przede wszystkim, najpierw, naprzód, na razie

vorher, zuvor - przedtem

dann - potem, później; wtedy

danach - następnie, potem, później

da - gdy, kiedy

nachher - później, potem, następnie

hinterher - potem, poniewczasie

zuletzt - ostatnio

schließlich - w końcu

inzwischen - tymczasem

bisher - dotychczas, dotąd, do tej pory

seitdem - od tego czasu, odkąd



nie - nigdy

niemals - nigdy, ani razu

selten - rzadko

kaum - dopiero co, ledwie, zaledwie, prawie nigdy

fast nie - prawie nigdy



manchmal - czasami

ab und zu - od czasu do czasu

öfter(s) - częściej, kilkakrotnie, nieraz

oft, häufig - często

meistens - najczęściej

fast immer - prawie zawsze

immer - zawsze, ciągle, wciąż, nieustannie

ständig - stale, ciągle, wciąż, nieprzerwanie

jederzeit - zawsze, o każdej porze, w każdym czasie

stets - stale, ciągle, ustawicznie

einmal, zweimal, dreimal ... - raz, dwa razy, trzy razy

einmal die Woche, zweimal die Woche - raz w tygodniu, dwa razy w tygodniu

jedesmal - za każdym razem

mehrmals - wielokrotnie

wieder - znowu

erneut - na nowo

täglich - codziennie

wöchentlich - co tydzień

monatlich - co miesiąc

jährlich - co roku

montags - w poniedziałki; dienstags - we wtorki

morgens - rano (każdego dnia rano), z rana; nie mylić z: am Morgen -
rano, np. gestern am Morge
n - wczoraj rano

mittags -w południe (zwykle, każdego dnia)

nachmittags -po południu (zwykle, każdego dnia)

abends - wieczorem, wieczorami (zwykle, każdego dnia)



früh  >spät - wcześnie < > późno

erst  > schon (bereits) - dopiero < > już

lange - długo

längst - dawno, od dawna

weiterhin - nadal, dalej

monatelang - (całymi) miesiącami, przez wiele miesięcy

jahrelang - (całymi) latami, przez wiele lat

Język niemiecki - Modale Adverbien



      - są tworzone często od przymiotników i mogą być wówczas stopniowane (stopniowanie przysłówków zostało omówione razem ze stopniowaniem przymiotnika (por Das Adjektiv - Komparation). Do tej grupy zaliczamy ponadto wiele przysłówków nie pochodzących od przymiotników.

Mogą one określać:



sposób, w jaki zachodzi dana czynność

PYTANIA: Wie? Auf welche Art und Weise?

absichtlich - na umyślnie

anders - inaczej

auswendig - na pamięć

geradeso - właśnie tak, nie inaczej, tak samo

gern - chętnie

glücklicherweise - szczęśliwie

möglicherweise - możliwie

natürlich - oczywiście

teilweise - częściowo

umsonst - za darmo

vergebens - na próżno



stopień, w jakim zaszła bądź zajdzie jakaś czynność

PYTANIA: Wie? In welchem Grade?

außerordentlich - wyjątkowo

allzu, zu - zbyt

beinahe - prawie, bez mała, omal nie

etwas - trochę

fast - prawie

ganz - zupełnie

gänzlich - całkowicie

mehr ... als - bardziej... niż

nur - tylko

sehr - bardzo

so...wie - tak.... jak

ungewöhnlich - niezwykle

viel - dużo

wenig - mało

ziemlich - dosyć



pozytywny stosunek mówiącego do treści wypowiedzi

allerdings - jednak

auf jeden Fall - w każdym wypadku

bestimmt - na pewno

freilich - naturalnie, oczywiście, ma się rozumieć, wprawdzie, co
prawda, prawdę mówiąc

gewiß - zapewne, na pewno, pewnie

ja - tak; przecież; tylko; ba, co więcej, nawet

natürlich - oczywiście

sicher - na pewno, zapewne, pewnie, niezawodnie

tatsächlich - rzeczywiście

unbedingt - koniecznie

wirklich - naprawdę

zweifellos, zweifelsohne - bez wątpienia, niewątpliwie, bezsprzecznie



negatywny stosunek mówiącego do treści wypowiedzi

durchaus nicht - na pewno nie

gar nicht - wcale

im Gegenteil - przeciwnie

keineswegs, keinsesfalls, auf keinen Fall - w żadnym wypadku

nein - nie

nie, niemals - nigdy

wirklich nicht - naprawdę nie



wątlipowość

allenfalls - w najgorszym, w ostatecznym razie, od biedy, co najwyżej, ewentualnie, może

etwa - około

höchstens - najwyżej

kaum - prawie, prawie nie

mindestens - przynajmniej, co najmniej, lekko licząc

möglicherweise - być może

ungefähr - około

vermutlich - przypuszczalnie

vielleicht - może

wahrscheinlich - prawdopodobnie

wenigstens - przynajmniej, co najmniej, choć, chociaż

wohl - tu: chyba, bodaj, pewnie, może, widocznie; wprawdzie

Język niemiecki - Präpositionen mit dem Akkusativ

Przyimki występujące z IV przypadkiem (Akkusativ)