GRAMATYKA

CZASOWNIK `być'

 W jezyku tureckim jako taki czasownik być nie istnieje. W jego miejsce uzywa sie czasownika "olmak"- zostać. 

	-Iyor	-Ir	-EcEk	-DI
ben	ol-uyor-um	o-lur-um	ol-acağ-ım	ol-du-m
sen	ol-uyor-sun	ol-ur-sun	ol-acak-sın	ol-du-n
o	ol-uyor	ol-ur	ol-acak	ol-du
biz	ol-uyor-uz	ol-ur-uz	ol-acağ-ız	ol-du-k
siz	ol-uyor-sunuz	ol-ur-sunuz	ol-acak-sınız	ol-du-nuz
onlar	o-luyor-lar	olur	ol-acak(lar)	ol-du(lar)

Egzystencjalne "jest" wyrazamy za pomoca slowka  "var", zaprzeczamy za pomoca "yok".

Przyklady:

Ekmek var mı?	Czy jest chleb?
Evet, var.	Tak, jest.
Çay içen var mı?	Czy jest ktosö kto chcialby herbaty?
Yok.	Nie ma.
Bu  şehirde bir cami yok mu?	Nie ma w tym miescie meczetu?
Bu  şehirde bir cami var.	W tym miescie jest meczet.

Końcowki osobowe:

ben	-(y)Im
sen	-sIn
o	-DIr
biz	-(y)Iz
siz	-sInIz
onlar	-lAr(dir)

po samogloskach uzywamy podanej w nawiasach formy  z "y"np.

ben	Hastayım	Jestem chory
sen	Hastasın	Jestes chory
o	Burada(dır)	On/ona/ono jest tutaj
biz	Evdeyiz	Jestesmy w domu
siz	Mutlusunuz	Jestescie szczesliwi
onlar	İyiler(dir)	Oni sa dobrzy.

CZASOWNIK "mieć"

Tworzymy za pomocą:

rzeczownik + koncówka posesywna + var (jest, znajduje się)

(Bir) ev-im var	mam dom
(Bir) kitab-ın var	masz książkę
(Bir) arkadaş-ı var	on/ona/ono ma przyjaciela
(Bir) araba-mız  var	mamy samochód
vaktiniz var	macie czas
çocukları var	oni mają dzieci

lub z zaimkiem dzierżawczym: 

(benim) ev-im var	mam dom
(senin) kitab-ın var	masz ksiazkę
(onun) arkadaş-ı var	on/ona/ono ma przyjaciela
(bizim) araba-mız  var	mamy samochód
(sizin)  vaktiniz var	macie czas
(onların) çocukları var	oni mają dzieci

Aby utworzyć pytanie dodajemy partykulę  pytającą mI:

Kitab-ın var mı?     Czy masz książkę
Vaktininiz var mı?   Czy macie czas?

Charakterystyka języka

O języku

Jezyk turecki jest klasyfikowany do rodziny jezykow uralo-altajskich, nastepnie nalezy do grupy jezykow tureckich ,a blizej jezykow oguzyjskich. Jest jezykiem aglutacyjnym, czyli do trzonu "dolepiane" sa morfemy(jakby sylabki), ktore nosza odpowiednie znaczenie, np.:

ev	dom/mieszkanie
ev-ler (l.mn.)	domy/mieszkania
ev-ler-im (POSS)	moje domy/moje mieszkania
ev-ler-im-de (LOK)	w moich domach/w moich mieszkaniach

 Budowa zdania w jezyku tureckim to SOV. To znaczy, ze czasownik w jezyku tureckim stoi na ostatniej pozycji. Dla porownania w jezyku polskim, niemieckim czy angielskim to SVO.

SVO (polski)- Jutro razem z moim kolega idę do kina.

SOV (turecki) - Jutro razem z moim kolega do kina idę.

W Języku Tureckim nie rozróżnia sie miedzy rodzajami w 3 os.lp.

on, ona, ono = o

Czas Terazniejszy - Iyor

Czasowniki w jezyku tureckim w bezokoliczniku posıadaja koncowke -mEk (-mak, - mek).

Czasu terazniejszego -Iyor uzywamy do wyrazenia czynnosci wykonywanych w danym momencie. Jak rowniez mozemy nim sie posluzyc by wyrazic czynnosc w przyszlosci np.

 

Yarın/Gelecek hafta cinemaya gidiyorum. Jutro/W przyszlym tygodniu ide do kina.

 

 

Koniugujemy wg duzej harmonii samogloskowej:

 

a, ı - ı

o, u - u

e, i - i

ö, ü - ü

***WZOR:  rdzen czasownika+ -Iyor + koncowka osobowa

gel-mek - isc, przyjsc	götür-mek - zaniesc odniesc	yap-mak- robic	oyn-a-mak - grac bawic sie, tanczyc
gel-iyor-um gel-iyor-sun gel-iyor gel-iyor-uz gel-iyor-sunuz gel-iyor-lar	götür-üyor-um götür-üyor-sun götür-üyor götür-üyor-uz götür-üyor-sunuz götür-üyor-lar	yap-ıyor-um yap-ıyor-sun yap-ıyor yap-ıyor-uz yap-ıyor-sunuz yap-ıyor-lar	oyn-u-yor-um oyn-u-yor-sun oyn-u-yor oyn-u-yor-uz oyn-u-yor-sunuz oyn-u-yor-lar

 

 Jesli rdzen czasownika konczy sie na samogloske ulega ona zmiekczeniu stosownie
wg  harmoni samogloskowej (a->u patrz oynamak)

Czas przeszly - (y)DI

Czasu przeszlego  -DI używamy do wyrażenia czynności, które mialy miejsce w przeszlości, np.

Dün sinemadaydim.	Wczoraj bylem/bylam w kinie.
Dün sinemaya gittim.	Wczoraj poszedlem/am do kina.
Sınavdan iyi bir not aldım.	Dostalem dobrą ocenę z egzaminu.
Annen artık geldi mi?	Czy twoja mama już przyszla?
Hayır,  gelmedı.	Nie, nie przyszla.

Po spólgloskach takich jak k, t, p, ś   dodajemy  -tI. Odmieniamy wg dużej HS.

***WZÓR

 rdzeń  + DI + końcówka osobowa

gel-mek -iść, przyjść	yap-mak- robić	götür-mek - zanieść, odnieść	oynamak- grać, bawić się
gel-di-m gel-di-n gel-di gel-di-k gel-di-niz gel-di-ler	yap-tı-m yap-tı-n yap-tı yap-tı-k yap-tı-nız yap-tı-lar	götür-dü-m götür-dü-ün götür-dü götür-dü-k götür-dü-nüz götür-dü-ler	oyna-dı-m oyna-dı-n oyna-dı oyna-dı-k oyna-dı-nız oyna-dı-lar

 

Czas Przyszły -EcEk (Gelecek Zaman)

Czasu przyszlego uzywa sie do okreslenia wykonywanych czynnosci  w przyszlosci. W Jezyku Tureckim tworzy sie za pomoca morfemu - EcEk

***WZOR

trzon czasownika + EcEk + kocowka osobowa

Po dodaniu koncowki k -> ğ

 

Yap-acağ-ım. Bede robic.

Gel-eceğ-ım. Przyjde.

gel-mek -isc, przyjsc	götür-mek zaniesc odniesc	yap-mak- robic	oyna-mak  grac, bawic sie, tanczyc
gel-eceğ-im gel-ecek-sin gel-ecek gel-eceğ-iz gel-ecek-siniz gel-ecek-ler	götür-eceğ-im götür-ecek-in götür-cek götür-eceğ-iz götür-ecek-siniz götür-ecek-ler	yap-acağ-ım yap-acak-sın yap-acak yap-acağ-ız yap-acak-nız yap-acak-lar	oyna-yacağ-ım oyna-yacak-sın oyna-yacak oyna-yacağ-ız oyna-yacak-sınız oyna-yacak-lar

Czas Terazniejszy -Ir (Geniş Zaman)

Czas terazniejszy -Ir mozemy porownac z czasem present simple w jezyku angielskim. Za jego pomoca wyrazamy chynnosci powtarzajace sie, ktore na ogol wykonujemy lub z przyzwyczajenia.

*WZOR : trzon czasownika + -Ir + koncowka osobowa

gel-mek	götür-mek	bak-mak	oyna-mak
gel-ir-im gel-ir-sin gel-ir gel-ir-iz gel-ir-siniz gel-ir-ler	götür-ür-üm götür-ür-sün götür-ür götür-ür üz götür ür-sünüz götür ür-ler	bak-ar-ım bak-ar-sın bak-ar bak-ar-ız bak-ar-sınız bak-ar-lar	oyna-r-ım oyna-r-sın oyna-r oyna-r-ız oyna-r-sınız oyna-r-lar

Harmonia Samogłoskowa

W języku tureckim obowiązuje tak zwana harmonia samogłoskowa(HS), czyli po samogłoskach przednich  (a, ı, o, u) następują przednie, a po samogłoskach tylnich (e, i, ö, ü) tylnie. Co sie pod tym rozumie, ze np. po a, o czy u nie może nastąpić e, ö, lub ü. Rozróżnia sie miedzy małą  i dużą HS. 

Mała:

a, ı, o, u	→ a
e, i, ö, ü	→ e

 Duża:

a, ı	→ ı
o, u	→ u
e, i	→ i
ö, ü	→ ü

 Przykłady:

 ev- ler (domy) nieprawidlowo: *ev-lar

el- ler (rece) nieprawidlowo: *el- lar

ev- im (moj dom)

adam- lar (mezczyzni)

bayan-lar (kobiety)

can- ım (can-dusza, moja duszo= kochanie)

aşk- ım (kochanie) 

Liczba Mnoga

Liczbę mnoga tworzy sie za pomocą morfemu -lAr. Podlega on malej harmonii samogłoskowej, czyli możliwe formy to -ler, -lar w zależności od tego czy ostatnia samogłoska w wyrazie była z grupy, przednich czy tylnich samogłosek.

Przyklady:

ev	dom
göz	oko
defter	zeszyt
bayan	kobieta
araba	samochod
lamba	lampa

ev-ler	domy
göz-ler	oczy
defter-ler	zeszyty
bayan-lar	kobiety
araba-lar	samochody
lamba-lar	lampy

Liczebniki

1- bir	11 - on bir	21 - yirmi bir	101 -  yüz bir
2 - iki	12 - on iki	22- yirmi iki	200 - iki yüz
3 - üç	13 - on üç	30 - otuz	300 - üç yüz
4 - dört	14 - on dört	40 - kırk	1000 - bin
5 - beş	15 - on beş	50 - elli	1001 - bin bir
6 - altı	16 - on altı	60 - altmış	1100 - bin yüz
7 - yedi	17 - on yedi	70 - yetmiş	2000 - iki bin
8 - sekiz	18 - on sekiz	80 - seksen	1 000 000 bir milyon
9 - dokuz	19 - on dokuz	90 - doksan	1 000 000 000 bir milyar
10 - on	20 - yirmi	100 - yüz (*nie bir yüz)

Pytania (Sorular)

Partykula mI

By zadac pytanie uzywamy partykuly pytajacej mI (mi, mı, mu, mü), ktora odpowiada polskiemu "czy", jednak w jezyku tureckim jest obowiazkowa jak tylko chcemy zadac pytanie co w jezyku polskim nie zawsze tak jest.

Przyklady:

Görüyor muyum? Czy widze?

Gelecek misin? Czy przyjdziesz?

Gülüyor mu? Czy on/ ona/ ono sie smieje?

Gelir miyiz? Czy przyjdziemy?

Bakabilir misiniz? Czy moze pan/pani spojrzec?/ Czy mozecie spojrzec?

Yazdılar mı? Czy napisali?

Zaimki pytajace

kaç?	ile?
ne?	co?
kim?	kto?
kimin?	czyje?
hangi?	ktory?
niçin?	dlaczego?
ne zaman?	kiedy?
nasıl?	jak?

Tryb Rozkazujacy

2. os. lp	gel!	Chodz!, przyjdz!
3. os. lp	gel-sin!	Niech przyjdzie!
2. os. lp	gel-in!	Przyjdzcie, chodzcie!/
3. os. lp	gel-sinler!	Niech oni przyjda!

Forma grzecznosciowa:

gel-iniz!               Niech Panstwo/Pan/Pani/ przyjd

Z przeczeniem:

2. os. lp        Gelme!                Nie przychodz!
3. os. lp        Gelme-sin!           Niech nie przychodzi!
2. os. lp        Gelme-yin!           Nie przychodzcie!
3. os. lp        Gelme-sinler!        Niech nie przychodza!

Forma grzecznosciowa:

gelmeyiniz!            Niech Panstwo/Pan/Pani nie przychodzi!

Tak samo trworzy sie tryb rozkazujacy innych grup samogloskowych:

Gör!/ Görme! Gör-sün!/ Gör-me-sin! Görün!/ Görmeyin! Görsünler!/ Görmesinler!  Forma grzecznosciowa: Görünüz!/ Görmeyiniz!	Patrz! Nie patrz!
Kal!/ Kalma! Kalsın!/ Kalmasın! Kalın!/ Kalmayın! Kalsınlar!/ Kalmasınlar! Forma grzecznosciowa:  Kalınız!/ Kalmayınız!	Zostan!Nie zostawaj! Niech zostanie!Niech nie zostanie!
Sor!/ Sorma! Sorsun!/ Sormasın! Sorun!/ Sormayın! Sorsunlar!/ Sormasınlar!     Forma grzecznościowa:  Sorunuz!/ Sormayınız!	Pytaj!Nıe pytaj! Niech pyta!Niech nie pyta! Pytajcie!Nie pytajcie! Niech pytaja!Niech nie pytaja!

 
Tryb rozkazujacy od czasownika „byc“ tworzy sie za pomoca „olmak“. Var i yok sa w trybie rozkazujacym zastepowane forma 3.os.lp czasownika "olmak":

 Tryb oznajmjacy 
Bu şehirde bir cami var.      W tym miescie jest meczet.

Tryb "rozkazujacy".
Bu şehirde bir cami olsun!   W tym miescie powiniem byc (jakis ) meczet!

Zaimki Osobowe

Zaimki osobowe

Zaimków osobowych używa się tak jak w jezyku polskim. Należy jednak zwrócić uwagę na rekcję czasownika, czyli na to jakiego przypadku wymaga dany czasownik. Np.

Czekam na Ciebie.(Kogo? co?)

Seni bekliyorum (Kimi?)

 W powyższym przykladzie w obu jezykach czasownik czekać wymaga użycia biernika.

Bana gel. (kime?)

Chodź do mnie. (kogo, co?)

W tym przykladzie jezyku tureckim zastosujemy celownik, natomiast w jezyku polskim biernik.

 zaimki osobowe w mianowniku 

kim?	kto?
ben	ja
sen	ty
o	on, ona, ono
biz	my
siz	wy
onlar	oni

  zaimki osobowe w celowniku

kime?	komu?
bana	mnie
sana	tobie
ona	jemu, jej, jemu
bize	nam
size	wam
onlara	im

  zaimki  dzierżawcze (w dopelniaczu)

kimin?	czyj?
benim	mój
senin	twój
onun	jego, jej, jego
bizim	nasz
sizin	wasz
oların	ich

 zaimki osobowe w bierniku

kimi?	kogo?
beni	mnie
seni	ciebie
onu	jego, jej, jego
bizi	nas
sizi	was
onları	ich

 zaimki osobowe w miejscowniku

nerede? kimde?	u kogo? przy kim?
bende	u. przy mnie
sende	u, przy tobie
onda	u. przy nim
bizde	u, przy nas
sizde	u, przy was
onlarda	u, przy nich

---