Co było przyczyną tego, ze piśmiennictwo średniowieczne podejmowało temat śmierci?
Kultura średniowieczna była zdominowana przez Kościół. Myślano: to co na ziemi jest elementem przejściowym, momentem przejścia z jednego świata na drugi jest śmierć. Średnia życia w czasie ówczesnym - 30 lat (czynnik: wojny, brak higieny, głód, warunki sanitarne, epidemie, wyskoa śmiertelność kobiet po porodzie).
Przykładem literatury opisującej ten okres jest Dekameron Boccaccia (Dekameron - wiadomości wstępne -W języku greckim deka hemeron oznacza „dziesięć dni”, tytuł „Dekameron” można by więc przetłumaczyć jako Księgę dziesięciu dni. W rzeczywistości obejmuje dni czternaście, gdyż bohaterowie spędzają w podmiejskim domu dwa tygodnie - od środy do środy, ale tylko dziesięć dni przeznaczają na opowiadanie. Całego ich pobytu poza miastem dotyczy opowieść ramowa złożona z obszernego Wprowadzenia do Dnia I oraz Wprowadzeń i Zakończeń do kolejnych Dni. Odautorski Wstęp i Posłowie nie są z nią bezpośrednio powiązane.)
Janicjusz ma 11 rodzeństwa i tylko on przezywa.
Teksty pisane w tym czasie:
Drzeworyt - plastyczny, daje możliwość powielania, kopiowano motywy typowe dla tematu śmierci, przykładem takie drzeworytu jest legęda o św. Aleksym - prosta rycina
Zakony żebracze - swoimi kazaniami przekonywali wiernych do swoich wizji o śmierci
Sztuka umierania czyli ars moriendi
Typy tekstów - poematy Vado mori (- z łac. „idę ku śmierci”, zmierzam, kroczę ku śmierci, motyw średniowieczny, przypominający o przemijalności, kruchości oraz marności ludzkiego życia i konieczności postępowania w nim zgodnie z boskimi nakazami, triumf śmierci nad przedstawicielami świata ziemskiego.);
- contempus mundi - poematy zawierające pogardę dla świata
- moribundus - skargi, żale ludzi umierających, nie konkretnych osób a ogółu ludzi,
- dialogi - śmierć upersonifikowana, zmarli z żywymi,
- motyw tańca śmierci może organizować utwór,
3. Danse macabre - śmierć prowadzi w tanecznym korowodzie wszystkich ludzi niezależnie od wieku i majętności, (przedstawiano to w taki sposób na freskach i malowidłach)
a) śmierć jest rzeczownikiem abstrakcyjnym, nie ma określonego desygnatu,, jest to zjawisko w życiu człowieka,
b) alegorią śmierci jest jeździec na koniu, rozkładające się zwłoki, śmierć wygląda jak osoba zmarła,
W tamtych czasach większość ludzi wiedziała jak wyglądają rozkładające się zwłoki.
Transi - figura przedstawiająca ciało zmarłego w stanie rozkładu toczone przez robaki
Najczęściej przedstawiano zmarłych mężczyzn bo ich brak, smierć była najbardziej dostrzegalna.
c) przykłady motywu tańca śmierci -
- Klasztor nad Wigrami : Krypta jest niewielka i na pierwszy rzut oka nie robi wielkiego wrażenia. Na ścianie zachował się jednak siedemnastowieczny fresk przedstawiający “Taniec ze Śmiercią”. Kostucha wskazuje mnichowi z zakonu Kamedułów, że prędzej czy później spocznie w jednej z komór grzebalnych obok swoich braci. http://www.garnek.pl/domelos/7645108/krypta-w-klasztorze-kamedulow
d) co głoszono w ramach hasła memento mori:
- równość wobec śmierci
- powszechność śmierci
- bogaty umiera jak żebrak
- Ars moriendi (z łaciny "sztuka umierania"), zbiór rozważań, wskazówek i napomnień służących przygotowaniu człowieka do śmierci. Gatunek literatury religijno-moralizatorskiej wyrastający z dawnych tradycji piśmiennictwa chrześcijańskiego
- ars bene moriendi - sztuka dobrego umierania - teksty tego typu pojawiły się w XV w.
4. „Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią”
a) najdłuższy tekst wierszowany w średniowieczu
b) powstał w XV w.
c) wstęp - wprowadzenie apostrofa do Boga-„gospodzin”; auotr wykazuje na moralizatorsko-dydaktyczny charakter utworu, aprostrofa do wszystkich ludzi zapowiadająca cel; prośba o natchnienie -> mowa o temacie dzieła (śmierć, powszechność śmierci-problematyka); autor kończy wstęp i zaczyna exemplum - historie, z której czytelnik powinien wyciągnąć wnioski
- zwrot „słuchaj”podkreśla, ze teksty z tamtego okresu były czytane dla ludzi a nie przez nich czytane
b) dalej nastepuje opis person w utworze: śmierć i Polikarp,
- Polikarp - człowiek zdrowy, uczony, mistrz, polikarpus znczy owocny, polski autor wzbogacił obraz Polikarpa, Polikarp jest zaciekawiony jako osoba wykształcona, dociekliwy,
- śmierć - rozkładający się trup, ma łysa glowę i śmierdzi(przykra mowa)
- Polikarp się jej przestraszyl( przed chwilą uczony teraz przestraszony)
- śmierć odzywa się do niego pierwsza, żeby nawiżać rozmowę, sam zdecydował się na to żeby ją widzieć, smierć uspokaja go, ze po niego jeszcze nie przyszła; z jednej strony go uspokaja a z drugiej znów straszy, ze po niego przyjdzie
- Polikarp przedstawia stan swojej psychiki - jest przestraszony, bezbronny i prosi ją żeby odrzucial kose,
- Polikarp zadaje śmierci pytania: o jej powstanie(genezę) - grzech pierworodny, znajduje się tu element dydaktyczny - śmierć wyszla z grzechu;
- Polikarp próbuje przeprosić śmierć za to ze ludzie zgrzeszyli, jakoś ją udobruchać, przypodobać się jej, Śmierć odpowiada, ze ma moc usmiercac wszystkich, wszyscy się jej boja ona prezentuje swoją siłę,
- Śmierć zwraca się do Polikarpa „mistrzostwa ci nie pomogą” - wykształcony a bezradny
c) krytyka grzechów społecznych:
- wojewodzi, czeladnicy - polscy urzędnicy średniowieczni,
- oszukujący karczmarze - satyra społeczna
d) co się stało z ludźmi, których uśmierciła:
- przywołuje kilka nazwisk ludzi wielkich, którzy już odeszli:
Ubi sunt (łac. "gdzie są") - skrót łacińskiego pytania retorycznego Ubi sunt qui ante nos fuerunt? ("Gdzie są ci, którzy byli przed nami?") używany na określenie literackiego motywu przemijania, marności świata i tęsknoty za przeszłością obecnego szczególnie w europejskiej poezji średniowiecznej.
- Polikarp mówi jej, że jak wszystkich pozabija to będzie na swiecie sama - wskazanie na to, ze Polikarp patrzy jak śmiertelnik, potrzebuje ludzkich wartości, Śmierć interesuje zabijanie, daje jej to radość, spełnia w ten sposób swoje zadanie,
- metafora worka śmierci - wrzucenie do worka wszystkich ludzi niezależnie od wieku i stanu;
- Polikarp pyta o lekarzy, czy oni mogą uwolnić człowieka od śmierci - Śmeirć na to, ze nie bo oni tez są śmiertelnikami i oni tez umrą
- satyra obyczajowości - szydzenie z obudy i niesprawiedliwości i przekupstwa sędziów
- Śmierć zabija wszystko - zwierzęta, które zajadamy też musiała zabić ona
e) Kto się nie boi śmierci? Mnisi, zakonnicy, dobrzy ludzie nic nie straca umierając a zyskają życie w niebie
Zaprezentowanie postawy dobrego i złego Mnicha.
- dobry Mnich idzie prosto do nieba, lekceważony na ziemi
- zły nie przestrzega prawa idzie prosto do piekła
Dziewice - śmierć to dla nich moment szczęśliwości tak samo jak dla wszystkich świętych
Co stanie się ze śmiercią pod czas sądu ostatecznego? - nie będzie nikogo chronić od męki w piekle
Na końcu utworu wyraźny akcent dydaktyczny
5. Skargi umierającego - forma monologowa
a) charakterystyka: tekst poetycki, wierszowany, monolog osoby umierającej w formie abecedariusza; akrostyk - wiersza abecedłowy (abecadłowy?) - wyraźny charakter dydaktyczny
- moribundus jest tu podmiotem mówiącym w utworze (nie odwlekać pojednania z Bogiem na ostatnią chwilę) - podmiot widzi, że umiera, rodzina stoi nad jego łożem śmierci i czeka na jego majątek, w stan przygnębiający wprawia go fakt, ze musi zostawić swoje dobra ziemskie
- utwór opiera się na czeskiej wersji
- moribundus umiera i może w ostatnich chwili swojego życia za pomocą ostatniego namaszczenia pojednać się z Bogiem, przypomnienie, że jest chrześcijaninem
- chce wyrównać wszystkie ziemskie rachunki, przeznacza pieniądze na msze za swoją dusze - pouczenie w duchu chrześcijańskim (ludzie nie chcieli nagle umierać żeby mieć czas wyrównać rachunki na ziemi)
- nauka dobrego umierania w nauce kościoła
- utwór jest skarga umierającego na łożu śmierci
- grzesznik przedstawiony w utworze prezentuje żal doskonały - posłuchał co ma zrobić żeby uzyskać życie wieczne i tak też postępuje
6. Proza XVw. Mateusz z Krakowa napisał ars moriendi, motyw psychomachii - walki dobra ze złem, motyw dydatktyczno moralizatorski
7. Rodzaje żalów:
- żal z bojaźni
- żal z bojaźni o piekło
- żal (najdoskonalszy) z powodu obrażenia Boga
OBA TEKSTY POWSTAŁY W JĘZYKU POLSKIM ALE MAJĄ NALECIAŁOŚCI CZESKIE